ALÝ DAÐI VE AHMED TAYERÂNÎ

Geçenlerde Ýstanbul-Galata Kulesi’ni gezerken, Hezârfen Ahmet Çelebi’nin (ö.1640) kanat takarak 1632 yýlýnda Kule’den Üsküdar önlerine, 3.5 km. mesafeli boðazý uçarak geçtiðini; IV. Murad’ýn Sarayburnu’ndan olayý seyrettiðini, önce ödüllendirip daha sonra Cezayir’e sürdün ettiðini bir kere daha hatýrladým.

Eski þehir tarihi kaynaklarýnda geçen, Ahmed-i Tayarânî'nin Ali Daðý’nda uçtuðunun görüldüðü için bu adý aldýðýný hatýrlayarak geçmiþe bir köprü kurmuþ oldum. Talas Belediyesi, yaklaþýk 10 yýldan beri, buradaki yelken kanat ve yamaç paraþütü gibi hava sporlarýna imkân saðlamaktadýr.

Ali Daðý, Erciyesi’n Eteði’ndeki küçük daðlardan biridir. Deniz seviyesinden yüksekliði 1871 metredir. Kayseri rakýmý 1050 olduðuna göre, yerden yüksekliði 820 m.dir. Zirvesinde üç tepe bulunmaktadýr. Hisarcýk yönündeki tepede bulunan tarihi yýkýntýlarýn içinde Ahmed Tayeranî’nin mezarý olduðu yazýlý kayýtlarda geçmektedir.

Türkler Kayseri’ye kollarýný sallayarak deðil; kýlýç sallayarak girmiþlerdir. Bunlarýn baþýnda Battal Gazi gibi komutanlar ve Ahmed Tayeranî gibi kahramanlar bulunmaktadýr. “Gazî” unvaný buradan gelir. Aslýnda Bizans komutaný olduðu, savaþýrken Battal Gazi’ye hayran kaldýðý ve ardýndan Müslüman olduðu söylenir.

Tayeranî, söylene söylene, Turanî olmuþtur.

1649 yýlýnda Kayseri’ye gelen Evliya Çelebi, duyuma dayalý olarak, Ahmed Tayeranî hakkýnda bilgi verir.  Orada olduðunu ve saðlýðýnda gökte uçtuðunun görüldüðünü rivayet eder. “Þeyh” diye andýðý Ahmed, gökte bedeniyle uçtuðu görüldüðü için, Tayeranî adýný almýþtýr

Arapça “tayyâr” pilot, tayyâre, uçak demektir. Tayerân ayný kökten gelir.

Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde Hisarcýk yönündeki bu tepe, “Arâmgâh-ý Ali” olarak zikredilir. Arâm-gâh kelimesi Farsça/Ýran dilinden eski Türkçe’ye geçmiþ bir kelimedir. “Dinlenilecek yer” anlamýna gelir. Bu tip yerlere, her devirde, halkýn ihtiyaçlarýný karþýlamak üzere, tesisler yapýlýr. Nitekim su ihtiyacýný karþýlayacak büyük bir kuyu ve bir mescit olduðu bilgisi verilmektedir.

Ahmed Tayeranî, Kayseri’ye ait 1847’den baþlayan Salname/yýllýk’larda, þehrin geçmiþindeki meþhur kiþileri arasýnda anýlmaz. Ýlk olarak, 1901’de, Ahmet Turan Gazi adý geçmektedir.

20. yüzyýl baþlarýnda Ahmed Nazif Efendi (ö.1914), “Ali Daðý’nýn zirvesinde de Ahmed Turan Gazi hazretlerinin mezarý olduðunu kaydeder. Yazdýðý 100 kadar meþhur kiþi içinde, Ali Daðý’nýn tepesinde gömülü olduðu söylenen tek kiþidir. Bu da büyük mezarýn ona ait olduðu fikrini destekler.

Ali Daðý’ndaki yerin “makam” olduðu; bir süre orada kaldýðý için de bu adý almýþ olabilir. Çünkü komþumuz Sivas ili, Soðuk Ilýca kayalýklarýnda “yatýr” olan Ahmed Turanî vardýr. Çocuk sahibi olmak isteyen kadýnlar tarafýndan ziyaret edilir. Doðan çocuða da yatýrýn ismi verilir. Sivaslý çaðdaþ yazar Ahmet Turan Alkan da bunlardan biri olabilir.

Ýstanbul-Beþiktaþ’ta da, Sultan Abdulmecid zamanýnda (1839–1861) mezarýnýn bulunduðunu söylenmektedir. Ayný kiþi ya da baþka birisi olabilir. Yeþilhisar’ýn Keþlik Köyü’nden Ýstanbul’a giden Mustafa Sabri Efendi (ö.1929) 1896 senesinde, Beþiktaþ’ta yatan “Ahmed Turanî Hazretleri’nin türbesine “Yasin-hân” sýfatýyla tayin edilmiþtir.

Battal Gazi ve Abdülvehhab Gazi’nin silah arkadaþý Ahmet Turan Gazi’nin Ali Daðý’yla ilgisi olduðu bir gerçektir. Halkýn onu uçarken görmesi de ona verdiði deðeri gösterir. “Hezarfen Ahmet Çelebi” (ö.1640) kendi geliþtirdiði takma kanatlarla uçmayý baþaran ilk kiþidir.(1632) Ahmed Tayeranî ise icadsýz, aletsiz uçan biridir.

Ali Daðý’nýn, günümüz insanýnýn kanatlanýp uçtuðu ve bunun ulusal/uluslar arasý yarýþmalarýnýn yapýldýðý bir üst haline geldiði görülmektedir. Bu hâdise ise sadece bir nostalji deðil; bugünün geçmiþle kucaklaþmasýdýr. Merhum Yahya Kemal’in (ö.1958) dediði gibi ‘Kökü mazide olan âti’dir.