Horasan erlerinin tayinlerinin yapýldýðý bir dönemde Seyyid Burhaneddin Hazretleri de Kayseri’ye atanmýþ, manevi valiliðini yaptýðý bu ilde, halkýn gönlüne kurduðu sevgi tahtý, adýyla anýlan ölüler þehrinde diriymiþ gibi yaþamayý sürdürmüþ, onu bu günlere getirmiþtir.

“Âyinesi iþtir kiþinin lafa bakýlmaz” demiþ þair Ziya Paþa. Bunu bilen Ali Rýza Karabulut Bey, yayýnladýðý bunca eserden sonra, ihtiyaca binâen, Seyyid Burhaneddin’in “Maârif” adlý eserini tercüme ederek bastýrmýþtýr.

Seyyid Burhaneddin’in müridlerine yaptýðý sohbetlerinden oluþan eser, merhumun bilinen ve elde bulunan tek eseridir. Bu kitabý okumadan onu anlamaya ve anlatmaya çalýþmak boþunadýr. Eser, sade bir dille tercüme edilmiþ, anlama kolaylýðý saðlansýn diye baþlýklar konmuþ, herkesin okuyabilmesi için harfleri iri tutulmuþ, pýrýl pýrýl bir baský halinde hizmete sunulmuþtur.

Kitaplar adlarýný konularýndan alýr. Maârif, ârif diye bilinen kimselerin eseridir. Bu isim o devin Horasan erlerinin geleneði gibidir. Mevlana’nýn babasý Sultan Bahaeddin’in, Mevlana’nýn oðlu Bahaeddin Veled’in eserlerinin adý hep Maarif’tir. Nitekim eserin sahibi, âlimden ayrý olan ârifi kitabýnýn 115 ve 136. sahifelerinde tanýmlar.

Resulün sohbetinde bulunanlar sahâbî olmuþ, Allah’ý has kullarýnýn sohbetinde bulunanlar neden hisse sahibi olmasýnlar.

Þeyhin, müridlerine konuþtuðu seviyesinden belli olan eser, ayet ve hadislerin yorumlarý yanýnda tasavvufi dev þairlerin þiirlerinden misallerle doludur. Sözün sahibi, genç kuþaklarýn tanýdýðý “Süpermen” gibi, bazen yüceler âleminde yol alýrken bazen halkýn içinde, onlarýn anladýðý dilden konuþur. Ýnsanýn psikolojik yapýsýný, zaman deðiþse de bu yapýnýn deðiþmediðini bilen merhumun  –bugün söylenmiþ gibi-  etkin sözleriyle karþýlaþýrýz. Þeyhleri /hocalarýndan iktibas ettiði sözleri sohbetlerinde ders olarak verir.

 Bu eser sosyolojik açýdan ele alýnarak dönemin problemlerinden bazýlarý tesbit edilebilir. Akrabalarýn küslük nedenlerini, bunun yeni olmadýðýný, þeyhi dinleyince, daha bir iyi anlarýz. Mesela, “Nerede bir dost nerede bir sevgili varsa, orada incinmek, dert ve mihnet vardýr. Nerede bir yabancý varsa orada tek oluþ ve yalnýz kalýþ vardýr. Bunun sebebi þudur: Tanýdýk kimsenin senden umduklarý ve bekledikleri þeyler vardýr. Ona ne kadar vefa gösterirsen göster az görür ve ona razý olmaz. “Ben senden bu kadar mý umuyordum, daha fazlasýný bekliyordum.” der. Ama yabancýnýn senden bir ümidi ve beklentisi yoktur, az bir hürmet görse sevinir, onun sevinci iyilik eden kimseye de yansýr. Nitekim öbürünün teþekkür etmeyiþi, iyilik eden kimseye olumsuz yansýdýðý gibi...” Burada akrabalarýn birbirine küs, yakýnlarýn kýrgýn olmalarýnýn psiko-sosyal nedenleri açýklanýrken, böyle bir sorunun varlýðý; laf olsun diye konuþulmadýðý meydandadýr.

Seyyid Burhaneddin’in Kayseri döneminde II. Gýyaseddin Keyhüsrev baþtadýr. Seyyid, Kur’aný iyi anlamakta ve halkýn anlayacaðý sade bir dille anlatmaktadýr: “Yüce Allah Kur’an-ý Kerim’de “Bütün insanlarýn Rabbi olan Allah’a sýðýnýrým de”( Nas, 114/1) buyurmuþtur. Bir iþe baþlarken öyle baþlar ve böyle söylersen bir iþe yarar ve fayda saðlar. Nasýl ki sayýsýz düþman askeri geliyor olduðunda, eðer sýðýnacak bir kale varsa, oraya kaçmak ve sýðýnmak lazýmdýr. Ýþte “Allah’a sýðýnýyorum” sözü de buna benzer; “kaleye sýðýnýyorum” demektir. Ama insan bir asýr boyu bu sözü söylese, Kale’ye sýðýnmadýkça bu sözün kendisine bir faydasý olmaz, kiþiyi düþmanýn yaralamasýndan da korumaz. Bildiði ile amel etmeyen âlim, bana göre ibadet etmeyen cahilden daha kötüdür. Hiç olmazsa bilgisi olmayan cahil, “Bileydim, böyle bir iþ yapmazdým” diye özür beyan eder.”

Seyyid Burhaneddin, þeyh’i “kendi varlýðýndan geçmiþ, benliðini yenmiþ kiþi” olarak tanýmlarken þahsiyetli tavrýný sergilemekten geri durmaz. Þahsiyetine düþkündür. Sahib yani þehrin valisinin bile müridi olduðu, kendisine saygý gösterdiði rivayetlerine raðmen þu sözler, bize göre, sebepsiz söylenmemiþ olup, o günün bazý sermaye sahiplerinin resmidir: “Yüce Allah beni aziz etmiþ ben kendimi horlayamam ve horlatamam. Böyle bir iþ yaparsam bu bana zulüm olur. Bu hareket kibirlenmek de deðildir. Kimi düþman kabul edeyim? Mallarýyla bana karþý büyüklük taslarlar. Büyüklük bilgiyle midir? Kötülükten sakýnmak(takva) ile midir? Yoksa mal-mülk ile midir? Nitekim Yüce Allah Kur’an-ý Kerim’de: “Gerçekten Allah katýnda sevabý en çok ve derecesi en yüce olanýnýz en çok takva olanýnýzdýr.” (Hucurât, 49/ 13) buyurmaktadýr.

Bu tavra ne kadar da muhtacýz.

Birtakým ihtiyaçlarýný gidermek için türbeye gelen ziyaretçilerin, özellikle kadýnlarýn þirk kokan tavýrlarýný görünce þeyhin hâcet duasý’ný hatýrlatmadan geçemeyeceðiz. Ancak tercümeye -sadece bu duanýn- Arapçasý konsa iyi olurdu.(s. 131) Kitabýn son bölümünde, Muhammed/ Kýtal ve Fetih Surelerinin Sülemî’nin tasavvufi tefsirinden alýnmýþ yorumlarý yer almaktadýr.

Þair Hayalî Bey (ö.1557)in “O mâhîler ki derya içredirler mâyý bilmezler” (Balýklar denizde yaþar, suyu bilmezler) dediði gibi, Seyyid Burhaneddin’in manevi çevresinde, Kayseri’de yaþayýp O’nu tanýmamak yanlýþ olur. Tanýmaya çalýþmaksa eserini okumaktan geçer.

Sonuçta Seyyid Burhaneddin Kayseri’de az kalmýþ, çok etki býrakmýþtýr. Kayseri’de o kadar az kalan bir insan neden bu kadar çok sevilmekte, yani neden hâlâ yaþamaktadýr? Bu sözün cevabý “sevgi” kelimesinde, sevginin sýrrý da Allah Elçisinin þu sözünde gizlidir: “Dünyaya boþ ver ki Allah seni sevsin; insanlarýn önem verdiklerine boþ ver ki insanlar seni sevsin.” (Ýbnu Mace, Zühd, 1)