TEKERRÜR EDEN TARÝH-6. BÖLÜM—BÝR DARBENÝN ANATOMÝSÝ

Bugüne kadar yazdýklarýmla Osmanlý Devletini pili bitmiþ bir oyuncaða benzettiðimin farkýndayým. Ýþte bu pili bitmiþ oyuncaða benzeyen Osmanlý Devletinin ve Dünyanýn 1876 Yýlýndaki genel durumuna bir göz atalým þimdi. ( Neden 1876? Çünkü bu tarih Osmanlý Devleti açýsýndan bir dönüm noktasý olmuþtur.)

1876 Türkiyesi 11.827.170 kilometrekare üzerinde 64.343.000 nüfusu barýndýrýyordu. Bu ihtiyar devlete Avrupalýlar “Türkiye” veya “Osmanlý Ýmparatorluðu” Diyorlardý. Türklere göre ise adý sadece “Devlet-i Aliyye”, yani “Yüce Devlet” idi. 1683 Viyana bozgununa kadar bu cihan devleti devam etmiþ, sonra gerilemeye baþlamýþtý. Ancak 1771’e kadar Türkiye, hala dünyanýn birinci devleti idi. Bu tarihten sonra Ýngiltere, Fransa ve Rusya çok güç kazanmýþlar, Osmanlý Devletini, ehemmiyet bakýmýndan dünya devletleri arasýnda 4. Sýraya düþürmüþlerdi. 1871’e kadar Türkiye bu 4. Sýrayý muhafaza etmiþ, bu tarihte bütün Alman devletlerinin, birleþerek Almanya Ýmparatorluðunu yeniden kurmalarý üzerine 5. Sýraya düþmüþtü. 1876 Türkiye’si;  Ýngiltere, Almanya, Rusya ve Fransa’dan sonra dünyanýn 5. mühim devleti idi. Onu ehemmiyet sýrasýyla Avusturya – Macaristan, Çin, Birleþik Amerika, Ýtalya ve Ýspanya takip ediyordu. Bu 10 devlet dýþýndaki devletler “büyük devlet” sayýlmýyordu. Esasen 1875 dünyasýnda müstakil devlet sayýsý 58’den ibaretti. Bugünkü gibi 200 devlet yoktu.

Osmanlý Devleti 1875’te Almanya, Fransa ve Rusya’dan sonra dünyanýn 4. Ordusuna, Ýngiltere ve Fransa’dan sonra dünyanýn 3. donanmasýna sahipti. Nüfus bakýmýndan 58 devlet içinde Çin, Ýngiltere ve Rusya’dan sonra dördüncü , toprak bakýmýndan Ýngiltere ve Rusya’dan sonra üçüncü ülke olarak üç kýtaya yayýlan topraklarý bulunuyordu. 1876’da dünya nüfusu 1.326.427.000’den ibaretti. Bu nüfusun 1 milyar 108 milyonunu on büyük devlet aralarýnda paylaþýyorlar, diðer kýrk sekiz devlete ancak 189 milyon toplam nüfus düþüyordu. Dünyada sadece 8 þehrin nüfusu bir milyonu aþýyordu ve Osmanlý Devletinin taht þehri Ýstanbul bunlar arasýnda 5. Ýdi.

1875 Türkiyesi, demiryollarýnýn uzunluðu bakýmýndan dünya devletleri arasýnda 9. ve telgraf hatlarýnýn uzunluðu bakýmýndan ise 5. idi. Bu sýrada Çin’de ve Japonya’da ne tek kilometre demiryolu, ne de telgraf hattý bulunuyordu.

1876 Yýlýna gelindiðinde Osmanlý Devletinin ne gibi iç ve dýþ sorunlarla karþý karþýya olduðunu belirtmiþtim.  Özellikle Rusya, Balkanlarda yayýlmak, buna karþýlýk Avusturya- Macaristan Ýmparatorluðu da Balkan milletlerini kendi taraflarýna çekerek Ruslarýn bu yayýlma arzularýnýn önüne geçmek için bu topraklarda büyük provakasyonlar yapýyorlardý.

6 Mayýs 1876 da Selanik’te Alman ve Fransýz konsoloslarýnýn linç edilmesi Osmanlý Devletini bu iki devletle savaþýn eþiðine getirmiþti. Bu aslýnda Balkanlarda rahatça at oynatmak için Rusya’nýn düzenlediði bir tertipti.

Bu arada 1865 Yýlýnda Jön Türkler adý verilen bir aydýnlar grubu ortaya çýkmýþtý. Dillerinde ve kalemlerinde sürekli ‘’ Hürriyet ‘’ olan bu insanlarýn baþlýcalarý Mithat Paþa, Rüþtü Paþa, Ömer Naili Paþa,Mustafa Asým Paþa, Süleyman Paþa, Namýk Kemal, Ali Süavi, Ziya Bey, Agah Efendi, Rýfat Bey gibi kiþiler olup veliaht Murat Efendi  de( V.Murat) bu insanlarla çok sýký dirsek temasýndaydý.

Hürriyet aþýðý(!) bu insanlar özellikle Fransýzlar tarafýndan olabildiðince destekleniyordu. Mesela Fransa, bunlardan Ziya Bey’e 3 Bin, Namýk Kemal ve Rýfat Beye 2 Bin, Ali Suavi ve Agah Beye bin beþyüz, diðerlerine bin frank cep harçlýðý(!) veriyordu her ay...

Meþrutiyet gelecek, her þey çok güzel olacaktý onlar için. Ancak bunu mevcut padiþah Abdülaziz’e ‘’ Lütfen tahttan iner misin?’’ diye rica ederek saðlamalarý mümkün deðildi. O halde bir darbe þarttý.

Abdülaziz’e bir darbe planlanýldýðý günlerde veliaht Murat Efendi neredeydi dersiniz?

Fazla içkiden dolayý saðlýðý bozulduðundan sýk sýk denize girmesi gerekiyordu. Ama koskoca Ýstanbul’da denize girebileceði tek yer (!) Ýngiliz Sefiri Elliot’un Üsküdar’daki yalýsý olduðundan neredeyse tüm günlerini o yalýda geçiriyordu.

11 Mayýs 1876 da Fatih, Bayezýt ve Süleymaniye medreselerindeki talebeler ‘’ Devlet ve memleketin hukuk ve istiklali çiðnendiði bir anda derslerle uðraþmak hamiyet iþi olmadýðý gibi diyanet iþi de deðildir.’’ Diyerek ayaklandýlar. Bu büyük darbenin ilk iþaretiydi. Bu ayaklanma sonucu  Mahmud Nedim Paþa hükumeti azledildi ve yerine sadrazamlýða Mütercim Rüþdü Paþa, þeyhülislamlýða Hayrullah Efendi, seraskerliðe Hüseyin Avni Paþa, devlet nazýrlýðýna da Midhat Paþa getirildi. Böylece Sultan Abdülaziz, bir kaç gün sonra kendisini tahttan indirecek ve akabinde katili olacak bu kiþileri burnunun dibine kadar sokmuþ oldu.

Darbe günü olarak 31 Mayýs kararlaþtýrýldý. Bu tarihte V. Murat, yaþadýðý dairesinden dýþarý çýkacak, Süleyman Paþa dýþýndaki darbeciler de Meclis-i Vükela toplantýsýnda olacaklardý. Eðer darbe baþarýsýz olursa bu surette ‘’ Bizim bir haberimiz yok. Biz masumuz.’’ Diyecekler, tüm kabak Süleyman Paþa’nýn baþýnda patlayacaktý. Ancak Süleyman Paþa uyandý. ‘’ Yok arkadaþ, anca beraber, kanca beraber. Madem öyle darbe 30 Mayýs sabahý yapýlacak.’’ Dedi ve dediði gibi de oldu.

Bu arada Hüseyin Avni Paþa, meþhur hekim Marko Paþa’nýn konaðýndaydý. Günlerini genelde onunla geçiriyordu.(Ne alaka dediðinizi duyar gibiyim. Az sonra anlayacaksýnýz.)

Süleyman Paþa sadece 300 Harbiye  öðrencisi, Ýstanbul’a henüz daha yeni gelmiþ olan ve Türkçe bile bilmeyen Suriyeli Arap bölükleri ile saraya geldi ve ‘’ Padiþahýmýz efendimizi düþmandan korumak için görevlendirildik’’ Diyerek rahatça saraya girdiler hiç bir çatýþma olmaksýzýn.

Sonrasýnda Padiþah Abdülaziz’e yeni þeyhülislam Hayrullah Efendinin hazýrladýðý fetva okundu. Þeyhülislam, fetvasýnda günümüz Türkçesiyle þunlarý söylüyordu:

Halife olan kiþi, deli ve politikadan anlamaz olup, devlet hazinesini milletin takat ve tahammül edemeyeceði mertebede þahsi masraflarýna sarf etmekle, din ve dünya iþlerini karýþtýrmakla yani dinden sapmakla makamýnda kalmýþ olsa, tahttan indirilmesi lazým olur mu? Cenab-ý Hak bilir ki, OLUR.”

Þeriatýn kestiði parmak(!) acýmýyordu. Padiþah Abdülaziz ve ailesi Dolmabahçe Sarayýndan üzerlerine bir þal almalarýna bile müsaade edilmeden çýkarýlýrken darbeciler sarayýn hazinesini yaðmaladýlar ( Bu ilk han-ý yaðma idi ve maalesef ikincisi de yaþanacaktý.)

Darbenin 30 Mayýsta yapýlacaðýný zanneden  bu arada kendisine darbenin bir gün önceye alýndýðý haberi verilmeyen V. Murat ‘’ Haydi Dolmabahçe Sarayýna, Yeni padiþahýmýz sensin.’’ Diyenlere inanmadý. Aynen atasý Ýbrahim’in, IV. Murat’ýn öldüðüne inanmayýp aðlayarak ‘’ Vallahi de billahi de padiþahlýk istemiyorum.’’ Demesi ve tahta adeta zorla oturtulmasý gibi Osmanlý tahtýna adeta zorla oturtuldu ama yaþadýðý bu korku, bozuk olan sinirlerini iyice harap etti. Velhasýlýkelam darbeciler bir padiþahý deli diyerek tahttan uzaklaþtýrýrken þimdi gerçek manada bir deliyi tahta getirmiþlerdi ve hürriyetin bu padiþahla geleceðini, devletin bu padiþahla daha güçlü olacaðýný, velhasýlýkelam her þeyin bu padiþahla çok güzel olacaðýný düþünüyorlardý.

4 Haziran 1876 günü artýk eski padiþah pozisyonunda olan Abdülaziz sabah namazýndan hemen sonra odasýna çekildi. Bir müddet sonra odasýndan sesler gelmesi üzerine kapýdaki nöbetçiler durumu annesi Pertevniyal Valide sultana bildirdiler. Valide sultan, oðlunun odasýna geldiðinde kapýnýn kilitli olduðunu görünce kapýyý kýrdýrdý ve feci manzarayla karþýlaþtý: Sultan Abdülaziz’in iki bileðinden de kanlar fýþkýrýyordu. Artýk son nefeslerini vermek üzereydi. Odadaki rahlede bulunan Kur’an-ý Kerim açýktý ve Nur Sursinin 35. Ayetini okuduðu belli oluyordu ölmeden önce.

Valide Sultan derhal serasker Hüseyin Avni Paþaya haber gönderdi ve Hüseyin Avni Paþa, yanýnda doktor Marko Paþa olduðu halde yirmi dakika içinde Feriye Sarayýna geldi. Ýlk iþi hemen Abdülzaziz’in cesedini odadan çýkarmak oldu. Baþta Marko Paþa olmak üzere on dokuz doktor hastanýn baþýna geldi. Marko Paþa ‘’Ýntihar.’’ Dedi ve alelacele bir rapor düzenlendi: ‘’Her iki bileðini birden makasla keserek intihar etmiþtir.’’ Rapor, bazý tabip paþalarýn içine sinmedi. Çünkü naaþa ellerini bile sürmeden imzalalamalarý isteniyordu. Ýmza atmaktan imtina ettiler. Rapora imza koymayan doktorlarýn rütbeleri bizzat Hüseyin Avni Paþa tarafýndan söküldü.

Padiþah V. Murat, Abdülaziz’in ölüm haberini aldýðýnda  bu þüpheli ölüm onun da hiç aklýna yatmamýþtý. ‘’Sýra bana geldi’’ Korkusuyla krize kapýldý ve mevcut olan deliliði bir kat daha arttý.
Amcasý Abdülaziz, baþ mabeyncisi Mehmet Efendiye ‘’ Zaman zaman ne isterdim, bilir misin? Ya Kapalýçarþýda, ya Asmaaltýnda küçük bir dükkâný olan esnaf, ya bir zanaatkâr olayým, sabah evimden çýkayým, iþime geleyim, akþam Allah ne kar verdi ise onunla çoluk çocuðumun nafakasýný alayým, atýma deðil hatta eþeðime bineyim, yorgun argýn, amma kafamýn içi bin bir dertle dolmamýþ evime geleyim, karým güler yüzle, çocuklarým sevgi ile beni karþýlasýn, yunayým, sofranýn baþýna geçeyim, çorbamýzý zevkle içelim, kimsenin derdi bize illet olmasýn, yüreklerimiz rahat, büyük meselelerden uzak kendi halimle yaþayýp gideyim.........’’ Derken ne kadar da haklýydý..

Olaydan sadece on bir gün sonra Sultan Abdülaziz’in kayýn biraderi (Eþi Neþ’erek Sultanýn kardeþi) Çerkez Hasan,Sultan Abdülaziz’in intikamýný almak için Mithat Paþanýn konaðýný bastý ve toplantý halinde olan Þura-yý Devlet üyelerinden Hüseyin Avni Paþa ve Raþit Paþa dahil beþ paþayý öldürüp bir kaçýný da yaraladýktan sonra yaralý olarak ele geçirildi. 17 Haziran 1876 tarihinde Bayezýt Meydanýnda bir dut aðacýna asýlarak idam edildi.

V. Murat Padiþah olduðuna olacaðýna bin piþman olmuþtu. Bunun nasýl bir bir ateþten gömlek olduðunu, iktidar olsa da asla muktedir olamayacaðýný anlamýþtý. Her þeyin çok daha güzel olacaðýný düþünerek onu tahta çýkaranlar da her þeyin eskisinden bin beter olduðunun farkýndaydýlar ve ellerinde sadece iki seçenek vardý: Ya Cumhuriyeti ilan etmek ( Ki bu o zamanýn þartlarýnda imkansýzdý.) Ya da yönlerini veliaht þehzede II. Abdülhamit’e çevirmek... Ýkinci  seçeneði daha uygulanabilir ve mantýklý görmeye baþlamýþlardý.

Devam edecek...

NOT: Bu yazýda aþaðýdaki kaynaktan geniþ ölçüde yararlanýlmýþtýr:

http://www.tarihbilimleri.com/wp-content/uploads/2015/10/Sultan_Abdulazizin_Kanli_Gomlegi_1876_Da.pdf