TEKERR�R EDEN TAR�H-8. B�L�M �KULEL� VAK�ASINDAN DUYUN-U UMUM�YEYE...

Tahta oturdu�u andan itibaren �� konu Sultan II. Abd�lhamit�in uykular�n� ka��r�yordu adeta. Bunlardan birincisi tabii ki Rusya ile olan sava�t� ve o sava� Berlin Antla�mas�yla sona ermi�ti. �kinci konu, etraf�n� sarm�� olan darbecileri bertaraf etmekti. B�ylece amcas� Abd�laziz�in intikam�n� alm�� olaca�� gibi kendisine daha rahat hareket alan� sa�layacakt�. ��nc� konu ise tabii ki bor�lar meselesiydi. Gerek i� gerek d�� d�nya kadar bor� nas�l �denecekti?

II. Abd�lhamit �ncelikle d�� bor�lar konusuna el att� ama ben bu konuyu sonraya b�rak�p Sultan Abd�laziz�in katillerinin yarg�lanmas� ve cezaland�r�lmas� k�sm� ile devam edeyim. Ancak bu olaya ge�meden �nce tarihin nas�l tekerr�r etti�ini g�rmek bak�m�ndan biraz geriye d�nerek Kuleli Vak�as� ad� verilen olay hakk�nda da k�sa bir bilgi vermek yerinde olur g�r��ndeyim.

Osmanl� Tarihinde II. Osman��n tahttan indirilmesi ve akabinde katledilmesiyle ba�lam�� olan padi�ahlar� askeri darbelerle tahttan indirme olay� daha sonraki y�zy�llarda da zaman zaman tezah�r etmi�, mesela 1703 y�l�nda Padi�ah II. Mustafa, ��Edirne Vak�as�� Denilen bir askeri darbeyle tahttan indirilmi�ti. Yerine gelen III. Ahmet�e de darbe yap�lm��t� Patrona Halil taraf�ndan 1730 da... Bu da yeni�erinin deste�i ile olan bir darbeydi. Padi�ah III. Selim�in katliyle neticelenen Kabak�� Mustafa �syan� da ( 1808 ) bir askeri darbeydi.

Tarih kitaplar�m�z her nedense bahsetmese de 1859 Y�l�nda devrin Padi�ah� Abd�lmecit�e( Yani II. Abd�lhamit�in babas�na ) kar�� da bir darbe giri�iminde bulunulmu�tu.

1859 Darbe giri�imi bak�n bakal�m hangi darbe giri�imine �ok benziyor?

Sultan Abd�lmecit�in 1839 da Tanzimat, 1856 da Islahat Ferman�n� y�r�rl��e sokmas� gerek M�sl�man gerek gayrim�slim bir tak�m kesim taraf�ndan memnuniyetsizli�e yol a�m��t�. M�sl�man kesim padi�ah�n tamamen �ngiliz ve Frans�z g�d�m�ne girdi�ini, gayrim�slimlere �ok geni� haklar verildi�ini d��n�rken gayrim�slim kesimin bir k�sm� �� Maksat d�� m�dahale olsun.�� Kabilinden getirilen t�m yeniliklere kar�� k�yorlard�.

Bu gayr� memnun kesimin M�sl�man tabakas� Padi�ah Abd�lmecit�i tahttan indirmeyi kafaya koymu�tu. Ancak halk�n deste�inin sa�lanmas�, sadece askerin ihtilale taraftar olmas� ile ger�ekle�emezdi. O bak�mdan da 1856 dan itibaren ulema kesimi Bayez�t Medresesinde �rg�tlenirken askeri kesimin �rg�tlenme merkezi Kuleli Askeri Lisesiydi. ( Padi�ah Abd�lmecit kendi ferman�yla yap�m�na ba�lanan ve 1845 y�l�nda e�itim- ��retime ba�lanan Kuleli Askeri Lisesinden, okulun a��l��ndan on d�rt sene sonra kendisine kar�� bir darbe te�eb�ss�nde bulunulaca��n� akl�n�n ucundan bile ge�irmemi�ti elbette bu okulu yapt�r�rken.)

�� y�l boyunca Bayez�t Medresesi ve Kuleli Askeri Lisesi b�nyesinde �rg�tlenen darbeciler ( Ele ba��lar� : �eyh Ahmed,H�seyin Daim Pa�a, Caferdem Pa�a, Binba�� Rasim Bey,Tophane-i Amire Katibi Arif Bey,�eyhFeyzullah ve �eyh �smail idi.) 14 Eyl�l 1859 da harekete ge�eceklerdi. Her �ey hesaplanm��t�, bir �ey hari�: Kendilerinden zannettikleri ve s�k s�k toplant�lar�na kat�lan Ferik (T�mgeneral ) Hasan Pa�a t�m bu plan� bozacakt�. Nitekim 14 Eyl�l 1859 da K�l�� Ali Pa�a Camiinde( �stanbul-Tophane ) son toplant�lar�n� yapan darbeciler �zerine emrindeki askerlerle giderek hepsini darbeyi yapamadan ele ge�irdi. ( Bir caminin darbe �ss� olmas� ilgin� de�il mi? )

Darbeciler daha sonra Kuleli Askeri Lisesine getirilip burada yarg�land�lar. Cemiyetin liderleri olan �eyh Ahmed, H�seyin Daim Pa�a, Binba�� Rasim ve Katib Arif idama mahkum edildiler.Ancak Padi�ah, mahkemeye bir ferman g�ndererek hi� birinin idam edilmemesini istedi. Sonu�ta asker olanlar askerlikle ilgili t�m g�revlerden al�nd�lar ve di�er su�lularla birlikte k�rek, hapis, s�rg�n gibi �e�itli cezalara �arpt�r�ld�lar.

Dedesinin babas�, babas� ve amcas�na kar�� yap�lm�� olan darbeleri ve her darbe ile Osmanl� Devletinde olu�an tahribat� �ok iyi bilen II. Abd�lhamit art�k bu darbeler d�nemine son vermek istiyordu. Olduk�a geni� bir istihbarat ve jurnal a�� kurdurmas� da bundand� biraz.

Abd�laziz�e darbe d�zenleyenler 27 Haziran- 28 Temmuz 1881 Tarihleri aras�nda herkesin izleyebildi�i gayet a��k ve �effaf bir mahkemede yarg�lanmaya ba�land�.

II. Abd�lhamit�in, yan�ndan uzakla�t�rmak ama �rk�tmemek gayesiyle �nce Suriye, sonra Ayd�n valili�ine tayin etti�i Mithat Pa�a da �stanbul�a �a�r�lm��t� ancak o tutuklanaca��n� anlay�nca Frans�z konsoloslu�una s��nm��t�. ( 15 Temmuz 2016 darbecileri de Yunanistan�a ya da Fransa�ya, Almanya�ya, ABD ye s��nmam��lar m�yd�?) S�k� pazarl�klar sonucu konsolosluktan ��kart�ld� ve o da yarg�land�. Hatta V. Murat ve annesi bile yarg�land�.

Bu a��k yarg�lamay� en dikkatle takip eden �ngiltere idi. ��nk� yarg�lananlar Sultan Abd�laziz�e yapt�klar� darbenin perde arkas�nda �ngilizlerin oldu�unu a��k�a itiraf ediyorlard�.

Sonu�ta darbeye ve katliama kar��an on ki�iye idam, di�erlerine s�rg�n, k�rek ve hapis cezalar� ��ksa da II. Abd�lhamit de babas� gibi davrand� ve t�m idam cezalar�n� iptal ettirdi. Ancak daha sonra Taif zindan�na g�nderdi�i Mithat Pa�a 1884 y�l�nda bu z�ndanda muhaf�zlar taraf�ndan bo�ularak �ld�r�ld� ve herkes bunu II. Abd�lhamit�ten bildi.

1881 senesinin �nemli olaylar�ndan biri bu darbecilerin yarg�lanmas� ve cezalar�n�n verilmesiydi. Tabii ki tats�z bir olayd� bu. Biraz sonra bahsedece�imiz Duyun-u Umumiyenin kurulmas� k�t�n�n de k�t�s�yd�... Zaten 1881 in en g�zel olay� san�r�m bu tarihte Mustafa Kemal�in d�nyaya gelmi� olmas�yd�. ( Atat�rk�ten bahsediyorum tabii ki. )

Evet, II. Abd�lhamit kara kara d��n�yordu �� Bunca i� ve d�� bor� nas�l kapan�r?�� Diye. Bor� alan�n emir almak zorunda da kalaca��n� �ok iyi biliy�rdu. �te taraftan Osmanl� Devleti�nin �anl� bir mazisi vard� ve o mazi i�inde 1854 senesine kadar d�� devletlerden al�nan bor� diye bir konu yoktu. Yani devletin onuru s�z konusuydu.

1877-1878 Osmanl�-Rus Harbi�ni sona erdiren 13 Temmuz 1878 tarihli Berlin Antla�mas��na g�re bor�lar�n bir k�sm�, bu antla�ma ile Osmanl� �lkesinden ayr�lan veya toprak elde eden �lkelere devredildi. ( 1923 de imzalad��m�z Lozan Antla�mas�nda da b�yle bir madde vard�. ) Osmanl� h�kumetinin bor�lar�n �denece�ine dair verdi�i s�z devletlerce kabul edildi. Kongreye kat�lan devletlerin, bor�lar�n �denmesini temin maksad�yla milletleraras� bir komisyon kurulmas�n� B�b��li�ye tavsiye etmesi h�km� antla�mada yer ald�. Ancak bu h�k�m, h�k�mete ait yetkilerin yabanc�larca kullan�laca�� eklinde yorumlanarak tepkiyle kar��land�. Bilhassa Galata bankerlerinin s�zc�s� durumundaki bas�n, yabanc�lar�n vergi gelirlerini toplamas�n� devletin egemenlik haklar�na sald�r� say�yordu. ( ��nk� �� nce bizim bor�lar �densin, sonras�n� d��n�r�z�� Anlay��ndayd�lar.)

H�k�met, herkesin kar�� kt�� yabanc� m�dahalesine ve milletleraras� komisyon fikrine engel olmak i�in Sadrazam Tunuslu Hayreddin Pa�a�n�n ba�kanl��nda 1 Ekim 1878�de bir mal� komisyon kurdu. Osmanl� Bankas� Genel M�d�r� Forster ile Cr�dit Lyonais M�d�r� Mercet�in de �ye oldu�u bu komisyon, devletin ger�ek gelirlerini tesbit ederek b�t�e yapacak ve bir d�zen i�inde bor�lar�n �denmesini sa�layacakt�.

�lk �nce, sava� boyunca avans ve kredilerle h�k�meti destekleyen Osmanl� Bankas� ile Galata bankerlerine olan bor�lar ele al�nd�. 9 milyon liraya varan i� bor�lar�n d�rtte ��n� Osmanl� Bankas��na olan bor�lar te�kil ediyordu. Alacakl�lar�n h�kumete verdikleri teklif kabul edilerek 22 Kas�m 1879 tarihinde bir mukavele imzaland�. Buna g�re bir miktar indirim yap�ld�ktan sonra 8.725.000 liraya d��en bor� e�it taksitlerle on y�lda �denecekti.

�imdi dikkat !

H�k�met, bu borcuna teminat olmak �zere alt� adet gelir kayna��n� on y�l s�re ile alacakl�lara tahsis edecekti. Alacakl�lar da R�s�m-� Sitte �daresi�ni kurarak m�skirat( Alkoll� i�ki), pul, �stanbul ve civar� deniz �r�nleri r�s�mu, �stanbul, Edirne, Samsun ve Bursa ipek ��r�, t�mbeki ve t�t�n inhisar�ndan olu�an bu alt� gelir kayna��n� i�letecekti. R�s�m-� Sitte �daresi, hi�bir teminat� ve sorumlulu�u olmaks�z�n bu gelirleri devlet ad�na idare edecek, y�ll�k bor� taksiti olan 1.100.000 liray� �dedikten ve masraflar� d��t�kten sonra geriye kalan para ile de d�� bor�lar� �deyecekti. H�k�met borcunu on y�ldan �nce �derse veya daha iyi bir �deme plan� haz�rlarsa bu mukavele feshedilecekti.

Yani?

Yani Osmanl� Devleti �ncelikle i� bor�lar� �deme yoluna gitmi�, bunun i�in de alt� kalem �r�n veya hizmetten elde edilen gelirleri bu bor�lar�n �denmesi i�in R�sum-u Sitte idaresi denilen bu idareye b�rakm��t�. Lakin bor�lu oldu�umuz devletler buna �iddetle kar�� kt�lar.

Burada hemen bir nokta koyarak bir hususun alt�n� �izmekte yarar var: Osmanl� Devletinin ald�� d�� bor�lar direkt devletlerden de�il, o devletin vatanda�� olan olduk�a zengin insanlardan veya kurumlardan( Mesela bankalardan ) al�nm��t�. Buna kar��l�k bor�lar�n �denmesini isteyenler devletlerdi. Hangileri mi? �ngiltere, Fransa, Avusturya-Macaristan, �talya vs... Bu devletler, Osmanl� devletine bor� veren vatanda�lar�n�n veya kurumlar�n�n hamisi olarak �iddetle kar�� kt�lar b�yle bir �deme plan�na...

Evet kar�� kmas�na ��kt�lar ama bir y�l kadar da herhangi bir yapt�r�mda bulunmad�lar. Bu arada R�sum-u Sitte idaresi bu bir y�ll�k zaman zarf�nda beklenenin �ok �zerinde ba�ar� sa�lad�. Biry�l i�inde i� borcun �nemli bir k�sm� �denmi�ti ve �yle g�r�l�yordu ki �denmeye de devam edilecekti. Yani R�sum-u Sitte adeta alt�n yumurtlayan tavuktu. Ekonomiyi ve insan� iyi y�netmeyi bilenlerin elinde oldu�u m�ddet�e de bu tavuk alt�n yumurtlamaya devam edecekti.

��te bu durum kar��s�nda Avrupal� alacakl�lar, kendi h�kumetlerine ba� vurarak R�sum-u Sitte�yi sat�n alabileceklerini belirttiler. �lgili Devletler Osmanl� devletine �� Rusum�u Sitteyi biz alal�m�� Deyince, Osmanl� Devleti �� Nahhh al�rs�n�z.�� Dedi. Bunun �zerine Alacakl� devletler, ( �zellikle �ngiltere ) Yunan ve Karada� s�n�rlar�n�n tashihi, Ermeniler�in oturdu�u yerlerde �slahat yap�lmas� gibi meseleleri de koz olarak kullanarak B�b��li�yi s�k��t�rmaya ba�lad�ar ��lle de alacaklar�m�z� isteriz.�� Diye... Hatta bir �ngiliz filosu Akdeniz sahillerinde dola�arak i�gal tehdidinde dahi bulundu. (�imdi de Ba�ta ABD Olmak �zere yine Akdenizdeler bu gavurlar.)

23 Ekim 1880 tarihinde Osmanl� Devleti �� Tamam, R�sum-u Sitte�yi va hatta baz� ba�ka gelirleri alacakl� devletlere b�rakabiliriz.�� Dedi. ( Genel kontrol hakk� Osmal� Devletine ait olmak �zere... )

Yabanc� devletlere b�rak�l�yordu R�sum-u Sitte, ama bunun i�in yeni bir komisyon kurulmal�, i�leyi�in nas�l olaca�� belirlenmeliydi.

13 Eyl�l 1881�de ba�layan m�zakereler s�ras�nda, kendilerine tahsis edilen gelirlerin idaresi i�in milletleraras� resm� bir komisyon kurulmas�n� istediler. B�b��li�nin bunu kabul etmemesi �zerine alacakl�lar�n se�ece�i temsilcilerden olu�acak bir meclisin kurulmas� kararla�t�r�ld�. �zerinde anla�maya var�lan hususlar, h�k�met taraf�ndan 28 Muharrem 1299 (20 Aral�k 1881) tarihinde bir kararn�me �eklinde il�n edildi.

H�k�metin �nizamn�me� ad�n� verdi�i, mal� �evrelerde Muharrem Kararn�mesi olarak bilinen kararn�me kapsam�na, M�s�r vergisi kar��l�k g�sterilerek al�nan 1854, 1855, 1871 ve 1877 tarihli bor�lar d��ndaki b�t�n bor�lar giriyordu. Toplam 219.938.559 Osmanl� liras� civar�nda olan bu bor�lardan �nemli miktarda indirim yap�ld�ktan sonra yek�n 125.250.943 liraya d��t�.

Bor�lar, A, B, C ve D olmak �zere d�rt tertipte birle�tirildi. Eski tahvillerin yenileriyle de�i�tirilmesi i�in s�re tan�nd�. Bu s�re zarf�nda 945.894 liral�k eski tahvil de�i�tirilmedi�i i�in bor� 124.305.049 liraya d��t�. Kararn�me d�� b�rak�lan bor�larla birlikte Osmanl� genel bor�lar�n�n toplam� 141.505.309 liraya ula��yordu.

Muharrem Kararnamesi ile al�nan kararlar�n uygulanabilmesi i�in art�k yeni bir kurum kurulmal�yd�. Bu kurum art�k R�sum-u Sitte idaresi olamazd�. Ya ne olurdu? Duyun-u Umumumiye �daresi ( Genel Bor�lar �daresi ) ( Resimde g�rd��n�z bina 1897 Y�l�ndan itibaren Duyun-u Umumiye binas� olarak kullan�ld�. 1932 T�l�nda Atat�rk��n direktifiyle �stanbul Erkek Lisesine verildi bu bina.)

Esas itibariyle zannedildi�i gibi Osmanl� Devletinin t�m gelirleri de�il, alt� kalem geliri, oldu�u gibi yabanc� devletlere b�rak�lm��t�. Ama zaten devletin �yle �ok fazla ba�ka geliri de yoktu.

Duyun-u Umumiye neler getirdi, neler g�t�rd� gelecek b�l�mde in�allah

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( Tekerr�r Eden Tarih-8. B�l�m �kuleli Vak�as�ndan Duyun-u Umumiyeye... ba�l�kl� yaz� Sami Biber taraf�ndan 17.06.2019 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.