“Akýl: düþünme anlama ve kavrama gücü.” TDK.
    Doðru yanlýþ, iyi kötü, çirkin güzel, yararlý zararlý gibi olay ve olgular arasýnda, toplum ve doðanýn zararýna olanlardan kaçýnmak, yararýna olanlara yönelmek için seçim yapmamýzý saðlayan yönetim merkezidir, diyebiliriz aklýmýz için. Akýl, Ýnsanýn düþünüp doðrudan, güzelden, iyiden, yararlýdan yana karar vermesini saðlayan güçtür. Yani insanýn Ýnsanlaþma yolunda ýþýðý, kýlavuzu, yol arkadaþýdýr, akýl. Ýnsan, aklýyla karar verir. Aklýyla sorunlarý çözerek, engelleri aþarak yol alýr.
      Akýl üstüne, herkes, akýl yürütmüþ, Filozoflar, yazarlar, düþünürler… Her biri kendi özgün düþüncelerini ifade ederken, birbirlerinden farklý sonuçlara ulaþmýþlar.
     Bu farklý sonuçlar, genel olarak aklýn doðuþtan bilgiye sahip olduðu ya da aklýn doðuþtan bilgiye sahip olmadýðý gibi, geçmiþten günümüze sürüp gelen felsefi tartýþmalarýn konusu olmuþtur.
    Farabi (Ýran asýllý Ýslam filozofu),  Aristo’nun (Antik Yunan filozofu) yolundan giderek, “insanda var olduðu þekliyle, aklýn, bazý bilgileri doðuþtan getirdiðini ancak potansiyel hâldeki bu aklýn, mantýksal çýkarým yoluyla ve duyulara dayalý olarak bilgiyi açýða çýkardýðýný” söyler.
    John Locke’a (Ýngiliz filozof) göre, “doðuþtan sahip olduðumuz hiçbir bilgi yoktur. Aklýmýzda, düþüncemizde bulunan bilgilerin kaynaðý deneyimlerimizdir” der.
    Bu uzayýp giden tartýþmalarý, tartýþmaktan hoþlananlara býrakarak akýl’a dönelim.
    Bilgi aklý besler, akýl bilgiyi süsler.
    Ýnsan, biyolojik olarak doðar, beslenir, büyür, ürer ve ölür. Yani var oluþunda hayvanlarýn özelliðini taþýr. Ýnsanýn ilk aklý (Biyolojik akýl) da hayvanidir. Ýçgüdüler ve dürtülerle sýnýrlýdýr. Bu doðal aklýn herkeste eþit olduðu varsayýlmaktadýr.
    Ne var ki Ýnsanýn beyni bilgiye de aç doðar. Ýnsanýn bedeni geliþtikçe bilgisi, dolayýsýyla, Ýnsani aklý da geliþir. Bilgilerle beslenen bu akla, Beþeri akýl ya da insani akýl diyoruz. Burada, Rasyonel akýldan söz etmedim. Çünkü aklý nasýl adlandýrýrsanýz adlandýrýn, sonuçta Ýnsana özgüdür.
    Okuyup öðrenirseniz, kendi aklýnýzýn efendisi olursunuz. Okuyup, öðrenmezseniz elin aklýnýn kölesi olursunuz.
    “Öðrenmeden kazancýmýz daha iyi ve daha akýllý olmaktýr” diyor. Montaigne (Fransýz yazar)
    Ýnsanlarýn birbirinden farký, aslýnda, insani akýlarýnýn (beþeri akýl) farklýlýðýndan doðmaktadýr. Bu farký insanlarýn çoðunluðu fark edemez. O yüzden kendisini akýlý sanýr.
     “Kim, kendini akýlsýz sayar ki? Aklýný beðenmemesi için aklýndan ötesini görmesi lazým” der. Montaigne
    Ýnsanlarýn büyük bir çoðunluðu yaþamasýna yetecek, kendi sorunlarýný çözebilecek kadar bilgi sahibi olmayý yeterli bulur.
                            ***
    “Düþünce: dýþ dünyanýn insan zihnine yansýmasý.” TDK
    “Zekâ: Ýnsanýn düþünme, akýl yürütme, objektif gerçekleri algýlama, yargýlama ve sonuç çýkarma yeteneklerinin tamamý, feraset” TDK
    “Zekâ doðuþtan gelen bir yetenek, akýl ise onu kullanma yetisidir.” Ekþi sözlük
     Bellek (hafýza): insan beyninde saklanan bilgiler toplamý. Aklýn arþivi diye tanýmlayabiliriz.
    Þimdi bu kýsa tanýmlardan sonra, aklýn nasýl çalýþtýðýna bakalým. Bunun için, bu konuda düþünen, çalýþan düþün insanlarý ve bilim adamlarýnýn hoþ görüsüne sýðýnarak bir kurgu ve çýkarsama yapmak istiyorum.
    Diyelim ki size bir soru soruldu. Soru, kulaðýnýzdan beyninize ulaþýr. Beyin, aklýnýza yollar; akýl, soruyu alýr almaz soru ile ilgili olabilecek verileri arþivden (bellek) ister. Akýl verileri okurken zekâ soruyu çözer, aklýn önüne sürer.  Buraya kadar geçen süreç, sizin için, hatýrlama, düþünme (düþünce) sürecidir. Bilginizin derinliði, aklýn seçiciliði ve zekânýn hamaratlýðý ile, soruyu yanýtlarsýz.
    Bana göre insan aklý, en basit sorudan en karmaþýk soruna, aþaðý yukarý, böyle çalýþmaktadýr.
                        ***
 “Aptalýn bir dakikada sorduðu soruya akýllý yedi yýlda yanýt veremez.” Ata sözü
    “Önemli olan akýllý olmak deðil, aklý yerinde kullanmaktýr.” Descartes (fransýz filozof)
    “Akýl dünyayý yerinden oynatmaya yarayan levyedir” Balzac (fransýz yazar)
    “Akýl akýldan üstündür.” Atasözü
    “Ýnsanlara akýllarý nispetinde konuþun,” Hz. Muhammed
    “Anlayana anlatmazsan zulmedersin. Anlamayana anlatýrsan yine zulmedersin,” Mevlana
    Akýl üstüne söylenmiþ, önemsediðim bu sözleri de sizlerle paylaþtýktan sonra, yazýmý þöyle sonlandýrmak istiyorum.
    Aklýn var mý? Korkma!
O, en karanlýk dehlizlerde bile senin yoluna bir ýþýk yakacaktýr.
    En deðerli hazineniz akýldýr. Aklýnýza mukayyet olun.

-------------------------------------------------------Tahir Eker 6.9.2019