Ýlk duyduðum andan itibaren, Ýslamiyet'ten önce Mekke'de Araplarýn putlara tapmalarýný bir türlü muhayyilemde, bir yere oturtamamýþtým. Adem aleyhisselamdan günümüze kadar yaratýlmýþ olan bütün insanlarýn, ilk günden itibaren; akýl, zeka, kalp ve mantýklarýnýn ayný olduðuna, sadece kelime haznelerinin farklý olduðuna inandýðým için, aklým  o insanlarýn kendi elleri ile yaptýklarý heykeller önünde secdeye kapandýklarýný hiç kabullenememiþti. Yani karþýdan bakýþta son derece anormal olan bu iþin, aslýnda gerçekte ne olduðu, içyüzünün ne olduðu konusunda ciddi meraklar beslemiþtim. Ta ki Eyüp Sabri Paþanýn (1) Mir'at ý Mekke adlý eserini okuyuncaya kadar. Allah kendisinden razý olsun, Eyüp Sabri Paþa kitabýn baþýnda ifade ettiði üzere 60 adet tarihi kaynaklardan istifade ederek bu eserini telif etmiþ. Ben de þimdi, bu eserden yararlanarak, yeryüzünde putperestliðin ilk olarak nasýl icat edilip, ne þekilde baþladýðýný özetlemeye çalýþacaðým.

"Hazreti Ýdris'in semaya çekilmeye mazhar olduða zamana kadar Ademoðullarýndan puta tapýnan tek bir fert yoktu. Hazreti Ýdris semaya çekildiði zaman halifelerinden ve en yakýn dostlarýndan olan bir zat ayrýlýk acýsýna dayanamayýp, feryadý figan etmeye baþladýðýndan, bu þekilde feryadý mele i ala sakinlerini bizar etti. Bir gün mel'un iblis bu halifenin odasýna girerek: "Ey gönlü periþan aþýk! Cihaný yakan ayrýlýk ateþine tahammül mümkün deðildir. Bunun ilacýnýn bulunmasý son derece zor ve belki de hayaldir. Eðer Cenabý Ýdris'in mübarek þemailini tasvir ederek, odanýn içinde bir mahalle koyar, her an ve her zaman bu mücessem sureti görüp, seyreder ve bu sýrada onun sohbetinin lezzetini hatýrlar ve mülahaza edersen, belki bu ayrýlýktan dolayý olan devasýz derdine müessir bir çare bulmuþ olursun" dedi ve talep olmaksýzýn, hazreti Ýdris'in mücessem suretini yapýp, hasret çeken o vefakar muhibbe verdi. Kalbi temiz ve saf olan bu halife hain iblisin þer ve tuzaðýndan gafil olarak, bu cansýz sureti alýp, vefat edinceye kadar hasret ve ayrýlýk ateþini teskin etti. Fakat bu durumu hiç kimseye bildirmeden ömrünü tamamlayýp, vefat etti. Halifenin vefatýndan sonra hususi odasýnda çýkan suretleri görenler bunlara bir anlam veremediler. Þeytan tekrar devreye girerek, abidlere mahsus bir kýlýk ile yanlarýna gelip, sesli olarak: "Bana kalýrsa bu suret arz ve semalarýn yaratýcýsý olan Cenabý Hakkýn sureti olmalý, gizli ibadet makbul olacaðýndan Hazreti Ýdris ve Halife bu surete tapýnarak keyfiyeti bizden gizlediler" dedi. Bu sözleri iþitenler iblisin sözüne aldanýp, birer put temin ederek putperestliði icat ettiler. Bu rivayeti Ravzatüs Safa müellifi Mevlana Muhammed Havend Þah'dan nakleden Eyüp Sabri Paþa Ýdris'in suretini þeytandan almasý konusunu tenkit ederek, o sýralar Yunan tarafýnda yaþayan halife Ýskalinos'un kendisinin iki adet resim çizdiðini, taat ve ibadet esnasýnda bu resimlere atfý nazar etmeyi adet haline getirdiðini yazmaktadýr. Ýskalinos'un mü'min ve muvahhid olduðunda þüphe yoktu, bu resimleri putperestlik ayini icra etmek için deðil, hazreti Ýdris'e ta'zim ve riayet etmek için yapmýþtý. Ne yazýk ki vefat ettiðinde Sab b. Ýdris ve sair ahmak bilginler bir müddet geçtikten sonra onun putperest olduðunu zan ederek, putlar icat etmeye baþladýlar. Sonralarý herkesin evinde ve her kabilenin merkez ve toplantý yerlerinde birer put ile birer suret bulundurmak ve bunlara son derece hürmet ve ta'zim gösterilerek ubudiyet arz edip, bunlara tapýnmak bidati Kabiloðullarý arasýnda dini bir zaruret halini aldý. Bu putlar Nuh tufaný zamanýnda yere gömülüp kayboldu ise de, iblis vasýtasýyla yerin altýndan çýkartýlmýþ, Amr b. Luhay b. Kam'a b. Ýlyas b. Mudar'ýn görüþ ve tensibiyle Mekke'ye getirilip, tapýnýlmaya baþlanýlmýþtýr.

Fazýl Ebu'l fevz Baðdadi'nin kavline göre ise; bu putlara verilen isimler hazreti Ýdris'in pederi Yard zamanýnda hayatta bulunan beþ salih zatýn isimleridir. Bunlarýn vefatýyla halk çok müteessir oldular. Nesebi Kabiloðullarýna dayanan bir adam bu beþ zatýn mücessem suretlerini çizerek, her birini bu zatlarýn isimleri ile isimlendirip meydana býraktý ki, matem halindeki halk bu resimlerin etrafýnda aðlayarak gezinirler, bu þekilde keder ve elemlerini giderirlerdi. Bir asýr sonra gelenler muhabbetleri sebebiyle bu putlarý ta'zim ettiler, üçüncü asýrda gelenler ise putlarý ele alarak tapýnmaya teþebbüs edip, Nuh aleyhisselam zamanýna kadar böyle devam etti." (2)

Ýncelediklerimizden anlaþýlýyor ki ilk put edinme aþýrý muhabbetten, aþýrý özlem nedeniyle, iyi niyetle yapýlmýþ olan mücessem resimlerin sonraki nesiller tarafýndan yanlýþ deðerlendirilmesi neticesi ortaya çýkmýþtýr. Rivayetlerde iblisin rolü de detaylý bir þekilde zikredilmiþtir.

Þunu biliyoruz ki; eski ümmetlerde resim ve heykel yasaklanmýþ deðildi ve yaygýn olarak kullanýlýyordu.

Demek ki hiçbir zaman dengeyi terk etmememiz gerekmektedir. Muhabbetimizde ve buðzumuzda ifrat ve tefrite düþmemek için de aþýrý hassas olmamýz icap etmekteymiþ, vesselam.

 Dipnot:

(1) Eyüp Sabri Paþa; Rumeli’de Yeniþehir’e baðlý Ermiye köyünde doðdu. Babasý Seyyid Þerîfülislâm b. Hâc Ahmed’dir. Bahriyeye intisap ederek tersaneden yetiþtiði, çeþitli kademelerde görev yaptýktan sonra kaymakam, miralay ve 1302’de (1885) mirlivâ rütbesine yükseldiði, Mekteb-i Rüþdiyye-i Bahrî’de müdürlük ve Mekteb-i Fünûn-ý Bahriyye’de hocalýk görevinde bulunduðu bilinmektedir. Bir ara Muhâsebât-ý Bahriyye reisliðiyle Islahât-ý Bahriyye Komisyonu ikinci reisliði yapan ve uzunca bir süre de Hicaz’da memuriyette bulunan Eyüp Sabri Paþa bu görevi sýrasýnda bölgenin tarihiyle de ilgilenmiþtir. Hicaz’da yaptýðý araþtýrmalar ve topladýðý bilgiler daha sonra yazdýðý eserlerin temelini oluþturmuþtur. Samimi bir Müslüman olan Eyüp Sabri Paþa gýyabî olarak Ýdrîs-i Muhtefî’ye (ö. 1024/1615) intisap etmiþti. Nitekim Ýstanbul’da 15 Safer 1308’de (30 Eylül 1890) vefat ettiðinde þeyhinin Kasýmpaþa Mezarlýðý’nda bulunan kabrinin ayak ucuna defnedilmiþtir.

Eyüp Sabri Paþa yoðun askerlik ve memuriyet hayatýna raðmen çok sayýda eser kaleme almýþtýr. Mir’âtü’l Haremeyn. 1289’da (1872) baþlayýp on beþ yýlda tamamladýðý bu hacimli eser zamanýnýn en geniþ ve ilk Türkçe Haremeyn tarihidir. Üç cilt halinde basýlan eserin ilk cildi Mekke’ye (Mir’âtü Mekke, Ýstanbul 1301), II. cildi Medine’ye (Mir’âtü Medîne, Ýstanbul 1304), III. cildi de Arap yarýmadasýna (Mir’âtü Cezîreti’l-Arab, Ýstanbul 1306) ayrýlmýþtýr. Aralarýnda Ahmed Midhat Efendi, Muallim Nâci, Ahmed Cevdet Paþa, Mehmed Münif Paþa’nýn da bulunduðu birçok tanýnmýþ kiþi Mir’âtü’l-Haremeyn’e takriz yazmýþ ve tarih düþürmüþtür. Kitap yayýmlandýðý yýl ayrýca Tercümân-ý Hakîkat gazetesinde tefrika edilmiþtir.

(2) Kâbe ve Mekke Tarihi (Mir'at ý Mekke), Eyüp Sabri Paþa, S. 233-236, Osmanlý Yayýnevi.