M. NÝHAT MALKOÇ

            Kanýn su olup aktýðý o mübarek topraklarý görmeden ölürsem gözüm açýk gidecekti. “Ya Çanakkale’yi görmeden ruhum tenimden çýkýp giderse…” Uzun yýllar bu korkuyla yaþadým. Ülkeleri için, en kýymetli varlýklarý olan canlarýný, gözlerini kýrpmadan veren Mehmetçiklerin, meleklerin omuzlarý üzerinde göklere yükseldikleri bu nurlu beldeyi görme, oralara nazar eyleme arzusu içimde bir çaðlayan olup coþtukça coþmuþtu. Hissiyatým bunu yaþama isteðiyle bir kuþ gibi çýrpýnýyordu göðüs kafesimde.

            Gitmeliydim, Avustralya’dan Kanada’ya kadar yedi düvelin küçük bir kara parçasý üzerinde mazlum bir devlete karþý gösterdiði acýmasýzlýðý yerinde temaþa etmeliydim. Bu belki bir ömür boyunca girdiðim teorik tarih derslerinden çok daha tesirli ve kýymetliydi. Belki deðil, kýymeti muhakkaktý bunun. Tarih yazýldýðý ve yaþandýðý coðrafyanýn üzerinde öðrenilmeliydi ki tesiri yýllarca sürsün, belleðimizi çepeçevre kuþatsýn.

            Þanlý ve kahraman atalarýmýzýn makamlarýný ziyaret edip onlara þükran duygularýmýzý iletmek vefalý olmanýn gereðiydi. Onlar ki Çanakkale’de, bir metrekareye altý bin kurþunun düþtüðü kanlý coðrafyada korkmadan, yurtlarýný yaban ellere kaptýrmamak için göðüs göðse çarpýþmýþlardý. Henüz býyýklarý bile terlemeden dünyanýn nimetlerini ellerinin tersiyle itip Allah’ýn þehitlere dair vaadine itibar etmiþlerdi.

            Çanakkale’ye gitmeden gerçek kahramanlýðýn ne demek olduðunu anlayamazsýnýz. Metrekareye altý bin merminin, bazý yerlerde de metrekareye en az iki þehidin düþtüðü, kahraman Mehmetçiðin ölüme gülerek gittiði, tarihimizin en þanlý savunmasýnýn gerçekleþtiði Çanakkale’de yaþanan destaný, Çanakkale kahramanlarýnýn ibret dolu yaþamlarýný, dünyaya verdikleri insanlýk derslerini yerinde görmek lazýmdý. Orada akan kanlarla boyandý bayraðýmýzýn atlastan kumaþý… Tabir caizse Çanakkale bizim ikinci Kâbe’mizdir.

            Þu anda onurlu öðretmenlik vazifesini ifa ettiðim koca bir eðitim çýnarý hükmündeki Trabzon Lisesi, Çanakkale Savaþý’nýn cereyan ettiði yýlda mezun vermemiþti. Peki, ne olmuþtu da eðitim sekteye uðramýþtý? Çanakkale nere, Trabzon nere… Trabzon’la Çanakkale’nin arsýndaki mesafe 1365 km’yi geçiyor. Fakat gönül mesafe dinlemez. Çanakkale Savaþý ile Trabzon Lisesi’nin mezun vermemesinin nasýl bir baðlantýsý olabilirdi?

            Trabzon Lisesi’nin ve bunun gibi pek çok köklü eðitim öðretim kurumunun, henüz býyýklarý bile çýkmamýþ delikanlýlarý ana babalarýný, yüreklerinde filizlenen aþklarýný geride býrakarak yurt savunmasý için Çanakkale Cephesine akmýþlardý. Onlarý bu cepheye götüren ne cebir, ne de korkuydu. Onlar içlerinde depreþen vatan aþkýyla ölümün soðuk kollarýna atýlmýþlardý. Geri dönemeyeceklerini bile bile çetin ve dikenli bir yola revan olmuþlardý.

            Hem Kurtuluþ Savaþý’nýn þanlý komutaný Atatürk ne demiþti: Türk çocuðu ecdadýný tanýdýkça daha büyük iþler yapmak için kendinde kuvvet bulacaktýr. Medeniyet ufkunda yeni bir güneþ gibi parlayacak ve tarih sayfalarýna yine Türk adý ile yazýlacaktýr.” Ecdadýmýzý tarih sayfalarýndan tanýmak ne kadar tesirli olabilirdi ki? Saman kâðýdý sayfalardan tarih bilinci kazanmayý umut etmek göðe merdiven dayayarak bulutlarý saðýp kuraklýktan boynunu büken baþaklara can suyu vermek kadar beyhude bir hayaldi.

            Bu hissiyat yoðunluðu içerisinde Trabzon’dan çýktým baþým selamet… Gönül heybemde sadece Çanakkale vardý. Uzun yol çaðýrýyordu beni kendine. Karanlýðýn gözleri parlýyordu her dönemecin ardýnda. Zaman bir türlü geçmek bilmiyordu. Heyecan fýrtýnasý sarmýþtý dört bir yanýmý. Bir gün, bir gecelik yolculuktan sonra gönlümün aktýðý topraklardaydým. Ýçimdeki heyecan saðanaðý yorgunluðumu unutturmuþtu bana.

            Sabahýn ilk ýþýklarýyla birlikte Çanakkale’ye ilk adýmýmýzý attýk. Çanakkale giriþindeki bir lokantada hafif bir kahvaltý yaptýktan sonra konaklayacaðýmýz otele doðru hareket ettik. Kafile baþkaný en az iki saat istirahat etmemiz gerektiðini söyledi. Bize ayrýlan odalara çýkýp yorgunluðumuzu gidermeye çalýþtýk. Fakat ne mümkün… Gözlerime uyku girmiyordu. Yatakhanenin pencerelerinden etrafý seyre dalmýþtým. Ne zaman gidecektik Mehmetçiðin yedi düvele kafa tuttuðu þanlý topraklara. Kafamý yastýða koysam da gözlerime uyku girmedi bir türlü... Ýki, saat iki asýr gibi geldi bana. Çok þükür ki bu çileli dakikalar son buldu.

            Ölümü ölümsüzleþtiren Çanakkale’ye, sebeplerin bittiði yerde sebepleri yaratana sýðýnmanýn þahidi Boðaz’a, Seyit Onbaþý’nýn kendini aþtýðý yamaca, dünyanýn “Düvel-i Muazzama”nýn hevesini kursaðýnda býrakan isimlerin meftun bulunduðu þehitliðe nazar ediyoruz. Sabahleyin munis görülen hava bir anda hýrçýnlaþýyor. Kararan gökler çok geçmeden ilk damlalarýný toprakla buluþturuyor. Belli ki bulutlar Çanakkale þehitleri için yüreklerinde sakladýklarý gözyaþlarýný döküyor. Öte yandan þimþekler karþý cenahta yatan Anzaklara ve diðer mücrim mezarlara kaþlarýný çatýyor. Gök kýzýllaþtýkça kýzýllaþýyor; asuman adeta kan kýrmýzý bir renge bürünüyor. Güneþ kýrmýzýlýðýný þehit kanlarýna deðen ziyasýndan alýyor gibi… Topraðýn altýnda sýcaklýðýný ve tazeliðini koruyan kanlar, göklere sirayet ediyor. Daðýn baðrýna koca harflerle yazýlan bir dörtlük dikkatimi üzerine çekiyor:

          “Dur yolcu! Bilmeden gelip bastýðýn

Bu toprak, bir devrin battýðý yerdir.

Eðil de kulak ver bu sessiz yýðýn

Bir vatan kalbinin attýðý yerdir.”

Bu dizeler iyiden iyiye sarsýyor beni… Destursuz baða giren bir yabancý gibi hissediyorum kendimi. Demek ki bastýðýmýz topraklarýn manevi ehemmiyetinden hakkýyla haberdar deðiliz. Pamuk tarlasýný andýran mermer taþlar bizi tefekküre davet ediyor. Eski hisarlýk sýrtýnda Ömer Kaptan Tepesi üzerindeki Þehitler Anýtý’nýn manevi ihtiþamý karþýsýnda biz faniler küçüldükçe küçülüyoruz. Morto Limaný ile Çanakkale Boðazý’nýn giriþi arasýndaki bu anýtýn ihtiþamlý görüntüsü zaferin büyüklüðünü tüm dünyaya haykýrýyor. Sömürülen uluslarýn umutlarýný artýrarak mücadele güçlerini perçinliyor. Yekpare bronzdan yapýlan direðin 25 metre yükseklikteki tepe noktasýnda dalgalanan þanlý Türk bayraðý bu topraklarýn tapusunun sonsuza kadar Türklerde kalacaðýný cihana haykýrýyor.

Gelibolu’da hayat kabre, kabir hayata açýlýyor. Nereye baksan bir þehitlik göze çarpýyor. Böyle bir manzara karþýsýnda insan muhayyilesi darmadaðýn oluyor. Yürekteki medcezirler içimizdeki sevgi ve hoþgörü kumlarýný hayat sahiline taþýyor. Þehitliklerin birinin bittiði noktada öbürü baþlýyor. Her þehitlik bir liman, her kabir meçhule kalkan gemi hükmünde zihnimizde anlam buluyor. Faniler melek olup sonsuzluða kanatlanýyor.

Eceabat’a 12, Gelibolu’ya 34 km mesafede ve yol üzerinde bulunan bin metrekareden fazla yüzeyi kapsayan, içinde kesme taþtan yapýlmýþ beþ metre yükseklikte bir abide bulunan Akbaþ Þehitliðine düþüyor yolumuz… Acýklý bir öykü bekliyor burada bizi…  Çanakkale Kara Savaþlarý’nda, 25 Nisan 1915 tarihinde, Arýburnu ve Anafartalar mýntýkasýnda aðýr yaralanan askerlerimizi, Ýstanbul’da hastane haline getirilen Selimiye Kýþlasýna götürmek üzere Akbaþ Ýskelesinde bekleyen “Halep” adlý gemi, Ýngilizler tarafýndan batýrýlmýþ; geminin personeliyle beraber aðýr yaralý iki yüz Türk askeri þehit düþmüþtür. Þehitler kanlý elbiseleriyle toplu olarak buraya gömülmüþtür. Emperyalist Batýnýn gerçek yüzünü gösteren bu hadise bize sessizlik içerisinde çýðlýk atarcasýna ince ve manalý mesajlar veriyor.

Þehitlikler silsile halinde uzayýp gidiyor… Ýþte hemen önümüzde Kumköy Þehitliði… Onun da acýklý bir öyküsü var… Çanakkale muharebeleri sýrasýnda Kumköy’de ikmal tesisleri bulunuyordu. Buradaki bir kuyu civarýnda askerler çamaþýrlarýný yýkarken uçaktan atýlan bomba ile 72 er þehit olmuþtur. Kumköy göletinin üzerinden geçtikten sonra sað tarafa selvi aðaçlarý ile çevrili þehitlik görülmektedir. Bugün hâlâ kuyu mevcut ise de bombanýn açtýðý büyük çukur artýk kapanmak üzeredir. Bu izlerin kapanmasý için yüz sene gerekmiþtir.

Daha sonra yolumuz Anzak Koyu’na düþüyor. Bugün, yolu Gelibolu ve Eceabat’a düþen herkese tarihi Anzak koyuna uðramasýný þiddetle öneriyoruz.  Muhteþem bir manzara ile birlikte Anzak ve Türklere ait onlarca þehitlik, yüzlerce tabya ve Atatürk’ün bu yabancý topraklar üzerinde son nefesini vermiþ binlerce Anzak askeri için söylemiþ olduðu sözlerin bulunduðu, o gözlerimizi yaþartan abideyi görmeden geçmemek gerekir. Savaþýn da bir ahlaký olabileceði bu abidedeki ifadelerden kolayca anlaþýlabilir. Bu abidede Atatürk’ün Anzaklara dair þu sözleri altýn yaldýzlý harflerle tarihin hafýzasýna kazýnmýþtýr: “Bu memlekette kanlarýný döken kahramanlar, burada bir dost vatanýn topraðýndasýnýz. Huzur içinde uyuyunuz. Sizler Mehmetçiklerle yan yana koyun koyunasýnýz. Uzak diyarlardan evlatlarýný harbe gönderen analar! Gözyaþlarýnýzý dindiriniz; evlatlarýnýz bizim baðrýmýzdadýr, huzur içindedirler. Onlar bu toprakta canlarýný verdikten sonra artýk bizim evladýmýz olmuþlardýr.”

Çanakkale gezisi beni ecdadýmla yüzleþtirdi bir anlamda. Onlardan af diledim, vefa duygusunun ölmediðini kanýtlamak için düþtüm yollara. Geç kalmýþlýðýn hicabýyla mermerden mezar taþlarýna yüz sürdüm. Onlara layýk olamadýðýn için piþmanlýðým kirpiklerimden sýcak ipince damlalar halinde süzüldü. Ýki kuþak evvelki dedemin izini aradým Çanakkale’nin hâlâ barut kokan yamaçlarýnda… Þehitliklerden otel odama döndüðümde gecenin kaskatý kurþundan bir yorgan gibi üzerime çökmesiyle duygularým saðnak saðnak döküldü bembeyaz sayfalara… Çanakkale’ye dair þu terennümler geçti ruh imbiklerimden:

           “Kasýrgalar savurur; buz kestirir kar bizi

Gece gündüz kavurur sýcaðýnda nâr bizi

Çanakkale’de zaman açýlýr sonsuzluða

Çaðýrýr gül yüzüyle agûþuna yâr bizi

Sabýr ateþten gömlek, dua semaya kapý

Bülbülün naðmesinde yakar ahûzar bizi

Gözlerim kapanmadan ruhum dalar uykuya

Elinde kýrmýzý gül, çaðýrýr mezar bizi

Fazilet yarýþýnda önde gider yiðitler

Zekeriya misali bölse de hýzar bizi

Gayya çukurlarýndan beslenirse kem gözler

Sirkeyle bal misali öylece bozar bizi

Kalbin orta yerine siner kirli bakýþlar

Kendimize getirir ilâhî nazar bizi

Gök yarýlsa ikiye, gün batsa da þafakta

Çaðlarýn göbeðine tarihler yazar bizi

Gök kubbenin altýnda dolaþýrken avare

Hicran ateþlerine atar intizar bizi

Hafakanlar basmadan yetiþ rahmet meleði

Ölüme çeyrek kala çepeçevre sar bizi

Efkâr basar sinsice hüzün coðrafyamýza

Sevgilinin hayali eder bahtiyar bizi

Gelibolu’da yaðmur fýrtýnaya dönüþür

Sular kaynar derinden, ateþi yakar bizi

Ürperir maveradan koparýldýkça ruhlar

Maziden arda kalan sermaye bakar bizi

Ölü topraðý serper, gaflet kurþundan aðýr

Bir kez uyumaya gör yýlanlar sokar bizi

Doðar Anafartalar alacakaranlýða

Aynadaki akisler Hakk’a muþtular bizi

Zaman alevden bir gül, safýn önünde kýsrak

Düþmaný haklarým ben dostlardan kurtar bizi

Kirli çizmeleriyle girer de haremime

Hallac-ý Mansur gibi beyhude soyar bizi

Kapýmýn kilidini çalan dünkü devþirme

Düþünmez, bir kalemde kýzýla boyar bizi

Ay ýþýðý düþerken kapkaranlýk geceye

Uyanýþýn öncüsü, muzaffer sayar bizi

Diner Çanakkale’de esen acý karayel

Suya düþer cemreler ýsýtýr bahar bizi

Savaþlar milletlerin belleklerinden kolay kolay silinmezler, silinmemelidirler. Maddi ve manevi kültür deðerleri onlarý gelecek asýrlara taþýr. Bunlardan birisi de destanlar ve türkülerdir. “Çanakkale içinde aynalý çarþý/Ana ben gidiyorum düþmana karþý” dizeleriyle baþlayan o meþhur þiir, büyük bir savaþý özetleyen türkü oldu dillerde. Bu türkü ile bir savaþ özetlenir oldu.  Bu, geçen zamanla birlikte halkýn dilinde hücrelerimize kadar iþleyen koca bir aðýta dönüþtü. Düþmana karþý gidenler bir daha geri dönmediler. Her ana ve her baba þehitleriyle yatýp kalkar oldu. Yürek yangýnlarý hiçbir zaman sönmedi.

Çanakkale içimde bir hicran uktesidir. Burada nice acýklý sahne yaþanmýþtýr. Babamýn dedesi de çýktýðý Çanakkale seferinden bir daha geri dönmemiþ, geride onlarca yaþlý göz ve buruk gönül býrakmýþtýr. Þimdi onun mezarýný Çanakkale’de arasak da bulmaya muktedir olamýyoruz. Zira orada þahadet þerbetini içip beka mertebesine yükselenler, savaþýn þiddetli atmosferi altýnda alelacele yüzlerce kiþilik mezarlara doldurulmuþtur. Yeterli istatistikler tutul(a)mamýþtýr. Fakat ocaklara düþen acýlar ve yangýnlar hiçbir zaman küllenmemiþtir. Her gönül kendi istatistiðini kusursuzca tutmuþtur. Lakin bu kahramanlar bize acýnýn yanýnda gururu da fazlasýyla tattýrmýþtýr. Bunun haklý onuruyla acýlarýmýz ehvenleþmiþtir.

Çanakkale ziyareti gönlümdeki vatan sevdasýný korlaþtýrmýþtýr. Ecdadýmla gurur duyman gerektiðini ve onlarýn yolundan gitmek için yapmam gereken onca iþ olduðunu bana hatýrlatmýþtýr. Bu topraðýn baðrýna düþenlere vefa borcumuzu ödemek için evvela Çanakkale’nin milli bir ruhla gezilmesi ve oradan dersler alýnmasý elzemdir. Fakat Çanakkale gezisi asla turistik bir gezi olarak düþünülmemelidir. Çanakkale’nin bir tarih laboratuarý olduðu bilinmeli ve bu laboratuardaki tecrübeler bize kýlavuz olmalý ve ýþýk tutmalýdýr.

Çanakkale’de ervaha açýlan kapýdan geçip maziyle istikbali temaþa ettik. Kitabe ve abidelerde soluklandýk. Denizlerin mavisiyle dünü söyleþtik. Seyit Onbaþý’nýn sýrrýna vakýf olduk. Siperlerin dilinden tarihi dinledik. Geçmiþin boy aynasýnda geleceðimizi görmeye çalýþtýk. Cephelerin kanlý yüzünü seyre daldýk. Tabyalarla konuþup hatýralara yollandýk. Þehitlerin manevi atmosferinde ruhlarýmýzýn kirini pasýný temizledik.