MESTLER ÜZERÝNE MESHETME

Tanýmý: Mesh kelimesi lügatte, eli bir þeyin üzerine sürmek anlamýna gelir. Bir kiþi elini bir þeyin üzerine sürerse ona, bu þeyi meshetti denir. Ýstýlahtaki mânâsýna gelince mesh, özel olarak yapýlmýþ olan mestler üzerine ýslaklýðý isabet ettirmekten ibarettir. Özel olarak yapýlmýþ olan bu mestlerin bazý þartlarý taþýmasý ve belirli sürelere baðlý kalýnarak meshedilmeleri gerekir. 

Hükmü: Mestler üzerine meshetmek, asýl itibariyle caizdir. Þeriat sahibi, mestler üzerine meshetmeyi erkeklerle kadýnlar için caiz görmüþtür. Gerek mukîmük gerekse misafirlik esnasýnda olsun bu, mükellefler için þerîat koyucunun tanýmýþ olduðu bir ruhsattýr. “Ruhsat'ýn lügat anlamý ise kolaylýk kelimesiyle ifade edilebilir. Istýlâhî mânâsýna gelince bu, þer'î bir delîle muhalif olarak gelen baþka bir delîl ile sabit olan bir hükümdür. Zýddý bulunmayan þer'î bir delille sabit olan hükümlere ise “azîmet” denir. Bu durumlar göz önüne alýnarak mestler üzerine meshetmek bazan vâcib olur. Meselâ bir kiþi, mestlerini çýkarýp ayaklarýný yýkadýðý takdirde namaz vaktini kaçýracaðýndan korkarsa bu durumda mestler üzerine meshetrnesi vâcib olur. Yine ayný þekilde mestlerini çýkarýp ayaklarýný yýkadýðý takdirde namazdan baþka bir farza, örneðin Arafat'taki vakfeye yetiþememekten korkarsa yine mestler üzerine meshetmesi vâcib olur. Buna benzer olarak ayaklarýný yýkamaya yetecek kadar su bulamayan kiþinin mestler üzerine meshetmesi vâcib olur. Ama bu durumlar dýþýnda mestler üzerine meshetmek ruhsat sayýlmaktadýr. Ki bu durumda kiþinin ayaklarýný yýkamasý meshetmesinden daha faziletli olur.

Hanbeliler dediler ki: Mestler üzerine meshetmek, mestleri çýkarýp da ayaklarý yýkamaktan daha faziletlidir. Zîra yüce Allah, insanlarýn þerîatçe kendilerine tanýnan ruhsatlara sarýlmalarýný ve böylelikle ilâhî nimetlerin bilincine vararak þükretmelerini arzular; bundan da hoþlanýr. Bazý Hanefî alimleri de bu görüþe muvafakat etmiþlerdir. 97 (Abdurrahman Cezýrî, Dört Mezhebe Göre Ýslâm Fýkhý- I, Çaðrý Yayýnlarý, 7. Baský, Ýstanbul, 1993: 176.)

Üzerine Meshedilmesi Sahih Olan Mestin Tanýmý

Üzerine meshedilmesi sahîh olan mest, kiþinin ayaklarýna giydiði ve mafsal yumru kemiklerini de içine alan mestlerdir. Bu mestler ister deriden, ister yünden, ister tüyden, ister kýldan, ister ketenden veya bunlara benzer malzemelerden yapýlmýþ olsunlar hepsi ayný hükme tâbi olurlar. 

Malikiler dediler ki: Deriden yapýlmayan mestler üzerine meshetmek sahîh olmaz. Ancak alt ve üstü deriden yapýlýp da yan taraflarý keçeden veya ketenden yap:lmýþ olursa bu caiz olur demiþlerdir. Nitekim bazý ayakkabýlar vardýr ki alt ve üstü deriden, yan taraflarý da kumaþtan yapýlýr. Bilindiði gibi Mâlikîler, deriden yapýlan mestin de dikiþli olarak yapýlmasýný þart koþarlar. Þayet deriden yapýlan mest, yapýþtýrýcý bir ilâçla dikiþsiz olarak biribirine raptedilmiþ olursa onlara göre bu, mest sayýlmaz; üzerine meshedilmesi de sahîh olmaz.

Deriden baþka malzemelerle yapýlanlara cevreb denir. Ki bu, halk arasýnda çorap diye bilinen þeydir. Çorabýn mest sayýlabilmesi için ancak kendisinde üç þartýn bulunmasý gerekir: 

1. Ayaða giyilen çorap kalýn olmalýdýr. Ki üzerine isabet eden su, alt tarafýna isabet etmesin. 

2. Herhangi bir baða ihtiyâç duyulmadan ayakta kendiliðinden durmalýdýr.           

3. Ýçindeki ayaklan gösterecek kadar þeffaf olmamalýdýr. Ayrýca mafsal yumru kemiklerini kapatacak kadar da uzun olmalýdýr. Sözgelimi adamýn biri ayaklarýnda kendiliðinden durabilecek kadar kalýn bir çorap giyer de, bu çorap içinde bulunan þeyi gösterecek kadar þeffaf bir maddeden yapýlmýþ olursa buna mest denilemez; mestin hükmüne de tâbi olmaz. Ancak yukarýda sayýlan þartlar bir çorapta tahakkuk ederse o çorap, deriden yapýlmýþ mest gibi telâkki edilerek onun hükmüne tâbi olur. Ayrýca mestin altýna deri dikilmesi de þart deðildir.

Bu anlatýlanlardan sonra yünden yapýlan kalýn çoraplarýn, açýklamasý yapýlan þartlarý taþýdýklarý takdirde þer'î mest hükmüne tâbi olacaðý anlaþýlmýþ olmaktadýr. 98 (Abdurrahman Cezýrî, Dört Mezhebe Göre Ýslâm Fýkhý- I, Çaðrý Yayýnlarý, 7. Baský, Ýstanbul, 1993: 177.)

Mestler Üzerine Meshetmenin Delîli 

Mestler üzerine meshetmenin hükmü tevatür derecesine varan birçok sahîh hadîslerle sabit olmuþtur. “Ýstizkâr” adlý eserde denilmiþtir ki: Mestler üzerine meshetmekle ilgili olarak kýrk kadar sahabe, Peygamber (s.a.s.) Efendimizden çeþitli rivayetlerde bulunmuþlardýr. Muhaddis Hasen der ki: 

“Ashâbdan yetmiþ kadar zât, Rasûlullah (s.a.s.)’in mestler üzerine meshettiðine iliþkin olarak bana rivayette bulundular. Bu konudaki sahîh hadîslerden biri de, Kütüb-i Sitte Ýmamlarýnýn rivayet etmiþ olduðu þu hadîs-i þeriftir kî, buna göre: Cerîr b. Abdullah el-Becelî ismindeki sahabe; küçük abdestini yapýp sonra da abdest almýþ ve mestlerinin üzerine meshetmiþti. Kendisine, “Mesh mi yapýyorsun?” diye sorulduðunda, “Evet... Rasûlullah (s.a.s.) in, küçük abdestini yaptýktan sonra, abdest alýp mestlerinin üzerine meshettiðini bizzat gördüm” diye cevab vermiþti.” 

Bu hadîsi Zeylâî de Nasbü'r-Râye adlý kitabýnda nakleder ve der ki: “Bu hadîs, bazýlarýný hayrete düþürmüþtür. Çünkü Cerîr bin Abdullah el-Becelî'nin müslüman oluþu, abdestle ilgili hükmü içeren Mâide sûresinin nüzulünden sonra vukû bulmuþtur. Bilindiði gibi Mâide süresindeki abdestle ilgili hükmü belirten âyet-i kerîme þudur: 

Allâh Subhânehu ve Teâlâ, þöyle buyurmaktadýr:

“Ey îmân edenler, namaza kalkacaðýnýz zaman yüzlerinizi ve dirseklerinize kadar ellerinizi yýkayýn ve baþlarýnýzý meshedip her iki topuða kadar ayaklarýnýzý yýkayýn.” 99 (Maide: 5/6.) 

Bu âyet-i kerîme, abdest alýrken ayaklarýn suyla yýkanmasýnýn zorunluluðunu açýkça ifade etmektedir. Ancak bir delîl olan bu âyete muarýz bulunan ve tevatür derecesine oluþan birçok sahîh hadisler de mevcuddur. Ki bu sahîh hadîslerin, Mâide sûresinin mezkûr altýncý âyetinin nüzulünden sonra Peygamber (s.a.s.) Efendimizin mübarek aðýzlarýndan vârid olduðu kesinlikle bilinmektedir. Peygamber (s.a.s.) in buyurmuþ olduðu bu sahîh hadîsler hüküm olarak ifade etmektedirler ki: Ayaklarda mest bulunmadýðý zaman su ile yýkanmalarý farzdýr. Ama ayaklarda mest bulunduðu zamanlarda suyla yýkanmalarý farz deðildir. Aksine mest bulunduðu zaman yýkama yerine meshetmek farzýn yerini bulmasý için yeterli olur. Bu sahîh hadîslere örnek olarak Buhârî'nin, Muðire bin Þu'be'den rivayet ettiði þu hadîs-i þerîfleri nakletmekle yetineceðiz: 

"Peygamber Efendimiz defi hacet için dýþarý çýkmýþlardý. Muðire de içinde su bulunan matrayla peþi sýra gitti. Peygamber Efendimiz defi hacetini yaptýktan sonra Muðire, eline su döktü. O da abdestini alýp mestleri üzerine de meshetti.” 100 (Buhârî, Vudû', 48; Müslim, Taharet, 75.) 

Buhârî buna baðlý olarak yine Muðire'den þöyle bir rivayette bulunur: 

“Muðire þöyle dedi: “Peygamber Efendimizle birlikte bir yolculuða çýkmýþtýk. Yoldayken O'nun mestlerini çýkarmak istedim. Bunun üzerine bana: “Býrak onlarý. Çünkü ben onlarý temiz olarak giydim.” dedi ve sonra da mestlerinin üzerine meshetti.” 101 (Buhârî, Vudû', 49; Müslim, Taharet, 79.) 

Bu hadîslerin yaný sýra daha birçok sahîh hadisler vardýr ki, bunlarý Buhârî Müslim ve diðerleri sahîh rivâyetçilerden nakletmiþlerdir.

102 (Abdurrahman Cezýrî, Dört Mezhebe Göre Ýslâm Fýkhý- I, Çaðrý Yayýnlarý, 7. Baský, Ýstanbul, 1993: 177-179.)

Mestler Üzerine Meshetmenin Þartlarý

Bilindiði gibi mest, deriden veya yünden yapýlýp belirtilen þartlan üzerinde taþýyan ve ayaklara giyilen nesnelerdir. Kendisine mest denmesi sahîh olan þeylerin üzerine, ayaklarý yýkama yerine geçerli olarak meshedilmesi uygun olur. Mestlerle ilgili þartlarý þu þekilde sýralayabiliriz: 

1. Mest, mafsal yumru kemikleriyle birlikte ayaklarý örtmelidir. Mafsal yumru kemiklerinin üst kýsmýný örtmesine gelince bu gerekli deðildir. Mestin, ayaklarýn tümünü kapatýr bir þekilde, yani üzerinde düðme ve fermuarla kapanabilen yarýksiz bir þey olarak yapýlmýþ olmasý gerekli deðildir. Aksine üst taraftan yarýk olup kopçalarla veya fermuarla kapanabilir þekilde olmasý da sahîhtir. Bu durumda aranan þart, ayaðý kapatmasýdýr. Ýster önceden kapalý bir þekilde yapýlsýn veya üst tarafý yarýk olup kopçalarla veya fermuarla kapanacak þekilde olsun, her iki durumda da üzerine meshedilmesi sahîh olur. 

2. Mestin, mafsal yumru kemiklerini az da olsa açýkta býrakmayacak þekilde olmasý gerekir. Mestte, ayaðýn bir kýsmýný gösterecek kadar delik bulunursa üzerine meshedilmesi sahîh olmaz. Þu nedenle ki, ayaklar yýkandýðý takdirde, faraza az bir kýsmý yýkanmayip kuru olarak býrakýlýrsa abdest bâtýl olur. Ayný þekilde mestlerin de ayaklarýn tümünü kapatacak þekilde olmasý zorunludur. Eðer ayaklarýn çok az bir kýsmý dahi açýkta kalýr da mestlerle örtülmezse meshetmek, yýkamanýn yerine geçerli olmaz. Hanbeli ve Þâfiîler bu görüþtedirler.111).

Hanefiler dediler ki: Mest, mafsal yumru kemikleriyle birlikte ayaðý kaplamazsa, sözgelimi mestlerden birinde bir delik olur da ayaklardan üç parmak miktarýnda olursa, bu deliðin mesh için bir zararý olmayacaðýna göre, bu durumdaki bir mestin üzerine meshetmek sahîh olur. Ama mestteki delik ayak parmaklarýndan üç küçük parmak miktarýndan daha çok olursa bunun meshe zararý olur. Ve böyle bir mest üzerine meshetmek de sahîh olmaz. Ama iki mestteki delikler, üç küçük ayak parmaðýndan fazla olsa bile bu iki mestin delikleri üst üste toplanmazlar. Ancak sözünü ettiðimiz miktardan fazla olan delikler bir tek mestte bulunursa mesh geçersiz olur. Bu miktardan az olan deliklerin mesh için bir zararý sözkonusu deðildir. 

Malikiler dediler ki: Bir mestte ayaðýn üçte biri kadar veya daha fazla miktarda delik olursa bu durumda üzerine meshedilmesi sahîh olmaz. Ama delikler ayaðýn üçte birinden az olursa üzerine meshedilmesi sahîh olur. Hanefilerle Mâlikîler, mestte delik olmasý ve ayaðýn da görünmesi halinde bunun mesh için zararý olmayacaðýnda anlaþmýþlardýr. Ancak bu deliklerin miktarý hususunda görüþ ayrýlýðýna düþmüþlerdir. Mâlikîler, ayaðýn üçte biri kadar olan deliklere müsamaha ile bakarlarken Hanefîler, sadece ayaðýn üç küçük parmaðý kadar olan deliklere müsamaha etmiþlerdir.

3. Mestlerle ilgili þartlarýn üçüncüsüne gelince bu, mestler içerisinde az bir yürüyüþ de olsa yürünülmesinin mümkün olmasý ve bir mesafe kat edilebilmesi gereklidir. Ama mestler geniþ olur da ayaklarýn birazý veya çoðu görünürse bu, meshetmenin sahîh olmasýna zarar vermez. Yeter ki ayaklarda iken az da olsa onlarla bir miktar yürünülebilsin. Hanefî ve Þâfiîler bu görüþtedirler.

Malikiler dediler ki: Mest geniþ olup da üstten bakýldýðýnda ayaðýn bir kýsmý veya tümü görüldüðü takdirde bunun mesh için bir zararý olmaz. Ancak fazla geniþ olmasýndan ötürü içinde ayak yerleþemez veya ayaðýn büyük bir çoðunluðu içine yerleþip oturmazsa bu durumdaki bir mest çok geniþ olduðu ve ayakla doldurulmadýðý gerekçesiyle meshe elveriþli olmaz. Bunlarla yürümek mümkün olsa bile yine de üzerlerine meshedilmesi sahîh olmaz. Hanbeliler dediler ki: Mest geniþ olur da üstten bakýldýðýnda ayaðýn abdestte yýkanmasý farz olan kýsýmlarýndan bazýsý görünecek olursa bu nitelikteki bir mest üzerine meshedilmesi sahîh olmaz.

4. Ayaða giyilen mestler, helâl yoldan elde edilmiþ olmalýdýr. Çalýnmýþ veya gasbedilmiþ veya haram kýlýnmýþ bir þüpheyle elde edilen bir mestin üzerine meshetmek Hanbelî ve Mâlikî mezhebine göre sahîh deðildir.

Hanefî ve Þafiiler dediler ki: Gasbedilen, çalýnan ve buna benzer yollarla mal edinilen mestler üzerine meshetmek -bunlarý giymek her ne kadar haram ise de- sahîh olur. Zîra bunlarýn giyilmesi ve mülk edinilmesi her ne kadar þer'î deðilse de meshin sýhhatine ters düþmez. Buna benzer olarak gasb edilen veya çalýnan suyla da abdest alýnmasý sahîh olur. Ama bunu yapan da günahkâr olur. Çalman veya gasbedilen þeyleri, Allah'a yaklaþmak kasdiyle yapýlan ibâdet ve benzeri iþlerde kullanmak sahîh olmaz diyenlerin delilleri gerçekten kuvvetlidir.

5. Ayaða giyilen mestler temiz olmalýdýrlar. Necâsetli olarak giyilen mestler üzerine meshetmek sahîh olmaz. Bunlarýn az bir kýsmýna necaset deðmiþ olsa bile üzerlerine meshedilemez. Bu hususta mezheblerin tafsilâtlý görüþleri aþaðýda anlatýlmýþtýr.

Malikiler dediler ki: Temiz olmayan mestler üzerine meshetmek sahîh olmaz. Meste bir necaset isabet etmiþ olsa, onun üzerine yapýlan mesh de bâtýl olur. Þu nedenle ki: Elbiseye veya bedene isabet eden necaseti gidermek sünnettir, denilmektedir. Oysa mestin kendine özgü bir hükmü olmasý dolayýsýyla ona isabet eden necaset hiçbir durumda afva uðramaz. 

Þafiiler dediler ki: Meste, kendisinden afvedilen bir necaset isabet ettiðinde bunun meshe bir zararý olmaz. Ama meste, kendisinden afvedilmeyen bir necaset bulaþtýðý takdirde temizlenmeden bu mest üzerine meshetmek sahîh olmaz. 

Hanefiler dediler ki: Mestin temiz olmasý, meshin sýhhat þartý deðildir. Bir meste necaset bulaþtýðý takdirde üzerine meshetmek sahîh olur. Ancak bu mestle birlikte namaz kýlmak sahîh olmaz. Meste isabet eden bu necaset, kendisinden afvedilen bir necaset ise bununla namaz da kýlýnabilir. Yalnýz bu durumdaki mestin temiz olan kýsmý meshedilebilir. 

Hanbeliler dediler ki: Necis olan mestin üzerine meshetmek iki þartla sahîh olur. 

a. Kendisine isabet eden bu necaset, yere gelen taban kýsmýnda veya iç kýsmýnda olmalýdýr. Dýþ yüzüne, üst kýsmýna, yan tarafýna isabet eden necasetler meshe zarar verirler. 

b. Necaset bulaþan mesti ayaðýnda bulunduran kiþinin temizlemesi mümkün olmamalýdýr. Ama ayaðýndayken yýkamasý halinde bir zarar meydana gelmeyecekse, bu durumdaki mestin üzerinde bulunan necaseti gidermek vâcib olur. Ama ayaðýndaki mestin üzerindeki pislikleri gidermeye muktedir olur da ancak giderilmesinde kullanýlacak malzemeyi bulamazsa bu necasetle birlikte namaz kýlmasý, Mushaf'a dokunmasý ve buna benzer abdest-liyken yapýlmasý mümkün olan iþleri yapmasý sahîh olur. 

6. Mestler, tam bir temizlikten, yani tam olarak abdest alýndýktan sonra ayaða giyilmiþ olmalýdýr. Sözgelimi bir kiþi. önce ayaklarýný yýkar da mestlerini giyer ve bundan sonra abdestini tamamlayacak olursa bu sahîh olmaz. Ancak bütün mezhebler bunda ittifak etmiþ olmayýp sadece Mâlikî ve Hanbelîler bu hükümde görüþ birliði etmiþlerdir.

Hanefiler dediler ki: Tam bir abdest aldýktan sonra giymek, meshin sýhhat þartlarýndan deðildir. Aksine bir þahýs, abdestte ayaðýnýn yýkanýlmasý farz olan kýsmýný yýkayýp mestini giyer ve kendisinde abdest bozucu herhangi bir durum görülmeden abdestini de tamamlarsa bu kiþinin abdesti de, meshi de sahîh sayýlýr. Ancak abdestini, mesti giydikten sonra tamamlamasý þarttýr. Þöyle ki: Mestten sonra aldýðý abdestle, yýkanýlmasý farz olan organlarýndan birisinin az bir kýsmý dahi ýslatýlmamýþ olmamalýdýr. Veya suyla meshedilmesi farz olan kýsýmlarýn meshedilmemiþ bir taraflarý da kalmamýþ olmalýdýr.

7. Mestler, su ile yapýlan bir temizlikten sonra ayaða giyilmiþ olmalýdýr. Meselâ teyemmüm yapýldýktan sonra giyilen mestler üzerine meshetmek sahîh olmaz. Yapýlan bu teyemmüm de ister su bulunmadýðý, isterse su bulunup da hastalýktan ötürü kullanýlamadýðý için yapýlmýþ olsun ayný hükme tâbidir. Ki bu hususta mezhebler arasýnda ittifak mevcûd olup sadece Þâfiîler buna muhalefet etmiþlerdir.

Þafiiler dediler ki: Teyemmümden sonra giyilen mestler üzerine meshetmek caiz olur. Ancak alýnan bu teyemmümün, bir hastalýk nedeniyle su kullanýlamadýðýndan ötürü alýnmýþ olmasý þarttýr. Ama su bulunamamasý nedeniyle alman teyemmümden sonra giyilen mest üzerine meshetmek sahîh olmaz. Meselâ bir kiþi, abdest almak için su bulamayýp da teyemmüm eder, sonra da mestini giyerse, bu mest üzerine meshetmesi caiz olmaz. Yani bir kiþi su bulamayýp teyemmüm eder ve bundan sonra mestini de giyerse, bilâhere su bulduðunda mestlerinin üzerine meshetmesi caiz olmaz. Aksine bu mestleri çýkarýp tam bir abdest almasý gerekir. Ama su mevcûd olmasýna raðmen bir hastalýktan ötürü o suyu kullanamayýp da teyemmümden sonra mestini giyerse, hastalýðý veya özrü ortadan kalkmýþ olsa bile, abdestini alýrken bu mestlerin üzerine meshetmek sahîh olur. Teyemmüm esnasýnda kiþinin ayaklarýyla bir ilgisi olmadýðýndan ötürü, bunlarýn teyemmüm esnasýnda giyilip üzerlerine meshedilmesi gerekmez, diye bir iddiada bulunmak doðru olmasa gerekir. Nitekim bu husus teyemmüm bahsinde de ayrýca anlatýlacaktýr.

8. Meshedilmesi farz olan yerde suyun meste ulaþmasýný engelleyen hamur ve benzeri maddeler bulunmamalýdýr. 

9. Mesti ayaðýna giyen kiþi, bu mestle birlikte belirli bir mesafeyi de yürüyebilmelidir. Öyleki, bu mestler yürüme esnasýnda ayaktan çýkarýlýrsa veya ayaðýnda bulunduran kiþi, bunlarla yol yürüyüp mesafe katedemiyecek durumda olursa bunlarýn üzerine meshedilmesi sahih olmaz. Bunlarla katedilmesi gereken mesafenin ölçüsü hususunda mezheblerin detaylý görüþleri aþaðýda anlatýlmýþtýr.

Hanefiler dediler ki: Mesti giyen kiþi onunla birlikte bir fersah veya daha fazla bir mesafeyi yürüyüp katedemezse üzerine meshetmesi sahîh olmaz. Bunlarla yürüyebilmek için ayrýca üzerlerine çizme veya kundura giyilmeden yürüyüþe elveriþli olmalarý gerekir. Bir fersah, üç mil, yani oniki bin adým uzunluðundaki bir mesafedir. Ayakkabýsýz veya çizmesiz olarak bunlarla bir fersah (5040 m.) yürümek mümkün olmazsa üzerlerine meshetmek sahîh olmaz. 

Þafiiler dediler ki: Mest giyen kiþi ya misafir veya mukîm olur. Misafir ise mesti, metîn olmadýkça üzerine meshetmesi sahîh olmaz. Metîn olan mest, ayakkabýsýz olarak üç gün, üç gece kendisiyle yürünülebilen mesttir. Yani kiþi, gerek mukîm iken, gerek yolculukta bu mestler ayaðýnda olarak ihtiyâcým giderebilmek için bunlarla yürüyüp dolaþabilmesinin mümkün olmasý gerekir. Yoksa bahsedilen bu mesafenin illa da yürünülmesi þart deðildir. Sadece bu mestlerin, bu kadarlýk bir mesafeyi vürümeye dayanýklý olmalarý þarttýr. Kiþi mukîm olur da ayaðýndaki mestler yolculuða dayanacak kadar metîn olursa üzerlerine meshedebilir. Mesh süresi de yirmidört saatle sýnýrlýdýr. Mukîmin, üzerine meshedebileceði mest, yolcunun üç gün üç gece süreli olarak üzerinde yürüyebileceði ve bu yürüyüþe dayanan bir mest olmalýdýr. 

Malikiler dediler ki: Mest üzerine meshetmenin sahîh olmasý için bu mestler ile belirli bir müddet yürümenin mümkün olmasý þart deðildir. Sadece mestin deriden yapýlmýþ olmasý gerekir ki, bu da tabiaüyle böylesi mestlerle yol gidilebileceðinin baþka türlü bir ifadesidir. Ayrýca bu mezhebe göre mestin çok geniþ ve büyük olmamasý, bunun yanýnda giyilemiyecek veya zorla giyilip de kendisiyle yürünemeyecek kadar dar olmamasý da gerekir. 

Hanbeliler dediler ki: Mest üzerine meshetmenin sahîh olabilmesi için, ayakta iken kendisiyle yürünülebilen bir mest olmasý gerekir. Ancak ne kadar yürünülebilmesi gerektiðine iliþkin belli bir mesafe takdir edilmemiþtir. Sadece örfe göre belli bir miktar yürünülebilmesi þarttýr. Örfe göre bu mestler ile yürünülebilir, dendikten sonra üzerlerine meshedilmesi sahîh olur.

Mestler üzerine meshetmenin sahîh olabilmesi için diðer bazý þartlar daha vardýr ki, bunlarý da mezheblere göre detaylý bir þekilde aþaðýda ele almýþ bulunmaktayýz.

Hanefîler: Bunlar, meshin sahîh olabilmesi için bazý þartlar daha öne sürmüþlerdir. Ki bu þartlarý þöylece sýralayabiliriz: 

1. Mestte, meshetmeye engel delikler bulunmamalýdýr. Bilindiði gibi meshe engel delikler, ayak parmaklarýndan üç küçük parmak miktarýný aþmamalýdýr. 

2. Mestlerin dýþ yüzünde meshedilen kýsým, el parmaklarýyla üç küçük parmak kadar olmalýdýr. Mest geniþ olsa bile, elin içine sokularak meshedilmesi mesh için yeterli olmayacaðý gibi; yan taraflarýný, topuðunu, boðaz kýsmýný ve tabanýný meshetmek de yeterli olmaz. 

3. Mesih yaparken eldeki parmaklarýn üçüyle meshedilmelidir. Bir tek parmak ile meshetmek, bu parmaktaki ýslaklýðýn farz miktardaki meshi tamamlayamadan kurumasýndan korkulduðu için sahîh olmaz. Ama tek parmakla üç ayrý yere ve her defasýnda parmak ýslatýlarak meshedilirse bu mesh, sahîh olur. Yine ayný þekilde meshedilmesi farz olan yeri parmak uçlarýyla meshetmek de sahîh olur. Bu esnada parmak uçlarýndan su damlamasý da þarttýr. Aksi takdîrde yapýlan mesh sahîh olmaz. Ayrýca meshin elle yapýlmasý da þart deðildir. Söz gelimi meshedilmesi farz olan yere yaðmur yaðmak veya su dökmekle yeteri kadar su isabet ederse bu durumda meshin farz-hðý yerine gelmiþ olur.

4. Mestler üzerine mesh yapýlýrken meshedilen yerin alt tarafý ayakla doldurulmuþ olmalýdýr. Sözgelimi uzun bir mest giyilir de, burun kýsmý çok geniþ ve uzun olmasý dolayýsýyle iç kýsmý ayakla doldurulmadiðýndan ötürü bu boþluðun üzerine meshetmek sahîh olmaz. 

5. Ayaðý herhangi bir nedenle kesilen kiþinin ayaklarýndan geriye üç parmak kadar bir kýsmýnýn kalmasý, meshin sahîh olmasý açýsýndan þarttýr. Ama mafsal yumru kemiklerinin üst tarafýndan kesilmiþ bir tek ayakla kalan kiþi bu durumda, tek ayaða giymiþ olduðu mest üzerine meshedebilir. Þâfiîler: Mestle ilgili anýlan þartlara birtakým þartlar daha eklemiþlerdir. Ki bu þartlarý da þöylece sýralayabiliriz: 

1. Ayaða kýrýklýk veya çýkýklýk nedeniyle bir bað sarýlmýþ olursa, bu bað üzerine giyilen mest üzerine meshetmek sahîh olmaz. 

2. Mestin içindeki ayaklar ve bu ayaklara giyilen çoraplar temiz olmalýdýr. 

3. Mest üzerine mesh yapýlýrken meste isabet eden suyun, iç taraflara, yâni ayaklara da ulaþmamasý gerekir. Ancak dikiþ yerlerinden içeriye sýzan sular, ÞâfÝîlerce muaf sayýlmýþtýr. 

Mâlîkîler: Mestlerle ilgili olarak anýlan þartlara birtakým þartlar daha ilâve etmiþlerdir. Ki bunlarý da þöylece sýralayabiliriz: 

1. Ayaða giyilen mestin tümü, önce de anlatýldýðý gibi deriden yapýlmýþ olmalýdýr. 

2. Mestler, dikiþli olmalýdýr. 

3. Süslenmek ve güzel görünmek maksadýyla giyilmiþ olmamalýdýr. Aksine bunlarý ayaða giyerken sünnete uymak, soðuktan, sýcaktan, akrepten ve benzeri þeylerdeft korunmak amacý güdülmüþ olmalýdýr. Ama bu mestleri, pirelerden korunmak veya yýkamanýn zorluklarýndan kurtulmak veya ayaklara yakýlmýþ olan kýnanýn boyasýný muhafaza etmek gayesiyle giyilirse bunlar üzerine meshetmek sahîh olmaz. Çünkü bunda refah gayesi güdülmüþ olmaktadýr. Bu þartlara diðer mezheblerden hiç kimse muvafakat etmemiþtir. 103 (Abdurrahman Cezýrî, Dört Mezhebe Göre Ýslâm Fýkhý- I, Çaðrý Yayýnlarý, 7. Baský, Ýstanbul, 1993: 179-185.)

Meshedilmesi Farz Olan Miktar

Þeriat sahibi abdestte ayaklarý yýkarken tümünün yýkanmasýný farz kýlmýþtýr. Meshetmek, yýkama yerine geçtiðine göre normal olarak da mestlerin her tarafýnýn meshedilmesi gerekirdi. Ama bir kolaylýk göstererek mestlerin tümünün meshedilmesini zorunlu kýlmamýþtýr. Þu nedenle ki, mestler üzerine meshetmek özel bir ruhsattýr. Þeriat sahibi bu ruhsatýyla da, insanlara fazlasýyla merhamet gösterdiðini isbatlamýþ olmaktadýr. Mestlerin meshedilmesi farz olan miktarý hususunda mezheblerin detaylý görüþleri aþaðýda anlatýlmýþtýr.

Malikiler dediler ki: Mestlerin üst kýsýmlarýnýn tümünü meshetmek vâcibtir. Alt kýsýmlarýný meshetmekse müstehabtýr. Mâlikîlerin bazýsý, bunun da vâcib olduðunu ileri sürmüþlerdir. Öyleki: Mestin altýný meshetmeyen kiþinin, namazýný kýlmýþsa ve henüz ihtiyarî vakitte ise namazýný iade etmesi gerektiðini ifade etmiþlerdir. Ýhtiyarî vakitle ilgili açýklama, namaz vakitleri bölümünde yapýlacaktýr. Mestin alt tarafýndan maksat, yere gelen taban kýsmýdýr. Ýç kýsmý deðildir. Mest geniþ olursa içine eli sokup meshetmek mekruh olur. 

Hanefiler dediler ki: Mestin dýþ yüzünün, elin üç küçük parmaðýnýn uzunluðu ve geniþliði kadarýný meshetmek farzdýr. Ancak meshedilen bu kýsmý da ayak ile doldurulmuþ olmalýdýr.

Þafiiler dediler ki: Mestin üst kýsmýnýn yüzünü meshetmekle, farz olan mesh yerini bulmuþ olur. Baþý meshetmeye kýyasla, ýslak parmaðý hiç sürdürmeksizin mestin üzerine indirmek de yeterli olur. Ama mestin ön yüzünün dýþýnda topuk kýsmý veya yan taraflarý veya alt taraflarýný meshetmek yeterli olmaz. Fakat mafsal yumru kemiklerinin hizasýnda olan kýsýmlarý meshetmek yeterli olabilir. Yalnýz þunu da söylemek gerekir ki: Mestin üzerinde tüy bulunur da bu tüyler mesh yapýlýrken ýslaklýðýn mest derisine ulaþmasýna engel olurlarsa veya sadece tüyleri meshetmek kasdedilirse de, su kendiliðinden mestin derisine ulaþýrsa yine mesh sahîh olmaz. 

Hanbeliler dediler ki: Mestin üst taraflarýnýn çoðunun meshedilmesi farzdýr. Alt taraflarýný meshetmekse müstehabtýr. Abdestini alýp da meshetmeyi unutan için, aradan muvâlât (organlardan biri kurumadan diðerini yýkamaya geçme zorunluluðu) süresi geçse bile bundan sonra yalnýz mestin altým meshetmek yeterli olur. Fakat abdest alýnýr da mestin alt tarafý kasten meshedilmezse, aradan fazla zaman geçmemýþse yine yalnýz altýný meshetmekle yetinilebilir. Aradan uzun zaman geçmiþse abdesti yenilemek mendub olur. Ayný þekilde alt tarafý meshedilmeden kýlýnan namaz, ihtiyarî vakitte bulunuluyorsa iade edilmesi mendub olur. 104 (Abdurrahman Cezýrî, Dört Mezhebe Göre Ýslâm Fýkhý- I, Çaðrý Yayýnlarý, 7. Baský, Ýstanbul, 1993: 185-186.) 

Mest Üzerine Mest Ve Ayakkabý Giyme

Bir kiþi mest olmaya elveriþli kalýn bir çorabýn üzerine mest giyerse veya mest üzerine baþka bir mest giyerse bu iki mest de yumuþak deriden yapýlmýþ olursa veyahut da mest üzerine bir kundura giyerse bu durumda üstteki ayakkabýya meshetmek, mezheblerin altta kaydedilen detaylý þartlarýna uyulduðu takdirde caiz olur.

Hanefiler dediler ki: Mestin üzerine giyilen ayakkabýnýn üzerine mesh etmek üç þartla sahîh olur: 1. Mestin üzerine giyilen ayakkabý deriden yapýlmýþ olmalýdýr. Deriden yapýlmayýp da meshedildiðinde su, alttaki meste ulaþacak olursa bu da yeterli olur. Aksi takdirde yeterli olmaz. 

2. Mestin üzerine giyilen ayakkabý veya mestle yalnýz baþýna yürünebilmelidir. Eðer kendisiyle yürünülemezse meshe elveriþli olmaz. Ancak alttaki meste su ulaþacak olursa bu durumda meshe elveriþli olur. 

3. Mestin üzerine giyilen ikinci ayakkabý, temiz olarak giyilmiþ olmalýdýr. öyleki, üste giyilen ayakkabýya ve alttaki meste yapýlan mesh, hades hâlinden önce yapýlmýþ olmalýdýr. 

Þâfiîler: Bu hususta tafsilâta giriþerek derler ki: Alttaki mestle onun üzerine giyilen ayakkabý zayýf olursa üzerlerine meshetmek sahîh olmayýp ayaklan yýkamak vâcib olur. Eðer alttaki zayýf olur da meshe elveriþli olmazsa hüküm, üstteki meste aktarýlýr. Altta giyilen de zaten mest sayýlmaz. Eðer alttaki mest kuvvetli, üstteki zayýf olursa veya her ikisi de kuvvetli olursa, üsttekine meshetmek -suyun alttakine ulaþacaðý kesin ise- sahîh olur. Bu mesh yapýlýrken alttakini de meshetme niyeti olmalý veya her ikisini meshetme kasdý bulunmalýdýr. Ama sadece üsttekini veya alttakini meshetmeyi kasteder de su alttakine ulaþmazsa bu mesh sahîh olmaz. 

Hanbeliler dediler ki: Bir kiþi hades hâli vukubulmadan mest üzerine mest giyer, bunlardan biri veya ikisi de delik olursa veya bu mestlerdeki delikler, ayaðýn her tarafýna denk gelirse sadece üsttekini meshetmek yeterli olur. Ýki mesti üst üste giyen kiþinin, elini üstteki mestin üstünden sokarak altta bulunan mesti -eðer bu saðlamsa- meshetmesi sahîh olur. Yine Hanbelî mezhebinden olanlar þöyle demiþlerdir: Ýki mesti üst üste giyen kiþi, bunlardan üstte bulunaný meshedecek, sonra da bu mesti çýkaracak olursa, bu durumda alttakini de çýkarýp ayaklarýný yýkamasý vâcib olur.

Malikiler dediler ki: Üst üste mest giyen kiþinin, hüküm bakýmýndan üsttekini meshetmesi gereklidir. Eðer üsttekini çýkaracak olursa, alttakini derhal meshetmesi vâcib olur. Bu iki mesh arasýnda da kiþi, eðer hatýrlar ve gücü yeterse, abdestte geçerli olan muvâlât hükümlerini uygulamalýdýr. 105 (Abdurrahman Cezýrî, Dört Mezhebe Göre Ýslâm Fýkhý- I, Çaðrý Yayýnlarý, 7. Baský, Ýstanbul, 1993: 186-187.)

Sünnet Olan Meshin Keyfiyeti

Sünnet olan mesh þu þekilde yapýlýr: Mesh yapan kiþi, sað elinin oar inaklarýný sað mestinin burun tarafýna koymalý, bunun yanýnda sol elinin parmaklarýný da sol mestinin burun tarafýna koyup her iki elinin parmaklarýný mestlerin burun kýsmýndan yukarýya geri çekmeli, geri çekerkende parmaklarýný azýcýk ayrýk tutarak mest üzerine sudan çizgiler býrakmalýdýr.

Malikiler dediler ki: Meshte keyfiyet sünnet olmayýp mendubtur. Mesh yapacak kiþi, sað elini sað ayaðýnýn parmaklarýnýn uç kýsmýna; sol elini de sað ayaðýnýn parmaklarýnýn alt kýsmýna koyar. Böylece iki eliyle sað ayaðýndaki mesti meshedip mafsal yumru kemiklerine kadar ellerini sürer. Sol ayaðýndaki meste de bunun aksini uygular. Yani, sol elini sol ayaðýnýn parmak uçlarýnýn üst kýsmýna, sað elini de sol ayaðýnýn parmak uçlarýnýn alt kýsmýna koyup iki elini geriye doðru mesh þeklinde çekerek mafsal yumru kemiklerine kadar sürer. Meshini de böylece tamamlamýþ olur.

Þafiiler dediler ki: Sünnet olan meshin keyfiyeti þöyle olur: Mesh yapacak kiþi, sol elinin parmak uçlarýný birbirinden ayrýk vaziyette topuðunun altýna koyar. Sað elinin parmak uçlarýný da yine ayrýk vaziyette ayak parmaklarýnýn üst kýsmýna koyar. Sonra da sað elini bacak kýsmýna kadar geriye çeker. Sol elini de alt taraftan parmaklarýn ucuna kadar sürerek mesheder. Meshin de ýslak çizgiler hâlinde görülmesi gerekir.106 

Meshin Müddeti 

Mukîm olanýn mesh müddeti bir gün bir gecedir. 

Hanbelî ve Þâfiîler: Seferi, namazý kýsaltacak kadar mubah bir sefer olarak kayýtlamýþlardýr. Sözgelimi bir kiþi doksan km. den daha kýsa mesafeli bir sefere çýkacak olursa veya çýktýðý sefer mubah deðil de ma'siyetle ilgili bir sefer olursa bu kiþinin mesh müddeti, mukîm kimsenin mesh müddeti kadar olur. Yani ancak bir gün bir gece müddetle meshedebilir. Ayrýca Þâfiîler ikinci bir kayýt koyarak, bu seferin de niyetle yapýlmýþ bir sefer olmasý þartýný ileri sürmüþlerdir. Buna göre, niyet etmeden yola çýkan kimse seferi sayýlmaz..Bu durumdaki kiþi, týpký mukîm gibi ancak bir gün bir gece müddetle meshedebilir.

Misafirin meshi ise üç gün, üç gece müddetle geçerli olur. Misafirin çýktýðý yolculuk, ister namazý kýsaltan mubah bir sefer olsun, ister olmasýn, mest üzerine mesheden kiþi, ister özür sahibi olsun ister olmasýn hüküm bakýmýndan bir deðiþikliðe gerek kalmaz. 

Malikiler dediler ki: Mestler üzerine meshetmek, bir müddete baðlý olmayýp mestlerin sadece guslü gerekli kýlan hallerde ayaklardan çýkarýlmalarý îcâbeder. Ancak cuma namazýna gitmek isteyenlerin, gusletmek istemeseler bile mestlerini çýkarýp ayaklarýný yýkamalarý mendub olur. Ama cuma günü çýkarmazlarsa, mesti ilk olarak hangi gün giymiþlerse her hafta ayný gün çýkarmalarý mendub olur. 

Hanefiler dediler ki: Bu müddet, özür sahibi olmayanlar için geçerlidir. Ama bir kiþi özürlüyken abdest alýr, mestini de özrün kesilmesi anýnda giyerse bu kiþinin hükmü, saðlam kimselerin hükmü gibi olur. Yani meshi mezkûr müddetin sona ermesine kadar geçerli olur. Ama özrünün kesilmediði bir anda, meselâ akýntýnýn vukû bulduðu anda abdest alýp mestini giyecek olursa bu kiþinin meshi her vaktin çýkmasý anýnda bozulur. Ve abdesti baþka bir þeyle bozulmamiþsa mestlerini çýkarýp sadece ayaklarýný yýkamasý îcâb eder. 

Þafiiler dediler ki: Bu müddet özür sahibi olmayan kimseler için muteberdir. Özürlü kimseler mest giymiþlerse, mestlerini, her farz namazýn vaktinde çýkarýp abdest alýrken ayaklarýný yýkamalýdýrlar. Ama nafile namazlar için abdest alýrken mestlerinin üzerine meshetmeleri caiz olur. Ayaklarýný çýkarýp yýkamalarý gerekmez.

Buna delîl olarak da Þureyh bin Hanî (r.a.) nin rivayetini gösterebiliriz: Þureyh diyor ki: 

“Ben, Hz. Aiþe (r.a.) ye mestler üzerine meshetme hususunda soru sordum. Bana, “Ali'ye sor. Çünkü o, Peygamberle beraber sefere çýkardý” dedi. Ben de bunun üzerine gidip Hz. Ali'ye sordum. Hz. Ali bana þu cevabý verdi. Rasûlullah (s.a.s.), meshin müddetini misafir için üç gün üç gece- mukîm içinse bir gün bir gece kýldý.” 107 (Müslim. Taharet, 85.)

Meshin müddeti, mestlerin ayaklara giyilmesini müteakip bir hades hâlinin vukuundan sonra baþla. 

Þâfiîler: Hades hususunda tafsilâta girmiþlerdir. Þöyle ki: Eðer hades hâli, bir kimseye dokunma, penisi elleme veya uyuma gibi kendi isteðiyle meydana gelmiþse mesh müddetinin baþlangýcýný, hades halinin vukûunun evveli olarak kabul etmiþlerdir. Fakat hades hâli elde olmayarak vuku bulmuþsa; meselâ oturak (mak'ad)tan veya tenasül organýndan bir necaset çýkmýþsa, bu durumda mesh süresinin baþlangýcý, hades vukûunun sonundan itibaren baþlar.

Sözgelimi adamýn biri öðle vakti abdest alýp mestini giyer, bu abdesti yatsýya kadar devam eder ve yatsýda bozulursa meshin müddeti öðle vaktinden deðil de yatsý vaktinden itibaren baþlamýþ olur. 108 (Abdurrahman Cezýrî, Dört Mezhebe Göre Ýslâm Fýkhý- I, Çaðrý Yayýnlarý, 7. Baský, Ýstanbul, 1993: 187-189.) 

Meshin Mekruhlarý

Mestler üzerine yapýlan meshle ilgili bazý mekruhlar vardýr ki, bunlarý þöylece sýralayabiliriz: 

a. Meshi birden fazla yapmak. 

b. Meshetme yerine mestleri yýkamak. Mestleri yýkayan kimsenin, bu durumda hades hâlini ortadan kaldýrmaya niyet etmesi mekruh olur. Ama sýrf temizlemek veya üzerinde bulunan bir necaseti gidermek kasdýyla yýkamasý mekruh deðildir. Ancak bu mesh yerine geçmez. Bu yýkayýþtan sonra yine mestin üzerine meshetmek vâcib olur.

Hanefiler dediler ki: Mesh niyeti olmaksýzýn mestler yýkanacak olursa bu yýkama mesh yerine geçerli olur. Söz gelimi bir kiþi, temizlemek kasdiyle veya herhangi bir niyeti olmaksýzýn mestim yýkarsa bu yýkama mekruh olmakla birlikte yine de mesh yerine geçerli olur. 109 (Abdurrahman Cezýrî, Dört Mezhebe Göre Ýslâm Fýkhý- I, Çaðrý Yayýnlarý, 7. Baský, Ýstanbul, 1993: 189.)

Meshi Bozan Þeyler

Mesh birkaç durumda bozulur. Þöyle ki: 

a. Guslü gerektiren cünüblük veya hayýz ve nifas kanamasý gibi hallerden birinin vukubulmasý ile mesh bozulur. 

b. Mestler ayaktan çýkarýlmakla mesh bozulur. Ayaklarýn bir kýsmý mestin boðazýna kadar çýkarsa yine mesh bozulur.

Hanefiler dediler ki: Mesh, ancak ayaklarýn çoðunun mestin boðazýna kadar çýkarýlmasýyla bozulur. Sahîh olan görüþ de budur. Ama ayaklarýn az bir kýsmý, mestin boðazýna kadar çýkarsa bu durumda mesh bozulmaz. Malikiler dediler ki: Mûtemed olan görüþe göre ayaklarýn tümü mestin boðazýna kadar çýkarýlmadýkça mesh bozulmaz. Ayaklarýn tümü mestin boðazýna kadar çýkarýldýktan sonra kiþi acele olarak ayaklarýný yýkamaya koþarsa abdesti saðlam olarak kalýr. Ama unutur da ayaklarýný yýkamakta acele davranmazsa, aradan geçen zaman kýsa da olsa, uzun da olsa yine sadece ayaklarýný yýkamakla yetinir. Kasden acele davranmayýp da ayaðýný yýkamayacak olur, aradan geçen zaman da uzun olmazsa yine sadece ayaklarýný yýkamakla yetinir. Abdesti de saðlam kalýr.

c. Mestte delikler meydana gelirse mesh bozulur. Bununla ilgili olarak mezheblerin detavlý görüþleri aþaðýya alýnmýþtýr.

Þafiiler dediler ki: Ayaklarýn yýkanýlmasý farz olan kýsýmlarýndan biri çorap veya sargýyla kapatýlmýþ olur ve mestin delinmesiyle de görünecek þekilde olursa mesh bozulur. Bu nitelikteki bir delik, kiþinin abdestli olmasý esnasýnda meydana gelirse, niyet ederek sadece ayaklarýný yýkamasý vâcib olur. Abdesti iade etmesi gerekmez. Ama bu nitelikteki bir delik, kiþinin namaz kýlmasý esnasýnda meydana gelecek olursa namaz bozulur. Yine bu kiþinin de niyet ederek sadece ayaklarýný yýkamasý ve sonra da yeniden namaza durmasý gerekir. 

Hanbeliler dediler ki: Mestte ayaklarýn ancak küçük bir kýsmýný gösterecek kadar az bir delik meydana gelse, bu delik dikiþ yerlerinde olsa bile yine mesh sahîh olmaz. Ancak bu delik, yürüme hâlinde derinin üst üste gelerek ayaklarýn yýkanmasý farz olan kýsmýný kapatýrsa meshe zarar vermez. Mestlerde bu gibi deliklerin meydana gelmesi, mesh süresinin tamamlanmasý, cünüblük hâlinin vukubulmasý, yahut da özürlü kimsenin özrünün ortadan kalkmasý gibi nedenlerden ötürü kiþi, ayaðýndaki mesti çýkarýp tam bir abdest almalýdýr. Yalnýzca ayaklarýný yýkamasý yeterli olmaz. Zîrâ meshle, bir hades hâli ortadan kaldýrýlmýþtýr. Mesh bozulunca da, eskiden kaldýrýlmýþ olan hades yine geri gelmiþ olur. Ki hadesin de Hanbelîlere göre parçalara ayrýlmasý mümkün olmaz. 

Malikiler dediler ki: Kiþi abdestliyken mestte, ayaklarýn üçte biri veya daha fazla büyüklükte bir delik meydana gelmesi hâlinde, sadece mesh bozulur. Bu durumda çabucak mestlerin çýkarýlýp ayaklarýn yýkanmasý gerekir. Eðer unutur veya acizliðinden ötürü bir gecikme vukû bulursa abdesti bozulmaz. Yine sadece ayaklarýný yýkamasý yeterli olur. Ama kasden acele etmeyip ayaklarýný yýkamayacak olur, aradan geçen zaman da uzarsa abdesti bozulur. Uzun bir zaman geçmezse yine yalnýzca ayaklarýný yýkamasý yeterli olur. Namazdayken mestte bu nitelikte bir delik meydana gelecek olursa namazýný yarýda kesip mestlerini çýkarmasý ve ayaklarýný acele olarak yýkamasý gerekir. 

Hanefiler dediler ki: Mestte, meshetmeye engel delikler bulunmamasý hâlinde üzerine meshedilmesi sahîh olur. Meshetmeye engel deliðin miktarý da, ayak parmaklarýndan üç küçük parmak miktarýný aþan büyüklük kadarýdýr. Ayrýca mestlerdeki delikler, kiþinin yürümesi esnasýnda açýlýp da ayaðýndan, üç küçük ayak parmaðý büyüklüðünde bir kýsým görünecek olursa bu delik meshe engel olur. Ama delik uzunlamasýna olur da, yürüme esnasýnda açýlmaz ve ayak parmaklarýndan üç küçük parmak miktarý kýsým görünmezse bu deliðin meshe zararý dokunmaz. Ayný þekilde meste deriden veya bez parçasýndan -bu ince olsa bile- bir astar dikilmiþ olur da bu astarda meydana gelen bir delikten ayak parmaklarýndan üç küçük parmak miktarý bir kýsým görünecek olursa yine zarar vermez. Ama deriden baþka bir astarla astarlanmýþ olur ve alt tarafý da çorap ve sargý gibi dikiþsiz olup ayak parmaklarýndan üç küçük parmak kadarý görünecek olursa bu delikler meshi bozar. Bu deliklerin, mestin ayakkabýya gelen kýsmýnda olmasýyla dýþ yüzünde olmasý veya topuk kýsmýnda bulunmasý arasýnda bir fark olmayýp hepsi ayný hükme tâbi olurlar. Ama bu delikler mafsal yumru kemiklerinin üst tarafýndaki boðaz kýsmýnda olurlarsa meshin sýhhatine mâni olmazlar. Mestlerden birisinde, birden fazla delik bulunup da bunlar üst üste getirildikleri takdirde üç küçük ayak parmaðý miktarýna varýrlarsa meshin sýhhatine engel olurlar. Bu miktardan az olurlarsa engel olmazlar. Ama bu delikler iki mestte olsa ve ikisinin toplamý da sözü edilen miktara ulaþsa, o zaman meshin sýhhatine engel olmazlar. Söz gelimi bir mestte bir ayak parmaðý kadar, diðerinde de iki ayak parmaðý kadar delik bulunsa, bunlarýn ikisinin toplamý üç küçük ayak parmaðý kadar olmalarýna raðmen meshin sýhhatine engel olmazlar. Mestlerde üst üste toplama hükmüne giren delikler, kendisine çuvaldýz girebilen deliklerdir. Bunlardan daha küçük delikler hesaba katýlmaz. Muaf sayýlan deliklerin bulunduðu mestler üzerine mesh etmek sahîh olur. Ancak yapýlan meshin, bizzat üzerine yapýlmasý þarttýr. Deliklerin altýnda görülen yerlerin üzerine yapýlan mesh geçersiz olur. Meshedüdikten sonra bir mest üzerinde üç küçük ayak parmaðý kadar delik meydana gelirse mesh bozulur. Ve kiþi eðer abdestliyse ayaklarýný yýkamasý vâcib olur. Bir kiþi abdestli iken yine meshi bozucu bir durumla karþýlaþýrsa ayaklarýný yýkamasý gerekir: abdesti yeni baþtan almasý îcâb etmez. Namaz kýlmakta iken böyle bir durumla karþýlaþýlacak olursa mesh bozulduðu için namaz da bozulmuþ olur. Bu durumdaki bir kiþinin ayaklarýný yýkadýktan sonra namazý iade etmesi gerekir. Meshetmede niyet þart deðildir.

d. Þüpheli de olsa mesh müddetinin sona ermesi hâlinde mesh bozulur.

Malikiler dediler ki: Müddetin sona ermesiyle mesh bozulmaz. Zîrâ bu mezhebe göre mesh için müddet önemli deðildir. 110 (Abdurrahman Cezýrî, Dört Mezhebe Göre Ýslâm Fýkhý- I, Çaðrý Yayýnlarý, 7. Baský, Ýstanbul, 1993: 189-192.) 

TEYEMMÜM BAHSÝ

Tanýmý Ve Delili

Teyemmüm, lügatte kasdetmek ve yeltenmek anlamýna gelir. Bu mânâda kullanýldýðýný þu âyet-i kerîme de ispatlamaktadýr: 

Allâh Subhânehu ve Teâlâ, þöyle buyurmaktadýr:

“Kendinizin göz yummadan alýcýsý olmadýðýnýz pis (kötü) þeyleri vermeye yeltenmeyin.” 111 (Bakara: 2/267.)

Bu âyet-i kerîmedeki “teyemmemû” kelimesi, kasdetmek ve yeltenmek anlamýna gelmektedir. Teyemmümün ýstýlah anlamýna gelince, bu; temizleyici niteliðe sahip özel toprakla yüzü ve elleri anlatýlan özel þekilde meshetmek demektir. 

Malikiler ve Þâfiîler: Bu tanýma “niyet” kelimesini de eklemiþlerdir. Zîrâ bunlara göre niyet, teyemmümün bir rüknüdür.

Burada meshetmekten amaç, yüzü ve elleri topraða sürmek ve kirletmek demek deðildir. Maksat, elleri temizleyici topraðýn veya taþýn ya da bunlara benzer bir þeyin üzerine koyup gerekli yerleri meshetmektir. Teyemmüm, su bulunmadýðý veya bulunup da bazý sebeplerden ötürü kullanýlamadýðý zamanlarda meþru olur. Meþruluðu da Kitap, Sünnet ve Ýcmâ ile sabittir. Kitab'tan delîlimiz þudur: 

Allâh Subhânehu ve Teâlâ, þöyle buyurmaktadýr:

“Eðer hasta olmuþsanýz veyahut bir sefer üzerindeyseniz veya içinizden biri ayak yolundan gelmiþse, veyahut da kadýnlara dokunmuþsanýz ve bu hâlde su da bulamamýþsaniz o vakit tertemiz bir toprakla teyemmüm edin. Binâenaleyh (niyetle) ondan yüzlerinize ve ellerinize sürün. Allah, sizin üzerinize bir güçlük yapmayý dilemez.” 112 (Mâide: 5/6.)

Bu âyet-i kerîme, su bulunmadýðý veya bulunup da bazý nedenlerden ötürü kullanýlamadýðý hallerde insanlarýn teyemmüm edebileceklerine iþaret etmektedir. Teyemmümün hikmetine gelince: Yüce Allah; kendilerini ibâdetle mükellef kýldýðý müslüman kullarý üzerinden zorluk ve sýkýntýyý kaldýrmýþtýr. Bazýlarý diyebilir ki, zorluðu kaldýrma prensibi, su bulunmadýðý veya bulunup da kullanýlamadýðý zamanlarda teyemmüm mükellefiyetinin de konulmamasýný gerektirir. Zîrâ teyemmüm mükellefiyeti de baþlý baþýna bir zorluk ve sýkýntýdýr. Bu söz bozuk ve kuraldýþý bir sözdür. Çünkü zorluðu ve sýkýntýyý kaldýrmanýn anlamý, Cenâb-i Allah'ýn insanlarý güçlerinin yetebileceði iþlerle mükellef kýlmasýdýr. Abdest alma veya gusül yapmaktan âciz olan kiþi teyemmüm yapmaya muktedir olur. Bu durumda Allah Teâlâ'nýn emrine uymasý vâcibtir. Ýbâdetini de kendisine açýklanan þekilde yapmasý gerekir. Zîrâ ibâdetlerin ana hedefi, Allah'ýn emirlerine uymak, kalblere O'nun yüceliðini hissettirip anlatmaktýr. Ýbâdetlerde kendisine yönelinecek tek varlýk O'dur. Ayrýca açýkça anlaþýlmaktadýr ki, insanlarýn emrolunduklarý ibâdetlerin bir kýsmý da kullarýn fayda ve maslâhatýnadýr. Sözgelimi gusül abdesti, abdest, namazlardaki hareketler, oruçluyken lezzetlerden uzak durmak ve daha bunlara benzer bir takým ibâdetler insan vücûduna birçok faydalar saðlar. Diðer bazý ibâdetlerde de gizli faydalar vardýr ki, bunlarý yapmakla kiþinin kalbi temizlenir; ruhu kirlerden arýnýr. Ayrýca bunlar, insana maddî menfâatler de temin ederler. Çünkü Rabbinden korkup, O'nun emirlerine itaat eden kiþinin, insanlarla olan iliþkisi de normale dönüp güzelleþir. Onlarýn kötülüklerinden emîn olur. Kendilerinden bir takým faydalar da saðlar. Bu da insanýn hayatý boyunca arzuladýðý bir durumdur. Ýlâhî emirlere uymak, Ýnsan topluluklarýnýn fayda ve maslahatýný her bakýmdan garanti altýna alýr. Teyemmümün, insaný mutluluða götüren ibâdetlerin bir aracý olduðu þüphe götürmez bir gerçektir. Toplumun mutluluðunu gerçekleþtiren ve Ýnsanlarýn ahlâkýný güzelleþtiren Ýslâm dîninin amaçlarýndan habersiz bazý kimseler, bazan topraðýn zararlý mikroplarla karýþmýþ olduðunu, dolayýsýyla toprakla yüzü ve elleri meshetmenin de, faydayý bir yana býrakalým, zararlý olacaðýný zannederler. Bu iddiada bulunanlar teyemmümün mânâsýný ve amacýný anlamayan kimselerdir. Zîrâ, þeriat koyucu, teyemmüm edilecek topraðýn pisliklerden arýnmýþ ve temizleyici bir toprak olmasýný þart koþmuþtur. Ayrýca topraðýn yerden alýnýp yüze sürülmesi de zorunlu deðildir. Aksine farz olan husus, ancak abdest ve gusle dayalý olarak yapýlmasý mümkün olan ibâdetleri, su bulunamadýðý durumlarda mubah kýlacak teyemmümü, istenen þekilde yapmaktýr. Elleri temiz kuma; temiz, düz ve kaygan taþlara, çakýllara ve benzeri þeylere sürmek, zararlý mikroplarýn insana bulaþmasýna neden olur diyenlerin, herþeyden önce ellerini ekmeðe, meyve ve sebzelere de sürmemeleri gerekir. Yine bunlarýn görüþüne göre hareket edilecek olursa, insanlarýn ellerini madenlere sürmemeleri, hayvan derilerini tabaklamamalarý, ayakkabý yapmamalarý, tahtalarý ellememeleri gerekir. Bu sayýlanlarýn tümünde de mikrop bulunabilir. O halde bunlara yanaþmamak gerekir! Bu ve buna benzer sözler, dinî yükümlülüklerden sýyrýlýp kurtulmak ve sonu harap ve helak olan þehvet yollarýna dalmak isteyen kimselerin sözleridir. Ki bunu da ancak bahtsýz gönüller arzular. Yoksa bizler, yerleri gübreleyen, ekinlerin abasýný haþerelerden ve zararlý otlardan temizleyen nice iþçileri görmüþüz ki, dinle alay eden ve dini hiçe sayan bu heriflerden çok daha güçlü, saðlýklý ve rahat bir yaþantý içindedirler. Mikroplar, acaba bunlarý niye parçalamýyorlar? Ayrýca þunu da söylemekte yarar vardýr ki: Ýslâm dîni, sürekli olarak temiz ve nazîf olmaya teþvik eder; pisliklerden uzak durmayý emreder. Hastalýklara sebeb olan vesîlelere yanaþmamalarýný tenbihler. Bu nedenle de teyemmüm eden kiþinin, üzerine elini sürdüðü topraðýn temiz bir elbise veya mendil gibi pisliklerden arýnmýþ olmasýný þart koþar. Þayet toprak pis ve kirli ise, onunla teyemmüm yapmak sahîh olmaz. Bir hususa daha deðinmeden geçemiyeceðim: Teyemmüm niçin abdest organlarýndan sadece ikisi üzerinde uygulanýyor? Yani teyemmümün kapsamýna neden sadece ellerle yüz giriyor? Buna verilecek cevabýmýz þudur: Teyemmümden maksad zorluðu hafifletmektir. Þu halde abdest organlarýndan sadece ikisiyle teyemmüm yapmak yeterli olur. Þu nedenle ki ellerle yüz, abdest alýrken mutlaka her zaman yýkanýrlar. Baþ ise her zaman meshedilir. Ayaklara gelince bunlar mestli deðilken yýkanýr, mestli iken meshedilir. Bu nedenle Yüce Allah, her zaman yýkanýlmalarý gereken ellerle yüzü teyemmümün kapsamýna almýþ bulunmaktadýr. Ki hafifletme ve zorluðu giderme prensibi burada da göze çarpmaktadýr. Teyemmümün farziyetinin sünnetteki deliline gelince bu hususta birçok hadîs-i þerifler mevcuttur. Biz bunlardan sadece Buhârî ile Müslim'in, Ýmrân bin Husayn'dan rivayet etmiþ olduklarý hadîsi nakletmekle yetineceðiz: Rasûlullah (s.a.s.), cemâatin yanýnda bulunmasýna raðmen kenara çekilip de onlarla birlikte namaz kýlmayan bir kiþiyi gördüðünde kendisine yanaþýp sordu: “Neden cemâatle birlikte namaz kýlmýyorsun?” Adam dedi ki: “Ya Rasûlallah! Bana cünüblük isabet etti. Gusletmek için su da bulamadým.” Bunun üzerine Rasûlallah (s.a.s.) kendisine þu cevâbý verdi: 

“O halde (teyemmüm için) sana temiz toprak gerekli. Temiz toprak(la teyemmüm etmek) senin için yeterli olur”. 113  (Buhârî, Teyemmüm, Bâb: 6-9; Nesâi, Taharet, Bâb: 198-202.) 

Bu yüzden müslümanlar, her ne kadar teyemmümün nedenleri ve yere ait eþyalarýn hangisiyle teyemmüm edebilecekleri hususunda görüþ ayrýlýðýna düþmüþlerse de, prensip olarak teyemmümün abdest ve gusül yerine geçerli olacaðý hususunda icmâ etmiþlerdir. 114 (Abdurrahman Cezýrî, Dört Mezhebe Göre Ýslâm Fýkhý- I, Çaðrý Yayýnlarý, 7. Baský, Ýstanbul, 1993: 193-196.)

Teyemmümün Kýsýmlarý

Teyemmüm farz ve mendub olmak üzere iki kýsma ayrýlýr. 

Hanefiler: Teyemmüme vâcib teyemmüm diye bir kýsým daha eklemiþlerdir. Abdestin sünnetleri bahsinde de geçtiði gibi bilinmektedir ki: Hanefîlere göre vâcib, farza nispetle daha zayýf olan bir hükümdür. Su bulunmadýðý takdirde tavaf için teyemmüm etmek vâcib olur. Ama abdestsiz veya teyemmümsüz olarak tavaf etmek sahîh olur. Yalnýz farzý terketmekten ötürü irtikâb edilen günâha nisbetle bu kiþi daha az bir günâha girmiþ olur.

Teyemmüm, namaz kýlmak, Mushaf'a dokunmak ve bunlara benzer gusülsüz ya da abdestsiz yapýlmasý caiz olmayan ibâdetleri yapabilmek için su bulunmadýðý takdîrde farz olur. Nafile namaz kýlmak isteyip de abdest almak için su bulamayan kiþinin, abdest yerine teyemmüm edip namaz kýlmasý mendub olur. Nafile namaz mendub olduðuna göre, bu namaz için yapýlan teyemmüm de mendub olur. Yani bu nedenle teyemmüm eden kiþi, bir mendub sevabý kazanmýþ olur. Her ne kadar teyemmüm yapmak, namazýn bir sýhhat þartý ve bunsuz namaz kýlmak sahîh olmasa da sevâb kazanýlmasýný saðlar. Ama bunun yanýnda kiþi teyemmüm etmez ve kýlmak istediði nafile namazý da kýlmazsa herhangi bir cezayla karþýlaþmasý sözkonusu deðildir.

TEYEMMÜM

Teyemmümüm Þartlarý

Teyemmümün sahîh olabilmesi için gerekli olan sýhhat þartlarý þunlardýr: 

1. Vaktin girmesi: Farz namazýn vakti girmeden teyemmüm etmek sahîh olmaz. 

Hanefiler: Teyemmümün farz vaktin girmesinden önce de alýndýðý takdîrde sahîh olabileceðini söylemiþlerdir.

2. Niyet: Teyemmümün sahîh olmasý için niyet gereklidir.

Mâlîkî ve Þâfiîler: Niyetin þart deðil de rükün olduðunu söylemektedirler. Nitekim bu husus, daha önce de söylenmiþtir.

3. Ýslâmiyet: Müslüman olmayanýn teyemmümü sahîh deðildir. 

4. Su olmadýðýnda bulmak için aranmalýdýr. 

5. Teyemmüm edilecek olan organlarýn üzerinde mum ve yað gibi meshî engelleyici bir pejrde bulunmamalýdýr. 

6. Hayýz ve nifas hâli bulunmamalýdýr. 

7. Ýleride anlatýlacak sebeblerden ötürü bazý özürlerin de bulunmamasý gereklidir. Ayrýca abdest ve gusülde olduðu gibi teyemmümün de vücûb þartlarý vardýr. Bu þartlar, aþaðýda mezheblere göre ayrý ayrý açýklanmýþtýr.

Malikiler dediler ki: Teyemmümün þartlarý üç kýsýmdýr: 

1. Vücûb þartlarý, 

2. Sýhhat þartlarý, 

3. Hem vücûb, hem sýhhat þartlarý. 

Vücûb þartlarý dört tanedir: 

1- Balið olmak, 

2- Yapýlmamasý için baþkasý tarafýndan zorlanýlmamak, 

3- Temiz topraðý kullanmaya muktedir olmak. Temiz topraðý teyemmümde kullanmaktan âciz olan kiþiden teyemmümün farzlýðý düþer, 

4. Abdesti bozan þeylerden birinin vukûbulmasý. 

Sýhhat þartlarý ise üç tanedir: 

1- Ýslâmiyet, 

2- Meshedilecek organlarýn üzerinde meshe engel bir þey bulunmamasý, 

3- Teyemmüm ederken teyemmüme zýt (abdest ve teyemmüm bozucu) bir hâlin meydana gelmemesi. 

Hem vücûb, hem sýhhatinin þartlarýna gelince bunlar da altý tanedir: 

1- Farz vaktin girmiþ olmasý, 

2- Akýllýlýk, 

3- Ýlâhî davetin yükümlüye ulaþmýþ olmasý,  

4- Hayýz ve nifas kanamalarýnýn kesilmiþ olmasý, 

5- Uyku veya unutkanlýk hâlinin bulunmamasý, 

6- Temiz toprak bulunmasý. 

Malîkîler: Su bulunmamasý hâlinde suyun araþtýrýlmasýný teyemmümün þartlarýndan saymamýþlardýr. Ancak bazý hallerde suyun araþtýrýlmasýnýn îcâb edebileceðini söylemiþlerdir. Sebebler bahsinde anlatýlmýþ olmasýný yeterli görerek özrün bulunmasýndan ayrýca bahsetmemiþlerdir. Bu þartlar, abdestte de aranan þartlardýr. Ancak burada farz vaktin girmesi, teyemmüm için hem vücûb, hem de sýhhat þartýdýr. Ama abdestte bu, sadece vücûb þartý olarak kabul edilmiþtir. 

Hanefîler: Bunlar, suyla yapýlan temizlikte olduðu gibi teyemmümde de sadece sýhhat þartlarýný saymakla yetinmiþlerdir. Yalnýz abdest bahsinde de geçtiði gibi bunlar, teyemmümün þartlarýný Mâlikîlerin de anlattýklarý gibi üç kýsma ayýrmanýn mümkün olabileceðini ifade etmiþlerdir. Yani teyemmümün, yalnýz vücûbunun, yalnýz sýhhatinin, hem sýhhatinin hem vücübunun þartlarý olmak üzere üç kýsým þartý vardýr. Hem vücûbunun hem de sýhhatinin þartlarý, iki ayrý açýdan þart koþulan hususlardýr: Sözgelimi hayýz ve nifas hâlini ele alalým: Teyemmüm edecek veya abdest alacak kimsede ilâhî hitap açýsýndan, bu 

hallerin bulunmamasý vücûb þartý olmaktadýr. Hayýzlý ve nifaslý kadýn için abdest almak ve dolayýsýyla teyemmüm etmek mükellefiyeti yoktur. Hayýz ve nifas hâlinin bulunmamasý, vâcib bir ibâdeti edâ etme açýsýndan ayný zamanda sýhhat þartýdýr. Çünkü hayýzlý veya nifaslý kadýnýn aldýðý abdest ile ibâdet yapmasý mümkün olmadýðýna göre, teyemmümü de sahîh olmaz. Çünkü þahinlik, yapýlan ön iþle sonra gelen iþin yapýlabilmesi demektir. Ama bunun yanýnda hayýzlý ve nifaslý kadýnlarýn, namaz âdetini hatýrlamak için namaz vakitlerinde abdest almalarý (dolayýsýyla teyemmüm etmeleri) mestehab olur. Ancak bunlarla ibâdet yapýlamadýðý gerekçesiyle sahîh sayýlamazlar. Þu halde Hanefîlere göre teyemmümün þartlarým þu þekilde gruplandýrabiliriz: 

a. Yalnýz vücûbunun þartlarý: 

Bu þartlar üç tanedir: 

1. Balið olmak, 

2. Temiz topraðý teyemmümde kullanabilmek, 

3. Namaz kýlmaya engel bir hades hâlinin mevcûd olmasý. Vakte gelince bu, teyemmümün edâsmm þartlarýndan olup vücûbunun þartlarýndan sayýlmamaktadýr. Þu halde vakit girmeden teyemmüm etmek vâcib olmaz. Vaktin girmesiyle teyemmümün yapýlmasý geniþ bir vâcib hükmüne girer. Vaktin daralmasýyla da, yapýlmasý âciliyet kazanan bir hüküm hâline gelir. Bu hüküm, abdest ve gusül için de geçerlidir. Vaktin abdest için vücûb þartý olarak sayýlmasý tesamüh (müsamaha, hoþgörü) nedeniyledir. 

b. Yalnýz sýhhatinin þartlarý: 

Bunlar yedi tanedir: 

1. Niyet. 

2. Abdest için gerekli suyun bulunmamasý veya bulunup da kullanýlamamasý. 

3. Teyemmüm edilecek organlar üzerinde mum ve yað gibi engellerin bulunmamasý. 

4. Teyemmüm eylemine zýt bir durumun bulunmamasý. 

5. Mest yaparken beþ parmaðýný veya elinden daha fazla bir kýsmýný kullanmasý. Ama bizzat elle mesh etmek þart deðildir. Baþka þeyle de mesh edilmesi, ileride de anlatýlacaðý gibi yeterli olur. 

6. Su bulunmamasý hâlinde, bulunabileceði samlýrsa araþtýrýlmalýdýr. 

7. Yüzün ve ellerin her tarafý mesh edilmelidir. 

c. Hem sýhhat hem de vücûbunun þartlarý: 

Bu þartlar dört tanedir: 

1. Ýslâmiyet: Kâfirin teyemmüm etmesi, þer'î mükellefiyetlerle yükümlü olmamasý dolayýsýyla vâcib deðildir. Teyemmüm etse bile, niyet ehliyetine sâhib olmamasý sebebiyle sahîh olmaz. 

2. Hayýz ve nifas hallerinin mevcûd olmamasý gerekir. 

3. Akýllýlýk.           

4. Temizleyici topraðýn mevcûd olmasý. Bu nitelikteki topraðý bulamayan kimsenin teyemmüm etmesi vâcib olmaz. Temiz olan baþka þeyle teyemmüm etmesi de sahîh olmaz. Sözgelimi bir yere necaset isabet eder de sonra bu necaset kurursa bu yerin üzerinde, temiz olmasý nedeniyle namaz kýlýnmasý sahîh olur. Ancak temizleyici olmadýðýndan ötürü teyemmüm yapýlmasý sahîh olmaz. Þâfiîler: Teyemmümün þartlarýný, vücüb ve sýhhat þartlan olmak üzere iki gruba ayýrmaksýzm bir arada, sekiz tane olarak saymýþlardýr: 

1. Abdest için gerekli suyun bulunmamasý veya bulunup da kullanýlamamasý nedeninin mevcûd olmasý. 

2. Vaktin girdiðinin bilinmesi. Namaz vakti girmeden yapýlan teyemmüm sahîh olmaz. 

3. Vücutta necaset varsa ve bu necaset de kendisinden afvolunan necasetlerden deðilse teyemmüm yapmadan önce bunlarý gidermek gerekir. Bu necasetler giderilmeden yapýlan teyemmüm sahîh olmaz. 

4. Ýslâmiyet. Ancak hayýz ve nifasý kesilmiþ olan Ehl-i Kitab bir kadýnýn, kocasýnýn kendisiyle cinsel iliþki kurabilmesi için, zorunluluk nedeniyle teyemmüm yapmasý sahîh olur. 

5. Hayýz ve nifas hâlinin sona ermiþ olmasý. Ancak hayýz ve nifaslý kadýnýn ihramda bulunmasý hâlinde teyemmüm etmesi, ihram için sünnet olan gusül yerine geçerli olacaðýndan sahîh olur. 

6. Mümeyyiz olmak. Ancak deli bir kadýnýn, kocasýnýn kendisiyle cinsel iliþki kurabilmesi için teyemmüm etmesi sahîh olur. 

7. Toprakla meshedilecek organ üzerinde meshe engel bir þey bulunmamalýdýr. 

8. Yokluðu esnasýnda suyun arttýrýlmasý teyemmüm için þarttýr. 

Hanbelîler: Teyemmümün þartlarýný sýhhat ve vücûb þartlarý olmak üzere iki gruba ayýrmaksýzm bir arada saymýþlardýr. Þöyle ki: 

1. Vakitli olduktan sonra ister farz olsun, ister olmasýn, namaz vaktinin girmesi. Cenaze namazý da 

hükmen vakitli olmasý nedeniyle bu hükme tâbi olup vakti; cenazenin yýkanilmasi veya teyemmüm ettirilmesini müteakip baþlar. Bundan önce cenaze namazýný kýlmak için alýnan teyemmüm sahîh olmaz. 

2. Bazý sebeblerden ötürü suyu kullanmanýn mümkün olmamasý. Bu sebeblerin izahý ileride yapýlacaktýr. 

3. Yakýlmamýþ olan temizleyici topraðýn bulunmasý. Bu topraðýn da, kiþinin teyemmüm organlarýna bulaþacak bir tozunun olmasý þarttýr. 

4. Niyet. 

5. Akýllý olmak. 

6. Mümeyyiz olmak. 

7. Müslüman olmak. 

8. Teyemmüm organlarý üzerinde meshe engel bir þey bulunmamak. 

9. Teyemmüme zýt bir durumun teyemmüm esnasýnda bulunmamasý. 

10. Teyemmümden önce istincâ veya isticmar yapmýþ olmak.

115 (Abdurrahman Cezýrî, Dört Mezhebe Göre Ýslâm Fýkhý- I, Çaðrý Yayýnlarý, 7. Baský, Ýstanbul, 1993: 197-200.)

Teyemmümü Meþru Kýlan Sebebler

Teyemmümü meþru kýlan sebebler iki esâsa dayanmaktadýr: 

1. Suyun bulunmamasý: Su ya hiç bulunmaz, veya bulunur da abdeste, ya da gusle yetecek miktarda olmaz.

Þafiî ve Hanbeliler dediler ki: Temizlenmeye yetecek kadar su bulunmaz ise de mevcûd suyla vücûdun yýkanýlabilen yerleri yýkanýr. Geri kalan kýsmý da teyemmüm edilir.

2. Su bulunduðu halde kullanmaktan âciz olunmasý veya âciz olunmayýp da, her hangi bir ihtiyaçtan ötürü kullanýlamamasý. Sözgelimi gusül veya abdest için yeter miktarda su bulunur, ama kullanma imkâný olmaz veya kullanma imkâný olur da içme gereksinimi nedeniyle kullanýlamaz. Nitekim bu sebebin izahý da ileride yapýlacaktýr. Þimdi de suyu kullanmaktan âciz olmakla ilgili sebebleri bir yana býrakalým da suyu bulamayan kiþinin durumunu ele alalým: Suyu bulamayan kiþi; farz namazlar, cenaze namazý, cuma namazý, bayram namazý, tavaf ve nafile namazý -kiþi farzý kýlmayýp da sadece nafileye niyet etse bile ve benzeri suyla yapýlan temizlikle edâ edilebilecek olan ibâdetleri teyemmümle de edâ edebilir.

Malikiler dediler ki: Suyu bulamayan kiþi mukîm ve saðlýklý ise cenaze namazý için teyemmüm edemez. Ancak kendisinin cenaze namazýný kýldýrmasý gerekir veya kendisinden baþka bu iþi yapabilecek abdestli biri bulunmazsa teyemmüm etmesi sahîh olur. Bir farz namaz için teyemmüm etmiþ olan kiþi, buna baðlý olarak ayný teyemmümle cenaze namazýný da kýlabilir. Hasta veya misafir bir kimse, cenaze namazýný kendisinden baþka kýldýracak biri bulunsun, bulunmasýn teyemmümle cenaze namazýný kýlabilir ve kýldýrabilir. 

Malikiler dediler ki: Suyu bulamayan kiþi saðlýklý ve mukîm biri ise farzlara tâbi olmayan müstakil nafile namazlar için teyemmüm edebilir. Ancak misafir ve hastalar böyle deðildirler.

Suyu bulamayan kiþinin saðlýklý veya hasta olmasý, mukîm yeya misafir olmasý, sefer mesafesinin de doksan kilometreden az veya çok olmasý, seferinin mubah veya memnu olmasý veya sefer esnasýnda masiyet iþlemesi ayný olup hüküm bakýmýndan bir deriþiklik gerektirmez. Suyu bulup da bazý þer'î sebeblerden ötürü onu kullanmaktan âciz olan bir kimse, suyu bulamayan kimsenin hükmüne tâbi olup abdestle yapýlabilen bütün ibâdetleri teyemmümle edâ edebilir. Acizlik sebeblerine örnek olarak þunlarý gösterebiliriz: Bir kiþi, suyu kullanmaktan ötürü hasta olacaðýný veya hasta ise hastalýðýnýn artacaðýný ve þifâsýnýn gecikeceðini zanneder ve bu zartriýnda tecrübelerine veya müslüman mütehassýs bir doktorun haberine dayanýrsa suyu kullanmayýp teyemmüm edebilir. Ayný þekilde kendisi ile su arasýnda bulunan bir düþmanýn gerek þahsýna, gerek malýna ve gerekse ýrzýna tecâvüz etmesinden korkarsa, -bu düþman ister insan olsun, ister yýrtýcý bir hayvan olsun- yine suyu kullanmayýp teyemmüm eder.

Þafiiler dediler ki: Sefere çýkan kiþi bu seferinde âsi ise, suyu da bulamazsa teyemmüm edip namazýný kýlar. Sonra da bu namazý iade eder. Ama hastalýk ve benzeri sebeplerden ötürü suyu kullanmaktan âciz olursa teyemmüm etmesi sahîh olmaz. Ancak bu durumdaki âsi misafir, isyanýndan tövbe ederse teyemmüm edip namaz kýlar ve sonra bu namazý iade etmesi de gerekmez.

Malikiler dediler ki: Bu iþten anlayan müslüman bir doktorun olmamasý hâlinde bu hususta kâfir bir doktorun haberine de îtimad edilebilir. Yine ayný þekilde kendi þahsî tecrübelerine veya karakter bakýmýndan kendisine uyan kimselerin kiþisel deneyimlerine de âdî karineler olarak dayanabilir. 

Þafiiler dediler ki: Teyemmüm edecek kiþiye îtimad telkin ettikten sonra kâfir de olsa mütehassýs doktorun bu konuda haber vermesi yeterli görülür. Ama kiþisel deneyimlerin bu hususta geçerlilikleri yoktur. Ancak kiþi, týptan anlarsa bu hususta kendi þahsýyla ilgili olarak deneyimlerine dayanabilir. Ama doktor deðil veya týptan da anlamýyorsa teyemmüm edip namaz kýlmasý caiz olur. Bilâhare iyileþtikten sonra da namazýný iade etmesi gerekir.

Su bulunur da, o esnada veya daha sonra ihtiyaç doðacak olursa, þüpheye deðil de zanna dayanarak susamaktan korkarsa veya kendinden baþka bir insanýn veya öldürülmesi helâl olmayan bir hayvanýn, saldýrgan olmayan köpeðin helak olacak þekilde susamasýndan veya þiddetli bir eziyete uðramasýndan korkarsa, bu durumda o suyu kullanmayýp teyemmüm eder ve suyu da muhafaza eder. 

Hanbeliler dediler ki: Siyah köpek de saldýrgan köpek gibidir. Susuzluktan ölse bile onun için su saklanmaz.

Yine ayný þekilde hamur yoðurmak, yemek piþirmek veya afvedilmeyen bir necaseti gidermek için suya ihtiyâç doðarsa kuyuda ve benzeri (sarnýç gibi) yerlerdeki suyu, rnevcûd olmayan su hükmüne koyduðu gerekçesiyle; kova veya ip bulunmadýðý takdirde, suyun þiddetli soðukluðu nedeniyle kullanýlmasý hâlinde zarar doðacaðýna kuvvetli bir zanla kanâat eder ve bu suyu ýsýtmaktan da âciz olursa yine teyemmüm eder. Suyun bulunmamasý hâlinde araþtýrýlmasýna iliþkin olarak mezheblerin detaylý görüþleri aþaðýda anlatýlmýþtýr.

Þafiiler dediler ki: Bu necasetin kiþinin bedeni üzerinde olmasý þarttýr. Eðer elbisesinin üzerinde bulunursa, necaset yerinde kalmakla birlikte abdest alýr. Teyemmüm etmez. Elbisesinden baþka örtünecek bir þeyi bulunmaz ise de çýplak olarak namazýný kýlar. Ve bu namazýný daha sonra iade etmesine de gerek kalmaz. 

Malikiler dediler ki: Su âletini veya suyu elde etmek için kullanýlan aracý bulamayan kiþi teyemmüm edemez. Ancak vakti içerisinde bu alet ve edevatý bulamayacaðýna kesin hüküm verirse veya zanla karar verirse teyemmüm edebilir. 

Hanefiler dediler ki: Suyun þiddetli derecede soðuk olmasýndan ötürü korkulmasý hâlinde teyemmüm edilemez. Ancak kiþide büyük hades hâli vukubulup gusletmesi gerekiyorsa bu korkudan ötürü teyemmüm edebilir. Çünkü soðuk suyla gusletmekte tehlike söz konusudur. Ama kiþide küçük hades hâli yani abdestsizlik durumu varsa teyemmüm edemez. Ancak abdest almasý hâlinde bir zarara uðrayacaðý muhakkak ise teyemmüm edebilir. 

Þafiiler dediler ki: Kiþi, suyu ýsýtmaktan veya yýkandýktan sonra kendini ýsýtmaktan âciz olursa ister büyük hades hâlinde, ister küçük hades halinde olsun þiddetli soðuk olmasý nedeniyle suyu kullanmaktan korkarsa teyemmüm edebilir. Ancak bilâhare namazýný iade etmesi vâcib olur.

Malikiler dediler ki: Suyun kendisinden iki mil veya daha fazla bir (iki mil = 3360 m.) uzaklýkta bulunduðuna kesin hüküm verir veya zannederse suyu araþtýrmasýna gerek kalmaz. Ama suyun iki milden az bir mesafede bulunduðuna kesin kanâat getirir veya zanneder yahut da bu hususta bir þüpheye düþerse o zaman, eðer bir güçlüðe ve zahmete de uðramayacaksa suyu arar. Yok eðer bir güçlüðe ve zahmete uðrayacaksa süvari de olsa suyu aramasýna gerek kalmaz. Fakat yine ayný þekilde suyu kendisine verme hususunda cimrilik etmeyeceklerine inandýðý veya zannettiði yahut da þüphe ettiði veya vehmettiði arkadaþlarýndan da su istemesi gerekir. Suyu kendisine vereceklerine inandýðý veya zannettiði hâlde istemeyip de teyemmüm etmiþse namazý kesinlikle iade etmesi gerekir. Suyu vereceklerinden þüphe ettiði için teyemmüm etmiþse ve henüz vakit de çýkmamiþsa iade etmesi lâzým gelir. Ama suyu kendisine vereceklerini vehmetmiþ de teyemmüm etmiþse bu sebepten dolayý namazý iade etmesi mutlak olarak gerekmez. Bu iki durumda namazý iade etmenin þartý, onlarýn yanýnda suyun bulunup bulunmadýðýnýn belirlenmesidir. Eðer onlarda su bulunmadýðý anlaþýlýrsa namazý iade etmesi lâzým gelmez. Eðer memleketinden uzakta deðil ise, borçla da olsa kendisine ihtiyâç duymayacaðý bir parayla ve normal bir fiyatla suyu satýn almasý gerekir. 

Hanbeliler dediler ki: Suyu bulamayan kiþinin, onu kendi yükündeki eþyalarý arasýnda, eþyalarýna yakýn yerlerde veya kendilerinde bulunmadýðý kesin olmayan yol arkadaþlarýnýn yanýnda aramasý vâcib olur. Eðer suyu istemeden veya aramadan teyemmüm etmiþse bu teyemüm sahîh olmaz. Ama su uzakta olursa aramasý vâcib olmaz. Buradaki uzaklýktan maksat, örfe göre uzak sayýlan bir mesafedir. 

Hanefiler dediler ki: Suyu bulamayan kiþi eðer þehirde ise, yakýnýnda su bulunduðunu zannetsin veya etmesin, teyemmümden önce suyu araþtýrmasý vâcib olur. Ama suyu bulamayan kiþi seferi ise, suyun kendisine bir milden daha az bir mesafede olduðunu zannederse ve ararken canýna, ya da malýna bir zarar gelmeyeceðinden emîn olursa suyu aramasý vâcib olur. Ama suyun bir mil veya daha fazla uzaklýktaki bir mesafede bulunduðunu zannederse, -tehlike sözkonusu olsun olmasýn- suyu araþtýrmasý vâcib olmaz. Ayrýca kiþinin suyu kendisinin ararnasýyla baþkasýna aratmasý arasýnda da bir fark yoktur. Kendilerinden istemesi hâlinde vereceklerini zannettiði arkadaþlarýndan su istemesi de vâcibtir. Suyu istemeden önce teyemmüm ederse bu teyemmümü sahîh olmaz. Suyu vereceklerinden þüphe edip de teyemmüm eder ve namazýný kýlarsa, sonra da kendilerinden istediðinde verirlerse namazý iade etmesi gerekir. Ama namaza baþlamadan önce kendisine suyu vermezler de namazdan sonra verecek olurlarsa kýlmýþ olduðu bu namazý iade etmesi gerekmez. Eðer bu arkadaþlarý suyu ancak parayla vermeye niyetli iseler ve onu suyun kýt bulunduðu yakýn mýntýkalardan birindeki piyasayla veya az fazlasýyla satacak olurlarsa; eðer ihtiyâcýndan fazla bir parayla alabiliyorsa bu durumda suyu satýn almasý ona vâcib olur. Ama normal fiyatýndan çok daha pahalýya satmaya kalkarlarsa bu durumda suyu onlardan satýn almasý vâcib olmaz. Teyemmüm edip namazýný kýlabilir. 

Þafiiler dediler ki: Suyu bulamayan kiþi, onu, vaktin girmesinden önce ister kendi yük eþyalarý arasýnda, ister kervandaki arkadaþlarýndan isteyip aramakla yükümlüdür. Bu durumdaki kiþi, ya bizzat kendisi seslenerek su ister veya güvendiði birine izin vererek onunla ilânat yaptýrabilir. Teker teker her birine sordurur. Ancak vakit daralmýþsa teyemmüm edip namazýný kýlabilir. Vakte saygýdan ötürü herkesten ayrý ayrý istemesine gerek kalmaz. Eðer içinde bulunduðu mýntýkada su çoðunlukla bulunabiliyorsa bu durumda teyemmümle kýlmýþ olduðu namazý iade etmesi gerekir. Aksi takdirde gerekmez. Bütün bunlardan sonra da suyu bulamazsa kendisi için üç durum söz konusu olur: 

1. Suyun, kiþinin seslendiðinde imdat alabilecek bir mesafede bulunmasýdýr. Bu mesafe kiþinin, suyun yanýndan imdat için seslendiðinde, arkadaþlarý her ne kadar kendi iþleriyle meþgul olsalar bile bu çaðrýyý iþitip kendisine yardýma koþabilecekleri bir mesafedir. Ayrýca bazý kimseler bu mesafeyi, normal bir gözün, þahýslarý birbirinden ayýrdedebilecek þekilde görebileceði son noktaya kadar olan mesafe diye tanýmlamýþlardýr. 

2. Kiþiyle su arasýnda yakýn bir mesafe bulunmasýdýr. Yani kiþiyle su arasýnda yarým fersahlýk (2520 m.) veya daha az uzunlukta bir mesafe bulunmalýdýr. 

3. Kiþi ile su arasýnda uzak bir mesafenin bulunmasýdýr. Yani kiþi ile su arasýnda 2520 m. den fazla bir mesafe bulunmalýdýr. Seslenildiðinde imdat alýnabilecek mesafeye gelince kiþi, bu mesafede suyun bulunduðuna ya kesin kanâat getirir veya tereddüde düþer. Eðer kesin kanâat getirirse bu durumda kendi canýnýn, malýnýn veya menfâatlerinin tehlikeye düþeceði söz konusu olmazsa suyu aramasý vâcib olur. Vaktin çýkmasýndan emîn olunmasý þartý sözkonusu deðildir. Bu mesafede suyun bulunup bulunmayacaðý hususunda tereddüde düþerse kendi canýnýn, malýnýn ve menfâatlerinin tehlikeye düþmesinden, arkadaþlarýndan kopmamaktan ve vaktin çýkmamasýndan emîn olursa suyu araþtýrmasý vâcib olur. Yakýn mesafeye gelince kiþi, eðer bu mesafe içerisinde suyun varlýðýna kesin kanâat getirir; canýna, malýna veya menfâatlerine bir tehlike gelmeyeceðinden de emîn olursa suyu aramasý vâcib olur. Bu 

bölgede suyun çoðunlukla bulunabileceði biliniyorsa vaktin kaçýrýlmayacaðýndan emîn olmasý þart deðildir. Ama bulunduðu bölgede suyun çoðunlukla bulunduðu bilinmiyorsa vaktin kaçýrýlmayacaðýndan emîn olmasý da þarttýr. Uzak mesafeye gelince suyu bulamayan kiþi, bu mesafe içerisinde suyun bulunacaðý hususunda kesin bir kanâat sahibi olsa bile suyu aramasý vâcib olmaz.

Bir kiþi suyu bulur ve kullanmaya muktedîr olur, fakat suyu kullandýðý takdirde vaktin çýkmasýndan korkarsa yani, abdest aldýðý takdirde vakti kaçýracaðýna; ama teyemmüm ettiði takdirde vakte yetiþebileceðine kanâat getirirse bu kiþinin yapacaðý teyemmümün sahîh olup olmayacaðý hususunda mezheplerin detaylý görüþleri aþaðýda sunulmuþtur.

Þafiiler dediler ki: Su mutlak olarak bulunduktan sonra vaktin çýkmasý endiþesiyle teyemmüm etmek doðru olmaz. Zîrâ suyun olmamasý, teyemmümün caiz olmasýný saðlamaktadýr. Su bulunduðu takdîrde teyemmüm caiz olmaz. 

Hanbeliler dediler ki: Vaktin kaçýrýlmasý korkusuyla teyemmüm yapmak caiz olmaz. Ancak teyemmüm yapan kiþi misafir olur, yakýnýnda su bulunduðunu bilmesine raðmen suya gidip abdest almasý hâlinde vaktin çýkmasýndan korkar ise, bu durumda teyemmüm edip namazýný kýlar. Bilâhare namazýný iade etmesine de gerek kalmaz. Ayný þekilde misafir olan bir þahýs suya ulaþýr, ancak suyla abdest almasý hâlinde vaktin daralmasýndan korkarsa veya suyun sýlayla daðýtýlmasý nedeniyle sýra kendisine gelinceye kadar vaktin çýkmasýndan endiþe ederse teyemmüm edip namazýný kýlar ve bilâhare namazýný iade etmesine de gerek kalmaz. 

Hanefiler dediler ki: Bu takdirde kýlman namazla ilgili olarak üç durum söz konusu olur: 

1. Vakte baðlý olmayan nafile namazlar. Bu namazlarýn vakitlerinin kaçýrýlmasý diye bir korku sözkonusu deðildir. 

2. Cenaze ve bayram namazlarý gibi bedeli bulunmayan ve dolayýsýyla vaktinin kaçýrýlmasýndan ötürü endiþe söz konusu olan namazlar. 

3. Cuma ve beþ vakit farz namaz gibi bedeli olmakla birlikte vaktinin geçmesinden ötürü endiþe sözkonusu olan namazlar. Cumanýn bedeli öðle namazýdýr. Beþ vakit namazýn bedeli ise, þâir zamanlarda kýlýnan kaza namazlarýdýr. Nafilelere gelince bunlar için su bulunmasý hâlinde teyemmüm edilmesi caiz deðildir. Ancak kýlýnacak olan nafile; öðle, akþam ve yatsý namazlarýndan sonra kýlýnan vakte baðlý sünnetler iseler, bunlarýn tehîr edilmeleri dolayýsýyla abdest alýndýðý takdirde vaktin çýkmasýndan korkulursa bu durumda teyemmüm yaparak vakte ulaþmak caiz olur. Cenaze ve bayram namazlarýna gelince Ýçiþi, suyun bulunmasý hâlinde abdest alacak olursa bunlarýn vaktinin geçmesinden korktuðu takdîrde teyemmüm etmesi caiz olur. Cumaya gelince; suyun bulunmasý hâlinde abdest alýnacak olursa cumanýn vaktinin geçmesinden korksa bile kiþi, yine abdestini alýr ve vakti geçirir, sonra da cuma yerine öðle namazýný kýlar. Farz olan vakit namazlarý da cuma hükmündedirler. Kiþi bunlar için teyemmüm edip namazýný kýlarsa bilâhare iadesi gerekir. 

Malikiler dediler ki: Kiþi küçük hades hâlinde abdestin dört organýný yýkamak veya büyük hades hâlinde vücûdun tümünü suyla yýkamaktan ötürü vaktin kaçýrýlmasýndan korkarsa teyemmüm ile namazýný kýlar. Bilâhare iadesi de gerekmez. Cuma namazý için abdest alýndýðý takdîrde vaktin çýkmasýndan korkulursa teyemmüm edildiði takdîrde bu teyemmümün sahîh olup olmayacaðý hususunda iki görüþ mevcud olup bunlardan meþhur olan görüþe göre kiþi, bu durumda cuma namazý için teyemmüm etmemelidir. Cenaze namazýna gelince, suyu bulamayan kiþi bu namazý kýlmak için teyemmüm edemez. Ancak kendisinden baþka bu namazý kýldýracak kimse bulunmazsa teyemmüm etmesi caiz olur. Nitekim bu husus, daha önce de anlatýlmýþtýr. 116 (Abdurrahman Cezýrî, Dört Mezhebe Göre Ýslâm Fýkhý- I, Çaðrý Yayýnlarý, 7. Baský, Ýstanbul, 1993: 200-206.)

Teyemmümün Rükünleri

Teyemmümün rükünlerini þu þekilde sýralayabiliriz: 

1. Niyet: Teyemmümde niyetin kendine özgü bir keyfiyeti mevcûd olup mezheblerin bu husustaki detaylý görüþleri aþaðýya alýnmýþtýr.

Hanefiler dediler ki: Teyemmümde niyet þarttýr. Rükün deðildir. Abdestte ise niyet sünnettir.

Hanbeliler dediler ki: Teyemmümde olsun, abdestte olsun niyet, rükün olmayýp þarttýr, 

Malikiler dediler ki: Kiþi teyemmüm ederken bu teyemmümle, namazý veya Mushaf'a dokunmayý mubah kýlmayý veya ancak abdestle yapýlabilecek herhangi bir ibâdeti yapmayý yahut hades hâlinin engel olduðu iþlerden birini yapabilmeyi yahut da teyemmümün farzlýðýna niyet etmelidir. Bir kiþi sadece hades hâlini ortadan kaldýrmaya niyet ederse bu teyemmüm bâtýl olur. Çünkü bu mezhebe göre teyemmüm, hades hâlini ortadan kaldýrmaz. Teyemmüm edecek olan kiþi, hadesin engel olduðu bir hususu veya namaz kýlmayý mubah kýlmak için niyet ederken büyük hadesle küçük hades hâlini birbirinden ayýrd etmelidir. Bu, þarttýr. Diyelim ki kiþi, cünüb olur da yapacaðý teyemmümle cünüblük hâlini düþünmeksizin namaz kýlmaya veya herhangi bir ibâdeti yapmaya niyet ederse ve bu teyemmümü yapýp da namaz kýlarsa; almýþ olduðu bu teyemmüm geçerli olmadýðýndan namazý da iade etmesi vâcib olur. Ama sadece teyemmümün farzlýðýna niyet ederek teyemmüm ederse bu teyemmüm sahîh olur. Bu durumdaki kiþi cünüb olup büyük hades hâlini ortadan kaldýrmayý kasdetmediði takdirde bile almýþ olduðu bu teyemmüm sahîh olur. Çünkü teyemmümün farzlýðýna niyet etmek, hem küçük, hem büyük hades hâlinin ortadan kalkmasýna yeterli olur. Sonra kiþi bir farz namaz için niyet ederek teyemmüm yaparsa bununla farz namazlardan sadece birini kýlabilir. Bunun yanýnda dilediði kadar sünnet ve nafile namaz kýlabilir, vâcib olmayan tavaflarý yapabilir, vacib olmayan iki rek'atlýk tavaf namazýný kýlabilir, Mushaf'a dokunabilir ve Kur'an-ý Kerîm okuyabilir. Teyemmüm eden kiþi saðlýklý ve mukîm ise ve bu teyemmümüyle bir farz namaz kýlmýþsa, bundan sonra kýldýðý farz namaz (cem-i takdim veya cem-i te'hîr þeklinde olup) ayný vakitte kýlýnsa bile bâtýl olur. Farz namaz kýlmak niyetiyle teyemmüm eden kiþi, kýldýðý farz namazýn yamsýra nâfîle namaz da kýlmak isterse önce farzý, sonra nafileyi kýlmalýdýr. Aksini yaparak önce nafileyi kýlarsa bu namazý sahîh olur. Ancak bundan sonra farz namazý kýlarsa bu farz namaz sahîh olmaz. Bunun için bir teyemmüm daha yapmasý gerekir. Ama farza tâbi olmayan baðýmsýz bir nafile veya sünnet namazýný kýlmak niyetiyle teyemmüm eden kiþi, bu nafile namazlarý kýlmanýn yamsýra Mushaf'a dokunabilir, Kur'ân-ý Kerîm okuyabilir. Buna benzer abdestle yapýlmasý mümkûn olan nafile ibâdetleri de yapabilir. Yalnýz bununla farz namazlarý kýlmasý sahîh olmaz. Bu saydýðýmýz hükümler, saðlýklý ve mukîm olmayan kimseleri ilgilendirir. Saðlýklý ve mukim kimselere gelince; bunlar bir farza tâbi olmayan nafile namazlar için bile teyemmüm edemezler. Sözgelimi Kur'an-ý Kerîm okumak, sultanýn huzuruna girmek ve buna benzer abdestle yapýlabilen iþler için teyemmüm edemez. Etse de sahîh olmaz. 

Hanefiler dediler ki: Namazýn kendisiyle sahîh olabileceði bir teyemmüm için üç þeyden birine niyet etmek gerekir: 

1. Kendisinde bulunan hades hâlinden temizlenmesi. Bu durumdaki kiþinin büyük veya küçük hades hallerinden hangisinden temizlenmeye kasd ettiðini belirlemesi gerekmez. Kiþi, cünüb olsa da bu teyemmümle sadece küçük hades hâlini ortadan kaldýrmaya niyet etse bile teyemmüm, yine geçerli olur. 

2. Kiþi, almakta olduðu bu teyemmümle namaz kýlmayý mubah edinmeye veya hades hâlini ortadan kaldýrmaya da niyet edebilir, Zîrâ Hanefî mezhebine göre teyemmüm, hades hâlini ortadan kaldýrabilir. 

3. Kiþi, almakta olduðu bu teyemmümle temiz olmaksýzýn yapýlamayacak olan ibâdetlerden birini yapmayý kasdetmelidir. Örneðin, namaz için teyemmüm ettiðine veya secde-i tilâvet için teyemmüm ettiðine niyet etmelidir. Ama yapmakta olduðu bu teyemmümle namaz kýlmayý mubah edinmeyi veya kendisinde bulunan hades hâlini ortadan kaldýrmaya niyet etmezse bu teyemmüm ile kýlacaðý namaz sahîh olmaz. Veya ibâdet olmayan bir þeyi, yahut da asýl ibâdet olmayýp da ibâdet aracý olan bir þeyi yapmaya niyet eder veyahut da tahâretsiz (abdestsiz) de olsa sahîh olacak bir ibâdeti kastederse, bu teyemmümle kýlacaðý namaz sahîh olmaz. Þimdi bu hususlarý biraz daha izah etmeye çalýþalým: Sözgelimi kiþi, teyemmüm ederken Mushaf'a dokunmaya niyet etsin. Mushaf'a dokunmak aslýnda bir ibâdet deðildir. Mushaf'a dokunmakla kiþi, bir sevâb iþleyip Allah'a yaklaþmýþ olmaz. Ancak Musharý okumak bir ibâdettir. Ýþte Mushaf'a dokunmak niyetiyle yapýlan teyemmümle kýlman namaz sahîh olmaz. Diyelim ki, teyemmüm eden kiþi, ezan okumak veya kamet getirmek için teyemmüme niyet etmiþ olsun. Bunlar, aslýnda istenen birer ibâdet deðildirler. Sadece birer duyuru niteliðindedirler ve abdestsiz de yapýlabilirler, iþte kiþi, bunlarý yapmak niyetiyle teyemmüm etmiþse, bu teyemmümle kýlacaðý namaz sahîh olmaz. Yine kiþinin, abdestsiz iken Kur'an okuma niyetiyle teyemmüm etmiþ olduðunu düþünelim: Burada Kur'an-ý Kerîm okumak, zâtý itibariyle istenen bir ibâdettir. Yalnýz abdestsiz iken de okunmasý caiz olur. Kur'an-ý Kerîm okumak niyetiyle teyemmüm eden kiþinin durumu, týpký selâm vermek için teyemmüm eden bir kiþinin durumuna benzemektedir. Buna göre bir kiþinin almýþ olduðu bu teyemmüm ile namaz kýlmasý sahîh olmaz. 

Þafiîler dediler ki: Teyemmüm edecek kiþinin namaz ve benzeri ibâdetleri edâ edebilmek için teyemmüme niyet etmesi gerekir. Yoksa hades hâlini ortadan kaldýrmak için teyemmüme niyet etmesi sahîh olmaz. Zîrâ bu mezhebe göre teyemmüm, hades hâlini ortadan kaldýrmaz. Ayrýca salt teyemmüme niyet etmek de sahîh olmaz. Çünkü zâtý itibariyle teyemmüm, istenen bir ibâdet olmayýp, zarurî bir temizlenmeden baþka bir þey deðildir. Namaz kýlmayý mubah edinmek veya baþka bir ibâdeti edâ etmek kasdýyle teyemmüme niyet eden kiþi için üç durum söz konusudur. 

1. Teyemmüm etmekte olan kiþi, farz bir namazý kýlmaya veya farz bir tavafý yapmaya veya cuma hutbesini irâd etmeye niyet edebilir. 

2. Teyemmüm etmekte olan kiþi, bu teyemmümü ile nafile bir namazý kýlmaya, farz olmayan bir tavafý yapmaya veya cenaze namazýný kýlmaya niyet edebilir. 

3. Teyemmüm etmekte olan kiþi bu teyemmümü ile, tilâvet secdesini veya þükür secdesini yapmaya veya Mushaf'a dokunmaya veya Kur'an okumaya niyet edebilir. Birinci þýkka göre teyemmüme niyet eden kiþi bu teyemmümü ile birinci derecede farz bir namazý kýlabilir. Önceden kasdettiði farz bir namazý kýlmayýp da baþka bir farz namazý kýlabilir. Buna ek olarak da dilediði kadar nafile namaz kýlabilir. Ayrýca ikinci ve üçüncü þýkta sayýlan, yapýlmasý taharete dayalý olan ibâdetleri de yapabilir. Ýkinci þýkka göre teyemmüme niyet eden kiþi, yine ikinci ve üçüncü þýklarda sayýlan ibadetleri bu teyemmümle yapabilir. Bu teyemmümle dilediði kadar nafile namaz da kýlabilir. Mushaf-ý Þerîf e dokunabilir. Ancak farz namazý kýlamaz. Farz olan tavafý ifâ edemez.. Cuma hutbesini irâd edemez. Üçüncü þýkka göre teyemmüm eden kiþiye gelince; bu, almýþ olduðu teyemmümle sadece üçüncü þýkta sayýlan ibâdetleri yapabilir. Bunlardan herhangi birine önceden niyet etmiþ olsa bile, yine de dilediðini yapabilir. Þafiî mezhebine göre teyemmüm etmekte olan kiþinin, kendisindeki hades hallerinden herhangi birini belirlemesi gerekmez. Meselâ cünüb bir kiþi, teyemmüm ederken, “küçük hades hâlinin mâni olduðu namazý mubah edinmeye niyet ettim” derse ve bu sözü söylerken de gerçekten küçük hades hâlinde bulunduðunu zannederse, bu zannýnýn yanlýþ olduðu anlaþýlsa bile, bu teyemmümü, namaz kýlmasý için yeterli olur. Ama bu niyeti yaparken kasýtlý olarak böyle söylemiþ olursa niyeti oyuncak hâline getirdiði gerekçesiyle bu teyemmümle kýldýðý namaz sahîh olmaz. 

Hanbeliler dediler ki: Teyemmümün sahîh olmasý için niyet þarttýr. Niyeti yaparken de kiþi, neyi mubah edineceðini belirtmelidir. Sözgelimi bu teyemmümle namaz mý kýlacaðýný, tavaf mý edeceðini, farz mý, yoksa, nafile mi edâ edeceðini küçük hades hâlinden mi, yoksa büyük hades halinden ötürü mü ibâdetleri; mubah edineceðini, veyahut da bedenindeki bir necaseti mi temizleyeceðini belirtmelidir. Bu mezhebe göre beden üzerindeki bir necasetten ötürü de teyemmüm edilebilir. Ama beden üzerindeki bir necaset için teyemmüm etmeden önce bu necaseti elden geldiðince hafifletmeye çalýþmak gerekir. Elbise üzerindeki necasetle bir yer üzerindeki bir necasete gelince, bunlarý temizlemek niyetiyle teyemmüm etmek sahîh olmaz. Ayrýca hades hâlini ortadan kaldýrma niyetiyle teyemmüm etmek de sahîh olmaz. Zîrâ bu mezhebe göre teyemmüm, hades hâlini ortadan kaldýrmaz. Ancak bu halde iken teyemmüm, ibâdetlerin yapýlabilmesi için bir ruhsat saðlar. Bir kiþide hem küçük, hem de büyük hades hâli bir arada bulunur ve ayrýca bedeninde bir necaset de bulunursa ve kiþi teyemmüm ederken sadece bunlardan birinden ötürü ibâdeti mubah edinmeye niyet ederse bu niyetiyle almýþ olduðu teyemmüm yeterli olmaz. Örneðin teyemmüm ederken, cünüblükten ötürü öðle namazýný mubah edinmeye niyet ettim der de küçük hadesten ötürü de mubah edinmeyi niyetinde tutmazsa, bu teyemmüm ile namaz kýlmasý sahîh olmaz. Çünkü yapmýþ olduðu bu niyetle sadece cünüblük engelini ortadan kaldýrmýþ olduðundan dolayý, ancak cünüblüðün engel olduðu iþleri yapabilir. Örneðin Kur’an-ý Kerîm okuyabilir. Abdestsizlik engelini ortadan kaldýrmadýðý için namaz kýlmasý sahîh olmaz. Yine ayný þekilde hem cünüb, hem abdestsiz bir kiþi, teyemmüm ederken sadece abdestsizliðin engel olduðu ibâdetleri mubah edinmeyi kastederse bu kiþinin yapmýþ olduðu teyemmüm, cünüblük engelini ortadan kaldýrmaz. Ama yapmakta olduðu bu teyemmümle küçük ve büyük hades hallerinin ve bedeninde bulunan necasetin engel olduðu ibâdetlerin tümünü mubah edinmeyi kastederse bu niyeti, kendisinde, ibâdetlere engel olan bütün mânileri ortadan kaldýrmak için yeterli olur. Her biri için ayn ayrý niyet etmesine gerek yoktur. Bir kiþi, yapmakta olduðu teyemmümle bir ibâdeti yapmayý kastederse onun almýþ olduðu bu teyemmümle o ibâdeti, onun mislini ve onun seviyesinden daha aþaðýdaki ibâdetleri yapmasý mümkündür. Kendisi için teyemmüm edilen þeylerin en üstünü; farz, adak, farz-ý kifâye, nafile, nafile tavaf, Mushaf'a dokunma, Kur’an-ý Kerîm okuma, mescidde bekleme, kanamasý kesilen hayýzlý kadýnla cinsel iliþki kurma þeklinde sýralanabilir. Bir kiþi, teyemmüm ederken vasýf belirtmeksizin mutlak olarak namaz kýlmaya veya tavafa niyet ederse bu teyemmümle sadece nafile namazý kýlabilir veya nafile tavafýný yapabilir.

Niyetin vakti, ellerin, kendisiyle teyemmüm edilecek olan þeyin üzerine indirildiði andýr.

Þafiiler dediler ki: Niyetin, ellerin kendisiyle teyemmüm edilecek þeyin üzerine konmasý anýnda yapýlmýþ olmasý yeterli olmaz. Aksine ellerin, topraðý alýp azýcýk yüze sürülmesi anýnda yapýlmasý vâcibtir. Çünkü teyemmümde ilk olarak yüz meshedilir. 

Hanbeliler dediler ki: Niyetin, yüzü meshetmekle birlikte yapýlmasý þart deðildir. Aksine, yüz meshedilmeden az önce de niyet edilebilir. Bu husus, bütün ibâdetler için geçerlidir.

2. Teyemmümün rükünlerinden ikincisi, temizleyici topraðýn mevcut olmasýdýr. Bu, kendisine necaset deðmemiþ olan bir topraktýr. Kendisine necaset deðmiþ olan toprakla teyemmüm etmek sahîh olmaz. Bu toprak üzerindeki necasetin cismi ve eseri gitmiþ olsa bile, yine de teyemmümün sýhhatine engel olur. Temizleyici topraðýn mâhiyetine iliþkin olarak mezheblerin detaylý görüþleri aþaðýda anlatýlmýþtýr.

Þafiiler dediler ki: Temizleyici topraktan maksat, üzerinde toz bulunan topraktýr. Tozlu kumlar da temizleyici topraktan sayýlýr. Gerek temizleyici topraðýn, gerekse kumun üzerinde toz bulunmadýðý takdirde bunlarla teyemmüm etmek sahîh olmaz. Topraðýn yakýlmýþ veya yakýlmamýþ olmasý, teyemmümün sýhhati açýsýndan bir farklýlýk meydana getirmez. Ancak yakýlmýþ olan toprak, kül hâline gelmemiþ olmalýdýr. Yine topraðm bitki yetiþtirmeye elveriþli olmasýyla olmamasý arasýnda, teyemmümün sýhhati açýsýndan bir fark sözkonusu deðildir. Þâfiîler kuru çamurun da dövülmesi hâlinde toz olursa, bunu da topraktan saymýþlardýr. Toprak veya kum, kiremit parçalarý ya da unla karýþtýrýlýrlarsa karýþtýrýlan bu nesneler her ne kadar az olsalar da bu karýþýmla teyemmüm etmek sahîh olmaz. Ayrýca teyemmüm edilecek temizleyici topraðýn Müsta’mel olmamasý da þarttýr. Müsta’melden kastýmýz, teyemmüm esnasýnda meshedilen organdan artakalan veya organýn üzerinden yere serpilen topraktýr. 

Hanbeliler dediler ki: Temizleyici topraktan maksat, pâk olan topraktýr. Ayrýca teyemmüm edilecek olan bu nitelikteki topraðýn da mubah bir toprak olmasý gerekir. Örneðin gasbedilen temizleyici bir toprakla teyemmüm etmek sahîh olmaz. Teyemmüm edilecek topraðýn yakýlmamýþ olmasý da gerekir. Kiremit ve benzeri, dövülüp ufalanan þeylerle de teyemmüm edilemez. Çünkü bunlar, yakýlmýþ olmalarý nedeniyle topraklýk özelliðini yitirmiþlerdir. Hanbelîler, bu topraklarýn tozlarýnýn mesh organlarýna iliþmesini de þart koþmuþlardýr. Çünkü bunlara göre tozu olmayan toprakla mesh yapýlamaz. Temizleyici ve fakat tozsuz topraða kireç ve alçý gibi bir þey karýþacak olursa bu topraðýn hükmü, temizleyici suya baþka temiz bir þeyin karýþmasý gibi olur. Bu durumdaki karýþýmda çoðunluk toprakta ise bununla teyemmüm etmek caiz olur. Eðer çoðunluk, topraða kansan buðday ve arpa gibi tozsuz bir þeyde olursa bununla teyemmüm etmek caiz olmaz. Kurutulmasý mümkün olmayan çamurla da teyemmüm etmek sahîh olmaz. Ancak vaktin çýkmasýndan önce kurutulmasý mümkün olursa onunla teyemmüm etmek caiz olur. Vaktin çýkmasýndan sonra kurutulmasý mümkün olursa, onunla teyemmüm etmek sahîh olmaz. 

Hanefiler dediler ki: Temizleyici toprak, yer cinsinden olan þeylere denir. Buna göre toprakla, kumla, çakýlla, düz ve kaygan olsa bile taþla, yerden oluþan tuzlu toprak kitleleri ile teyemmüm etmek caiz olur. Ama kitleleþmiþ olan suya gelince -ki bu da kardýr- bununla teyemmüm etmek, yerin parçalarýndan sayýlmadýðý gerekçesiyle sahîh olmaz. Ayný þekilde aðaçlarla, cam parçalarýyla, taþýnan madenlerle de teyemmüm etmek sahîh olmaz. Ama ocaðýnda bulunan madenin üzerindeki toprakla teyemmüm edilebilir. Eskimiþ de olsa inci ile, unla, külle, kireçle, zýrnýkla, kükürtle, firuzeyle, sürmeyle, aþý çamuru ile teyemmüm etmek caiz olmaz. Yanmýþ tuðlayla teyemmüm edilebilir. Yere ait olmayan bir þey, topraða karýþýr da bu þeyin karýþýmdaki payý daha fazla olursa bununla teyemmüm sahîh olmaz. Ama toprakla bu karýþan þey ayný miktarda olur veya toprak daha fazla olursa o zaman bu karýþýmla teyemmüm etmek sahîh olur.

Malikiler dediler ki: Saîd kelimesinden maksad, yükselen, yani yerin cüzleri arasýndan çýkýp yükselen þey demektir, ki, bu da topraðý, kumu, taþý, kar ve benzeri þeyleri kapsamýna alýr. Ama diðerlerine nisbetle daha fa-zîletli olduðu gerekçesiyle, bulunmasý hâlinde toprakla teyemmüm etmek daha iyi olur. Kar da her ne kadar donup kitleleþmiþ bir su ise de, yerin parçalarýndan olan taþa çok benzemektedir. înce çamur da böyledir. Ancak bununla teyemmüm ederken elleri çok hafif bir þekilde üzerine koymak gerekir. Veya meshetmeden önce kurutulmasý gerekir. Ki organlarý kirletmesin. Kireç de böyledir. Fýkýhçýlar kireci, yandýktan sonra kireç hâline gelen taþ olarak tanýmlamýþlardýr. Ama yandýktan sonra kireçle teyemmüm etmek caiz olmaz. Madenlerle de teyemmüm edilebilir. Ancak altýn, gümüþ ve mücevherler bundan müstesnadýr. Yine ayný þekilde þap ve tuz gibi ocaðýndan alýnýp taþýnmýþ olan madenlerle de teyemmüm etmek caiz olmaz. Yakýlmýþ tuðlayla da teyemmüm etmek caiz olmaz. Ama yanmamýþ olur da necis veya fazla miktardaki (saman) gibi bir þeyle karýþmamýþsa teyemmümde kullanýlmasý sahîh olur. Temiz olup da çok olan þeyin izahýna gelince bu, çoðunlukla çamurun miktarý kadar olan (saman gibi) þeydir. Bu durumda temiz olan bu þeyin teyemmüm açýsýndan topraða bir zararý dokunmaz. Yere ait olmayan aðaç, ot ve benzeri þeylerle teyemmüm etmeye gelince, bu caiz olmaz. Ancak vakit daralýr da teyemmüm edilecek baþka bir þey de bulunmazsa, bazý âlimler bu durumda bunlarla teyemmüm edilmesine cevaz vermiþlerdir. Temizleyici topraðýn müsta’mel olmasý, teyemmümde ellerin bir defa ona vurulmasýyla, yani avuçlarýn bu toprak üzerine konulmasýyla olur. 

3. Teyemmümün rükünlerinden üçüncüsü, bir tek elle veya parmakla da olsa, yüzün tümünü meshetmektir.

Hanefiler dediler ki: Mesh elle yapýldýðý takdirde, elin tümü veya çoðu ile yapýlmasý þarttýr. Elle veya elin yerine geçerli olan bir þeyle de yapýlsa mesh farzdýr. Ellerin ve yüzün meshle kaplanmasý rükün olmayýp þarttýr. Mesh, iki vuruþla veya iki vuruþun yerine geçerli olan vuruþla yapýlýr. Söz gelimi teyemmüm yapacak olanýn yüzüne toz isabet eder de elini bu tozun üzerine sürüp yüzünü meshederse bu, birinci vuruþun yerine geçer. Ýki vuruþ veya iki vuruþun yerine geçerli olan vuruþlar, teyemmümün rükünlerinden sayýlmaktadýr. Her ne kadar âyet-i kerîmede bundan söz edilmemisse de, bu hususta þöyle bir hadîs-i þerif mevcuddur. 

“Teyemmüm, iki vuruþtur.” 117 (Ýbn Mâce, Taharet, Bâb: 92.)

Ne kadar uzun olursa olsun, sakal da yüzün kapsamýna girer. Burun kemerleri arasýnda bulunan aralýk ile gözkapaðý çukurlarýyla þakak aralarýndaki kýsým, kulak kökünün altýnda kalan ve þakakla kulak arasýnda kalan beyazlýk da yüzün kapsamýna girer. Teyemmüm eden kiþi, vücûdunun çukur yerlerini araþtýrmaz.

Hanefiler dediler ki: Abdestte yýkamlmasý vâcib olan sakal tüyleri,yüzün cildinin hizasýnda bulunan tüylerdir. Ki bunlarý teyemmümde de meshetmek vâcibtir. Sakalýn uzayan kýsýmlarýný meshetmek vâcib deðildir.

4. Teyemmümün rükünlerinin dördüncüsü elleri dirseklerle beraber meshetmektir. 

Mâlîkî ve Hanbeliler dediler ki: Teyemmümde farz olan, elleri bilekler kadar meshetmektir. Dirseklere kadar meshetmek ise, ileride de anlatýlacaðý gibi sünnettir.

Meshe engel yüzük ve bilezik gibi þeyleri çýkararak altlarýný meshetmek vâcibtir. Bunlarý hareketlendirmek, teyemmümde yeterli olmaz. 

Hanefiler dediler ki: Dar yüzük ve bileziði hareket ettirmek teyemmümde de yeterli olur. Hareket ettirmekten maksat, altýna tozu ulaþtýrmak olmayýp, sadece orasýný meshetmektir.

Ama abdestte böyle bir zorunluluk yoktur. Bu saydýklarýmýzýn yanýsýra bazý mezhebler, teyemmüm için birtakým farzlar daha ilâve etmiþlerdir.

Mâlîkîler: Teyemmümün farzlarýna, teyemmüm organlarý arasýnda; teyemmüm ile teyemmümün kendisi için yapýlmakta olduðu namaz ve benzeri ibâdetler arasýnda muvâlât (çabuk davranma) hükmünü de eklemiþlerdir. Sözgelimi teyemmüm etmekte olan kiþi, unutarak da olsa teyemmüm organlarý arasýnda veya teyemmümle kendisi için teyemmüm etmekte olduðu namaz ve benzeri ibâdet arasýnda muvâlâtý ihlâl edecek kadar uzun zaman aralýðý koyarsa teyemmümü sahîh olmaz. Bu mezhebe göre teyemmümün farzlarý dört tanedir: 

1. Niyet. 

2. Ýlk vuruþ. Önce de anlatýldýðý gibi bu vuruþta temizleyici toprak kullanýlýr. 

3. Yüzün ve bileklere kadar ellerin meshle kaplanmasý. 

4. Muvâlât. Hanbelîler: Teyemmümün farzlarýna, küçük hadesten ötürü yapýlmasý durumunda tertib ve muvâlât unsurlarýný da eklemiþlerdir. Ama teyemmüm, büyük hadesten veya vücûd üzerinde bulunan bir necasetten ötürü yapýlacak olursa tertib ve muvâlât farz olmaz. Bu mezhebe göre de, teyemmümmün farzlarý dört tanedir: 

1. Aðýz ve kulaðýn iç kýsýmlanyla, hafif tüylerin alt kýsmýndaki deri dýþýnda yüzün tümünün meshedilmesi. 

2. Bileklere kadar ellerin mesh edilmesi. 

3. Tertib.  

4. Muvâlât. Bunlardan son ikisi, küçük hadesten ötürü yapýlan teyemmüm için söz konusudur.

Þâfiîler: Teyemmümün farzlarýna þu hususlarý eklemiþlerdir: 

1. Teyemmüme yüzden baþlayýp sonra elleri meshetmekle tertibe riâyet etmek. Bu teyemmüm küçük hades hâlinden ötürü de olsa büyük hâlinden ötürü de olsa ayný farz söz konusudur. 

2. Topraðýn yüz ve ellere nakledilmesi. Diyelim ki; topraðýn tozu yüze veya ellere uçsa, kiþi bu toz savruntusu içinde yüzünü hareket ettirse ve bu esnada teyemmüme de niyet etse, teyemmümü, nakil farzýnýn gerçekleþmemesi nedeniyle sahîh olmaz. 

3. Tozlu olan temizleyici toprak. Kiþi topraðý teyemmüm organlarýna naklederken bu vasýftaki bir topraktan nakledilmelidir. Ayrýca toprak nakledilirken de bunun iki vuruþla yapýlmasý þarttýr. Þâfîîlere göre teyemmümün farzlarý yedi tanedir: 

1. Niyet. 

2. Yüzün meshedilmesi. 

3. Dirseklerle beraber ellerin meshedilmesi. 

4. Tertib. 

5. Topraðýn teyemmüm organlarýna nakledilmesi. 

6. Tozu olan temizleyici toprakla teyemmüm edilmesi. 

7. Topraðýn, teyemmüm organlarýna nakledilmesinin kasdedilmesi. 

Hanefîler: Teyemmümün farzlarýna hiçbir þey eklememiþlerdir. Zîrâ bunlara göre teyemmümün rükünleri mesh ile iki vuruþtan ibarettir. Mesh, zaten âyette, teyemmümün mâhiyetinden sayýlmýþtýr. Ýki vuruþa gelince geçen sayfalarda anýlan hadîse dayanýlarak her ne kadar teyemmümün mâhiyetinden deðilseler de yapýlmasý gerekli olan þartlardandýrlar. 118 (Abdurrahman Cezýrî, Dört Mezhebe Göre Ýslâm Fýkhý- I, Çaðrý Yayýnlarý, 7. Baský, Ýstanbul, 1993: 206-214.)

Hâtime: