Hamd, All�h�a mahsustur. O�na hamd eder, O�ndan yard�m ve ma�firet dileriz. Nefislerimizin �errinden ve amellerimizin k�t�l��nden O�na s��n�r�z. O�nun hid�yete erdirdi�ini hi� kimse sapt�ramaz, sapt�rd��n� ise hi� kimse hid�yete erdiremez. �eh�det ederim ki, All�h�tan ba�ka ib�dete l�y�k hi�bir il�h yoktur. Ve yine �eh�det ederim ki, Muhammed aleyhissel�m O�nun kulu ve Ras�l��d�r�

Bundan sonra:

�ocuklar�n ve delilerin mescide sokulmalar�:

�ocuklar� ve delileri mescide koymak, mezheblerin ileri s�rd�kleri tafsil�ta g�re mekruhtur. Hanefiler dediler ki: �ocuk veya delilerin mescidi pisleyeceklerine galip bir zanla kanaat getirilirse, mescide konulmalar� tahr�men mekruh olur. Aksi takdirde tenz�hen mekruhtur. Malikiler dediler ki: �ocu�un oynamamas� veya dur denildi�i takdirde durmas� h�linde mescide konulmas� caizdir. Aksi takdirde haram olur. Ayn� �ekilde mescidi pisletmeleri s�z konusuysa, �ocu�un ve delinin mescide konulmas� haram olur.

�afiiler dediler ki: M�meyyiz olmayan �ocu�un ve delilerin mescidi kirletmemelerinden, mescide zarar vermemelerinden, avret yerlerini a�mamalar�ndan em�n olunursa mescide konulmalar� caiz olur. Mescidi oyun yeri yapmad�� takdirde m�meyyiz �ocu�un mescide konulmas� caizdir. Aksi takdirde haram olur.

Hanbeliler dediler ki: �htiya� olmaks�z�n m�meyyiz olmayan �ocu�un mescide konulmas� mekruhtur. Yaz� ��renmek gibi bir ihtiya�tan �t�r�, �ocuklar�n ve delilerin mescide girmesi mekruh olmaz.

Meseidde t�k�rmek ve s�mk�rmek:

Meseidde t�k�rmek ve s�mk�rmek de mekruhtur. Mezheblerin bu hususta ileri s�rd�kleri detayl� g�r��ler a�a��ya al�nm��t�r.

�afiiler dediler ki: Mescidde bir �ukur kazan, sonra bu �ukura t�k�r�p �st�n� toprakla �rten ki�i g�nahk�r olmaz. E�er �ukur kazmadan t�k�r�rse g�nahk�r olur. Bundan sonra t�k�r�� topra��n alt�na g�merse, g�n�h� devam etmez. Ayn� �ekilde mescidin s�vas�na t�k�ren ki�i de g�nahk�r olur. Fakat bu s�vay� kaz�y�p t�k�r��n izini giderdi�i takdirde g�n�h� devam etmez. Bu say�lan �nlemleri almadan t�k�ren ki�i, haram i�lemi� olur.

Hanbeliler dediler ki: Mescidde t�k�rmek haramd�r. Mescidin taban� toprak veya �ak�l olur da, t�k�rd�kten sonra t�k�r��n� yer alt�na g�merse g�nah� devam etmez. E�er taban� s�val�ysa, t�k�rd�� yeri silmesi v�c�b olur. T�k�rd�� yeri has�rla �rtmesi yeterli olmaz. T�k�ren ki�i t�k�r��n� g�rmezse; bu t�k�r�� g�renin, onu g�merek veya ba�ka bir yolla gidermesi gerekir. Malikiler dediler ki: Mescidin taban� s�val� olursa, az miktarda t�k�rmek mekruh, fazla miktarda t�k�rmekse haramd�r. Mescidin taban� �ak�llarla �rt�l� olursa t�k�rmek mekruh olmaz.

Hanefiler dediler ki: Mescide t�k�rmek tahr�men mekruhtur. Mescidin t�k�r�k, s�m�k ve balgamdan temiz tutulmas� v�cibtir. Bu pis �eyler ister mescidin duvarlar�na, ister taban�na, ister has�rlar�n �st�ne, ister alt�na at�ls�n h�k�m de�i�mez. Yapan ki�inin, bu pisli�i temizlemesi v�cibtir Bu a��dan mescidin taban�n�n toprak, s�val� veya �ergili olmas� aras�nda bir fark s�z konusu de�ildir.

Mescidde yitik aramak:

Mescidde yitik aramak da mekruhtur. Buna ili�kin olarak Ras�lullah (s.a.s.) ��yle buyurmu�lard�r:

�Mescidde yitik aray�p soran birini g�rd��n�zde ona deyin ki: �Allah onu sana geri vermesin.� 255 M�slim, Mes�cid, 79; �bn M�ce, Mes�cid, 11

��fi�ler d��ndaki di�er mezhebler bu h�k�mde g�r�� birli�i etmi�lerdir.

�afiiler dediler ki: Namaz k�lanlar�n zihinlerini kar��t�rmamak veya uyuyanlar� uyand�rmamak kayd�yla mescidde yitik aramak mekruhtur. Aksi takdirde haram olur. Bu h�k�m, Mescid-i Haram d��ndaki mescidleri ilgilendirir.. Mescid-i Har�m'da yitik aramak, insanlar�n b�y�k cemaat halinde bulunmas�ndan �t�r� mekruh olmaz.

Mescidde �iir okumak;

Mezheblerin ileri s�rm�� olduklar� tafsil�ta g�re mescidde �iir okumak da mekruhtur.

Hanefiler dediler ki: Hikmet, vaaz, nasihat, Allah'�n zikri veya takv�l� kimselerin s�fatlar�n� i�erdi�i takdirde, mescidde �iir okumak g�zeldir. E�er eski eserlere, devirlere ve milletlerin tarihlerine d�ir ise mubaht�r. Ba�kalar�n� hicvetmeye ve k��k d��rmeye ili�kin �iirleri mescidde okumak haramd�r. Yanaklara, endamlara, bellerin inceli�ine, sa�lara ili�kin �iirleri okumak, �ehveti uyand�rd�� takdirde haramd�r. Aksi takdirde mekruh olur.

Hanbeliler dediler ki: Peygamber Efendimizi �ven �iirlerle, haram ve mekruh �eyleri i�ermeyen �iirleri mescidde okumak mubaht�r.

Malikiler dediler ki: Allah'a veya Peygambere �vg�y� i�eren �iirlerle hayra te�vik edici �iirleri mescidde okumak g�zeldir. Bunlardan ba�ka �iirleri mescidde okumak caiz de�ildir.

�afiiler dediler ki: Mescidde hikmet, ��t ve bunlara benzer �eriata ters d��meyen, konular� i�eren ve insanlar�n kafas�n� bulandirmayan �iirler okumak caizdir. Ba�ka nitelikteki �iirleri okumaksa haramd�r.

Mescidde dilenmek:

Mezheblerin ileri s�rd�kleri tafs�lata g�re mescidde dilenmek, dilenciye sadaka vermek caiz de�ildir.

Mescidde ilim ��retmek:

Namaz k�lanlar�n zihinlerini kar��t�rmamak kayd�yla mescidde ilim ��retmek, Kur'an-� Ker�m okutmak, vaaz vermek ittifakla caizdir. Mescidin dam� da mescid h�km�ndedir. Mescidde mekruh olan davran��, dam�nda da mekruh, mescidde haram olan davran�� dam�nda da haram olur. Mescid �zerindeki evlerse, mescid h�km�nde de�ildir.

Hanbeliler dediler ki: Mescidde sadaka dilenmek, dilenciye sadaka vermek mekruhtur. Dilenmeyene ve hatibin kendisi i�in istedi�i kimseye sadaka vermek mubaht�r.

�afiiler dediler ki: Mescidde dilenmek mekruh, namaz k�lanlar�n zihinlerini kar��t�rmaya sebeb oldu�u takdirde ise haramd�r.

Malikiler dediler ki: Mescidde dilenmek menedilmeli ve dilenciyede bir �ey verilmemelidir. �htiyar� olarak sadaka vermekse caizdir.

Hanef�ler: Mescidde dilenmek haram ve dilenciye bir �eyler vermek de mekruhtur, dediler.

Mescidin duvarlar�na yaz� yazmak:

Mezheblerin ileri s�rd�kleri tafs�lata g�re mescidin duvarlar�na yaz� yazmak mekruhtur.

Malikiler dediler ki: Namaz k�lan�n zihnini me�gul edece�inden, Kur'�n-� Ker�m ve ba�ka �eylerden de olsa k�ble duvarlar�na yaz� yazmak mekruhtur. Di�er taraflara yaz�-yazmak mekruh de�ildir.

�afiiler dediler ki: Mescidin duvarlar�na ve tavan�na Kur'an-� Ke-r�m'den �yetler yazmak mekruh, Kur'an-� Ker�m yaz�l� yerleri arka tarafa alarak yaslanmak ise haramd�r.

Hanbeliler dediler ki: Mescidin duvarlar�na ve tavan�na yaz� yazmak mekruhtur. Bunun masraf�n� vak�f mal�ndan kar��lamak haramd�r. Vak�f mal�n� harcayarak yazan, bedelini vakfa �demek zorundad�r. E�er kendi mal�yla yapm��sa onunla vak�f cihetine d�nm�� say�lmaz.

Hanefiler dediler ki: Mescidin duvarlar�na yaz� yaz�lmamal�d�r. Bunlar�n yere d��mesi h�linde, ayakla bas�larak hakarete u�ramalar�ndan korkulur.

Mescidde abdest almak:

T�k�r�k ve s�m�kle kirlet�medi�i takdirde, mescidde abdest almak caizdir. Kirletilmesi halinde �afi� ve Hanbel�lere g�re haram olur. Hanef�lerle M�lik�lere gelince, onlar�n bu husustaki g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanef� ve M�lik�ler: Mescidde abdest alman�n mutlak olarak mekruh oldu�u g�r��ndedirler.

Namaz vakitleri d��nda mescidin kapat�lmas�:

Namaz vakitleri d��nda mescidin kapat�lmas�, Hanef�ler d��ndaki �� mezheb �mam�na g�re mubaht�r. Hanef�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: E�yalar�n�n kaybolmas�ndan korkulmad�� takdirde, namaz vakitleri d��nda mescidi kapatmak mekruhtur:

Baz� mescidlerde namaz k�lman�n di�erlerine nisbetle faz�leti:

�sl�m Dini, z�t� itib�riyle bir yeri, ba�ka bir yere �st�n k�lmam��t�r. Yaln�z baz� �ah�slar aras�nda nas�l ki faz�let fark� varsa, ayn� �ekilde yerler aras�nda da faz�let fark� vard�r, ki bu da baz� manev� �zelliklerden kaynaklan�r. Bir mescidin di�erinden �st�n olmas�, onda di�erine nisbetle daha fazla d�n� ve edeb� olaylar�n vuk� bulmas�ndan �t�r�d�r. Mesel� Mekke'deki Mescid-i Haram'� ele alal�m: Buras� Kabe merkezidir. Y�ce Allah kullar�na, �zel �ekildeki hac ib�detini burada ed� etmelerini emretmi�tir. Med�ne'deki Mescid-i Nebev�'de ise, vahiy gelmesi gibi b�y�k bir d�n� olay vuk�bulmu�tur. D�nin �nderleri burada, Ras�lullah'tan, �sl�m'�n kurallar�n� ��renmi�lerdir. ��te bu nedenle f�k�h��lar, d�n� olaylara sahne olma gibi �zelliklere s�hib olmalar�ndan �t�r�, bir k�s�m mescidleri di�erlerine nisbetle daha faziletli saym��lard�r. Mezheblerin bu faziletli mescidler hususundaki tafsilatl� g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r. Yine hat�rlatal�m ki; faz�let, bu mescitlerin binas�na nisbetle de�il, buralarda k�l�nan namazlara nisbetledir.

Hanefiler dediler ki: Mescidlerin en faziletlisi Mekke'deki Mescid-i Haram, ondan sonra Medine'deki Mescid-i Nebevi, daha sonra Kud�s'teki Mescid-i Aksa ve Kub� Mescidi'dir. Bunlardan sonra s�ras�yla �unlar gelir: En eski tarihli olan, sonra alan� en geni� olan, sonra da namaz k�lana en yak�n oland�r. D�n� dersleri dinlemek i�in in�� edilen mescidde namaz k�lmak, en eski tarihli mescidde ve ondan sonra gelen mescidde k�lmaktan daha faziletlidir. Mahalle mescidi, b�y�k cem�atli mescidden daha faziletlidir. Z�r� bu mescidin de insan �zerinde hakk� vard�r. Namaz� burada k�larak mamur hale getirmek ic�b eder. Mescidde namaz k�lan ki�inin bu an�lan mescidlerde s�ras�yla namaz k�lmas� daha faziletli olur.

�afiiler dediler ki: Mescidlerin en faziletlisi, Mekke'deki Mescid-i Haram, ondan sonra Mescid-i Nebev�, sonra da Mescid-i Aks�'d�r. Bunlardan sonra da fazilet s�ras�na, cemaati en �ok olan mescidler girerler. Yaln�z, cemaati �ok olan bu mescidlerin �mam�, kendisine uyulmas� mekruh bir kimse olmamal�d�r. �ayet b�yle bir camiin �mam�, kendisine uyulmas� mekruh bir kimse ise, bundan daha az cem�atli bir mescidde k�lmak daha faziletli olur. Ayn� �ekilde k��k bir mescid �mam�n�n, b�y�k bir cemaatte namaz k�lmas� halinde; kendi g�revli oldu�u mescidin kapanmas�na sebebiyet verecekse veya kendi mescidinde k�ld�rmakla cem�ati huzur bulacaksa, kendi az cem�atli mescidinde k�lmas� daha faziletli olur.

Malikiler dediler ki: Mescidlerin en faziletlisi Med�ne-i M�nevvere'deki Mcscid-i Nebev�'dir. Ondan sonra Mekke-i M�kerreme'deki Mescid-i Haram ve Kud�s'teki Mescid-i Aksa gelir. Bunlardan sonraki di�er mescidler, fazilet bak�m�ndan e�ittirler. Yaln�z �unu s�yleyelim ki; ki�iye yak�n olan mescidde namaz k�lmak, kom�uluk hukuku nedeniyle daha faziletli olur.

Hanbeliler dediler ki: Mescidlerin en faziletlisi Mekke-i M�kerreme'deki Mescid-i Haram, ondan sonra Med�ne-i M�nevvere'deki Mescid-i Nebev�, daha sonra Kud�s'teki Mescid-i Aks�'dir. Bunlardan sonra gelen mescidlerin t�m� fazilet bak�m�ndan birbirlerine e�ittirler. Yaln�z, ki�inin haz�r bulunmas� sayesinde cemaatin te�ekk�l edece�i bir mescidde veya kendisinin haz�r bulunmamas� ile de cemaatin te�ekk�l edebilece�i, ancak �mam�n veya cemaatin kalbinin k�r�laca�� bir mescidde namaz k�lmak daha faziletli olur. Bundan sonra, yap�s� tarih� olan mescidler ve cemaati �ok olan mescidlerle ki�iye en uzak olan mescidler, fazilet s�ras�na girerler. 256 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 382-390.

Namaz� Bozan �eyler

Bu ba�l�k alt�nda her mezhebe g�re, namaz� bozan hususlar� toplu olarak anlatacak ve daha sonra da bu hususlardan �zerinde ittifak edilenlerle, ihtil�f edilenleri geni��e ele almaya �al��aca��z. ��fi�ler: Namaz� bozan hususlar� ��ylece s�ralam��lard�r:

1. Ge�mi� b�l�mlerde anlat�lan k�s�mlar�yla, hades halinin vuk� bulmas�. Bu hal gusl� de gerektirse, abdesti de gerektirse namaz� bozar.

2. Namazda konu�mak. Namaz� bozacak konu�man�n miktar�na ili�kin detaylar ileride anlat�lacakt�r.

3. Namazda a�lay�p inlemek.

4. Namaz cinsinden olsun olmas�n, fazla miktarda harekette bulunmak. Mesel�; �� defa eli kald�r�p indirmek veya sa�a sola g�t�r�p getirmek, fazla miktarda bir hareket say�l�r. Bu durumda el, pe�pe�e g�t�r�l�p getirildi�inde sadece bir hareket say�l�r. Araya fas�la konulursa, g�t�r�lmesi bir hareket, getirilmesi ayr� bir hareket say�l�r. Aya��n g�t�r�l�p getirilmesi, araya fas�la konulmasa bile g�t�r�lmesi bir hareket, getirilmesi ayr� bir hareket say�l�r.

5. Niyette veya namaz�n s�hhat �artlar�ndan birinde veyahut da niyetin keyfiyetinde ��pheye d��mek. Mesel�; ��le namaz�na m� niyet etti�i, yoksa ikindi namaz�na m� niyet etti�i hususunda ��pheye d��erse, namaz� bozulur. Tabi� bu ��phenin, namaz�n r�k�nlerinden birini ed� edecek kadar devam etmesi halinde namaz bozulur. Bir r�k�n ed� edecek kadar devam etmezse, namaz bozulmaz.

6. Tamam�yla ed� edilmeden namazdan ��kmaya niyet etmek.

7. Namaz� kesmek veya namaza devam etmek hususunda teredd�de d��mek.

8. Namaz� kesmeyi, �deten imk�ns�z olan bir �arta ba�lamak. Mesel� i�inden, �e�er Ahmed gelirse namaz� keserim� diyen ki�inin namaz� bozulur. Ama iki z�dd�n bir araya gelmesi gibi, aklen imk�ns�z olan bir �arta ba�larsa, bunun namaza bir zarar� olmaz.

9. Namaz�n niyetini bir ba�ka namaza �evirmek. Yaln�z farz namaz bundan m�stesnad�r. Farz namaz k�lmakta olan bir ki�i tek ba��naysa, bir cemaatin te�ekk�l etti�ini g�rmesi halinde onlarla birlikte k�lmak isterse, bu niyetini nafileye �evirebilir.

10. Namaz esnas�nda dinden ��kma veya delirme halinin vuk� bulmas�.

11. �rtmeye muktedir olmas� halinde namazdayken avret mahallinin a��lmas�. ��plak olarak namaza ba�layan ki�inin, namazdayken �rt�nece�i bir elbiseyi bulmas�.

12. Namaz esnas�nda bedenine veya elbisesine, ya da g�zlerinin i�ine afvedilmeyen bir necasetin bula�mas� halinde ki�i, bu necaseti hemen �zerinden atmazsa namaz� bozulur.

13. R�k�dan kalkmay� veya iki secde aras�nda gturmay� uzatmak. R�k�dan kalkma h�linde okunmas� gerekli zikirlerden fazla olarak bir Fatiha okuyacak kadar uzat�l�rsa namaz bozulur. �ki secde aras�ndaki oturmaya gelince, burada da okunmas� istenilen dualardan sonra, son te�ehh�d miktar�nca oturulmas� h�linde namaz bozulur. Yaln�z son rek'atte, r�k�dan kalkman�n uzat�lmas�yla, tesbih namaz�ndaki iki secde aras�nda oturman�n uzat�lmas� bundan istisna edilmi�tir. Bu uzatmalar�n namaza bir zarar� olmaz.

14. �mama uyan ki�inin mazeretsiz olarak iki fiil� r�kn� �mamdan �nce veya sonra yapmas�.

15. Mahallinden �nce kas�tl� olarak (yersiz) sel�m vermek.

16. �ftitah niyetiyle iki kez iftitah tekbiri almak.

17. S�zl� de olsa namaz�n r�k�nlerinden birini kasden terk etmek.

18. Mest �zerine yap�lan mesh m�ddetinin namazdayken sona ermesi. Veyahut da mestin ya da sarg�n�n aya�� rten k�s�mlar�ndan bir miktar�n�n ��z�l�p aya��n g�r�nmesi.

19. K�firlik veya ba�ka bir sebepten �t�r�, uyulmas� caiz olmayan kimselere uyarak namaz k�l�nmas� h�linde namaz b�t�l olur.

20. Kas�tl� olarak fiil� bir r�kn� tekrarlamak.

21. Yenilecek bir �ey olmasa bile, oru� bozucu bir �eyin namazdayken ki�inin karn�na gitmesi.

22. G��s�n k�bleden sapt�r�lmas�.

23. Fiil� r�k�nlerden birini kas�tl� olarak di�erinden �nce yapmak.

M�likiler: namaz� bozan �eyleri �u �ekilde s�ralam��lard�r:

1. Namaz�n r�k�nlerinden birini kas�tl� olarak terketmek.

2. Namaz�n r�k�nlerinden birini sehven terk etmek. Bu r�kn� terk etti�ini hat�rlamay�p da namaz� tamamlad��na inanarak sel�m verdi�i takdirde, aradan �rfe g�re uzun bir zaman ge�erse ki�inin namaz� bozulur. Namaz� tam olarak k�ld��na inan�p, sel�m verdikten sonra aradan az bir zaman ge�ince hat�rlayacak olursa, bu durumda noksan k�ld�� rek'ati la�veder. Yerine bir ba�ka rek'ati k�larak eksikli�i tamamlarsa namaz� sahih olur. E�er namaz� tam olarak k�ld��na inanarak de�il de, yanl��l�kla sel�m verirse veya hi� sel�m vermezse; terk edilen r�k�n son rek'atte ise onu yerine getirerek namaz�n� tamamlar. Fakat terk edilen r�k�n son rek'atten ba�ka rek'atlerde ise ve son rek'atin r�k�una da varmam��sa, eksik kalan rek'ati tamamlar. Son rek'atin r�k�una varm��sa eksik kalan rek'ati la�veder, terk edilen r�kn� de yerine getirmez. (R�k�un yerine getirilmesi, ba��n r�k�dan mutmain ve itidalli olarak kald�r�lmas�yla olur. Yaln�z r�k�un terkinde b�yle de�ildir. Son rek'atin r�k�una gitmek, ba�� sadece e�mekle yerini bulur.)

3. Niyeti terk etmek veya la�vetmek.

4. R�k� veya secde gibi fiil� bir r�kn� kas�tl� olarak fazlaca yapmak.

5. Birinci ve ��nc� rek'atlerde oturarak fazladan te�ehh�dde bulunmak.

6. Kasden veya unutarak kahkahayla g�lmek.

7. Kas�tl� olarak yeyip i�mek.

8. Namaz� d�zeltmekten ba�ka bir gaye ile kas�tl� olarak konu�mak. Namaz� d�zeltmek kasd�yla az miktarda konu�ulursa namaz b�t�l olmaz. Fazla miktarda konu�ulursa namaz b�t�l olur.

9. Kas�tl� olarak ses ��karmak.

10. Kasden a��zla �f�rmek.

11. Kasden az da olsa kusmak.

12. Namaz�n tamamlanmas�ndan ��pheli olarak sel�m vermek.

13. Abdest bozucu bir durumun namazdayken meydana gelmesi veya abdestin bozuldu�unun hat�rlanmas�.

14. Mu�allaza avretin tamam�n�n veya bir k�sm�n�n a��lmas�.

15. Namaz k�lan�n �zerine necaset d��mesi veya d��t��n�n namaz esnas�nda bilinmesi.

16. Namaz k�lan ki�inin �mamdan ba�kas�n�n hatas�n� d�zeltmek i�in �s�bhanallah� demesi.

17. Namaz cinsinden olmayan bir fiilin fazla miktarda i�lenmesi.

18. Namaz�n farz�n� tamamlamaya engel bir durumun meydana gelmesi. Mesel�, namazdaki itmi'n�n� engelleyen idrar s�k��t�rmas� buna �rnek olarak g�sterilebilir.

19. ��le ve ikindi gibi, vakitleri m��terek namazlardan ikincisini k�lmakta olan ki�inin, ��leyi k�lmad��n� hat�rlamas� halinde namaz� bozulur. Baz�lar� da bozulmayaca��n� ileri s�rm��lerdir. Bu g�r��te olanlar az miktarda kazaya kalan namazlarla ilgili tafsil�t�n burada da ge�erli oldu�unu s�ylemi�lerdir.

20. Namaz k�lan ki�i misafir de olsa, kesin olarak yanl��l�kla d�rt veya �� rek'atl� namazlara d�rt rek'at daha eklerse; veya iki rek'atl� namazlarla vitir namaz�na iki rek'at daha eklerse namaz� b�t�l olur. Rek at say�s� belirli olan nafilelere, mesel� bayram namaz�na bir misli daha ekleyenlerin namazlar� da bozulur.

21. �mamla birlikte bir rek'at olsun namaz k�lmam�� ki�i, �mam�n sehiv secdesi yapmas� h�linde kendisinin bu secdeyi yapmayarak aya�a kalkmas� ve �zerinde kalan namaz� tamamlamas� gerekirken, �mamla birlikte sehiv secdesi yapmas� namaz� bozar. Bu secde, sel�mdan �nce de olsa sonra da olsa namaz� bozar. �mamla birlikte bir rek'at k�lm�� olan ki�i, �mam�n sehiv secdesi yapmas� h�linde, e�er bu secde sel�mdan �nce yap�l�yorsa �mama uyarak sehiv secdesi yapar. Ondan sonra da kalk�p eksik kalan namaz�n� ikm�l eder. Bu secde, sel�mdan sonra yap�l�yorsa, bu durumda sehiv secdesini �mamla birlikte yapmay�p erteler; �zerinde kalan namaz� tamamlad�ktan sonra sehiv secdesini yapar. E�er eksik kalan k�sm� ikm�l etmeden sehiv secdesini yaparsa namaz� b�t�l olur.

22. Hafif bir s�nneti, mesel� bir tekbiri veya tesmii terketmekten veya Kunut gibi bir m�stehab� okumamaktan �t�r� sel�mdan �nce sehiv secdesi yapmak da namaz� bozar.

23. Unutarak namaz�n s�nnetlerinden �� tanesini terketmek ve bunlar i�in sehiv secdesini yapmayarak sel�m verdikten ve �rfe g�re aradan uzun bir zaman ge�tikten sonra namaz k�lmak b�t�l olur.

Hanbel�ler: namaz� bozan �eyleri �u �ekilde s�ralam��lard�r:

1. Namaz�n cinsinden olmayan ve zaruretsiz olarak yap�lan fazla miktardaki hareket,

2. Afvedilmeyen necasetin namaz k�lana bula��p da derhal giderilmemesi.

3. K�bleye s�rt �evirmek.

4. Abdest bozucu bir durumun meydana gelmesi.

5. R�zg�r ve benzeri sebeblerle elde olmayarak de�il de, kas�tl� olarak avret yerinin a��lmas� ve derhal kapat�lmamas�.

6. �z�rs�z olarak bir �eye kuvvetlice yaslan�lmas� ve yaslan�lan bu dayana��n da �ekilmesi halinde namaz k�lan�n d��mesi.

7. K�raata ba�lad�ktan sonra birinci te�ehh�de d�nmek. Tabi� e�er bilinip hat�rlan�rsa namaz bozulur.

8. Fiil� bir r�kn�, �rne�in r�k�u kas�tl� olarak fazla yapmak.

9. Baz� r�k�nleri kas�tl� olarak di�erlerinden �nceye almak.

10. Namaz� tamamlamadan �nce kas�tl� olarak sel�m vermek.

11. D�zg�n okumaya muktedir olmas�na ra�men, m�n�y� de�i�tirecek �ekilde hatal� k�raatte bulunmak. �rne�in F�tiha'daki �en'amte� kelimesinin sonundaki �te� yi, �t�� eklinde okumak. B�yle yapmakla namaz bozulur.

12. Namaz� kesmeye niyet ederek ilk niyeti feshetmek.

13. Niyeti feshedip etmemekte teredd�t etmek.

14. Bilfiil feshetmemekle birlikte, niyeti feshetmeye azmetmek.

15. Namaz amellerinden birini ��pheyle yapmakla, namaz�n niyetinde ��pheye d��mek. Mesel� r�k� veya secdeye giderken ��pheyle gitmek gibi.

16. �ftitah tekbirinde ��pheye d��mek.

17. D�nya lezzetleri i�in duada bulunmak. S�zgelimi Allah'tan, kendisine g�zel bir c�riye nasib etmesini dilemesi gibi.

18. Allah'tan ve Ras�lullah'tan ba�kas�na, hitap zamiri olan �k�f� ile hitabta bulunmak.

19. Az veya �ok kahkahayla g�lmek.

20. Az veya �ok konu�mak.

21. �mamdan �nce hareket etmek.

22. �mam�n namaz�n�n bozulmas�. Bu durumda ona uyanlar�n namaz� da bozulur. Ancak �mam, unutarak abdestsiz namaz k�ld�r�rsa, kimse de fark�na varmazsa namaz bozulmaz.

23. �mama uyan ki�inin �mamdan �nce kasden sel�m vermesi.

24. �mama uyan ki�inin �mamdan �nce sehven sel�m vermesi ve sel�m�n� da bundan sonra iade etmemesi.

25. Yemek ve i�mek. Yaln�z, unutan veya c�hil bir kimsenin az miktarda yeyip i�mesinin namaza bir zarar� olmaz. E�er kas�tl� da olsa nafile namazlarda az miktarda bir �ey i�mek de namaz� bozmaz.

26. A��zda ��z�len �eker ve benzeri �eyleri yutmak. Ancak unutarak veya bilmeyerek az miktarda yutmu�sa namaz� bozulmaz.

27. Gereksiz yere bo�az� temizlemek.

28. �flerken, �flemekten dolay� iki harf tel�ffuz edilirse namaz bozulur.

29. Allah korkusundan ba�ka bir sebeple a�lanmas� halinde iki harf kadar bir ses tel�ffuzu vuk�bulursa namaz bozulur. Ama bask�n gelen a�lamaktan �t�r� namaz bozulmaz. Ayn� �ekilde �ks�r�k ve aks�r�p esneme ki�iye bask�n gelir de iki harf kadar bir ses tel�ffuzu vuk�bulursa namaz bozulmaz.

30. Oturarak veya ayakta uyuyan ki�inin az miktardaki konu�mas� namaz� b�t�l etmez. Ama oturup veya ayakta durma d��ndaki bir halde uyuyan ki�inin konu�mas� namaz� b�t�l eder.

Hanefiler: namaz� bozan �eyleri �u �ekilde s�ralam��lard�r:

1. Tafsil�t� daha �nce ge�en a��k, yani harfleri d�zg�n ve i�itilen bir konu�ma namaz� bozar. Bu konu�ma ister kas�tl� olsun, ister yan�larak, ister dalg�nl�k ve bilgisizlik sonucu olsun, ayn� h�kme t�bidir.

2. Rasgele konu�malara benzer �ekilde dualarda bulunmak. S�zgelimi; �Allah'�m, bana bir elbise giydir� veya �Allah'�m, falan kad�n� bana k�smet et� veyahut da, �Allah'�m, borcumu �demekli�imi bana nasib eyle� gibi dualarda bulunmak namaz� b�t�l eder.

3. Ba�kas�na tahiyyatta bulunmak kasd�yla, �aleyk�m� dememekle beraber �es-sel�m�� demekle namaz bozulur. Bunu unutarak yapma halinde de h�k�m ayn�d�r.

4. Verilen sel�m� unutarak da olsa dille almak. ��nk� bu da ibadet d��ndaki konu�malar t�r�ndendir. Toka yaparak sel�m almak da namaz� bozar.

5. Fazla miktarda hareket etmek.

6. G��s� k�bleden sapt�rmak.

7. D��ar�dan a�za az da olsa bir �ey alarak yemek veya i�mek, namaz� bozar.

8. Nohut miktar� kadar az da olsa, di� aralar�nda kalm�� yemek kal�nt�s�n� yemek de namaz� bozar. 9. �z�rs�z yere bo�az� temizlemek. Bunda harf tel�ffuzu vuk� buldu�u i�in namaz bozulur.

10. Topra�� flemek veya s�k�nt�y� gidermek i�in ��f� demek. Ayn� �ekilde �ah� diye inlemek de namaz� bozar. Hasret belirtmek i�in �ooh� demek de namaz� b�t�l eder.

11. V�cuttaki bir a�r�dan, mal veya sevgiliyi kaybetmekten �t�r� y�ksek sesle a�lamak namaz� bozar.

12. Aks�ran kimseye �Yerham�kallah� demek.

13. Allah'�n dengi var m�d�r? diyen kimseye �L� ilahe illallah� demek.

14. K�t� haber verilmesi dolay�s�yla ��nn� lill�h ve inn� ileyhi r�ci�n� demek namaz� b�t�l eder. 15. Vakit geni�se ve namaz k�lan da tertib sahibiyse, bir kazan�n zimmetinde kald��n� hat�rlamakla namaz� bozulur. Yani k�lmakta oldu�u farz namazdan sonra be� vakit k�lmazsa namaz� b�t�l olur. Kazalar�n k�l�nmas� bahsinde de anlat�laca�� gibi tertib ehli olmayan kimselerin bu durumda namaz k�lmalar� caizdir.

16. Sevindirici bir haber almas� h�linde namaz k�lan ki�inin �Elhamd�lillah� demesi

17. Be�enilen bir �eyi g�rmesi h�linde �S�bh�nallah� veya �L� ilahe illallah� demesi.

18. Cev�b kasd�yla Kur'�n-� Ker�m'den �yetler okumas�. Mesel�;

a. Kitab isteyen bir kimseye 257 "Ey Yahya, Kitab�a kuvvetle sar�l. Daha �ocuk iken ona hikmet verdik." Meryem: 19/12. �yetini okumas�.

b. Getirdi�i bir �eyi soran kimseye de 258 "Oradan uzakla�t�klar� vakit Musa delikanl�s�na; az��m�z� ��kar, bu yolculu�umuzdan andolsun ki yorgun d��t�k, dedi." Kehf: 18/62. �yetini okumas�.

c. Bir �eyi almak i�in izin isteyen birine 259 "Oru� gecesi kad�nlar�n�za yakla�mak size helal k�l�nd�. Onlar sizin i�in, siz de onlar i�in bir elbisesiniz. Sizin nefislerinize h�yanet eder oldu�unuzu Allah bildi de tevbenizi kabul edip, sizi ba��lad�. Art�k onlara yakla��n ve Allah��n hakk�n�zda yazd��n� isteyin. Sizin i�in �afa��n beyaz ipli�i, siyah ipli�inden se�ilinceye kadar yeyin, i�in sonra geceye kadar orucu tamamlay�n. Mescidlerde i�tikafta bulundu�unuz zaman, kad�nlar�n�za yakla�may�n. Bu Allah��n hudududur. Sak�n onlara yakla�may�n. ��te Allah ayetlerini insanlara, korunsunlar diye b�yle a��klar." Bakara: 2/187.

�yetini okumas�. Bu �yetlerle ve bunlara benzer di�er �yetleri okumakla cev�b kastedilmez de sadece haber verme kastedilirse namaz bozulmaz.

19. Teyemm�mle namaz k�lan ki�inin son ka'dede te�ehh�d miktar� oturmadan �nce suyu g�rmesi ve kullanmaya muktedir olmas� halinde namaz� bozulur.

20. Kendisi abdestli olup da, teyemm�ml� bir �mam�n pe�inde farz k�lan kimsenin bu durumda farz� b�t�l olup nafileye d�n��r.

21. Son ka'dede te�ehh�d miktar� oturmadan �nce mesh m�ddetinin tamamlanmas�. Ayn� �ekilde az bir amelle de mestlerin ��kar�lmas� namaz� bozar.

22. �mm� bir kimse okumu� birine t�bi de�ilse Kur'�n ��renmesi. Bu ��renmesi ister birinin Kur'�n okuyup kendisinin dinlemesi, isterse bizzat kendisinin hat�rlamas�yla olsun, son ka'dede te�ehh�d miktar� oturmadan �nce namaz bozulur. Son ka'dede te�ehh�d miktar� oturduktan sonra ba�kas�n�n okuyup kendisinin dinlemesiyle ��renmesi namaz�n� bozmaz.

23. �m� ile namaz k�lmakta olan kimse, secde ve r�k� yapma g�c�n� bulur da namaz�n�n geri kalan k�sm�m b�ylece k�larsa, bunu zay�f olarak k�lm�� oldu�u k�sm�n �zerine ekleyerek tamamlamas� caiz olmaz.

24. �z�rl� veya �mm� olup �maml��a ehliyet olmayan bir kimseye �mam�n istihlaf etmesi.

25. Sabah namaz�n� k�larken g�ne�in do�mas�. G�ne� kursunu g�rmek m�mk�n olmad�� takdirde ��nlar�n� g�rmek de namaz�n bozulmas� i�in ge�erli bir sebeptir.

26. Bayram namazlar�ndan birini k�lmakta olan ki�inin, g�ne�in tam tepe noktas�na gelmesi halinde namaz� bozulur.

27. Cuma namaz�n� k�lmakta olan ki�inin, ikindi vaktinin girmesi dolay�s�yla s�hhat �artlar�ndan birini, yani vakti ka��rd��ndan dolay� namaz� bozulur.

28. �yile�en yaran�n �zerinden sarg�n�n d��mesi.

29. �z�rl� kimsede, �z�r sebebi d��nda abdest bozucu bir durumun vuku bulmas�. Veya �z�r sebebinin tam bir namaz vakti boyunca g�r�lmesi de namaz� bozar.

30. Kas�tl� olarak abdest bozmak. Ama ileride anlat�lacak �artlar�n tahakkuk etmesi halinde, hades halinin �nceden vukubulmu� olmas� namaz� bozmaz. Yani son ka'dede te�ehh�d miktar� bir s�re ge�tikten sonra hades halinin vuku bulmas� namaz� b�t�l etmez.

31. Namazdayken bay�lma veya akl�n� yitirme.

32. Bir kimseye bakarak namazdayken c�n�b olmak.

33. Namazda, mak'ad�n� sa�lama alarak uyuyan bir ki�inin, iht�l�m olmakla namaz� b�t�l olur.

34. Namazdayken kad�nlarla ayn� hizaya gelen ki�inin namaz� da bozulur. Bu husus, bundan sonraki namazda kad�nlar�n hiza tutmalar� bahsinde de izah edilecektir.

35. Kendisinde hades hal� vuku bulmu� kimsenin avretinin g�r�nmesi. Taharet i�in mecbur da kalsa, avret yerinin g�r�lmesi halinde namaz� bozulur. �rne�in kad�n�n abdest i�in kolunu s�vamas� zaman�nda namaz� b�t�l olur. Kendisinde hades h�li vuk� bulan bir kimsenin abdest almaya giderken veya d�nerken k�raatta bulunmas�... Uyan�k olmas� h�linde hades h�li vuk�bulduktan sonra �z�rs�z olarak bir r�k�n ed� edecek kadar beklemesi. Ama izdihamdan �t�r� veya burun kan�n� durdurmak nedeniyle beklerse namaz bozulmaz. Yak�n bir suyu b�rak�p da, abdest i�in uzaktaki bir suya gidilirse ve arada iki saftan fazla bir mesafe varsa namaz bozulur.

36. Namaz k�lan ki�i, kendisinde namaza z�t bir hades halinin vuku buldu�unu zannederek �z�rs�z yere mescidden ��karsa namaz� bozulur. Mescidden ��kmad�� takdirde namaz� bozulmaz. Abdestsiz oldu�unu veya mesh m�ddetinin sona erdi�ini, ya da �zerinde bir kaza namaz�n�n kald��n� veya kendisine bir necasetin bula�t��n� zannederek mescidden ��kmakla birlikte namazdaki yerinden ayr�lan ki�inin namaz� bozulur.

37. �mama uyan ki�inin, �mamdan ba�ka birine, k�raatta tak�ld�� yeri a�mas�. Z�r� burada zar�retsiz ��retme s�z konusudur. Ama �mam i�in a�mas�na gelince, �mam farz olan k�raati yapm�� olsa bile caizdir.

38. Namazda ba�kas�n�n tak�nt�s�n� a�mak veya ba�kas�n�n emrine uymak da namaz� bozar.

39. Kendi k�lmakta oldu�u namaz�ndan ba�ka bir namaza intik�l etmek niyetiyle tekbir almak. Mesel� tek ba��na namaz k�lmakta olan bir ki�iye, �mama uymas� i�in seslenildi�inde veya bunun tersi olarak �mama uyarak namaz k�lan bir ki�inin tek ba��na namaz k�lmas� i�in kendisine seslenildi�inde, namaz�n� de�i�tirmek amac�yla tekbir almas� namaz� bozar. Veyahut da k�lmakta oldu�u bir farzdan ba�ka bir farza intik�l etmek veya bir farzdan nafile bir namaza, ya da nafileden farza intik�l etmek niyetiyle tekbir al�rsa namaz� bozulur. Tabi� namaz, b�t�n bunlar son ka'dede te�ehh�d miktar� oturmadan �nce vukubulursa bozulur. Aksi takdirde muhtar olan g�r��e g�re bozulmaz.

40. Tekbir al�rken �Allah�� l�fz�n�n hemzesini uzatmak.

41. Ezberinde olmayan bir yeri Mushaf'a bakarak veya ba�kas�n�n okumas�n� tekrarlayarak okumak.

42. Avret mahalli a��k veya �zerinde namaza engel necasetlerden biri bulunarak bir r�k�n ed� etmek veya b�yle bir durumda bir r�k�n ed� edecek kadar zaman�n ge�mesi de namaz� bozar.

43. �mama ortak olmayarak �mamdan �nce bir r�k�n ed� etmek.

44. �mama sonradan kavu�up namaz k�lan ki�i, �mam�n sel�m vermesinden sonra veya te�ehh�d miktar� oturup da, �mam�n sel�m vermesinden �nce aya�a kalkarak �zerinde kalan noksanl�� tamamlamaya ba�lar da, secdeye vard�ktan sonra �mam�n, �zerinde sehiv secdesi oldu�unu hat�rlayarak secdeye varmas� halinde, bu ki�inin de �mama t�bi olarak sehiv secdesini yapmas� namaz�n� bozar.

45. Namaz�n asl� secdesinden sonra veya son ka'dede til�vet secdesini hat�rlay�p da secde edikten sonra oturmay� iade etmemek.

46. Uyuyarak ed� etti�i r�kn� iade etmemek.

47. �mama sonradan uyan ki�inin �mam�n�n, kas�tl� olmasa bile kahkahayla g�lmesi.

48. D�rt rek'atli namaz� iki rek'atli sanarak birinci te�ehhudden sonra sel�m vermek. Mesel� ��le namaz�n�n d�rt rek'atlik farz�n� k�lmakta olan ki�i, cuma namaz�n� k�ld��n� sanarak birinci te�ehh�dden sonra selam verirse namaz� bozulur.

49. �mama uyan ki�inin ayaklar�n�n, �mam�nk�nden ilende olmas� namaz�n� bozar. Ayn� hizada olursa bozulmaz. 260 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 391-399.

Namazda Kad�nlar�n Hiza Tutmas�

�mama uydu�u halde bir erke�in yan taraf�nda veya �n�nde namaz k�lan bir kad�n�n namaz�n�n b�t�l olmayaca��, ayn� �ekilde kendisiyle ayn� hizada namaz k�lan erkeklerin de namazlar�n�n bozulmayaca�� hususunda H�nef�ler d��ndaki mezhebler g�r�� birli�i etmi�lerdir. H�nef�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

H�nef�ler dediler ki: Bir erke�in yan taraf�nda veya �n�nde �mama uyarak namaz k�lmakta olan bir kad�n�n namaz�, �u �artlar�n ger�ekle�mesiyle bozulur:

1. Kad�n�n �ehvetli olmas�. E�er k��k ve �ehvets�z ise, bunun namazda erkeklerle ayn� hizada bulunmas�n�n bir sak�ncas� olmaz.

2. Kad�n�n bacak ve topu�unun, namaz k�lan erkeklerle ayn� hizada bulunmas�. Bacak ve topuklar�yla onlardan geride bulunursa namaz� sahih olur.

3. Kad�n�n bir r�kn� ed� edecek veya bir r�k�n s�resi kadar erkeklerle beraber ayn� hizada olmas�. �ftitah tekbiri al�rken erkeklerle ayn� hizada olup sonradan geriye �ekilmesi, namaz� bozmaz. Zira iftitah tekbiri namaz�n bir r�kn� olmad�� gibi, s�resi de bir r�k�n s�resi kadar de�ildir.

4. Bu durum, cenaze namaz�nda s�z konusu de�ildir. Cenaze namaz�nda kad�n�n erkeklerle ayn� hizada bulunmas� namaz� bozmaz. Ayn� �ekilde r�k�suz ve secdesiz di�er namazlar da bu h�kme tabidir.

5. Kad�n�n �mama uymas� veya kendisiyle birlikte ayn� �mama uyan erkeklerle bir hizada bulunmas�, namaz� bozar. Fakat kendisi bir �mam�n arkas�nda, hizas�nda bulundu�u erkek de ba�ka bir �mam�n arkas�nda olursa bunun bir sak�ncas� olmaz.

6. Hizas�nda bulundu�u erkekle kendisi aras�nda bir zira'l�k veya dokuz ayakl�k bir mesafe bulunmamas�.

7. Erke�in kad�na, �geri dur� diye i�aret etmemesi. Bu i�areti yapar da kad�n durmazsa namaz bozulmaz.

8. Erke�in kad�na �mam olmaya niyet etmesi gerekir. �mam olmaya niyet etmemesi halinde namaz sah�h olmaz. �maml��a niyet ettikten sonra kad�n�n kendisiyle ayn� hizada bulunmas�n�n namaza bir zarar� olmaz.

9. Namaz k�ld�klar� yerin ayn� olmas� halinde bir hizada bulunurlarsa, namazlar� bozulur. Fakat kad�n y�ksek bir yerde namaz k�larsa sah�h olur. ��nk� bu durumda erkek ile kad�n ayn� hizaya gelmi� olmazlar. 261 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 399-400.

Namaz� Bozan �eylerin �zah�

a) Namazla �lgisi Olmayan Bir �ey Konu�mak:

Namazla ilgisi olmayan bir konu�may� kas�tl� olarak sarfetme halin de mezheblerin ittifak�yla namaz bozulur. Bu hususta Ras�lullah (s.a.s. ��yle buyurmu�lard�r:

��phesiz bu namazda insanlar�n s�zlerini konu�mak uygun olmaz. Namaz ancak; tesbih, tekbir ve Kur'an okumaktan ibarettir.� 262 Nes��, Sehv, 20; Ahmed bin Hanbel, M�sned, c. 5, s. 447.

Namaz� bozacak konu�man�n s�n�n, baz� hece harflerini kapsamas�d�r. Ki bu durumda en az�ndan iki harfin tel�ffuz edilmi� olmas�, namaz�n bozulmas�na sebep olur. Bu harfler anla��lmasa veya bunlardan biri anla��lsa namaz yine bozulur. Mesel� �� diyerek esreli bir �ay�n� tel�ffuz eden ki�i, asl�nda bir harf tel�ffuz etmi� olur. Yaln�z bunun l�gatte bir m�n�s� vard�r, ki o da �muhafaza et� demektir. Anlam� olmayan bir tek harfi tel�ffuz etmeye gelince; mesel� �c� demek, namaz� bozmaz. Anlams�z olan m�hmel bir harfi tel�ffuz etmek gibi, anlaml� bir veya daha fazla harfi kapsamayan sesleri ��karmak da namaz� bozmaz. Bu h�k�mde M�lik�ler d��nda di�er mezhebler ittifak etmi�lerdir. M�lik�lerin buna ili�kin g�r��leri ise a�a��ya al�nm��t�r.

Malikiler dediler ki: Namaz� bozan konu�man�n s�n�r�, anla��l�r bir veya daha fazla kelimenin tel�ffuzundan ibarettir. Baz�s� anla��lmasa bile mutlak surette ses ��karman�n namaz� bozaca��n� ileri s�rm��lerdir. 263 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 400.

b) Namazla �lgisi Olmayan Bir S�z� Unutarak Veya Bilmeyerek S�ylemek:

Namazla ilgisi olmayan bir s�z� unutarak konu�mak, Hanef� ve Hanbel�lere g�re namaz� bozar. ��fi�lerle M�lik�ler buna muhalefet etmi�lerdir.

�afiiler dediler ki: Namazda unutarak konu�an ki�inin namaz� bozulmaz. Bu konu�ma, az olmak �art�yla sel�mdan �nce de olsa, sonra da olsa namaz� bozmaz. Az konu�man�n s�n�r� �rfe g�re, alt� veya daha az say�daki kelimedir.

Malikiler dediler ki: Az olduktan sonra unutarak yap�lan konu�ma, namaz� bozmaz. Az veya �ok konu�man�n s�n�r�, �rf�n tesbitiyle belirlenir. Yine namazdaki konu�man�n sel�mdan �nce veya sonra olmas� aras�nda bir fark yoktur. Bir ki�i, namaz� bozaca��n� bilmeyerek namazla ilgisiz bir konu�may� yaparsa, �� mezheb �mam�n�n ittifak�na g�re namaz� bozulur. Bu ki�inin �limsiz olan �sl�m �lkelerinden uzaktaki bir yerde ya�amas� veya �limi olan �sl�m �lkelerine ula�mas� m�mk�n olmayan bir yerde bulunmas�yla, �sl�m �lkelerine ula�mas� m�mk�n olan yerlerde bulunmas� aras�nda bir fark s�zkonusu de�ildir. Her hal�k�rda namaz� bozulur. ��fi�ler baz� detaylar ileri s�rerek bu g�r��e muhalefet etmi�lerdir.

�afiiler dediler ki: C�hil kimsenin az miktardaki konu�mas� namaz�n� bozmaz. Yaln�z bu ki�inin �sl�m'a yeni girmi� olmas� veya din �limlerinden uzak bir yerde yeti�mi� olmas�, korku veya paras�zl�ktan, yahut da ge�indirmekle y�k�ml� oldu�u kimseleri zayi etmek endi�esiyle kendini �limlere ula�t�ramam�� olmas� �artt�r. Aksi takdirde namaz� bozulur. Bilgisizlik mazeret de�ildir. Bir ba�kas� taraf�ndan konu�maya zorlanan ki�inin namaz� da ittifakla bozulur. Namazda abdesti bozmayacak kadar hafif �ekilde uyuyan ki�i, bu durumda konu�ursa, �� mezheb �mam�n�n ittifak�yla namaz� bozulur. Hanbel�ler buna muhalefet ederek ayk�r� g�r�� bey�n�nda bulunmu�lard�r.

Hanbeliler dediler ki: Bir kimse namazda uyurken konu�ursa namaz� b�t�l olmaz. Bu durumdaki bir ki�inin namaz�n�n bozulaca�� kuvvetli delillerle desteklenmektedir. Zir� namazda uyuyup namazla ilgisi olmayan s�zler sarfeden ki�i, Rabbinden tam olarak gafil kalm��t�r; ki b�yle bir kimsenin namaz�n�n da hi�bir k�ymeti kalmaz. 264 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 401.

c) Namaz� D�zeltmek ��in Kasden Konu�mak:

�mam namaz k�ld�r�rken, namazla ilgili bir �eyi unutur da ona uyanlardan biri, �sen �unu yapmay� unuttun� derse namaz�, �� mezheb imam�n�n ittifak�yla bozulur. M�lik�ler bu h�kme muhalefet ederek ayk�r� g�r�� bey�n�nda bulunmu�lard�r.

Malikiler dediler ki: Namaz� d�zeltmek kasd�yla, ister sel�mdan �nce, isterse sel�mdan sonra, �mam�n veya �mama uyan ki�inin veyahut da her ikisinin konu�malar� namaz� bozmaz. �mama uyan ki�inin d�zeltmek maksad�yla konu�mas�, iki �artla namaz� bozmaz:

1. Bu konu�man�n �rfe g�re, ki�iyi namazdan ��kartacak kadar �ok olmamas� gerekir. Ve bu konu�may� yapmak i�in de ihtiya� olmas� �artt�r.

2. �mam�n, �s�bh�nallah� demekteki maksad� anlamamas�. �mama uyan ki�inin �ok konu�mas� veya �mam�n da �s�bh�nallah� dendi�inde maksad� anlamas� namaz� bozar. Mesel� d�rt rek'atli namaz�n iki rek'atindc sel�m veren, veyahut da d�rt rek'ati k�ld�rd�ktan sonra be�inci rek'ate kalkan �mama �s�bh�nallah� dendi�inde �mam, bunun maksad�n� ar�lamazsa �mama uyan ki�i bu durumda kendisine, �sen iki rek'atte sel�m verdin� veya �be�inci rek'atte kalkt�n� demesi caiz olur. Bu anlatt�klar�m�z, �mama uyan ki�iyle ilgiliydi. �mama gelince; onun, namaz� d�zeltmek amac�yla konu�mas� halinde namaz� �� artla bozulmaz: Birinci ve ikinci �artlar, �mama uyan ki�iyle ilgili �artlar�n ayn�s�d�r. ��nc� �arta gelince o da �mam�n, k�ld�� namaz hususunda kendi kalbinde ��phenin meydana gelmemesidir. Kendisine uyanlardan birisinin namaz� d�zeltmek kasd�yla konu�mas�ndan ��pheye d��er, kendisi de buna hak verirse ��pheli hususu bertaraf etmesi ve namaz� da kendi kesin kan�atine g�re tamamlamas�, kimseden de bir �ey sormamas� gerekir. Bu durumda cemaatten birine bir �ey soracak olursa namaz� bozulur. Sel�m lafz�, namaz� bozmaz. Mesel� ��le namaz�n�n farz�n�n iki rek'atini k�ld�ktan sonra unutarak sel�m veren ki�inin namaz� bu sel�m�ndan �t�r� bozulmaz. 265 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 401-402.

d) �m�'y� Tehlikeden Kurtarmak ��in Konu�mak Ve Yan�larak Konu�mak:

Namaz k�lan bir ki�inin, tehlikeli duruma d��ecek olan �m�y� kurtarmak i�in konu�mas� h�linde namaz� ittifakla bozulur. Bu durumdaki bir ki�i, namaz� kesip �ylece konu�mal�d�r. Yamlarak konu�ana gelince bu; dili Kur'an'daki kelimelerden ba�ka bir kelimeye kayarak tel�ffuz eden ki�idir. Bu durumdaki bir ki�inin namaz�, Hanef�ler d��ndaki di�er mezheblerin ittifak�yla bozulmaz.

Hanef�ler: Yan�larak dili Kur'an-� Ker�m'in kelimelerinden ba�ka bir kelimeye kay�p tel�ffuz eden ki�inin namaz� bozulur demi�lerdir. 266

e) Bo�az� Temizlemek:

Bo�az� temizlemek kasd�yla, yapmac�k olarak �ks�rme h�linde iki veya daha fazla harf tel�ffuz edilirse bak�l�r: E�er bu, sesi g�zelle�tirip harflerin mahre�lerinin d�zg�n olmas� ve okuman�n m�kemmelle�mesi veya �mam�n okumas�n� d�zeltmek gibi bir ihtiya�tan �t�r� ise, namaz bozulmaz. Ayn� �ekilde, bunun bir refleksten �t�r� olmas� da Hanef� ve Hanbel�lere g�re namaz� bozmaz. M�lik�ler�e ��fi�ler bu hususta daha toleransl� g�r��ler ileri s�rm��lerdir.

Malikiler dediler ki: Bo�az� temizlemek, baz� harflerin tel�ffuzunu kapsamad�ktan sonra, bir ihtiya�tan �t�r� olsun veya olmas�n namaz� bozmaz. Yeter ki bu �ok olmas�n ve namaz� da oyuncak h�line getirmesin. Aksi takdirde namaz b�t�l olur.

�afiiler dediler ki: Geri yutulmas� m�mk�n olmad�� takdirde bo�az� temizlemek i�in yapmac�k �ks�rmenin az� afvedilir. Ancak bu, ki�ide s�rekli olarak bulunan bir hastal�k olup namaz k�labilecek kadar bir s�re kesilmezse, bunun �o�u da namaza zarar vermez. Ayn� �ekilde F�tiha'y� okumak gibi, namaz�n s�zl� r�k�nlerinden birini tel�ffuz etmek m�mk�n olmazsa, bunu sa�lamak i�in fazla miktarda �ks�rerek bo�az� temizlemenin namaza bir zarar� olmaz. Ama s�nnet olan bir �eyi okumak m�mk�n olmazsa, bunu sa�lamak i�in fazla miktarda �ks�rerek bo�az� temizlemek afvedilir �ey de�ildir. 267 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 402-403.

f) Namazda �nleyip A�lamak:

Namazdayken i�itilebilir harfleri kapsayan inleyip a�lamalar, ahlar ve oflar namaz� bozar. Yaln�z bunlar, Allah korkusundan veya hastal�ktan �t�r� olur da geri �evrilemezse namaz� bozmazlar. Hanef�lerle Hanbel�ler, bu h�k�mde g�r�� birli�i etmi�lerdir. M�lik�lerle ��fi�lerin buna ili�kin g�r��leri ise a�a��ya al�nm��t�r.

Malikiler dediler ki: A�lay�p inlemeler ve of �ekmeler bir a�r�dan veya Allah korkusundan kaynaklan�rsa namaz� bozmazlar. Yaln�z, bir a�r�dan kaynaklanan fazla miktardaki inleme namaz� bozar. Fazla olmad�� takdirde konu�ma h�km�ne t�bi olur. Unutarak ve az miktarda vuk� bulursa namaz� bozmaz. Namaz� d�zeltmekten ba�ka bir gaye i�in veya kas�tl� olarak yap�l�rsa namaz� bozar.

�afiiler dediler ki: �nleme, ah. ve of �ekmelerden �t�r� iki ve daha fazla harf tel�ffuz edilirse �u �� durum s�z konusu olur:

1. Bunlar�n ki�iyi zorlamas� ve geri �evrilmemesi durumunda �rfe g�re az miktarda olursa muaf say�l�r. �ok olursa, �hiret korkusundan dolay� olsa bile muaf say�lmaz.

2. Bunlar ki�iye bask�n gelmeyip zorlamazsa, az� da �o�u da muaf say�lmaz.

3. �rfe g�re �ok olmalar�. Bu durumda bunlar�n az� da muaf say�lmaz. Ancak ki�ide devaml� olarak bulunursa zaruretten dolay� namaza zarar� olmaz. �leride de anlat�laca�� gibi ge�irme, aks�rma ve esneme de bu h�kme t�bidir. 268 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 403-404.

g) Namazla �lgisi Olmayan S�zlere Benzer Dualar� Okumak:

Namazdayken namazla ilgisi olmayan s�zlere benzer dualar� okumak, mezheblerin ileri s�rd�kleri tafsilat do�rultusunda namaz� bozar.

Hanefiler dediler ki: �nsanlar�n s�zlerine benzer dualarda bulunmak namaz� bozar. Bunu ��ylece form�le edebiliriz: Kur'an-� Ker�m'de ve S�nnet'te bulunmayan dualar ve kullardan istenilmesi m�mk�n olan taleblerdir. Buna g�re namaz k�lan ki�i Kur'an-� Ker�m'de ve had�slerde mevc�d olmayan ve fakat sadece Allah'tan istenebilecek taleblerde de bulunarak du� edebilir. �rne�in bol r�z�k istemek, mal ve evl�d�n bereketli olmas�n� dilemek gibi. Bunlar sadece Allah'tan istenilebilen �eyler olduklar�ndan namazdayken bu dualar� okumak namaz� bozmaz. Ama kullardan istenmesi m�mk�n olan istekler i�in Allah'tan talebte bulunmak namaz� bozar. �rne�in, �Allah'�m, bana bir elma yedir� veya �Allah'�m, falan kad�n� bana e� olarak ver� diye duada bulunmak namaz� bozar. Malikiler dediler ki: Namazdayken d�nya ve �hiretin hay�rlar�n� taleb ederek duada bulunmak namaz� bozmaz. Ama kullardan istenebilen �eyi Allah'tan istemek namaz� bozar. �Allah�m, bana bir elma yedir� diye du� etmek gibi.

�afiiler dediler ki: Haram ve imk�ns�z olan veya �arta ba�l� dualar okumak namaz� bozar. Bunlar�n d��nda d�nya ve �hiret hay�rlar�ndan herhangi birini istemek kasdiyla duada bulunmak caizdir. Yaln�z bu t�r dualarda bulunurken de Allah ve Ras�l�nden ba�kas�na hitab etmemek �artt�r. Allah ve Ras�l�nden ba�kas�na hitabta bulunuldu�u takdirde, hitab edilen ki�i veya varl�k, ak�ll� da olsa ak�ls�z da olsa, namaz bozulur. Mesel� aks�ran ki�iye, �Allah sana merhamet etsin� anlam�na gelen �Yerham�kallah� diyen veya yere hitaben, �Senin de benim de Rabbim Allah't�r. Senin ve sendeki varl�klar�n k�t�l�klerinden Allah'a s��n�r�m� diyen kimsenin namaz� bozulur. Hanbeliler dediler ki: Kitab ve s�nnette bulunmayan ve �hiretle al�kas� olmayan dualar� okumak namaz� bozar. Mesel� d�nya ihtiya� ve lezzetlerine ili�kin ��yle bir duada bulunmak namaz� bozar: �Allah'�m! Bana g�zel bir c�riye, �ahane ve b�y�k bir saray, g�zel s�s e�yalar� k�smet et�. Hitab zamiri (Sen:) harfini kullanmak �art�yla belirli bir ki�i i�in duada bulunmak namaz� bozmaz. Mesel�, �Allah'�m falan ki�iye rahmet et� denilirse bunun bir sak�ncas� olmaz. Ama, �Ey ki�i, Allah sana rahmet etsin� denilirse namaz bozulur. 269 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 404.

h) �mama Uyan Ki�inin Bir Ba�ka �mam�n Hatas�n� A�mas�:

�mama uyan ki�i kendi �mam�ndan ba�ka bir �mam�n hatas�n� a�arsa namaz� bozulur. Diyelim ki bir ki�i, �mam�n pe�inde namaz k�larken kendi yan�s�ra bir ba�ka �mam�n da namaz k�ld�rmakta oldu�unu g�r�r; �kinci �mam hatal� okur veya okumaktan �ciz kal�p tak�l�rsa di�er ki�inin onun hatas�n� a�mas� caiz olmaz. ��nk� o kendi �mam�yla ba�lant�l� olup ba�ka namaz k�lanlarla ilgili de�ildir. Mezheblerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: �mam bir �yeti unutursa, mesel� k�raatte duraklar veya teredd�de d��erse, kendisine t�bi olanlardan bir ki�inin hatas�n� a�mas� caiz olur. Hatas�n� a�mak kast�yla k�raatte yol g�steren ki�i, bununla, okumaya de�il de sadece �mama rehber olmaya niyet etmelidir. Z�r� �mam�n ard� s�ra k�raatte bulunmak tahr�men mekruhtur. �mam�n k�raatte tak�lmas� halinde, �mama uyan ki�inin, a�mada acele davranmas� mekruh oldu�u gibi, �mam�n da kendisine uyan ki�iyi rehberlik etmeye mecbur b�rakmas� mekruh olur. �mam�n tak�lmas� h�linde bir ba�ka s�reye ge�mesi, ya da farz veya v�cib miktarda k�raatte bulunmu�sa r�k�a gitmesi gerekir. �mama uyan ki�inin kendi �mam�ndan ba�kas�n�n k�raatini veya kendi namaz�ndan ba�ka bir namaz� tekba��na k�lan ki�inin hatas�n� a�mas� halinde namaz� bozulur. Yaln�z bu durumda a�ma kasdiyla de�il de, kendi kendine okuma niyetiyle okursa namaz� bozulmaz. Ama tahr�men mekruh bir davran��ta bulunmu� olur. Kendi ba��na namaz k�lan ki�inin, bir ba�kas�n�n tak�nt�s�n� a�mak kasdiyla rehberlik etmesi halinde namaz� bozulur. Yaln�z, �mam, kendisine uyan�n hatas�n� a�arsa namaz� bozulmaz. �mama uyan veya tekba��na namaz k�lan ki�i k�raatte tak�l�r, ba�kas� da kendisinin hatas�n� a�ar ve kendisi de bu rehberli�e uyarsa namaz� bozulur. Ama do�ru olan k�raati kendili�inden hat�rlayacak olursa namaz� bozulmaz. Ayn� �ekilde, k�raat hususunda ba�kas�n�n emrine itaat eden veya fiil� bir r�k�nde ba�kas�na uyan ki�inin namaz� bozulur. Mesel� �n safta bo�luk varsa ve namazdayken kendisine �ndeki bo�lu�u doldurmas� emredilir de o da bu emre uyarsa namaz� bozulur. Bu durumdaki bir ki�inin, saf�n doldurulmas�na ili�kin emri yerine getirmemesi, aksine bir m�ddet bekledikten sonra kendili�inden bu bo�lu�u doldurmas� gerekir. Malikiler dediler ki: �mam�n hatas�n� a�makla namaz bozulmaz. �mam k�raatte duraklar da, bu duraklay��la hatas�n� a�ma talebinde bulundu�unu belli ederse, kendisine uyan ki�i, hatas�n� a�ar. Ama k�raatta duraklay�p da teredd�d etmeyip a�ma talebinde bulunmazsa, bu durumda hatas�n� a�mak mekruh olur. Birinci durumda v�cib olan k�raat, mesel� Fatiha tamamlanmam��sa ve ancak hatay� a�makla tamamlanacaksa �mama uyan ki�inin, �mam�n hatas�n� a�mas� v�cib olur. Fatiha okunmu� olur da ondan sonraki �yetlerin okunabilmesi i�in a�mak gerekliyse bu durumda �mama uyan ki�inin, �mam�n hatas�n� a�mas� s�nnet olur. F�tiha'dan sonraki s�renin tamamlanmas�, hatan�n a��lmas�na ba�l�ysa bu durumda �mama uyan ki�inin, �mam�n hatas�n� a�mas� mendub olur. �mama uyan ki�inin namazda olsun olmas�n ba�kas�n�n k�raatteki hatas�n� a�mas� namaz�n� bozar.

�afiiler dediler ki: �mama uyan ki�inin, �mam�n kiraatta susmas� �art�yla hatas�n� a�mas� caizdir. �mam susmay�p da k�raatta ileri geri gidip gelirse kendisine uyan ki�inin, hatas�n� a�mas� caiz olmaz. Bu durumda hatas�n� a�arsa k�raatta muv�l�ti ger�ekle�tirmi� olmaz. Hatas�n� a�an ki�inin sadece okumay� kasdetmesi veya okumayla birlikte a�may� kasdetmesi gereklidir. Sadece a�ma kasd�n� g�der veya hi�bir �eye niyet etmeksizin a�arsa namaz� bozulur. �mamdan ba�ka kimselerin -bunlar ister �mama uyan di�er kimseler olsun, ister �mama uymayan kimseler olsun- hatalar�n� a�mak, k�raatta muv�l�t�, yani fasilasizli�� haleldar etmi� olur. Ki bu durumdaki ki�i, bildirmekle birlikte zikri kasdetmi�se k�raate yeniden ba�lamas� �c�b eder. �ayet hatas�n� bildirmekle zikri kasdetmemi�se namaz� bozulur.

Hanbeliler dediler ki: �mama uyan ki�inin, �mam�n�n k�raatta tak�l�p kalmas� veya hata etmesi halinde a�mas� caizdir. Fatiha, namaz�n s�hhatini sa�lad��ndan �mam, F�tiha'da tak�l�p kal�r veya yanl�� okursa kendisine uyan ki�inin a�mas� v�cib olur. �mama uyan ki�inin kendi �mam�ndan ba�ka birinin hatas�n� namazda olsun olmas�n a�mas�, ortada bir ihtiya� olmad��ndan �t�r� mekruhtur. A�sa da namaz� bozulmaz. Z�r� hatay� a�arken me�ru bir kel�m sarf etmi� olmaktad�r. 270 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 405-406.

�) �mama Do�ruyu G�stermek ��in Namazda �S�bh�nallah� Demek:

�mam�n namazda bulundu�unu kendisine bildirmek veya d��t�� hatay� d�zeltmek i�in �s�bh�nallah� demek namaz� bozmaz. Namazda v�rid olmayan tesbih, tehlil ve zikirlerde bulunmak veya herhangi bir maksad� dile getirmek i�in Kur'an �yetlerinden birini okuman�n namaz� bozaca��na ili�kin olarak mezheblerin detayl� g�r��leri a�a��ya al�nm��tir.

Hanefiler dediler ki: Namaz k�lan ki�i, tesbih veya tekbir ile tel�ffuzda bulunur veya Allah ad� an�ld��nda namazdayken �celle cel�l�h�� derse veya Peygamber Efendimizin ad� an�ld��nda sal�t getirirse, Kur'an �yetlerini okuyup tamamlad�ktan sonra, �Y�ce Allah do�ru s�yledi� anlam�na gelen �Sadakallah�'1-Az�m� derse veya m�ezzinin s�ylediklerini ayn�yla tekrar eder, bunlarla da herhangi bir �eye cevap vermeyi kasdederse namaz� bozulur. Hi�bir kas�t g�tmese de namaz� bozulur. Zikir, �vg� veya okumak kasd�yla okursa namaz� bozulmaz. Yine herhangi bir maksad� ifade etmek, mesel� yan�ndaki bir kitab� almas� i�in ad� Yahya olan bir ki�iye,

�Ey Yahya, kitab� kuvvetle tut� 271 Meryem: 19/12.

�yetini okuyan veya bulundu�u yere girmek i�in izin isteyen ki�iye hitaben namazdayken;

�Oraya sel�metle em�n olarak girin� 272 Hicr: 15/46.

�yetini okuyan veya kendisi namazda oldu�u halde ne gibi mallar�n vard�r? diye soran birine hit�ben,

�Atlar�, kat�rlar� ve merkebleri de sizin i�in binek ve s�s hayvan� olarak yaratm��t�r. Bilmedi�iniz daha nice �eyleri de yarat�r.� 273 Nahl: 16/8.

�yetini okursa namaz� bozulur. Ama bunlar� sadece okuma kasd�yla tel�ffuz ederse namaz� bozulmaz. Ayn� �ekilde, namazdayken k�t� bir haber i�iten ki�inin �La havle vel� kuvvete ill� bill�h� demesi veya ho�una giden bir durumla kar��la�mas� halinde �s�bh�nallah� demesi veyahut da korktu�u bir durumla kar��la�mas� halinde �Bismillah� demesi veya bir ki�i i�in du� ya da bedduada bulunmas� namaz� bozar. Bunlar� tel�ffuz etmekle s�rf zikir ve sena gayesini g�derse namaz� bozulmaz. Ayn� �ekilde birinin yapmakta oldu�u bir i�e engel olmak i�in tesbih veya tehlil yaparken sesi y�ksetmek de namaz� bozar. Ama okuyarak de�il de s�rf sesi y�kseltmekle bir i�e engel olmak isteyen ki�inin namaz� bozulmaz. �mam�n d��t�� hatay� d�zeltmek veya namazda oldu�unu hat�rlatmak kast�yla tesbihte bulunmak bundan istisna edilmi� olup namaza zarar vermez. Buna ili�kin olarak Peygamber (s.a.s.) Efendimiz ��yle buyurmu�lard�r:

�Sizden birinize namazda bir durum isabet etti�inde tesbihte bulunsun.�

Malikiler dediler ki: Mahallinde olmak �art�yla namaz k�lmakta olan bir ki�inin ba�kas�na herhangi bir maksad� anlatmak niyetiyle Kur'an-� Kerimden �yet okumas� namaz�n� bozmaz. Mesel� k�raat esnas�nda bir ki�i, namaz k�lan�n yan�na girmek i�in izin ister, bu izin iste�i de F�tiha'y� tamamlad�� ana rastlarsa, F�tiha'dan sonraki k�raatte:

274 �Oraya sel�metle em�n olarak giriniz� Hicr: 15/46.

�yetiyle ba�larsa bunun namaza bir zarar� olmaz. Ama izin iste�i, mahallinden ba�ka yerlerde, mesel� r�k� veya secde halinde veyahut da F�tiha'y� tamamlamadan �nce vuku bulursa bu esnada an�lan �yeti cevab olarak okumak namaz� bozar. Bu durumda tesbih veya tehl�l ile veya halvele ile, yani; �L� havle vel� kuvvete ill� bill�h� demekle namaz bozulmaz. Z�r� bu gibi laf�zlar�, namaz�n her k�sm�nda s�ylemek m�mk�nd�r.

Hanbeliler dediler ki: Tesbih, tehl�l veya zikirle herhangi bir maksad� ifade etmek namaz� bozmaz. Mesel� be�endi�i bir �eyi g�ren ki�i �s�bh�nallah� derse veya bir mus�betle kar��la�an ki�i, �Lahavle vel� kuvvete ill� bill�h� derse veya ac� �eken ki�i �bismillah� derse, bu gibi durumlarda namaz� bozulmaz. Sadece mekruh bir fiil i�lenmi� olur. Ama ismi an�ld��nda Peygamber Efendimize sal�t getirmek, yaln�zca nafile namazlarda m�stehab olar. Farz namazlarda sal�t getirmesi ki�iden istenmez. Sal�t getirse de namaz� bozulmaz. Yine herhangi bir maksad� ifade etmek i�in Kur'an-i Ker�m'den �yet okumak da namaz� bozmaz. Mesel� namaz k�lmakta olan ki�inin yan�na girmek i�in izin isteyen birine

275 �Oraya sel�metle emin olarak giriniz� Hicr: 15/46.

mealindeki �yet-i ker�meyi okuyan veya ismi Yahya olan bir kimseye Meryem s�resinin 12. �yetini okuyan ki�inin namaz� bozulmaz. Ama Kur'an-� Ker�m'den baz� kelimeleri tel�ffuz eder de, bu kelimeler, insanlar�n s�zlerinden ayirdedilemezse, mesel� ad� �brahim olan bir kimseye �Y� �br�h�m� diye hit�b eden ki�inin namaz� bozulur.

�afiiler dediler ki: Namaz k�lan ki�i ba�kas�na bir durumu anlatmak kasd� ile Kur'an-� Ker�m'den �yet okursa namaz� bozulur. Hi�bir maksat g�tmeksizin okusa bile namaz� yine bozulur. Ama okuma kasd�yla birlikte ba�kas�na bir �ey anlatmay� da ama� edinirse namaz� bozulmaz. Ayn� �ekilde, namaz k�lmakta olan bir ki�i, kendisinden izin istenmesi halinde �s�bh�nallah� derse veya �mama uyarak namaz k�lan ki�i, kendi �mam�n�n hatas�n� d�zeltmek i�in tesbihte bulunursa, veyahut da korktu�u bir durumla kar��la�mas� halinde �Allah� derse; bu durumda zikri kasteder veya zikirle birlikte �k�z maksad�n� g�derse namaz� bozulmaz. Ama sadece ik�z maksad�n� g�der veya hi�bir maksada ba�l� olmaks�z�n bunlar� tel�ffuz ederse namaz� bozulur. Ama bir �yetin okundu�unu duydu�u anda �Sadakallah�'l-az�m� derse, veya k�t� bir haber duydu�unda �L� havle vel� kuvvete ill� billah� derse, maksad� ne olursa olsun namaz� bozulmaz. Z�r� bu ifadelerde Allah'a �vg�den ba�ka bir m�n� yoktur. Fakat bunlar okundu�unda k�raatte muv�l�t �art�na halel geldi�inden �t�r�, k�raate yeniden ba�lamas� �c�b eder. Yine bunun gibi, m�ezzinin s�ylediklerinin ayn�s�n� tekrarlayan ki�inin de k�raate yeniden ba�lamas� �c�b eder. �mama uyan ki�i, imanl�n�n,

276 �Biz ancak sana ib�det eder ve ancak senden yard�m dileriz� Fatiha: 1/5.

�yetini okudu�unu duydu�unda ayn�s�n� tekrarlar veya onun s�z�n� hik�ye ederek, Allah'dan yard�m diledik� veya, �Allah'tan yard�m dileriz� der, bundan da okuma veya du� kasd� g�tmezse namaz� bozulur. Aksi takdirde namaz� bozulmaz. Asl�nda bunlar� yapmas�, yasaklanm�� bir bid'att�r. Peygamber Efendimizin isminin zikredilmesi an�nda �Allah�mme salli al� Muhammed� derse, k�raatte muv�l�t �art�na halel getirmi� olur ve k�raate yeniden ba�lamas� ic�b eder. Fakat namaz� bozulmaz. Sal�t getirirken Peygamber Efendimiz (s.a.v.) in ismini anmadan yaln�zca zamirle yetinirse, yani �Allah�mme salli aleyh� derse, bu durumda muv�l�t �art�na halel gelmeyece�i gibi, namaz� da bozulmaz. 277 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 406-409.

i) Namazdaki Ki�inin, Aks�rana Hay�r Duada Bulunmas�:

Aks�ran kimseye hay�r duas�nda bulunmak da namaz� bozan konu�malardand�r. Ki�i namazdayken yan�ba��nda aks�ran birine hit�b zamiri olan �ke� (sen) harfini kullanarak, �Allah sana rahmet etsin� anlam�na gelen �Yerham�kallah� derse namaz� bozulur. Ama hit�b zamirini kul-lanmaks�zin �Yerham�hullah� veya �Yerham�n�llah� derse namaz�, �afi� ve Hanbel�lere g�re bozulmaz. M�liki ve Hanef�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Namaz k�lan ki�i, yaniba�mda aks�ran ki�iye hay�r duas�nda bulunursa mutlak surette namaz� bozulur. �ster kendisine hit�b zamiri olan �ke� harfiyle �Yerham�kallah� desin, ister �Yerham�hull�h� desin namaz� bozulur. Namaz k�lan ki�i, bizzat kendisi aks�r�r da kendi kendine, �Yerham�n�yallah� (Allah bana rahmet etsin), veya nefsine hitaben, �Yerham�kallah� derse namaz� bozulmaz.

Malikiler dediler ki: Aks�rana dille hay�r duada bulunan ki�inin namaz� mutlak surette bozulur. 278 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 409.

j) Namaz K�lan Ki�inin Sel�m Almas�:

Namaz k�lan ki�iye birisi sel�m verir, o da diliyle bu sel�ma kar��l�k verirse namaz� bozulur. Ama i�aretle kar��l�k verirse namaz� bozulmaz. Bunda ittifak vard�r. Yaln�z, namaz k�lan ki�inin i�aretle de olsa sel�ma kar��l�k vermesi �art de�ildir. M�lik�ler bu g�r��e muhaliftirler.

Malikiler dediler ki: Kuvvetli g�r��e g�re namaz k�lan k��n�n sel�ma i�aretle kar��l�k vermesi v�cibtir. 279 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 409.

k) Namazda �ks�r�p Esnemek:

�ks�rme, aks�rma, esneme ve ge�irme ile namaz bozulmaz. Bunlar baz� harfleri i�erseler bile zaruretten dolay� M�l�k�ve Hanbel�lere g�re namaz� bozmazlar. �afi� ve Hanef�lerin bu konuya ili�kin g�r��leri ise a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Bu say�lan �eyler namaz� bozmazlar. Ancak bunlar vuk�bulduklarmda, ki�inin kendini tabiat�n�n gerektirdi�inden fazla olarak harf ��karmaya zorlamamas� gerekir. Mesel� esneyen ki�inin normalden fazla olarak �Haaahh... Haaaahh...� demesi veya aks�ran ki�inin normal aks�rman�n gerektirmedi�i harfleri tel�ffuz etmesi halinde namaz� bozulur.

�afiiler dediler ki: Bu say�lan �eylerin h�km�, inleme ve �oooh� demenin h�km� gibidir. Ki buna ili�kin tafsil�t daha �nce verilmi�tir. Bunlar ki�iye bask�n gelir de, geri �evrilemezlerse �rfe g�re az olanlar� muaf say�l�r. Ama geri �evrilmesi m�mk�n olanlar� geri �evirmezse namaz� bozulur. 280 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 409-410.

l) Namaz Cinsinden Olmayan Fazla Hareket:

Namaz cinsinden olmayan fazla hareket (amel-i kes�r) namaz: bozar. �Amel-i kes�r�; onu yapana bakan birine, namazda de�ilmi� intiba�n� veren fazla miktardaki harekettir. Namaz� bozan amel-i kes�rin �l��s�, M�lik� ve Hanbel�lere g�re budur. �afi� ve Hanef�lere gelince, onlar�n buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

�afiiler dediler ki: Amel-i kesiri kesin olarak pe�pe�e at�lan �� ad�mla veya bu m�n�daki b�y�k bir s��ramayla s�n�rland�rm��lard�r. Pe�pe�e at�lmas�ndan kas�t, ad�mlar�n birini di�erinden ayr� olarak atmamas�d�r. Bir mazerete dayal� olmad�� takdirde amel-i kes�r namaz� bozar. Mesel� namaz k�lan ki�i vakit daralmas�ndan �nce namaz�n s��abilece�i bir zaman boyunca hareket etmeden sabredemiyece�i bir hastal��a m�ptel� ise, bu durumda amel-i kesir namaz� bozar. Vakit darald�ktan sonra k�larken amel-i kesirde bulunsa namaz� bozulmaz.

Hanefiler dediler ki: Amel-i kes�r, onu yapan ki�iye bakan�n kesin kanaat getirdi�i bir harekettir. E�er namazda oldu�unu veya olmad��n� birbirine kar��t�r�rsa sahih g�r��e g�re bu, az olan bir ameldir. Amel-i kes�r kas�tl� da olsa, unutarak veya yan�larak da olsa, i�lendi�i takdirde namaz� bozar. Az amele gelince o, amel-i kesirden daha azd�r ve �� mezheb �mam�n�n ittifak�yla onu yapan ki�inin namaz� bozulmaz. M�lik�ier�n buna ili�kin g�r�� a�a��da verilmi�tir.

Malikiler dediler ki: Amel-i kes�rden az olan ameller iki k�s�md�r.

1. Orta derecedeki amel. Mesel� ki�inin namazdan ayr�lmas� gibi. Bunu kas�tl� olarak yapan�n namaz� bozulur. Dalg�nl�k sonucu Yapan�n namaz� bozulmaz.

2. Ger�ekten az miktarda olan amel. ��arette bulunmak veya cildi ka��mak gibi. Bunun kas�tl� veya dalg�nl�kla yap�lmas� aras�nda bir fark olmay�p iki durumda da namaz bozulmaz. R�k� ve secde gibi namaz cinsinden olan bir amel, fazladan yap�ld�� takdirde kas�tl� yap�lm��sa az� da, �o�u da namaz� bozar. Sehven yap�l�rsa az� da, �o�u da, mutlak olarak namaz� bozmaz. Namaz�n s�zl� r�k�nlerinden birini, mesel� F�tiha'y� fazladan ikinci defa okumak kasde ba�l� olsa da namaz� bozmaz. Ancak sehiv secdesini gerektirir. M�ltk�ler d��ndaki di�er mezhebler bu hususta g�r�� birli�i etmi�lerdir.

Malikiler dediler ki: Fazla olmas� h�linde namaz, kendi cinsinden amellerle de bozulur. �oklu�un s�n�r�, d�rt ve iki rek'atli namazlar� bir misli artt�rmakt�r. Mesel� ��le namaz�n�n farz�n� sekiz rek'at, sabah namaz�n�n farz�n� d�rt rek'at k�lmak. �� rek'atlik namaz� d�rt rek'at olarak k�lmak gibi. Bayram namaz�, sabah namaz�n�n s�nneti gibi rek'at say�s� belirli nafileleri bir misli fazla k�lmak da bu h�kme t�bidir. Vitir b�yle de�ildir. O, her ne kadar rek'at say�s� belirli ise de, bir rek'at fazla k�lmakla de�il de, iki rek'at fazla k�lmakla b�t�l olur. Rek'at say�s� belirli olmayan, iki rek'at h�linde k�l�nan nafile namazlar, fazla k�l�nmakla b�t�l olmazlar. Nitekim fazlal�k, az oldu�u takdirde an�lanlardan ba�ka namazlar� da b�t�l etmezler. Mesel� d�rt rek'atli bir namaz� iki veya �� rek'at fazlas�yla k�lmak gibi. 281 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 410-411.

m) Namazda K�ble'den D�nmek Ve Yeyip ��mek:

K�bleden d�nmekle namaz bozulur. Bununla ilgili olarak mezheblerin detayl� g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r. Malikiler dediler ki: Namaz k�lan ki�inin ayaklan k�bleden sapmad�k�a, kendisinin k�bleden d�nmesi namaz�n� bozmaz.

Hanbeliler dediler ki: Namaz k�lan ki�i, t�m�yle k�bleden d�nmedik�e namaz� bozulmaz. Hanefiler dediler ki: Ki�i mecbur kalarak g��s�yle k�bleden d�ner ve bu haliyle namaz�n bir r�kn� kadar beklerse, namaz� bozulur. Bir r�k�n kadar beklemezse bozulmaz. Bir �z�rden olmay�p kendi iradesiyle g��s�n� k�bleden �evirirse, bu �evirme, a��s� az da olsa �ok da olsa, namaz� bozar. Bir mazeretten �t�r� �evirirse namaz� bozulmaz.

�afiiler dediler ki: Ba�kas� taraf�ndan zorla �evrilerek bile olsa g��s�yle k�bleden d�nen ki�i, hemencecik k�bleye d�nse de namaz� bozulur. Bilmeyerek veya unutarak d�nen ki�i, hemen eski vaziyetini al�rsa namaz� bozulmaz. Yine mezheblerin verdikleri tafs�l�t �er�evesi i�inde namazdayken yeyip i�mek de namaz� bozar.

Hanefiler dediler ki: Namazdayken kas�tl� da olsa unutarak da olsa, az veya �ok yeme-i�me namaz� bozar. Bir susam tanesi bile olsa, a�za al�n�rsa veya bir ya�mur damlas� a�za d��p yutulursa namaz bozulur. Ama namazdan �nce yemek yeyip de di�ler aras�nda nohuttan az bir kal�nt� kal�rsa, bunu namazda yutmakla namaz bozulmaz. Namazdan �nce a��zda kalm�� nohuttan az miktardaki yemek kal�nt�s�n� en az�ndan �� defa pe�pe�e �i�neyip yutmakla namaz bozulur. A��zda ��z�len �eker ve tatl�y� yutup da mideye ula�t�rma halinde namaz yine bozulur.

Malikiler dediler ki: Kas�tl� olarak �ok miktarda yeyip i�mek na maz� bozar. �ok miktardaki yemek, bir lokma kadar oland�r. Az miktardaki yemekse bir �tane� kadar oland�r. Di� aras�nda kalan yemek birikintisi �i�nenerek yutulsa bile namaz bozulmaz. ��nk� bu durumda �i�nemek, kuvvetli g�r��e g�re amel-i kesir say�lmaz. Ayn� �ekilde yerden alman �i�nemeksizin yutulursa namaz bozulmaz. Unutarak yemek-i�mek, kuvvetli g�r��e g�re namaz� bozmaz. Yaln�z sel�mdan sonra sehiv secdesi yapmak gerekir. Ama hem yeme, hem i�me vuk� bulmu�sa veya bunlardan sadece birisi vuk�bulmu� da yanl��l�kla sel�m verilmi�se, bu durumda namaz bozulur.

�afiiler dediler ki: Az olsun �ok olsun, �i�nemeksizin de olsa namaz k�lan�n midesine inen yiyecek ve i�ecekler namaz� bozar. Tabi� namaz k�lan ki�i, namazdayken zorlanarak da olsa yeme ve i�menin haram oldu�unu bilerek yerse namaz� bozulur. Ama unutarak veya namazda haram oldu�unu bilmeyerek yeyip i�en ki�i mazur say�l�r. Veyahut da namazda oldu�unu unutarak az miktarda yeyip i�enin namaz� bozulmaz. Yutmaks�z�n �i�nemeye gelince bu, amel-i kes�r h�km�ne t�bidir. �ok olursa namaz� bozar; az olursa bozmaz. Di� aras�ndaki yemek birikintileri t�k�r�kle beraber bo�azdan a�a�� iner de, e�er yeme�i a�z�ndaki t�k�r�kten ay�r�p d��ar� atmazsa bunun namaza bir zarar� dokunmaz. A��zda eriyen �eker ve benzeri �eyler, mideye gitmekle namaz� bozarlar.

Hanbeliler dediler ki: Namazdayken fazlamiktardaki yeme ve i�me namaz� bozar. Az miktardaki yeme-i�me, unutarak de�il de kas�tl� olarak vuk� bulursa namaz bozulur. Di� aralar�nda kalan yemek birikintileri �i�neme olmaks�z�n, t�k�r�kle birlikte mideye inerse namaz bozulmaz. Az veya �ok miktardaki yeme-i�menin �l��s�, �rf�n tesbitine g�redir. A��zda �eker ve di�er tatl�lar�n erimesi h�linde bunlar� yutmak da yeme�in h�km�ne t�bi olarak namaz� bozar. Ancak bu gibi �eyler unutularak yenilir ve az miktarda olurlarsa namaz� bozmazlar. 282 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 411-412.

n) Namazda Abdest Bozucu Bir Durumun Meydana Gelmesi:

Namazdayken abdest, gus�l, teyemm�m, mesh veya cebireyi bozucu bir durum meydana gelir de, namaz k�lan ki�i hen�z sel�m verip namaz� tamamlamam�� olursa namaz bozulur. Hanef�ler d��ndaki di�er mezhebler bu h�k�mde ittifak etmi�lerdir.

Hanefiler dediler ki: Abdest, teyemm�m, gus�l, mesh ve cebireyi bozan bu durumlar, son ka'dede te�ehh�d miktar� oturmadan �nce vuk�bulursa namaz� bozarlar. Ama son ka'dede te�ehh�d miktar� oturduktan sonra vuk�bulurlarsa, kuvvetli g�r��e g�re namaz� bozmazlar. Namaz k�lan�n, kendisinin veya yan�ba��ndaki birinin duyabilece�i kadar kahkahayla g�lmesi de mutlak surette namaz�n� bozar. Bu kahkaha az da olsa �ok da olsa, kas�tl� da olsa unutarak da olsa, baz� harflerin tel�ffuzunu i�erse de i�ermese de, M�lik� ve Hanbel�lere g�re namaz� bozar. Hanef� ve ��f�iler bu h�kme muhalefet etmi�lerdir.

Hanefiler dediler ki: Son ka'dede te�ehh�d miktar� oturmadan �nce kahkahayla g�l�n�rse namaz bozulur. Ama son kadede te�ehh�d miktar� oturduktan sonra kahkahayla g�l�n�rse, bu durumda her ne kadar abdest bozulsa da, namaz tamamlanm�� oldu�undan bozulmaz.

�afiiler dediler ki: Kahkahayla g�l�nd��nde iki veya daha fazla veyahut da anla��lan bir harf a��a ��karsa namaz bozulur. Bu durumda namaz�n bozulmas� kahkahadan de�il de, kahkahayla birlikte tel�ffuz edilen harften �t�r�d�r. Ki bu da namaz k�lan�n kendi insiyatifiyle vuk� bulmu�tur. G�lmesi bask�n gelen ki�inin, �ok g�lmedi�i takdirde namaz� bozulmaz. Aksi takdirde namaz� bozulur. 283 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 412-413.

o) �mama Uyan Ki�inin Namaz�n R�k�nlerinden Birini �mamdan �nce Yapmas�:

�mama uyan ki�i kas�tl� olarak �mamdan �nce bir r�k�n ed� ederse namaz� bozulur. Mesel� �mam r�k�a gitmeden �nce, �mama uyan ki�i r�k�a gidip r�k�dan kalkarsa namaz� bozulur. Bunu sehven yapm��sa tekrar �mama d�ner. Bu durumda M�lik� ve Hanbel�lere g�re namaz� da bozulmaz. Hanef� ve ��fi�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: �mama uyan ki�i namaz�n bir r�kn�n� kas�tl� olarak veya yanl��l�kla �mamdan �nce ed� ederse ve bunu tekrar �mamla birlikte veya �mamdan sonra iade etmez de, �mamla birlikte sel�m verirse namaz� bozulur. Ama �mamla birlikte veya �mamdan sonra iade eder ve �mamla birlikte sel�m verirse namaz� bozulmaz. Nitekim bu hususun izah�, cem�atle namaz bahsinde de yap�lacakt�r.

�afiiler dediler ki: �z�rs�z olarak �mamdan �nce iki fiil� r�kn� ed� eden ki�inin namaz� bozulmaz. Ayn� �ekilde kas�tl� olarak, k�raat hususunda veya ba�ka bir r�k�nde �mamdan geri kalan ki�inin de namaz� bozulmaz. Nitekim cemaatle namaz bahsinde de bu husus izah edilecektir. Teyemm�mle namaz k�lmakta olan ki�i, kullanmaya muktedir olaca�� bir su buldu�u takdirde namaz�, mezheblerin ileri s�rd�kleri tafsil�ta g�re bozulur.

Hanbeliler dediler ki: Teyemm�ml� olarak namaz k�lan ki�i, namaz esnas�nda su bulur da onu kullanmaya muktedir olursa mutlak surette namaz� bozulur.

�afiiler dediler ki: Teyemm�ml� olarak namaz k�lan ki�i, namaz esnas�nda su g�r�rse namaz� bozulmaz. Ancak bu namaz�, kaza etme mecburiyeti olan m�sta�ni bir namaz ise bozulur. Nitekim bunun tafsil�t� teyemm�m bahsinde verilmi�tir.

Hanefiler dediler ki: Teyemm�ml� olarak namaz k�lan ki�i, namaz esnas�nda kullanabilece�i bir su bulursa; bulmas� da son k�dede te�ehh�d miktar� oturmas�ndan �nce ise namaz� bozulur. Son k�dede te�ehh�d miktar� oturmas�ndan sonra ise namaz� bozulmaz. Z�r� bu durumda namaz� tamamlanm�� olmaktad�r.

Malikiler dediler ki: Teyemm�ml� olarak namaz k�lan ki�i, namaz esnas�nda su g�r�rse namaz� bozulmaz. Ancak daha �nceden beraberinde su bulundu�unu unutarak teyemm�m edip de namaza giren ki�i, namaz esn�s�nda kendini �rtecek bir elbise bulur ve bu �rt�yle, avret mahallini amel-i kesirsiz �rterse namaz� bozulmaz ��plak olarak namaz k�lmakta olan bir ki�i, namaz esnas�nda kendini �rtecek bir elbise bulur ve geri kalan namaz�n� �rt�l� olarak tamamlar. Ama �rt�nmesi amel-i kes�rle olursa namaz� bozulur.

Malikiler dediler ki: ��plak olarak namaz k�lan ki�i, namaz esnas�nda �rt�nece�i bir �eyi bulur da bu �rt� �n�nde veya ��kaca�� ve girece�i saflar h�ri� olmak �zere iki safl�k bir mesafede bulunursa bu �rt�y� al�p �rt�n�r. Bunu yapmad�� takdirde namaz�, vakit i�erisinde iade etmesi gerekir. E�er bu �rt� uzaktaysa -bu uzakl��n �l��s� de an�lan (iki safl�k) mesafeden uzak olmas�d�r- bunu �rt�nmek i�in oraya gitmez ve namaz�n� tamamlar. Vakit i�erisinde namaz�n� iade eder.

Hanefiler dediler ki: ��plak olarak namaz k�lan ki�i, namaz esnas�nda �rt�nece�i bir �ey bulursa namaz� mutlak olarak bozulur. Ama t�m�yle necis bir �rt� bulursa kendisi de ��plak olarak k�l�yorsa namaz� bozulmaz. B�yle bir kimse bu �rt�y� �rt�nerek namaz k�labilece�i gibi, ��plak olarak da k�labilir. G�rd�� bu elbisenin d�rtte biri temiz ise �rt�nmek gerekir. Ve s�rf bunu g�rmekle de namaz� bozulur. 284 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 413-414.

�) �kindi Namaz�n� K�lmakta Olan Birinin ��le Namaz�n� K�lmad��n� Hat�rlamas�:

Namaz k�lmakta olan bir ki�inin �nceki namaz� k�lmad��n� hat�rlamas�, mesel� ��le namaz�n� unutarak ikindi namaz�n� k�lmakta olan ki�i, �s�hib-i tert�b� ise ��le namaz�n� k�lmad��n� hat�rlamas� h�linde, ikindi namaz� b�t�l olur.

Sahib-i tert�b: �zerinde be� veya daha fazla namaz�n kazaya kalmad�� kimsedir. Ge�mi� namazlar�n kazas� bahsinde bunun a��klamas� yap�lacakt�r. Hanef�lerle Hanbel�ler bu h�k�mde ittifak etmi�lerdir. M�likilerle ��fi�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r. nas�nda suyu hat�rlarsa namaz�, suyu kulland�ktan sonra bir rek'at k�lacak kadar namaz vakti kalacaksa bozulur. Malikiler dediler ki: Namaz k�lan ki�i d�rt vakitten fazla olmamak kayd�yla �zerinde kazaya kalm�� olan namaz oldu�unu hat�rlarsa, bu hat�rlay�� da k�lmakta oldu�u namaz�n birinci rck'at�n�n iki secdesini ed� etmesinden �nce ise ister tek ba��na olsun, ister im�m olsun namaz� kesmesi v�cib olur. �mama uyan ki�iye gelince o, �mam�n�n kesmesi h�linde ona uyar. Aksi takdirde kesemez. Vakit i�erisinde namaz� menduben iade eder. �zerinde kaza namaz� kald��n�, birinci rek'at�n iki secdesini �f� ettikten sonra hat�rlayan ki�i, bir rek'at daha ekleyerek ikinci rek'at�n sonunda sel�m verir. Ki bu durumda k�ld�� namaz nafile olur. Ak�am namaz�n� k�lmakta olan ki�i iki rek'at� tamamlad�ktan, veya d�rt rek'atl� bir namaz�n �� rek'at�n� tamamlad�ktan sonra �zerinde kaza namaz� bulundu�unu hat�rlarsa namaz�n� kesmeyip tamamlar. Ve namaz� da sah�h olur. Kazaya kalan namazlar be� vakitten fazla iseler, hi�bir surette namaz�n kesilmesine sebep olmazlar.

�afiiler dediler ki: Kaza namazlar�n�n hat�rlanmas�, k�l�nmakta olan namaz� bozmaz. Bu namazlar bir �z�rden dolay� kazaya kalm��larsa bu durumda tertibe riayet etmek s�nnettir. Mazeretsiz olarak kazaya kalm��larsa, bunlar i�in tertibe riayet etmek v�cibtir. Her ikisinin de namazdayken hat�rlanmalar� namaz� bozmaz. 285 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 414-415.

p) �nsan�n Namazda Kur'an-� Ker�m ��renmesi:

�mm� bir ki�i, namaz esnas�nda okuyan birine uymad�� takdirde Kur'an-� Ker�m'den bir �yet ��renirse, Hanef�lerle Hanbel�lere g�re namaz� bozulur. M�lik�lerle ��fi�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Malikiler dediler ki: �mm� kimse, okuyan birine uyarak namaz k�lmakta ise bu, k�raat bak�m�ndan kendisine yeterli olur. Tek ba��na namaz k�lmakta ve namazdayken F�tiha'y� ��renmi�se namaz�n� tamamlar. Caiz bir yolla namaza girdi�inden �t�r� namaz� da b�t�l olmaz. �afiiler dediler ki: �mm�, namaz esnas�nda Kur'an'dan bir �ey ��renirse namaz�n geri kalan k�sm�n�, ��rendi�i k�raatle tamamlar. 286 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 415.

r) Namaz� Tamamlamadan �nce Kasten Sel�m Vermek:

Namaz� tamamlamadan �nce kasten sel�m verme h�linde namaz bozulur. Namaz� tamamlad��na inanarak sehven sel�m veren ki�i, sel�mdan sonra konu�mam�� ve amel-i kesirde bulunmam��sa namaz� bozulmaz. 287 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 415.

EZAN VE �K�MET

Ez�n'�n Tan�m�

Bilindi�i gibi ezan, namaz d��nda olmakla beraber, namaz i�in s�nnettir. �Ezan� l�gatte, bildirmek ve il�n etmek anlam�na gelir. Buna ili�kin olarak Kur'an-� Ker�m'de ��yle buyurulmaktad�r:

All�h Subh�nehu ve Te�l�, ��yle buyurmaktad�r:

288 �B�y�k hacc g�n�, insanlara Allah ve Rasul�nden bir iland�r. Muhakkak ki Allah ve Rasul�, art�k m��riklerden uzakt�r. E�er tevbe ederseniz; bu, sizin i�in daha hay�rl�d�r. Yok e�er y�z �evirirseniz; bilin ki; siz, Allah�� aciz b�rakacak de�ilsiniz. K�fredenlere elem verici bir azab� m�jdele.� Tevbe: 9/3.

��nsanlar i�in hacc� ilan et. Gerek yaya, gerek ar�k binekler �zerinde uzak vadiden ve yollardan sana gelsinler.� 289 Hacc: 15/27.

Ez�n'�n �st�lahtaki m�n�s� ise, �zel kelimeleriyle namaz vaktinin girdi�ini bildirmektir. Ezan�n gereklili�inin delili Kitab, S�nnet ve �cm� ile sabittir. Kitabtaki delilimiz �u �yet-i ker�melerdir:

All�h Subh�nehu ve Te�l�, ��yle buyurmaktad�r:

�Ey iman edenler; cum�a g�n� namaz i�in �a�r�ld��n�z vakit, hemen Allah� �n zikrine ko�un ve al��-veri�i b�rak�n. Bilirseniz bu, sizin i�in daha hay�rl�d�r.� 290 Cum'a: 62/9.

�Birbirinizi namaza �a��rd��n�zda; onu alay ve e�lenceye al�rlar. Bu, onlar�n ger�ekten kabul edemez bir topluluk olmalar�ndand�r.� 291 M�ide: 5/58.

S�nnet'teki delilimiz ise �udur: �Namaz vakti geldi�inde i�inizden birisi, sizin i�in ezan okusun.� 292 Buh�r�, Ezan; 17-18, 49; M�slim, Mes�cid, 292-293.

Ezan okuman�n keyfiyeti ve ezan�n kelimeleri di�er had�s-i �er�flerde a��klanm��t�r. 293 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 416.

Namaz Ez�n'�n Me�ru K�l�n��

Ezan Hicret'in birinci y�l�nda Med�ne-i M�nevvere'de me�ru k�l�nm��t�r. Dinin zaruri unsurlar�ndan biri olarak bilinir. Me�rulu�unu ink�r eden k�fir olur. Me�ruluk sebebine gelince; Peygamber (s.a.s.) Efendimiz Medine'ye hicret ettikten sonra m�sl�manlar, namaz vakitlerini bilmekte g��l�k �ekiyorlard�. Bu i�e ��z�m bulmak maksad�yla bir araya geldiler, birbirlerine dan��t�lar. Baz�s�, namaz vakti geldi�inde cemaati ka��rmamak i�in bir i�aret dikilmesini, baz�s� �an �al�nmas�n� teklif etti. peygamber Efendimiz �an �al�nmas�n�, h�ristiyan �deti oldu�u i�in reddetti. Baz�lar� def �al�nmas�n�, di�er baz�lar� da ate� yak�lmas�n� teklif etti. Peygamber Efendimiz bunlardan birincisini Rumlar�n ve ikincisini de Mec�s�lerin �deti oldu�u i�in reddetti. Bunun �zerine bir k�s�m m�sl�manlar da sancak dij�jlmesi teklifinde bulundular. B�ylece sanca�� g�renlerin, namaz vaktinin girdi�ini birbirlerine haber vereceklerini s�ylediler. Peygamber Efendimiz bu teklifi de be�enmedi. B�ylece bu dan��ma meclisinde m�sl�manlar, konu �zerinde bir g�r�� birli�ine varamad�lar. Bu nedenle de Peygamber Efendimiz tasal� olarak meclisten kalk�p gitti. Ashabtan Abdullah �bn Zeyd (r.a.), Peygamber (s.a.s.) in tasaland��n� g�r�nce, o da ayn� �ekilde tasal� olarak geceledi. R�yas�nda bir mele�in kendisine ezan ve kameti ��retti�ini g�rd�. Bu r�yas�n� Peygamber Efendimize haber verdi�inde buna muvaf�k olarak vahiy de gelmi�ti. Bunun �zerine Peygamber Efendimiz, namaz k�l�n�rken ezan okunup kamet getirilmesini emretti. Ahmed �bn Hanbel, Eb� D�v�d ve �bn M�ce'nin rivayet etmi� olduklar� had�s bu mealdedir. Tirm�z� de bu rivayetin bir k�sm�n� naklederek bunun hasen senedli bir had�s oldu�unu s�ylemi�tir. Buh�r� ve M�slim'in Sah�hlerinde Enes (r.a.)'in ��yle dedi�i rivayet edilmektedir:

��nsanlar (m�sl�manlar) �o�ald�klar�nda namaz vaktini bilmek i�in bir �eyler yap�lmas� gerekti�ini d��nd�ler. Baz�s� ate� yak�lmas�n�, baz�s� �an �al�nmas�n� teklif ettiler. Peygamber (s.a.s.), Bil�l (r.a.)'a, ezandaki kelimeleri �iftli olarak, kametteki kelimeleri ise tekli olarak okumas�n� emretti.� 294 Buh�r�, Ezan, 2; Mev�kit, 21.

Ezan�n faz�letine gelince; bu hususta bir�ok had�s mevc�ddur: Eb� H�reyre, Peygamber (s.a.s.) in ��yle buyurdu�unu rivayet etmi�tir:

��nsanlar, ezan ve birinci safta bulunan (faz�let)leri bilselerdi, bu faziletlere kavu�mak i�in kura �ekmekten ba�ka bir ��re bulamazlar ve mutlaka kura �ekerlerdi.� 295 Buh�r�, Ezan, 9, 32, 73; �eh�d�t, 30; M�slim, salat, 129, 131; Tirm�z�, Mev�kit, 52; Nes��, Mev�kit, 22; Ezan, 31.

Mu�viye (r.a.) de Peygamber Efendimizin ��yle buyurdu�unu rivayet etmi�tir:

�M�ezzinler, k�yamet g�n�nde insanlar�n en uzun boyunlusudurlar.� 296 Bkz. M�s�fir�n, 81; Ahmed �bn Hanbel, 5/312. Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 417-418.

Ezan�n L�f�zlar�

Ezan�n l�f�zlar� s�ras�yla �unlard�r:

D�rt defa: �Allah� ekber�

�ki defa: �E�hed� en l� ilahe illallah

�ki defa: �E�hed� enne Muhammeden Ras�lullah�

�ki defa: �Hayye ala's-Sal�h�

�ki defa: �Hayye ale'l-fel�h�

�ki defa: �Allah� ekber�

Bir defa: �L� ilahe illallah�

Ezan laf�zlar�n�n bunlardan ibaret oldu�u hususunda M�lik�ler d��ndaki �� mezheb ittifak etmi�tir. Sabah ezan�nda, �hayye ale'l-fel�h� dedikten sonra iki defa �es-sal�t� hayrun min'en-nevm� demek mendubtur. Terki ittifakla mekruhtur.

Malikiler dediler ki: Ezan�n ilk tekbirleri d�rt tane olmay�p iki tanedir. 297 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 418.

Ez�n'daki �eh�det C�mlelerinin �ade Edilmesi (Terc�)

Hanef� ve Hanbel�lere g�re bir �nceki sayfada an�lan c�mleler, bir fazlal�k yap�lmaks�z�n okundu�unda ezan yerini bulur ve ezan i�in bu yeterli olur. M�lik� ve ��fi�lerse m�ezzinin �E�hed� en l� ilahe illallah� ile �E�hed� enne Muhammeden-Ras�lullah� c�mlelerini y�ksek sesle halka duyurmadan �nce, kendisinin bu c�mleleri sessizce okumas�n�n s�nnet oldu�unu ileri s�rm��lerdir. Yaln�z M�lik�ler bu �eh�det c�mlelerini y�ksek sesle okumaya �terc�, ��fi�lerse sessizce okumaya �terc� ad�n� vermi�lerdir. Bu adland�rmay� yaparken M�lik�ler, herhalde l�gata bakm��lard�r. Z�r� �terc�, iade etme masas�na gelmektedir. M�ezzin �nce bu iki c�mleyi gizli olarak tel�ffuz etmekte, sonra y�ksek sesle iade etmektedir. �ade edilen c�mlelere �terc� ad�n�n verilmesi l�gate daha uygundur. ��fi�lerse her halde ezan�n asl�n� nazar� itib�ra alm��lard�r. Ezanda iki �eh�det c�mlesini y�ksek sesle tel�ffuz etmek as�ld�r. Bu c�mlelerin sessizce tel�ffuz edilmesine terc� ad�n� vermek daha uygun olmaktad�r. ��nk� bu iki c�mlenin sessizce tel�ffuz edilmesi, kendilerinden sonra y�ksek sesle tel�ffuz edilecek �eh�det c�mlelerinin bir nevi hik�yesi durumundad�r. Bunu anlamak da zor olmasa gerektir. Buna g�re �afi� ve M�lik�lerce tekbirden sonraki ezan l�f�zlar� �u �ekilde okunacakt�r: �E�hed� en l� ilahe illallah� c�mlesini iki defa sessizce, bundan sonra ayn� c�mleyi iki defa da y�ksek sesle tel�ffuz etmek gerekir. Sonra �E�hed� enne Muhammeden ras�lullah� c�mlesini iki defa sessizce, bundan sonra ayn� c�mleyi iki defa y�ksek sesle tel�ffuz etmek gerekir. Bunlardan sonra terc�siz olarak y�ksek sesle iki defa �Hayye ale's-sal�h� c�mlesini, iki defa da �Hayye ale'l-fel�h�, daha sonra iki defa �Allah� ekber�, en sonunda da �L� ilahe illallah� c�mlesini okuyarak ezan tamamlan�r. Yaln�z, sabah namaz�nda �Hayye ale'l-fel�h� tan sonra iki defa, �namaz uykudan hay�rl�d�r� anlam�na gelen �Es sal�t� hayrun mine'nnevm� c�mlesini okumak mendubtur. Bu c�mlenin terk edilmesi h�linde ezan kerahetle birlikte sah�h olur. Ayn� �ekilde terc� yapmaks�z�n ezan okumak da mekruhtur. Terc�'in terkedilmesi h�linde ezan b�t�l olmaz. �afi� ve M�lik�ler, tekbir d��nda ezan�n laf�zlar� �zerinde g�r�� birli�i etmi�lerdir. ��fi�ler ilk tekbirlerin d�rt defa okunmas� gerekti�ini, M�lik�lerse iki defa okunmas� gerekti�ini s�ylemi�lerdir. 298 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 419.

Ezan'�n H�km�

Ezan�n m�ekked s�nnet oldu�u hususunda Hanbel�ler d��ndaki di�er mezhebler g�r�� birli�i etmi�lerdir. Hanbel�ler ise, farz-� kif�ye oldu�unu ileri s�rm��lerdir. Yani bir ki�i ezan okudu�u takdirde di�erleri bu y�k�ml�l�kten kurtulmu� olurlar. Ezan�n h�km�ne ili�kin olarak mezheblerin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

�afiiler dediler ki: Cemaat i�in ezan, s�nnet-i kif�yedir. Tek ba��na namaz k�lacak ki�i i�in s�nnet-i aynd�r. Bu ki�i ba�kas�n�n okudu�u ezan� duymazsa, kendisinin ezan okumas� s�nnet-i ayn olur. Ba�kas�n�n okudu�u ezan� i�itir ve oraya gidip haz�r olan cemaatle birlikte namaz k�larsa, ezan y�k�ml�l��nden kurtulmu� olur. Ba�kas�n�n okudu�u ezan� i�itir de oraya gitmez veya gider de namaz k�lmazsa, bu kendisi i�in yeterli olmaz. Sefer�likte olsun muk�mlikte olsun, be� vakit farz namazlar i�in ezan s�nnettir. Bu namazlar kazaya kalm�� olsalar bile ayn� h�kme tabidirler. Bir kimsenin �zerinde kalan bir�ok kaza namaz�n� pe�pe�e kaza edecekse, bunlar�n ilki i�in ezan okumas� t�m� i�in yeterli olur. Cenaze namaz�, adak namaz� ve nafile namazlar i�in ezan gerekli de�ildir. Ayn� �ekilde ��le ve ikindi, ya da ak�am ve yats� namazlar�n� yolculuk h�linde bir arada k�lan ki�i, bunlardan sadece birisi i�in ezan okumakla yetinir.

Hanefiler dediler ki: Ezan, bir mahalle halk� i�in m�ekked bir s�nnet-i kif�yedir. Terkedilmesi h�linde g�n�h�, vacibin terk edilmesinin g�n�h� kadar olur. Sefer ve hazar h�linde, tek ba��na veya cemaatle k�l�ns�n, ed� olsun, kaza olsun, be� vakit farz i�in ezan okumak s�nnettir. �ehir i�inde kendi evinde namaz k�lan bir ki�inin ezan okumamas� mekruh de�ildir. ��nk� mahallede okunan ezan kendisi i�in de k�fi gelir. Cenaze namaz�, bayram namazlar�, g�ne� tutulmas� namaz�, ya�mur namaz�, teravih namaz� ve farza ba�l� s�nnet namazlar i�in ezan okumak s�nnet de�ildir. Vitre gelince bu, v�cib bir namaz olmas�na ra�men, sah�h g�r��e g�re yats� ezan� ile yetinildi�inden bunun i�in de ezan okumak s�nnet de�ildir.

Malikiler dediler ki: �det ic�b� insanlar�n namaz i�in topland�klar� yerde ba�kalar�n�n kendileriyle birlikte namaz k�lmas�n� bekleyen bir cemaat i�in ezan okumak s�nnet-i kif�yedir. Ayr�ca birbirlerine biti�ik olsalar veya birbirinin �zerine bina edilmi� olsalar da her mescid i�in ezan okumak s�nnettir. �htiy�r� vakit i�inde her farz-� ayn i�in ezan okumak; cem-i takdim veya cem-i te'h�r h�linde k�l�nan namazlar da h�kmen ihtiyar� vakit i�inde k�l�nd�klar�ndan �t�r�, bunlar i�in de ezan okumak s�nnettir. Nafile namazlar, kazaya kalm�� namazlar, cenaze namazlar� gibi farz-� kif�ye namazlar i�in ve de zaruri olan vakitte ezan okumak gerekli olmad�� gibi, mekruhtur. Ba�kas�n�n kendileriyle birlikte namaz k�lmas�n� beklemeyen bir cemaat i�in de ezan okumak mekruhtur. Ancak b�yle bir cemaat veya tek ba��na namaz k�lan bir ki�i, ��lde bulunurlarsa ezan okumalar� mendub olur. �ehirde ezan okumak, kif�ye olarak v�cibtir. �ehir, i�inde Cuma namaz� k�lman yerle�im m�nt�kas�na yerilen isimdir. Bir �ehir halk� ezan okumay� terkederse bunun i�in kendileriyle sava��l�r.

Hanbeliler dediler ki: K�ylerde ve �ehirlerde h�r erkekler i�in sefer h�linde de�il de hazar h�linde be� vakit farz namaz i�in ez�a okumak farz-� kif�yedir. Cenaze namaz�, bayram namazlar�, nafile ye adak namazlar� i�in ezan okunmaz. Muk�m olsun, misafir olsun, �zerinde kazaya �kalan namazlar� k�lmak isteyen ki�i, tek ba��naysa, ezan okumas� s�nnettir. Bu durumdaki bir misafir, cemaatle de olsa, kazalar�n� k�larken ezan okumal�d�r. 299 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 420-421.

Ez�n'�n �artlar�

Ezanla ilgili �artlar� �u �ekilde s�ralayabiliriz:

1. Niyet etmek: M�lik� ve Hanbel�lere g�re �nceki sayfalarda ge�en ezan l�f�zlar�n� niyetsiz ve kas�ts�z olarak okumak h�linde ezan sah�h olmaz. ��fii ve Hanef�lerse, niyeti ezan i�in �art olarak ileri s�rmediklerinden, bu �ekilde okunan bir ezan onlara g�re sah�h olur.

2. Ezan�n kelimeleri pe�pe�e okunmal�d�r: Yani ezan�n kelimeleri aras�na uzun bir sessizlik ve fazla miktardaki ba�ka konu�malarla fas�la konmamal�d�r. Az miktardaki ba�ka konu�malarla fas�la konulmas� h�linde, bu konu�ma ister haram i�erikli olsun, ister caiz i�erikli olsun,, yine ezan� b�t�ld�lar. Bu hususta mezheb �mamlar� aras�nda g�r�� birli�i mevc�ddur. Yaln�z Hanbel�ler buna muhalefet ederek derler ki; ezan�n l�f�zlar� aras�na bir tek kelimeyle de olsa, haram i�erikli konu�malar�n sokulmas� ezan� b�t�l k�lar. Mesel� m�ezzin, ezan l�f�zlar� aras�nda birisine bir tek kelimeyle de s�verse, Hanbel�lere g�re ezan� b�t�l olur.

3. Ezan arap�a okunmal�d�r: Yaln�z, m�ezzin arap de�ilse gerek kendi nefsi i�in, gerek kendisi gibi arap olmayan bir cemaat i�in ezan okurken, arap�adan ba�ka bir dille ezan okuyabilir. Kendisi arap olmamakla birlikte, dilini anlamayan bir cemaat i�in ezan okuyorsa, bu durumda kendi diliyle ezan okumas� sah�h olmaz. Z�r� cemaat, kendisinin ne dedi�ini anlayamaz. Hanbel�ler d��ndaki di�er mezhebler bu h�k�mde ittifak etmi�lerdir. Hanbel�ler derler ki: Her hal�k�rda Arap�adan ba�ka dille ezan okumak sah�h de�ildir.

4. Ezan�n t�m�n�n, namaz vaktinin girmesinden sonra okunmas� gerekir: E�er ��le, ikindi, ak�am ve yats� namazlar�n�n vakti girmeden �nce ezan okunursa bu ezan, mezheblerin ittifak�yla sah�h olmaz. Ama sabah ezan�, vaktin girmesinden �nce okunursa bu ezan, Hanef�ler d��ndaki �� mezhebin ileri s�rm�� olduklar� baz� �zel �artlar�n tahakkuk etmesi durumunda sah�h olur. Hanef�ler buna muhalefet ederek ayk�r� g�r�� bey�n�nda bulunmu�lard�r.

Hanefiler dediler ki: Sabah namaz�n�n vakti girmeden okunan ezan da di�erleri gibi sah�h olmaz. Do�ru olan g�r��e g�re bu, tahr�men mekruhtur. Sabah namaz�n�n vakti girmeden �nce ezan okunabilmesine ili�kin rivayetler, uyuyanlar� uyand�rmak i�in bir nevi tesb�h m�hiyetinde yorumlanmal�d�r.

Hanbeliler dediler ki: Gece yar�s�nda sabah i�in ezan okunmas� m�bahtih Z�r� yats� namaz�n�n muhtar vakt�, gecenin ikinci yans�n�n ba�lamas� an�nda sona erer. Sabah namaz� i�in ezan okuyan ki�inin, namaz vaktinin girmesinden �ok �nce ezan okumas� m�stehab de�ildir. Bu ezam her gece ayn� vakitte okumak m�stehabt�r. Vaktinden �nce okunan bu ezanla yetinilebilir. Ancak Ramazanda bu ezanla yetinmeyip yeniden okunmas� gerekir. Ramazan ay�nda fecirden �nce okunan ezanla yetinmek mekruhtur. �afiiler dediler ki: Vakit girmeden �nce ezan okumak sah�h de�ildir. Vaktinden �nce okunan ezanla ib�det maksad� g�d�l�r veya bu nedenle insanlar programlar�n� kar��t�r�rlarsa bu haram olur. Yaln�z, sabah ezan� i�in bu s�z konusu de�ildir. Sabah ezan�n� gece yar�s�nda okumak sah�h olur. Z�ra sabah i�in iki ezan okumak s�nnettir. Bunlar�n ilki gece yans�nda, ikincisi de fecrin do�mas�ndan sonra okunur.

Malikiler dediler ki: Vaktin girmesinden �nce ezan okumak sah�h de�ildir. �nsanlar, bu durumda programlanm kan�t�racaklanndan bunu yapmak haramd�r. Yaln�z sabah ezan� bundan m�stesnad�r. Uyuyanlar� uyand�rmak i�in gecenin alt� diliminin sonuncusunda ezan okumak mendubtur. Sabah namaz� vaktinin girmesinden sonra bu ezan� iade etmek s�nnettir.

5. Tertib: Ezan l�f�zlar� s�ras�yla okunmal�d�r. Bu l�f�zlar aras�ndaki s�raya uyulmaz da, mesel� �nce �hayye ale'l-fel�h�, sonra �hay-ye ale's-sal�h� denilirse, s�ras�na uyulmayan kelimeleri iade etmek gerekir. Yani yeniden �hayye ale's-sal�h� deyip ondan sonra �hayye ale'l-fel�h� demek �c�b eder. E�er bu s�ray� yerine getirmek i�in, s�ras�ndan �nce okunan kelimeler iade edilmezse ezan b�t�l olur. Hanef�ler d��ndaki �� mezheb �mam� bu h�k�mde ittifak etmi�lerdir. Hanef�ler buna muhalefet ederek ayk�r� g�r�� bey�n�nda bulunmu�lard�r.

Hanefiler dediler ki: Tertibsiz olarak okunan ezan, kerahetle birlikte sah�h olur. M�ezzinin tertibe ri�yet etmedi�i c�mleleri iade etmesi gerekir.

6. Ezan� bir ki�i okumal�d�r: Ezanla ilgili �artlar�n sonuncusu da, ezan� bir tek ki�inin okumas�d�r. Mesel� m�ezzinin biri ezan�n bir k�sm�n� okur, ondan sonra gelen m�ezzin geri kalan k�sm�n� tamamlarsa, bu ezan sah�h olmaz. Ayn� �ekilde iki veya daha fazla say�da ki�i, m�navebeli olarak ezan okurlarsa; mesel� bir m�ezzin bir c�mleyi okur, sonra di�eri ba�ka bir c�mleyi okursa ezan sah�h olmaz. Buna koro h�linde okunan ezan veya �ez�n-� sultan� derler ki, bu cehaletten ba�ka bir�ey de�ildir. B�yleleri, ezan�n s�nnetli�ini ibt�l ederler. Ama bunun yan�nda iki veya daha fazla ki�inin bir araya gelerek bunlardan her biri di�erinin okudu�u c�mleyi tahrif etmeksizin ayn�yla iade ederse, bu durumda her biri tam bir ezan okumu� olur. Ki bu durumda ezan�n s�nnetli�i de yerini bulur. Bu durumda sadece bir makama ba�l� kal�n�rsa caiz olmayabilir. S�nnette buna engel bir h�k�m bulunmad��ndan, caiz olmas� da muhtemeldir. Genel kurallar, b�yle bir ezan okuman�n yasak oldu�unu belirtmemektedirler. ��nk� iki veya daha fazla ki�inin ayn� yerde ezan okumalar�, ayr� ayr� yerlerde ezan okumalar� gibidir. �unu unutmamak gerekir ki; �sl�m hukukunun genel esprisi, dinin ib�detler i�in �izmi� oldu�u s�n�rda durulmas�n� ve bu s�n�r�n a��lmamasm� �ng�rmektedir. �sl�m'da �zellikle bu �ekilde ezan okumay� �nleyen bir h�k�m bulunmad��ndan, ihtiyat a��s�ndan her hal�k�rda bu �ekilde ezan okunmamal�d�r. 300 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 421-423.

NOT: De�erli okucucular; Ben ara�t�rmalar�m da, Abdeste ba�larken veya Namaza ba�larken Niyet, kalple olur. Bu Niyet, Namaz Abdesti, G�s�l Abdesti, Teyemm�m Abdesti, Farz Namaz, S�nnet Namaz veya Nafile Namazlarda da ayn�d�r. Ben konu b�l�nmesin diye oldu�u gibi yazd�m. En do�ru kaynak, hi� ��phesiz Kur'an ve S�nnet'tir. Bunun d��nda alimler ve imamlar hata yapabilirler yani nadiren de olsa g�r��lerinde yanl�� bilgi verebilirler. Birde, bu temizlik ve namaz b�l�mlerinde yazm�� oldu�um D�rt Mezhep �mamlar�n�n g�r��leri, yazm�� oldu�um t�m konularda tamam�, �mamlar�m�z�n kendi g�r��leri de�ildir bir k�sm� yani kendilerinden sonra gelen, onlar� takip eden (��rencilerinin) �mamlar�n g�r��leridir. All�h Subh�nehu ve Te�l� onlara Rahmet etsin. Bu notu yazmamdaki ama�, yanl�� bilgi verip, gerek de�erli imamlar�m�z� gerekse kendimizi zan alt�nda b�rakmamak i�indir. Sizlere buradan tavsiyem e�er, t�m bu yazm�� oldu�um konularla alakal�, yanl�� oldu�unu d��nd��n�z veya bildi�iniz bir �ey varsa, onu Kur'an ve S�nnet'ten ara�t�rman�zd�r. All�h Subh�nehu ve Te�l� bize ve T�m M�sl�man karde�lerimize dinimiz �sl�m'� do�ru ��renmeyi ve hayat�m�z�n her alan�nda do�ru uygulamay� nasib etsin �n�eAll�h. All�h�mme Amin.

H�time:

Hamd �lemlerin rabbi olan All�h�a mahsustur. Sal�t ve sel�m yarat�lm��lar�n en hay�rl�s� Muhammed sallall�hu aleyhi ve sellem�in, �linin ve ashab�n�n �zerine olsun.

Yard�m ve ba�ar�, izzet ve �eref All�h�tand�r.

O, her �eyin en iyisini bilendir.

Muvahhid Kullara Sel�m Olsun.

Polat Akyol

NOT: KONUNUN DEVAMI VAR

KAYNAKLAR:

255 M�slim, Mes�cid, 79; �bn M�ce, Mes�cid, 11

256 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 382-390.

257 Meryem: 19/12.

258 Kehf: 18/62.

259 Bakara: 2/187.

260 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 391-399.

261 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 399-400.

262 Nes��, Sehv, 20; Ahmed bin Hanbel, M�sned, c. 5, s. 447.

263 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 400. 264 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 401.

265 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 401-402.

266 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 402. 267 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 402-403.

268 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 403-404.

269 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 404.

270 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 405-406.

271 Meryem: 19/12.

272 Hicr: 15/46.

273 Nahl: 16/8.

274 Hicr: 15/46.

275 Hicr: 15/46.

276 Fatiha: 1/5.

277 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 406-409.

278 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 409. 279 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 409.

280 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 409-410.

281 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 410-411.

282 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 411-412.

283 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 412-413.

284 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 413-414.

285 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 414-415.

286 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 415. 287 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 415. 288 Tevbe: 9/3.

289 Hacc: 15/27.

290 Cum'a: 62/9.

291 M�ide: 5/58.

292 Buh�r�, Ezan; 17-18, 49; M�slim, Mes�cid, 292-293.

293 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 416.

294 Buh�r�, Ezan, 2; Mev�kit, 21.

295 Buh�r�, Ezan, 9, 32, 73; �eh�d�t, 30; M�slim, salat, 129, 131; Tirm�z�, Mev�kit, 52; Nes��, Mev�kit, 22; Ezan, 31.

296 Bkz. M�s�fir�n, 81; Ahmed �bn Hanbel, 5/312. Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 417-418.

297 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 418.

298 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 419. 299 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 420-421.

300 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 421-423.

�EV�REN :

�aban Kurt

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( Namaz Kitab�'s-sal�t (Namaz B�l�m�) Devam� 6 ba�l�kl� yaz� Polat Akyol taraf�ndan 10.09.2020 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.