Hamd, All�h�a mahsustur. O�na hamd eder, O�ndan yard�m ve ma�firet dileriz. Nefislerimizin �errinden ve amellerimizin k�t�l��nden O�na s��n�r�z. O�nun hid�yete erdirdi�ini hi� kimse sapt�ramaz, sapt�rd��n� ise hi� kimse hid�yete erdiremez. �eh�det ederim ki, All�h�tan ba�ka ib�dete l�y�k hi�bir il�h yoktur. Ve yine �eh�det ederim ki, Muhammed aleyhissel�m O�nun kulu ve Ras�l��d�r�

Bundan sonra:

M�ezzinli�in �artlar�

a. M�ezzin m�sl�man olmal�d�r: Gayr� m�slimin okudu�u ezan sah�h de�ildir.

b. M�ezzin ak�ll� olmal�d�r: Delinin, sarho�un ve bayg�n birinin okudu�u ezan sah�h de�ildir.

c. M�ezzin erkek olmal�d�r: Kad�n ve erseliklerin okudu�u ezan sah�h de�ildir. Hanef�ler d��ndaki di�er mezheb �mamlar� bu �artlarda ittifak etmi�lerdir. Hanef�ler, bunlardan ba�ka baz� �artlar daha ileri s�rm��lerdir. Bu �artlara ili�kin a��klamalar a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Yukar�da an�lan �artlar, ezan�n s�hhat �artlar�ndan de�ildirler. Kad�n�n, erseli�in, gayr-� m�slimin, delinin ve sarho�un ezan okumalar� sahihtir. Bunlardan birinin ezan okumas� h�linde, mahalle halk�n�n �zerinden ezan okumama g�nah� kalkar. Yaln�z, �unu s�yleyelim ki; namaz vaktinin girmesini haber vermesi a��s�ndan k�firin, f�s��m ve delinin verdi�i habere �timad etmek do�ru de�ildir. ��nk� vaktin girdi�ini tasdik a��s�ndan haber veren ki�inin, kad�n da olsa m�sl�man, �dil ve vakitleri birbirinden ay�rd edecek kadar ak�ll� olmas� �artt�r. Bu �artlardan birini ta��mayan ki�inin ezan okumas� asl�nda sahihtir. Ama vaktin girdi�ini anlama a��s�ndan bu nitelikteki bir m�ezzine g�venmek do�ru olmaz. C�n�b ve f�s��n ezan okumas� nas�l mekruhsa, bu nitelikteki m�ezzinlerin ezan okumas� da mekruhtur. Bunlardan biri g�revli m�ezzinin yerine ezan okuyacak olursa ezan�n iade edilmesi mendub olur. Ama vaktin girdi�ini bilen cemaat i�in bunlardan biri, g�revli m�ezzinin bulunmamas� h�linde ezan okursa, okudu�u ezan iade edilmez. M�meyyiz olmayan �ocu�un okudu�u ezan da sah�h de�ildir. Bununla mahalle halk�n�n ezan okumama g�nahlar� da �zerlerinden kalkm�� olmaz. Kad�n�n ezan okumas�na gelince, sesini duyanlar�n �ehvetlerini k�r�kleyecekse okumas� caiz olmaz. M�ezzinin bali� olmas� �art de�ildir. M�meyyiz �ocu�un kendi ba��na veya bali� birinin okudu�u ezana dayanarak ezan okumas� sah�h olur. M�lik�ler d��ndaki �� mezheb bu h�k�mde g�r�� birli�i etmi�lerdir. Malikiler dediler ki: M�ezzinin bali� olmas� da �artt�r. M�meyyiz de olsa �ocu�un ezan okumas� sah�h de�ildir. Ancak bu hususta kendisine itimad edilir veya vaktin girmesi hususunda kendisi, bali� olan birisine dayanarak ezan okursa, ezan� sah�h olur. Ezan okuyan kimsenin rivayette �dil olmas� gerekir. F�s�k kimselerin, ba�kalar�n�n ezan�na dayanmad�klar� takdirde, okuduklar� ezan sah�h olmaz. Ezan c�mlelerinin sonunu s�k�nlu okumak �art� yoktur. Mesel� m�ezzin, �Hayye ale's-sal�ti� diye okursa �afi� ve Hanefilere g�re ezan sah�h olur. M�lik� ve Hanbel�lerin bu husustaki g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r. Hanef� ve ��fi�lere g�re, ezan c�mlelerinin ba��nda az�c�k duraklamak s�nnettir.

Hanbeliler dediler ki: Ezan�n c�mle sonlar�n�n harekesiz olmas� �artt�r. Harekeli okuma h�linde ezan sah�h olmaz. Yaln�z tekbirlerin sonlar�n� harekesiz okumak mendubtur. Harekeli okunduklar� takdirde ezan�n s�hhatine zarar gelmez. M�lik�ler de bu g�r��tedirler. G�revli m�ezzinin izni olmadan ba�kas�n�n ezan okumas� sah�h olsa bile haramd�r. Ancak izin al�ncaya kadar namaz vaktinin ��kmas�ndan korkulursa izinsiz okumak caiz olur. Bandan sonra m�ezzin gelirse ezam iade etmesi s�n-' nettir. Ayr�ca ezan�n m�n�s�m de�i�tirecek kadar hatal� okumamak da ezan�n s�hhat �art�d�r. Mesel� �lafza-i cel�l�in hemzesini veya �ekber� kelimesinin (be)sini uzatmak, ezan�n s�hhatine zarar verir. Yan�ba�mdaki insanlar i�in de�il de civar�ndaki insanlar i�in ezan okuyan kimsenin, sesini y�kseltmesi r�k�nd�r. Yamba�mdakiler i�in ezan okuyan�n, onlar�n duyaca�� kadar bir sesle okumas�n�n, civardaki insanlar i�in ezan okuyan�n da onlar�n duyaca�� kadar y�ksek sesle ezan okumas�n�n r�k�n oldu�u hususunda Hanbel�lerle ��fi�ler g�r�� birli�i etmi�lerdir.

Malikiler dediler ki: M�ezzinin, ezan�n her c�mlesinin ba��nda duraklamas� �artt�r. Ancak birinci tekbir bundan istisna edilmi� olup onun ba��nda duraklamak �art de�il, mendubtur. Mesel� ilk tekbirde pe�pe�e �Allah� ekber, Allah� ekber� diyen ki�inin ezan� menduba ayk�r� olarak sah�h olur. 301 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 423-425.

Namaz Ezan�n Mendub Ve S�nnetleri

Ezan�n mendublar�n� �u �ekilde s�ralayabiliriz: M�ezzin, her iki hades h�linden temiz olmal�d�r. G�r ve g�zel sesli olmal�d�r. Ezan, minare veya mescidin dam� gibi y�ksek bir yerde okunmal�d�r. Hastal�k ve benzeri bir mazeret yoksa ayakta okunmal�d�r. K�bleye y�nelik olarak okunmal�d�r. Ama insanlara duyurabilmek maksad�yla, mezheblerin ileri s�rd�kleri tafs�lat �er�evesinde s�rt�n� k�bleye d�nerek de okumas� caiz olur.

Malikiler dediler ki: M�ezzinin ezan okurken d�nmesi mendubtur. �nsanlara duyurmak i�in b�t�n bedeniyle d�nerek s�rt�m k�bleye �e-virse bile ezam sah�h olur. Ezana ba�larken k�bleye y�nelmesi gerekir.

�afiiler dediler ki: Ezan okunan k�y �rfe g�re k��kse, m�ezzinin d�nmeksizin sesini duymak m�mk�nse bu durumda k�bleye kar�� sabit bir �ekilde durup ezan okumas� s�nnet olur. K�y �rfe g�re b�y�kse, bu durumda m�ezzinin, halka sesini duyurabilmesi i�in d�nmesi s�nnettir. Minare k�y�n k�ble tarafindaysa m�ezzinin k�bleye de�il de k�ye y�nelerek ezan okumas� s�nnettir.

Hanefiler dediler ki: Ezan okurken k�bleye y�nelmek s�nnettir. Ancak minarede okurken sesin etrafa yay�lmas� i�in minare �evresinde, d�nmek s�nnettir. Ayn� �ekilde bir bine�in �zerindeyken ezan okuyan ki�inin k�bleye y�nelmesi, s�nnet de�ildir. Yaya y�r�mekte olan bir k�� ise, ezan. okurken k�bleye y�nelmelidir.

Hanbeliler dediler ki: M�ezzinin minarede ve benzeri yerlerde okudu�u b�t�n ezanlar�nda k�bleye y�nelmesi s�nnettir. �Hayye ale's-sal�h� derken sa�a, �hayye ale'l-fel�h� derken sola d�nmek mendubtur. D�nerken de y�z ve boyun �evrilmeli, g��s ile ayaklar sabit tutulmal�d�r. Ki istikb�l-i k�ble muhafaza edilebilsin. �� mezheb �mam� bu hususta g�r�� birli�i etmi�lerdir. M�lik�ler ise buna muhalefet ederek sa�a ve sola d�nmenin mendub olmad��n� s�ylemi�lerdir. Ayr�ca,

Hanbel�ler de bu d�n��lerin �ekline muhalefet ederek demi�lerdir ki: Sa�a ve sola d�nerken g��sle d�nmek mendubtur. G�vdenin k�ble y�n�nde bulunmas� nedeniyle g��s�n sa�a ve sola �evrilmesinin istikb�l-i k�bleye bir zarar� olmaz. Ezan c�mlelerinin herbirinin ba��ndaki duraklama da mendubtur. Yaln�z, tekbir bundan istisna edilmi� olup her tekbirin ba��nda de�il de, iki tekbirin ba��nda duraklamak mendubtur. Mezheblerin buna ili�kin ihtil�flar� az �nce anlat�lm��t�. 302 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 425-426.

Ezana Kar��l�k Vermek

M�ezzin ezan okurken, c�n�b, hay�zl� veya nifasl� da olunsa, ezan c�mlelerinin ayn�s�n� okuyarak kar��l�k vermelidir. Bu, mendubtur. Yaln�z, �hayye ale's-sal�h� ve �hayye ale'l-fel�h� c�mlelerinin ayn�s� tekrarlanmaz da yerine �L� havle vel� kuvvete ill� billah� denilir. Bu h�k�m �zerinde mezhebler g�r�� birli�i etmi�lerdir. Yaln�z Hanef�ler, m�ezzinin ezan�na kar��l�k veren kimsenin hay�zl� veya nifasl� olmamas� gerekti�i �art�n� ileri s�rm��lerdir. Bu durumdaki kimselerin ezana kar��l�k vermeleri, di�er mezheblerin hil�f�na mendub de�ildir. Hanbel�lerse m�ezzine kar��l�k verebilmek i�in, ki�inin okunan ezan�n farz namaz�n� k�lmam�� olmas�n� �art ko�mu�lard�r.

Hanbeliler dediler ki: Ezan�n kendisi i�in okundu�u farz namaz� cemaatle k�lmam�� olan ki�inin, o ezana kar��l�k vermesi mendubtur. Cemaatle k�lm�� olan ki�i bu ezana muhatab olmad�� i�in, kar��l�k vermez.

Hanefiler dediler ki: S�zle ve fiille ezana icabet etmekle y�k�ml� olmad�klar� i�in, hay�zl� ve nifasl�lardan ezana kar��l�k vermeleri istenmez. Ayn� �ekilde sabah ezan�n� okuyan m�ezzin, �Essal�t� hayrun min'en-nevm� dedi�inde, kar��l�k olarak �do�ru s�yledin; ger�ek s�yledin� anlam�na gelen �sadakte ve beride� c�mlesini okumal�d�r. Bu, mendubtur. Me�ru olan ezana kar��l�k vermek mendubtur. Me�ru olmayana kar��l�k vermek ise, ki�iden istenmez. Bu hususta M�lik�ier d��ndaki di�er mezhebler g�r�� birli�i etmi�lerdi.

Malikiler dediler ki: Ezam duyan ki�i, m�ezzinin, �Es-sal�t� hayrun min'en-nevm� c�mlesine kar��l�k vermez. Kuvvetli g�r�� bu do�rultudad�r. Bunlara g�re mendub olan, sadece iki �eh�det c�mlesinin sonuna kadar ezana kar��l�k vermektir. Cenaze veya nafile de olsa, namazla me�gul olan bir kimseden, ezana kar��l�k vermesi istenmez. Kar��l�k verdi�i takdirde mekruh bir davran��ta bulunmu� olur. Namazdayken ezana kar��l�k vermek �zere, �sadakte ve berirte� veya �hayye ale's-sal�h�, yahut da �Essal�t� hayrun min'en-nevm� demesi namaz� bozar. Ama �L� havle vel� kuvvete ill� biliah� veya �sadakallah�� veyahut da �sadaka ras�lullah� demekle namaz bozulmaz. Han�m�yla cinsel ili�kide bulunan veya def-i hacette bulunan bir kimseden, durumu zikre ters d��t�� i�in, ezana kar��l�k vermesi istenmez. ��fi�lerle Hanbel�ler bu h�k�m �zerinde g�r�� birli�i etmi�lerdir. M�lik� ve Hanef�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Malikiler dediler ki: Nafile namaz k�lmakta olan ki�inin ezana kar��l�k vermesi mendubtur. Yaln�z �hayye ale's-sal�h� ve �hayye ale'l-fel�h� c�mlelerine kar��l�kta, namaz� tamamlamak isterse �L� havle vela kuvvete ill� billah� demesi gerekir. E�er bu c�mleleri m�ezzinin okudu�u �ekilde tekrarlarsa, bunu ister kas�tl� olarak ister bilmeyerek yaps�n namaz� b�t�l olur. Farz namazla me�gul olan ki�iye gelince; bunun k�ld�� adak farz� da olsa, namazdayken ezana kar��l�k vermesi mekruh olur. Bu kar��l�� namaz� tamamlad�ktan sonra vermesi mendub olur.

Hanefiler dediler ki: Namaz k�lan ki�i, ister kar��l�k yerme niyetiyle olsun, isterse herhangi bir �eye niyet etmeksizin olsun, ezana kar��l�k verirse namaz� bozulur. Ama Allah'a ve Ras�l�ne �vg�de bulunma kasd�yla kar��l�k verirse, k�ld�� namaz ister farz, ister nafile olsun bat�l olmaz. Ders veren ve alan kimselerin ezana kar��l�k vermeleri �� mezheb �mam�n�n ittifak�yla gereklidir. Hanef�lere gelince, bunlar derler ki: �er'� ilimleri ��reten veya ��renenlerden ezana kar��l�k vermeleri istenmez. Okuyan, zikir h�linde olan ve dersini m�z�kere eden kimsenin ezana kar��l�k vermesi, ittifakla gereklidir. M�liki ve Hanbel�lere g�re, yemek yiyen kimsenin ezana kar��l�k vermesi gerekir. ��f��lere g�re, ezanda terc� yap�l�rken de kar��l�k vermek gereklidir. Yaln�z ��f��ler, bu kar��l�� iki defa vermenin mendub oldu�unu s�ylerler. M�lik�ler ise, sadece bir defa kar��l�k vermekle yetinilece�i g�r��ndedirler. M�ezzinler birden fazla olup da pe�pe�e ezan okuyorlarsa, bunlardan her birinin s�z�ne tek tek kar��l�k vermek mendubtur. Ezana kar��l�k verme tamamland�ktan sonra Peygamber (s.a.s.) Efendimize sal�t getirmek ve daha sonra �u duay� okumak mendubtur: �Allah'�m! Ey bu tam davetin ve k�l�nmak �zere olan namaz�n Rabbi! Hz. Muhammed'e �ves�le�yi ve �faz�let�i 303 Vesile ve faz�let: Cennetteki �ki y�ksek makam�n ad�d�r. ihsan et. O'nu kendisine va'd etti�in �mak�m-� mahm�d�a ula�t�r.� 304 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 426-428.

Kaza Namazlar� ��in Ezan Okumak

Bir kimse ister kendi evinde olsun, isterse ��lde olsun, cemaatle birlikte kaza namazlar�n� k�lacaksa y�ksek sesle ezan okumas� s�nnettir. Ama kendi evinde tek ba��na kaza namaz� k�lacaksa, sesini y�kseltmeksizin ezan okur. Mescidde kaza namazlar�n� k�lmaya gelince, cemaatle de olsa mutlak surette okuyamaz. M�lik�ler d��ndaki �� mezheb bu h�k�mde g�r�� birli�i etmi�lerdir.

Malikiler dediler ki: Namaz k�lan ki�inin, ister evinde ister ��lde; ister cemaatle olsun ister tek ba��na olsun, kaza namazlar� i�in ezan okumas� mutlak surette mekruhtur. Bu kaza namazlar�n� ayn� yerde k�lmakla ayr� ayr� yerlerde k�lmak fark etmeyip ayn� h�kme t�bidir. Ki�inin zimmetinde bir�ok kaza namazlar� olur da bunlar� bir yerde k�lmak isterse, bunlardan ilki i�in ezan okur. Di�erleri i�in okuyup okumamakta serbesttir. Hanef�lerle Hanbel�ler, bu g�r��te ittifak etmi�lerdir. M�lik�lere gelince, onlara g�re her ne halde olursa olsun kaza namazlar� i�in ezan okumak mekruhtur.

��fi�ler derler ki: Kaza namazlar�n�n t�m�n� bir yerde k�lacak olan ki�inin bunlardan ilki i�in ezan okuduktan sonra, di�erleri i�in ezan okumas� haramd�r. Ama bunlar�n her birini ayr� ayr� yerlerde k�lacak, olursa,, tabi� ki bunlar�n herbiri i�in ayr� ayr� ezan okumas� gerekir. 305 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 428.

Ezanda Teress�l

�Teress�l�, m�hlet vermek ve a��r davranmak anlam�na gelir. Yani m�ezzinin, ezan�n her c�mlesini birbirinden ay�rarak ve bir c�mleyi bitirdikten sonra sesini kesip ondan sonraki c�mleye aral�k koyduktan sonra ba�lamas� demektir. Teress�l�n anlam�yla ilgili olarak f�k�h��lann tafs�l�tl� g�r��leri a�a��da ele al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Teress�l, m�hlet vermektir. Yani m�ezzin, iki c�mle aras�na, okudu�u c�mle kadar bir s�k�t aral�� koymal�d�r. Yaln�z bu s�k�t iki tekbir aras�nda de�il de iki tekbirden sonraki c�mleler aras�nda yap�lmal�d�r.

Malikiler dediler ki: Teress�l, ezandaki kelimeleri haddinden fazla uzatmamak demektir. �rfe g�re a��n �ekilde olmayan uzatmalar mekruhtur. A��r� olanlarsa haramd�r. Bu kayd� koymakla ezan�n, zaman�m�zda �ark� gibi okunan ezanlarla ilgisi olmad�� ve bunun da M�lik�lere g�re haram oldu�u anla��lm�� olmaktad�r. Ki bunu yapanlar, �iddetle k�nanm��lard�r. Teress�l�n h�km�ne gelince; Hanef�lerle M�lik�ler s�nnet oldu�unu, terkedilmesinin de mekruh oldu�unu s�yleyerek ��fi�lerle Hanbel�lere muhalefet etmi�lerdir.

��fi� ve Hanbel�ler derler ki: Ezanda teress�l mendubtur. Terk edilmesi ise tenz�hen mekruhtur. Bu m�n�daki teress�le baz� mezhebler di�er bir tak�m kay�tlar da eklemi�lerdir ki, bunlar a�a��da g�sterilmi�tir.

�afiiler dediler ki: Teress�l, a��r okumakt�r. Yaln�z bu h�k�m, tekbir i�in ge�erli de�ildir. Tekbirlerin her ikisini, bir sesle aral�k vermeksizin okumak gerekir.

Hanbeliler dediler ki: Teress�l, ezanda m�hlet vermek ve teenni ile okumak demektir. 306 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 429.

Ezan�n Mekruhlar�

F�s�k kimsenin ezan�:

�afi� ve Hanef�lere g�re f�s�k kimsenin ezan okumas� kerahetle birlikte sah�htir. M�lik� ve Hanbel�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Malikiler dediler ki: F�s��n ezan okumas�, ba�kas�n�n ezan�na dayanmad�k�a sah�h olmaz. Hanbeliler dediler ki: F�s��n ezan� hi�bir surette sah�h olmaz. Ezan okurken k�ble y�n�nden sapmak mekruhtur: Ancak ezan� civardaki insanlara duyurmak kast�yla m�ezzinin k�bleden ba�ka tarafa d�nmesi mekruh de�ildir. M�ezzinin abdest gerektirici k��k hades h�linde bulunmas� ve gusl� gerekli k�l�c� b�y�k hades h�linde bulunmas� mekruhtur: Ancak b�y�k hades halinde ezan okumas� daha �iddetli derecede mekruhtur. M�lik�lerle ��fi�ler bu hususta g�r�� birli�i etmi�lerdir. Hanef�lerle Hanbel�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanbeli ve Hanefiler dediler ki: Sadece c�n�b�n okumas� mekruhtur. K��k hades h�lindeki kimsenin ezan okumas� mekruh de�ildir.

Hanef�ler buna ek olarak dediler ki: C�n�b�n okudu�u ezan�n iade edilmesi mendubtur. Ed� veya kaza �eklinde de olsa, kad�nlar�n namaz i�in ezan okumalar�: Bu, ��fi�ler d��ndaki di�er �� mezhebe g�re mekruhtur. ��fi�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

�afiiler dediler ki: Kad�nlar�n namaz� i�in ezan okuyan kimse e�er bir erkekse, bu mekruh olmaz. E�er okuyan bir kad�nsa bu, b�t�l olur. Ayr�ca kad�n ezan� erkeklere benzemek kasd�yla okursa, bu haram olur. Ama bunu kasdetmeyerek sesini y�kseltmeksizin okursa, o zaman sadece bir zikir olur ki bu da mekruh de�ildir. 307 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 429-430.

Ezan Okurken Konu�mak

Ezan okurken �er'an istenmeyen s�zlerin az miktarda olan�n� konu�mak mekruhtur. M�ezzinin ezan okurken sel�m almak, aks�ran birisine, �Allah sana rahmet eylesin� anlam�na gelen �Yerham�kallah� c�mlesiyle duada bulunmak gibi, �er'an bir mahzuru olmayan s�zleri s�ylemesinin mekruh olup olmad�� hususunda mezheblerin detayl� g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r. Hanefiler dediler ki: Sel�m almakla da olsa, aks�rana �Yerham�kallah� demekle de olsa ezan esnas�nda m�ezzinin az miktarda konu�mas� mekruhtur. M�ezzinin ezan esnas�nda da, ezandan sonra da sel�m almas�, kendisi aks�rsa bile, hay�r duada bulunmas� kendisinden istenmez. Ezan esnas�nda m�ezzin bu nitelikte bir konu�ma yaparsa, ezan� iade etmesi gerekir.

�afiiler dediler ki: Sel�m alarak veya aks�rana hay�r duada bulunarak az miktardaki konu�mak mekruh de�ildir. Ancak kuvvetli g�r��e g�re evl� olan, konu�mamakt�r. Araya uzun bir fas�la girse de m�ezzinin, ezan esnas�nda sel�m verene veya aks�rana ezan� tamamlad�ktan sonra kar��l�k vermesi v�cibtir.

Hanbeliler dediler ki: Kar��l�k vermek her ne kadar v�cib de�ilse de, sel�m verene kar��l�k vermek, aks�rana hay�r duada bulunmak mubaht�r. Bir insan�n �a�r��ma kar��l�k vermek gibi, ezan esnas�nda �er'� bir ihtiya� olmadan da konu�mak caizdir.

Malikiler dediler ki: Ezan esnas�nda sel�m alarak veya aks�rana hay�r duada bulunarak az miktarda konu�mak mekruhtur. Bunlar� ezan� tamamlad�ktan sonra yapmak v�cibtir. Ezan okuyan m�ezzinin, bir �m�y� d��ece�i tehlikeli durumdan kurtarmak i�in konu�mas� v�cibtir. Ama b�yle bir maksat i�in de�ilse konu�mas� mekruhtur. �m�y� kurtarmak i�in konu�tu�u s�z az ise, ezana kald�� yerden devam eder. Konu�tu�u s�z �oksa, o zaman ezana yeniden ba�lar. Oturarak ye mazeretsiz olarak bir bine�e binmi� vaziyette ezan okumak da mekruhtur. Ancak yolcunun, mazeretsiz de olsa, binek �zerinde ezan okumas� mekruh olmaz. M�l�k�ler d��ndaki di�er mezheb �mamlar� bu h�k�mde ittifak etmi�lerdir. M�lik�lerin m�temed kavline g�re muk�m de olsa, misafir de olsa, bir bine�e binmi� vaziyette ezan okumak mekruh de�ildir. 308 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 430.

Ezanda Tegann�

Ezandan maksat, Allah'�n huzurunda g�nl� hu�u ile doldurup ta��rmak oldu�una g�re, ezan� g�n�m�z insan�nca bilinen tegann� ve terenn�mle okumak �er�atin benimsemedi�i bir davran��t�r. Mezheblerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

�afiiler dediler ki: Tegann�, bir na�meden di�erine ge�mektir. Ezan� bir tek na�meyle okuyup s�rd�rmek s�nnettir.

Hanbeliler dediler ki: Tegann�, ezan� titreterek, ne�e ile okumakt�r ve bu �ekilde okuyu� mekruhtur.

Hanefiler dediler ki: Kelimeleri bir harf veya hareke ekleyerek de�i�tirmeyecek �ekilde tegann� ile ezan okumak g�zeldir. Kelimeler de�i�tirildi�i takdirde tegann� ile ezan okumak haramd�r. B�yle bir ezan� dinlemek de hel�l de�ildir.

Malikiler dediler ki: Hu��a ters oldu�u i�in ezan�n kelimelerini titreterek, ne�eyle okumak mekruhtur. Bunda �rfe g�re a��r�l��a gidildi�i takdirde haram i�lenmi� olur. Hanef� ve Hanbel�lere g�re m�meyyiz �ocu�un ezan okumas� ve vakitle ilgili olarak kendisine rehberlik edecek birinin bulunmas� h�linde �m�n�n ezan okumas� mekruh de�ildir. M�lik� ve ��fi�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

�afiiler dediler ki: �nce de s�yledi�imiz gibi, m�meyyiz �ocu�un ezan okumas� mekruhtur. Malikiler dediler ki: M�meyyiz �ocuk ezan veya vaktin girmesi hususunda b�li� birine dayanacak olursa, okudu�u ezan sah�h olur. Aksi takdirde sah�h olmaz. 309 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 431-432.

�kamet

��k�met�, kendine �zg� kelimeleriyle namaz�n haz�r oldu�unu bildirmek demektir.

�k�metin l�f�zlar� �unlard�r:

Allah� Ekber,

E�hed� en l� ilahe illallah

E�hed� enne Muhammeden Ras�lullah

Hayye ale's-sal�h

Hayye ale'l-fel�h

Kad k�meti's-sal�h

Allah� Ekber

L� ilahe illallah

�k�metin l�f�zlar�n�n bunlardan ibaret oldu�u hususunda Hanbel�lerle ��fi�ler g�r�� birli�i etmi�lerdir. Hanef�lerle M�lik�lerin buna ili�kin g�r��leri ise a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: �k�metin ba��nda d�rt, sonunda iki tekbir al�n�r. Di�er l�f�zlar�ysa iki�er defa okumak gerekir. Buna g�re ik�metin l�f�zlar� �unlard�r:

Allah� Ekber, Allah� Ekber, Allah� Ekber, Allah� Ekber.

E�hed� en l� ilahe illallah. E�hed� en l� ilahe illallah.

E�hed� enne Muhammeden Res�lullah, E�hed� enne Muhammeden Res�lullah.

Hayye ale's-sal�h, Hayye ale's-sal�h.

Hayye ale'l-fel�h, Hayye ale'l-fel�h.

Kad k�meti's-sal�h, Kad k�meti's-sal�h

Allah� Ekber, Allah� Ekber.

L� ilahe illallah.

Malikiler dediler ki: Tekbirler d��ndaki ik�met l�f�zlar� birer defa okunur. Yaln�z ba�taki ve sondaki tekbirler iki�er defa okunmal�d�r. Buna g�re ik�metin l�f�zlar� �unlard�r:

Allah� Ekber, Allah� Ekber.

E�hed� en l� ilahe illallah

E�hed� enne Muhammeden Ras�lullah

Hayye ale's-sal�h

Hayye ale'l-fel�h

Kad k�meti's-sal�h

Allah� Ekber, Allah� Ekber,

L� ilahe illallah

�k�metin h�km�: �k�met, ezan gibidir ve h�km� de, �� mezheb �mam�na g�re ezan�n h�km�n�n ayn�s�d�r. M�lik�ler buna muhalefet ederek ayk�r� g�r�� bey�n�nda bulunmu�lard�r.

Malikiler dediler ki: �k�metin h�km� ezan�n h�km� gibi de�ildir. Aksine, yaln�z ba��na namaz k�lan b�li� bir erkek i�in ik�met etmek s�nnet-i ayndir. Cemaat h�linde namaz k�lacak b�li� erkekler i�inse s�nnet-i k�f�yedir. Kad�n ve �ocuk i�in ik�met, mendub-u aynd�r. Ancak kad�n ve �ocuklar, b�li� olan bir veya daha fazla say�daki erkekle beraber namaz k�lacak olurlarsa ik�met etmeleri mendub olmaz. Bunlar, b�li� erke�in ik�met getirmesi ile yetinirler. 310 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 432-433.

�k�metin �artlar�

�k�metin �artlar�, daha �nce anlatm�� oldu�umuz ezan�n �artlar�n�n ayn�s�d�r. Yaln�z iki �art bundan istisna edilmi�tir:

1. �k�meti yapacak olan�n erkek olmas� �art de�ildir. Kad�n�n kendi �ahs� i�in ik�met etmesi sah�htir. Ama kad�nlarla erkeklerin birlikte namaz k�ld�klar� durumlarda, kad�n�n erkekler i�in ik�met etmesi, �afi� ve M�lik� mezheblerine g�re sah�h de�ildir. Hanef� ve Hanbel�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: An�lan �artlar s�hhat �art� olmay�p kemal �art�d�rlar. Bu �artlardan birini yerine getirmemek mekruhtur. Bu durumda ik�met de ezan gibidir. Ancak bu �artlardan biri yerine getirilmedi�i takdirde ez�n�n iade edilmesi mendub olur. �k�metin iade edilmesine ise gerek yoktur. Bundan da anla��l�yor ki kad�n, erkekler i�in ik�met getirirse kerahetle birlikte sah�h olur. Hanbeliler dediler ki: �k�met i�in erkek olmak �artt�r. Kad�n�n ezan okumas� istenmedi�i gibi, ik�met getirmesi de istenmez.

2. �k�metin, ezandan farkl� olarak, �rfe g�re namaza biti�ik olmas� �artt�r. Mesel� bir ki�i namaz i�in ik�met eder de daha sonra fazla miktarda konu�ur veya bir �eyler yeyip i�er de, bunun pe�is�ra ik�metsiz olarak namaz k�larsa, namaz� sah�h olur. ��nk� bu ki�i, ik�metin s�nnetini yerine getirmi�tir. Hanef�ler d��ndaki di�er �� mezheb bu hususta g�r�� birli�i i�indedirler.

Hanefiler dediler ki: �k�metle namaz aras�na fazla miktarda konu�ma veya bir �eyler yemek gibi amel-i kes�r fas�las� konuldu�u takdirde, ik�metin iade edilmesi gerekmez. Ama m�ezzin ik�met eder de bu ik�metten sonra �mam, sabah namaz�n�n iki rek'atini k�larsa ik�met iade edilmez. 311 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 433-434.

Cemaatle K�l�nan Namazlarda Kamette Aya�a Kalkman�n Zaman�

Namaz i�in kamet getirildi �ini duyan ve �mamla birlikte namaz k�lacak olan ki�inin ne zaman aya�a kalkaca�� hususunda mezheblerin g�r��leri birbirlerinden farkl�d�r. D�rt mezhebin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Malikiler dediler ki: �k�met getirenden ba�kalar�n�n ik�met esnas�nda veya ik�metten sonra, e�er g�� yetirebiliyorsa, aya�a kalkmas� caizdir. Bu kalk��, belirli bir zamanla s�n�rland�r�lmam��tir. �k�met eden ki�inin ise, ba�lang��ta aya�a kalkmas� zaten gereklidir.

�afiiler dediler ki: �k�met tamamland�ktan sonra namaza kalkmak s�nnettir. Hanbeliler dediler ki: �k�met getiren ki�inin �Kad kameti's-sal�h� dedi�i esnada, �mam�n aya�a kalkt��n� g�ren, cemaatin de aya�a kalkmas� s�nnettir. Aksi takdirde �mam aya�a kalk�ncaya kadar cemaatin de beklemeleri gerekir.

Hanefiler dediler ki: �k�met eden ki�inin, �Hayye ale'l-fel�h� dedi�i zaman di�erlerinin aya�a kalkmalar� ic�b eder. 312 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 434.

�kametin S�nnet Ve Menduplar�

Birka� husus d��nda ik�metin s�nnetleri de, ezan�n an�lan s�nnetleri gibidir. �stisna edilen hususlar �unlard�r: M�ezzin ezan okurken y�ksek bir yerde okumal�d�r. �k�met eden ki�inin y�ksek bir yerde ik�met etmesi s�nnet de�ildir. Bu hususta Hanbel�ler d��ndaki di�er �� mezheb g�r�� birli�i etmi�lerdir.

Hanbeliler dediler ki: �ok zor olmad�� takdirde ik�metin de ezan gibi y�ksek bir yerde okunmas� s�nnettir. Terc�in gerekli oldu�unu s�yleyen M�lik� ve ��fi�lere g�re ezan okurken terc� yapmak mendubtur. �k�met ederken terc� yapmak mendub de�ildir.

Hanef� ve Hanbel�ler derler ki: Ne ezanda ve ne de ik�mette terc� yap�lmamal�d�r. Ezan� a��r a��r okumak s�nnettir. �k�meti ise M�lik�lerin d��ndaki �� mezhebin ittifak�na g�re seri �ekilde okumak s�nnettir.

Malikiler dediler ki: Ezam teenn� ile okumak istendi�i gibi ik�meti de teenn� ile okumak istenir. M�ezzinin, ezan okurken i�aret parmaklar�n�n ucunu kulak deliklerine koymas� s�nnettir. Hanbel� ve ��fi�ler bu hususta g�r�� birli�i etmi�lerdir. M�l�k�lerle Hanef�ler buna muhalefet ederek ayk�r� g�r�� bey�n�nda bulunmu�lard�r.

Hanefiler dediler ki: ��aret parmaklar�n� ezan okurken kulak deliklerine koymak mendubtur, fakat kamette mendub de�ildir. Bunu, ezan okurken yapmak g�zel bir davran��t�r. Terk edilmesi mekruh de�ildir.

Malikiler dediler ki: Sesi halka iyi duyurabilmek i�in, ik�met getirirken de�il de, ezan okurken parmaklar� kulak deliklerine koymak caizdir. S�nnet de�ildir. Kaza namazlar�n� k�larken, bunlar�n ilki i�in ezan okumak s�nnettir. �k�mette ise b�yle olmay�p hepsi i�in ayr� ayr� yap�lmas� s�nnettir. M�lik�ler d��ndaki �� mezheb �mam� bu hususta g�r�� birli�i etmi�lerdir.

Malikiler dediler ki: K�za namazlar� i�in ezan okumak mutlak surette mekruhtur. �k�metse bu h�kme t�bi olmay�p her kaza namaz� i�in getirilmesi namaz k�lan ki�iden istenir. Ayr�ca ik�met, hem erkeklerden hem kad�nlardan istenen bir husustur. Ezan ise b�yle de�ildir. �� mezheb �mam�na g�re kad�ndan ezan okumas� istenmez. Hanbel�ler buna muhaliftirler.

Hanbeliler dediler ki: Kad�n�n ik�met etmesi de kendisinden istenmez. Ezan okumas� mekruh oldu�u gibi ik�met etmesi de mekruhtur. Ayr�ca ik�mette ezan l�f�zlar�na ek olarak �hayye ale'l-fel�h� dedikten sonra �kad kameti's-sal�h� c�mlesi de okunur. 313 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 434.

Ezan Ve �kametin Aras�na Fas�la Koymak

Ezan okuduktan sonra m�ezzinin, namaz k�lacak olan kimselerin mescide gelmelerine kadar oturmas� s�nnettir. Ancak bunu yapmakla da faz�iet vaktinin d��na ��kmamas� gerekir. Yaln�z ak�am ezan�ndan sonra hi� oturmamas� gerekir. Sair zamanlarda ezanla ik�met aras�na, �� yet okuyacak kadar az bir fas�la koymas� s�nnettir. ��fi�lerle Hanef�ler bu h�k�mde ittifak etmi�lerdir. M�lik�lerle Hanbel�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Malikiler dediler ki: Ba�kas�n� beklemekte olan bir cemaatin, farz �ncesi nafileleri k�ld�ktan sonra, farz namaz� vaktin evvelinde k�lmalar� daha faziletlidir. Ancak ��le namaz� bundan m�stesna olup onu, vaktin ilk d�rtte birinin sonuna ertelemek daha faziletlidir. Havalar �iddetli derecede s�cak oldu�u zamanlarda, ��le namaz�n� vaktin yans�na dek ertelemek mendub olur. Ba�kas�n� beklemeyen cemaatin veya yaln�z ba��na namaz k�lan ki�inin, namaz�n� farzdan �nceki nafilelerden sonra, mutlak olarak vaktin evvelinde k�lmalar� daha faziletlidir.

Hanbeliler dediler ki: M�ezzinin, ezanla ik�met aras�nda oturarak, def-i hacetteki birinin ihtiy�c�n� g�rece�i veya abdest almakta olan bir ki�inin abdestini al�p iki rek'at namaz k�laca�� kadar bir s�re beklemesi s�nnettir. Yaln�z, ak�am namaz� bundan istisna edilmi�tir. M�ezzinin ak�am ezan�n� okuduktan sonra, �rfe g�re �ok az bir miktarda oturmas� s�nnettir. 314 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 436.

Ezan Ve Benzeri �eyler ��in �cret Almak

M�ezzinlik, �maml�k ve m�derrislik gibi i�lerden �t�r� �cret almak, Hanef�lerle ��fi�lere g�re caizdir. M�lik�lerle Hanbel�ler bu g�r��e muh�liftirler.

Malikiler dediler ki: Ezan ve ik�met i�in �cret almak caizdir. �maml�k i�in �cret almaya gelince, bu g�rev e�er ezan ve ik�metle birlikte yap�l�rsa �cret al�nmas� caiz olur. Yaln�z �maml�k i�in �cret almak, e�er al�nan �cret namaz k�lanlardan tahsil ediliyorsa mekruhtur. Ama vak�f veya devlet hazinesinden �deniyorsa mekruh de�ildir. 315 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 436.

Yeni Do�an �ocu�un Kula��na Ezan Okumak

Yeni do�an �ocu�un sa� kula��na ezan, sol kula��na ik�met okumak mendubtur. Ayn� �ekilde yang�n ve sava� esnas�nda ezan okumak, misafirin, yani sefere ��kan�n ard� s�ra ve bir de kederli kimselerle sar'al� kimselerin kula��na ezan okumak mendubtur. 316 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 437.

Ezandan Sonra Salat Okumak Geceleri Ezandan �nce Tesbihte Bulunmak

Ezandan sonra ist$o m�ezzinin ister ba�kalar�n�n Peygamber (s.a.s.) Efendimize sal�t okumalar�n�n me�ru oldu�u hususunda mezhebler aras�nda g�r�� birli�i mevcuddur. M�slim, bununla ilgili olarak ��yle bir had�s-i �er�f rivayet etmektedir:

�M�ezzinin sesini duydu�unuzda onun dediklerinin ayn�s�n� deyin. Sonra da bana sal�t okuyun.� 317 Buh�r�, Ezan, 7; M�slim, Sal�t, 10-11; Muvatta, Nida, 2.

Burada, �... Sonra da bana sal�t okuyun� s�z� genel bir emir oldu�undan, hem m�ezzini hem de ba�kalar�n� muhatab almaktad�r. Ayr�ca okunacak sal�t�n sessizce olaca�� da had�ste kesinlikle belirtilmemi�tir. M�ezzin, insanlara bu had�steki emri hat�rlatmak i�in ezandan sonra y�ksek sesle sal�t okursa, g�zel bir davran��ta bulunmu� olur. Yaln�z bu sal�tlar okunurken ib�det maksad� bir tarafa b�rak�larak tegann�de bulunmak, ib�det havas�n�n d��na ��karak �ark� gibi okumak, terk edilmesi gerekli en k�t� bid'atlerden biridir. Nitekim zaman�m�zda baz� m�ezzinler b�yle yapmaktad�rlar. ��fi�lerle Hanbel�ler ezandan sonra, had�steki anlam�yla sal�t okuman�n s�nnet oldu�unu a��k�a ifade etmi�lerdir. Geceleri ezandan �nce tesbih ve istimdat dualar� okumaya gelince, bu caiz de�ildir. Z�r� bunu okumakla, uyumakta olan kimselere eziyette bulunulmu� olur ki, Allah bunu onlara teklif etmemi�tir. Baz�lar� da bunlar� okumakia, ki�ilerin ib�det i�in uyar�lmalar� s�zkonusu oldu�undan caiz oldu�unu s�ylemektedirler. Bu uyar�, �er'� r�k�nler i�in yap�lmazsa, ne s�nnet ve ne de mendub olur. Ama ib�det i�in uyarma kasd�yla yap�l�rsa me�ru olur. Yaln�z bunu yaparken �er'� bir zarara yol a�mamak gerekir. E�er b�yle bir durum varsa, terk edilmesi daha uygun olur. Ancak bundan maksat, Ramazanda halk� uyarmaksa, -ki bunda onlar i�in fayda vard�r- terk edilmemesi gerekir.

Hanbeliler dediler ki: G�n�ll� olarak g�rev yapacak biri bulunursa, ezan ve ik�met i�in �cret almak haramd�r. G�n�ll�ler bulunmazsa y�netici, bu g�revleri yapanlara, m�sl�manlar�n bu hizmetlere ihtiya�lar� oldu�u gerek�esiyle maa� ba�lar. 318 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 437-438.

Nafile Namaz Bahisleri

M�kellefin, farz namazlardan fazla olarak kesin bir emre dayanmaks�z�n k�lmas� istenen namazlara nafile namazlar denir. Bunlar, ya farz namazlar�n �ncesinde veya sonras�nda k�l�nan s�nnetler gibi farz namazlara ba�l� olurlar, ya da g�ne� ve ay tutulmalar� esnas�nda k�l�nan namazlar, teravih ve ya�mur namaz� (istisk� namaz�) gibi farz namazlara ba�l� olmazlar. Farz namazlara ba�l� olanlar; s�nnet, mendub, ra��be ve mezheb-lere g�re a�a��da a��klanan di�er baz� �e�itlere ayr�l�rlar). Hanbeliler dediler ki: Farz namazlara ba�l� nafile namazlar, rat�be olan ve olmayan �eklinde iki k�sma ayr�l�r. Rat�beler on rek'attir: ��leden �nce ve sonra iki�er rek'at, ak�arn namaz�ndan sonra iki rek'at, yats� namaz�ndan sonra iki rek'at ve sabah namaz�ndan �nce iki rek'at. Abdullah �bn �mer (r.a.):

�Peygamber (s.a.s.)'den on rek'at h�fzettim.� 319 Buh�r�, Tehecc�d, 34; Tirm�zi, Mev�kit, 203.

dedikten sonra bu namazlar� teker teker a��klam��t�r. Bu namazlar, �m�ekked s�nnet�tirler. Bunlar� k�lamayanlar, bil�hare kaza etmelidirler. Ancak kazaya, fazla miktardaki farzlarla birlikte kalm��larsa, s�k�nt� ve zorlu�u giderme a��s�ndan terkedilmeleri daha uygun olur. Yaln�z, her ne kadar fazla miktardaki farzlarla birlikte kazaya kalm�� olsa bile, sabah namaz�n�n s�nneti, bundan m�stesna olup mutlak surette kaza edilmelidir. Farzdan �nceki s�nnetleri farzdan sonra k�lan kimse, bunlar� icaza olarak k�lm�� olur. Vakit ��kmam�� olsa bile kaza say�l�r. Rat�be olmayan nafile namazlarsa yirmi rek'attir: ��le namaz�ndan �nce ve sonra d�rder rek'at, ikindi namaz�ndan �nce d�rt rek'at, ak�am namaz�ndan sonra d�rt rek'at, yats� namaz�ndan sonra d�rt rek'at. Ak�am�n ez�myla namaz� aras�nda iki rek*at namaz k�lmak da mubaht�r. Bu mey�nda Enes (r.a.) der ki:

�Ras�lullah (s.a.s.)'in zaman�nda bizler, g�ne�in batmas�ndan sonra iki rek'at namaz k�lard�k.� Enes (r.a.) a, Peygamber Efendimizin bu namaz� k�l�p k�lmad�� soruldu�unda ��yle demi�ti: �Peygamber (s.a.s.), bizim k�ld��m�z� g�r�rd�. Bu hususta bize ne bir emir vermi�, ne de bizi bundan men etmi�ti.� 320 M�slim, M�s�fir�n, 302.

Vitir namaz�n� k�l�p oturduktan sonra iki rek'at namaz k�lmak mubaht�r. En faziletlisi ise rat�be namazlarla vitri k�lmakt�r. Yine, cemaatle k�l�nmas� gerekli olmayan nafileleri, ki�inin kendi evinde k�lmas� daha faziletlidir. Farzlarla s�nnetlerin aras�na, k�yamda durarak veya konu�arak bir fas�la koymak s�nnettir. Cuma namaz�ndan sonra en az�ndan iki rek'at, en fazla da alt� rek'at rat�be namaz� k�l�nmal�d�r. Cumadan �nce d�rt rek'at nafile namaz k�lmak s�nnettir. Ki bu rat�be de�ildir. Z�r� Cuman�n farz�ndan �nce rat�be yoktur.

Hanefiler dediler ki: Farzlara ba�l� nafile namazlar s�nnet ve mendub olmak �zere iki k�sma ayr�l�rlar. S�nnet olanlar be� tanedir:

Birincisi: Sabah namaz�ndan �nce iki rek'at. Bu, en kuvvetli bir s�nnettir. Dolay�s�yla �z�rs�z olarak bunu oturmu� veya bir bine�e binmi� olarak k�lmak caiz de�ildir. Bunun vakti, sabah namaz�n�n vaktiyle beraberdir. Sabah namaz�n�n vakti ��kt�ktan sonra bu s�nnet, ancak farzla beraber k�l�nd�� takdirde kaza edilebilir. Mesel� bir ki�i uyuyakahr da g�n do�arsa, sabah namaz�m kaza ederken �nce bu s�nneti kaza eder. Sonra da farz� kaza eder. Bu s�nnetin kaza edilme vakti, ayn� g�n�n zeval vaktine kadar devam eder. Zevalden sonra kaza edilmesi caiz olmaz. Bir ki�i sabah namaz�n�n farz�m k�ld�ktan sonra, ister g�n do�mu� olsun, ister do�mam�� olsun art�k bu s�nneti kaza edemez. Sabah�n bu s�nnetini vaktin ba�lang�c�nda ki�inin kendi evinde k�lmas� s�nnettir. Bunun birinci rek'atinde K�finin, ikincisindeyse �hl�s s�relerini okumak s�nnettir. Bir ki�i cemaate gelir de bu s�nnetleri k�lmadan �nce cemaatin farz� k�lmakta oldu�unu g�j�rse; e�er s�nneti k�ld�ktan sonra farza ula�abilece�ine kanaat getirirse s�nneti k�l�p ondan sonra �mama t�bi olur. Aksi takdirde s�nneti k�lmayarak cemaatle birlikte farza ba�lar. Farz� k�ld�ktan sonra, daha �nce de s�yledi�imiz gibi, s�nnetleri kaza edemez. Sabah namaz�n�n farz�na ba�land�ktan sonra cemaate gelen ki�inin, bu namaz�n s�nnetinden ba�ka bir nafileyi k�lmas� caiz olmaz.

�kincisi: ��le namaz�n�n farz�ndan �nce k�l�nan d�rt rek'atlik ve tek sel�mla k�l�nan s�nnet. Bu, sabah�n s�nnetinden sonra gelen en kuvvetli bir s�nnet namazd�r.

��nc�s�: ��lenin farz�ndan sonraki iki rek'at. Bu s�nnet, Cuma g�n� d��ndaki b�t�n g�nlerde k�l�n�r. Cuma g�n� ise, Cuman�n farz�ndan sonra d�rt rek'at k�lmak s�nnet oldu�u gibi, Cuman�n farz�ndan �nce de d�rt rek'at k�lmak s�nnettir.

D�rd�nc�s�: Ak�am namaz�n�n farz�ndan sonra iki rek'at.

Be�incisi: Yats� namaz�ndan sonra iki rek'at. Mendub namazlara gelince bunlar d�rt tanedirler; Birincisi: �kindi namaz�ndan �nce k�lman d�rt rek'at. Dileyen, bunu iki rek'at olarak da k�labilir. �kincisi: Ak�am namaz�ndan sonra alt� rek'at.

��nc�s�: Yats� namaz�n�n farz�ndan �nce d�rt rek'at. Buna ili�kin olarak Hz. Ai�e (r.a.), ��yle bir rivayette bulunmu�tur:

�Ras�lullah (s.a.s.) Efendimiz, yats� namaz�ndan �nce d�rt, yats�dan sonra da d�rt rek'at (nafile) k�lar, bil�hare yata��na uzan�rd�.� 321 D�rim�, Sal�t, 43.

Namaz k�lan ki�i, bunlar�n d��nda diledi�i kadar nafile namaz k�labilir. Ayr�ca, g�nd�zleri k�l�nan nafile namazlar�n her d�rt rek'atinde bir sel�m vermek s�nnettir. Yaln�z, bu namazlar� mekruh vakitlerde k�lmamak gerekir. G�nd�zleri k�l�nan nafile namazlar�n her iki rek'atinde bir sel�m verildi�i takdirde, s�nnet yerini bulmaz. Ak�am namaz�na gelince, bunun i�in k�lman nafile namazlar�n t�m�n� tek sel�mla k�lmak m�mk�n oldu�u gibi, her iki rek'atinde bir sel�m vererek k�lmak da m�mk�nd�r. Yats� namaz�ndan �nceki nafile ile yats� namaz�ndan sonraki nafileler d�rder rek'attirler. Farz namazla, farzdan sonra k�l�nan nafileler aras�nda �u duay� okumak s�nnettir: �Allah'�m sen sel�ms�n. B�t�n noksanl�klardan m�nezzehsin. D�nya ve �hiret sel�meti de senin yard�m�nla elde edilebilir. Sen kutlusun. Ey cel�l ve ikram ile muttas�f rabbim.� Bu duay� veya bu konuda rivayet edilen ba�ka bir duay� okumak da s�nnet olur.

�afiiler dediler ki: Farzlara ba�l� nafileler, m�ekked olan ve m�ekked olmayan �eklinde iki k�sma ayr�l�rlar. M�ekked olanlar �unlard�r; Sabah�n ilk rek'atl�k s�nneti. Bunun vakti, sabah namaz�n�n vaktidir. Yani, fecr-i s�d��n do�u�undan g�ne�in do�u�una kadard�r. Bunlar�, vaktin ��kmas�ndan veya cemaatin ka��r�lmas�ndan korkulmad�� takdirde farzdan �nce k�lmak s�nnettir. �ayet an�lan durumlar�n vukuundan korkulursa, �nce farz sonra bu iki rek'atlik s�nnet k�l�n�r. Ki bunda hi�bir mekruhluk yoktur. E�er sabah� k�lmadan g�n do�arsa bunlar� kaza etmek gerekir. Bu s�nnetin birinci rek'atinde F�t�ha'dan sonra Bakara s�resinin c�mlesiyle ba�lay�p c�mlesiyle sona eren, 136. قُولُٓوا اٰمَنَّا بِاللّٰهِ وَمَٓا اُنْزِلَ اِلَيْنَا وَمَٓا اُنْزِلَ اِلٰٓى اِبْرٰه۪يمَ وَاِسْمٰع۪يلَ وَاِسْحٰقَ وَيَعْقُوبَ وَالْاَسْبَاطِ وَمَٓا اُو۫تِيَ مُوسٰى وَع۪يسٰى وَمَٓا اُو۫تِيَ النَّبِيُّونَ مِنْ رَبِّهِمْۚ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ اَحَدٍ مِنْهُمْۘ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ

"Biz; Allah�a, bize indirilmi� olana, �brahim�e, �smail�e, �shak�a, Ya�kub �a, ve torunlar�na indirilmi� olanlara, Musa�ya, �sa�ya verilenlere, peygamberlere Rabblar� taraf�ndan verilmi� olanlara iman ettik. Onlar�n hi�birinin aras�n� di�erinden ay�rmay�z. Biz ona teslim olmu�lardan�z, deyin." (Bakara: 2/136) �yetini okumak; ikinci rek'atinde ise �l-i �mr�n s�resinin c�mlesiyle ba�lay�p c�mlesiyle sona eren, 64, قُلْ يَٓا اَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْاوَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضاً اَرْبَاباً مِنْ دُونِ اللّٰهِۜ فَاِنْ تَوَلَّوْا اِلٰى كَلِمَةٍ سَوَٓاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ اَلَّا نَعْبُدَ اِلَّا اللّٰهَ وَلَا نُشْرِكَ بِه۪ شَيْـٔاًفَقُولُوا اشْهَدُوا بِاَنَّا مُسْلِمُونَ

"De ki: Ey Ehl-i Kitab; hepiniz, sizinle bizim aram�zda e�it olan bir kelimeye gelin: Allah�dan ba�kas�na kulluk etmeyelim. O�na hi�bir �eyi e� ko�mayal�m. Ve Allah�� b�rak�p da kimimiz, kimimizi Rab edinmesin. E�er y�z �evirirlerse; o vakit �ahid olun ki biz, m�sl�man�z, deyin." (�l-i �mr�n: 3/64)

�yetini okumak s�nnettir. Bu iki rek'atlik s�nnetle sabah�n farz� aras�na, uzanarak veya ba�ka tarafa y�nelerek veyahut da d�nyev� olmayan konu�malar� yaparak fas�la koymak da s�nnettir. ��lenin farz�ndan veya Cuma namaz�ndan �nce k�l�nan iki rek'atlik namaz da m�ekked s�nnetlerdendir. ��lenin farz�ndan ve Cumadan sonra k�l�nan iki rek'atlik namaz da m�ekked s�nnetlerdendir. ��le namaz�n� k�lmayan ki�inin, Cumadan sonra iki rek'at namaz k�lmas� s�nnettir. Aksi takdirde ��le s�nnetini bunun yerine k�lmak, s�nnet yerine ge�mez. Ak�am namaz�ndan sonra k�l�nan iki rek'atlik namaz da m�ekked s�nnetlerdendir. Bunun birinci rek'atinde F�tiha'dan sonra K�fir�n, ikincisinde ise �hl�s suresini okumak s�nnettir. Yats� farz�ndan sonra k�l�nan iki rek'atlik namaz da m�ekked s�nnetlerdendir. An�lan bu namazlara rat�be namazlar� denir. Bunlar�n farzdan �nce k�l�nanlar�na farz �ncesi ratibeler, farzdan sonra k�l�nanlar�na da farz sonras� ratibeler denir. Vitir de m�ekked s�nnetlerdendir. En az� bir rek'attir. Kem�l noktas�na ermesinin en alt derecesi �� rek'at, en �st derecesi ise onbir rek'attir. En faziletlisi, bu namaz�n her iki rek'atinde bir sel�m vermektir. Vitrin vakti, yats� namaz�ndan hemen sonra ba�lar. Yats� namaz�, cem-i takdim �eklinde, ak�am namaz�yla birlikte k�l�nsa bile vitrin vakti, yats� namaz�n�n hemen ard� s�ra ba�lar. Vakti, fecr-i s�d��n do�u�una kadar s�rer. Bu vakte kadar k�lmmad�� takdirde kazaya kalm�� olur. M�ekked olmayan nafilelere gelince, bunlar oniki rek'attir. �nce sayd��m�z nafilelerden ayr� olarak; ��leden �nce iki rek'at, ��leden sonra iki rek'at... Bunlar, rat�be olmakla beraber m�ekked s�nnet de�ildirler. Bu hususta Cuma namaz� da ��le gibidir. �kindi namaz�ndan �nce d�rt rek'at. Ak�am namaz�ndan �nce iki rek'at. Bunlar�n hafif olarak k�l�nmalar� ve m�ezzinin ezan�na kar��l�k verdikten sonra k�l�nmalar� s�nnettir. Bu hususta Peygamber Efendimiz ��yle buyurmu�lard�r:

�Her iki ezan aras�nda namaz vard�r.� 322 Buh�r�, Ezan, 14-16; M�slim, M�s�fir�n, 304; Eb� D�vud, Tatavvu�, 11.

Buradaki iki ezandan maksat; birincisi vaktin ezan�, di�eri de ik�mettir. Yats� namaz�ndan �nce iki rek'at olarak k�l�nan namaz da bu c�mledendir. Malikiler dediler ki: Farzlara ba�l� nafile namazlar, rat�be olan ve olmayan �eklinde iki k�sma ayr�l�rlar. Ratibeler �unlard�r:

1. ��le vaktinin girmesinden sonra ve farzdan �nce k�l�nan nafile.

2. ��lenin farzirfdan sonra k�l�nan nafile.

3. �kindi vaktinin girmesinden sonra ve farzdan �nce k�l�nan nafile.

4. Ak�am namaz�ndan sonra k�l�nan nafile. Bunlar�n ka�ar rek'at olarak k�l�nacaklar� belirtilmi� de�ildir. Ama en faziletlisi, bu nafilelerin sevab�na ili�kin olarak rivayet edilen had�s-i �er�fe uymakt�r. ��yle ki: ��le namaz�ndan �nce d�rt, ��le namaz�ndan sonra d�rt, ikindi namaz�ndan �nce d�rt ve ak�am namaz�ndan sonra alt� rek'at k�lmak mendubtur. Bu nafile namazlar, m�ekked olarak mendubturlar. Ak�am namaz�na gelince, vaktin darl��ndan �t�r� bu namazdan �nce nafile k�lmak mekruhtur. Yats� namaz�ndan �nce nafile k�lmakla ilgili sarih bir nass mevc�d de�ildir. Ger�i Peygamber Efendimizin, yukar�da ge�en �Her iki ezan aras�nda namaz vard�r� had�sine g�re hareket edersek, yats� farz�ndan �nce de nafile namaz k�lmak m�stehab olacakt�r. Daha �nce de izah etti�imiz gibi bu had�ste ge�en iki ezandan maksat; biri vaktin ezam, di�eri de ik�mettir. Rat�be olmayan namazlara gelince: Bunlar� ��ylece s�ralayabiliriz:

1. Sabah namaz�n�n yams�ra iki rek'at. Bu namaza ra��be ad� verilir. Ra��be, m�stehabtan �st, m�ekked s�nnettense derece bak�m�ndan geri olan namazd�r. Vakti, fecr-i s�d��n do�mas�ndan ba�lay�p g�ne�in do�u�una kadar devam eder. Bundan sonraya kald�� takdirde kaza olur. Ki kazas� da g�ne�in zevale ermesine kadar yap�labilir. G�ne� zevale erdikten sonra kaza edilemez. Bu namaz�n mahalli de sabah namaz�d�r. Sabahm farz�n�n k�l�nmas�ndan sonra bu namaz� k�lmak, nafile namazlar� k�lman�n hel�l olaca�� vakte dek mekruh olur. Nafile namazlar� k�lman�n hel�l oldu�u vakit ise; g�ne�in do�duktan sonra arap m�zra��yla bir m�zrak boyu kadar y�kseldi�i zamand�r. Arap m�zra��, orta �l��deki kar��la oniki kar�� uzunlu�undad�r. Nafile namazlar� k�lman�n hel�l oldu�u vakit geldi�inde, kazaya kalm�� olan bu namaz k�l�nabilir. Sabah namaz� k�l�nmay�p da g�ne� do�arsa, bundan sonra ki�i, kaza olarak �nce sabah namaz�n� k�lar. M�temed olan g�r�� budur. Sabah�n iki rek'atinde sadece Fatiha okuyup zamm-� s�reyi eklememek mendubtur. (Tabi� bu h�k�m, sabah�n s�nneti i�in s�zkonusudur.)

2. Rat�be olmayan s�nnetlerden biri de ��ef'� namaz�d�r. Bunun en az� iki rek'attir. Fazlas�n�n s�n�r� yoktur. Bu namaz, yats�dan sonra ve vitirden �nce k�l�n�r ki mendubtur.

3. Vitir namaz� da rat�be olmayan namazlardand�r. Bu, iki rek'atlik tavaf namaz�ndan sonra en kuvvetli m�ekked s�nnetlerden biridir. Bunun vakti, ed� edilmi� yats� namaz�ndan sonra ba�lay�p sabah namaz�n�n tamamlanmas�na kadar devam eder. Bu, ihtiyar� olan vaktidir. Zarur� vaktine gelince, bu da fecrin do�u�undan ba�lay�p sabah namaz�n�n tamamlanmas�na kadar devam eder. Vitir namaz�n� �z�rs�z olarak zarur� vakte ertelemek mekruhtur. Sabah namaz�n� k�lmakta olan bir kimsenin, vitri k�lmad��n� hat�rlamas� h�linde, vitri k�lmak i�in namaz� kesmesi mendub olur. Ancak �mam olarak namaz k�ld�ran ki�inin, sabah namaz�n�n vaktinin ��kmamas�ndan emin olmas� h�linde namaz� kesmesi caiz olur. �ef namaz�n�n birinci rek'atinde A'l� s�resini, ikinci rek'atinde ise K�fir�n s�resini okumak mendubtur. Vitir namaz�nda ise Muavvizeteyn ve �hl�s s�relerini okumak mendubtur. N�f�le namazlar�n her iki rek'atinde sel�m vermek s�nnettir. ��nk� Peygamber Efendimiz:

�Gece namazlar� iki�er iki�erdir.� 323 Buh�r�, Sal�t, 48; Nes��, K�y�m�'l-leyl, 26-35

buyurmu�tur. G�nd�zleri k�lman nafile namazlar�n�, geceleri k�lman nafile namazlar�n�n h�km�ne t�bi k�lmak, yani onlar� da iki�erli k�lmak s�nnettir. ��nk� gece k�l�nanla g�nd�z k�l�nan nafileler aras�nda herhangi bir fark yoktur. 324 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 439-444.

Namazdan Sonra Yap�lacak Zikirler Ve Namaz�n Tamamlanmas�

Dinimiz, farz namazlar�n k�l�nmas�ndan sonra baz� �zel dualar�n okunmas�n� da emretmi�tir. Mesel� be� vakit namaz�n sonunda otuz�� kez �s�bh�nallah�, otuz�� kez �elhamd�lillah�, otuz�� kez de �Allah� ekber� demek s�nnettir. Az sonra anlat�laca�� gibi, bunun yan�s�ra di�er baz� zikirleri de yerine getirmek s�nnettir. Yaln�z bu dualar�n ve zikirlerin, farz� tamamlar tamamlamaz m�, yoksa farz sonras� s�nnetleri k�ld�ktan sonra m� okunmas�, �rne�in ��lenin farz�n� k�ld�ktan hemen sonra m� zikrin yap�laca��, yoksa farzdan sonraki s�nnet k�l�nd�ktan sonra m� yap�laca�� konusunda mezhebler ayr� g�r��ler ileri s�rm��lerdir. Bunlar a�a��da a��klanm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Farz namazla s�nnet aras�na fas�la koymak, tenz�hen mekruhtur. Ancak; �Allah�mme ente's-sel�m� ve minke's-sel�m, teb�rekte y� ze'1-cel�li ve'l-ikr�m� duas�n� okuyacak kadar bir fas�lan�n konulmas�nda sak�nca yoktur. Namazdan sonraki zikirlerle ilgili olarak rivayet edilen had�sler, bu fas�la hususuna ters d��mezler. ��nk� s�nnetler, farz namaz�n eklentisidirler ve farz namazdan ayr� �eyler de�ildirler. �u halde s�nnetleri m�teakiben �� defa �esta�firullah� dedikten sonra �yet'el-K�rs� ve Muavvizeteyn s�relerini okumak, bundan sonra da otuz��er defa �s�bh�nallah�, �elhamd�lillah**, �Allah� ekber� demek ve sonunda da, �Allah'tan ba�ka ib�dete l�y�k bir tanr� yoktur. O'nun orta�� yoktur. M�lk O'nundur. �vg�ler O'nad�r. O'nun g�c� her �eye yeter*' duas�n� okumak m�stehab olur. Bundan sonra da �u duay� okumak gerekir: �Allah'�m senin verdi�ine kimse m�ni olamaz. Senin m�ni oldu�un �eyi de kimse veremez. B�y�kl�k sahibi olanlar fayda veremezler. B�y�kl�k sadece sendedir.� Bu duadan sonra:

All�h Subh�nehu ve Te�l�, ��yle buyurmaktad�r:

�Senin Rabbin izzet ve onur sahibidir. Rabbin, onlar�n niteledikleri (uygunsuz s�fatlardan) m�nezzehtir� 325 Saff�t: 37/180.

�yetini okuyarak namaza son verirler.

Malikiler dediler ki: Farz namazlardan sonra k�lman rat�be namazlar�n, farzdan sonraki zikirleri yapt�ktan sonra k�l�nmalar� daha faziletlidir. Yani, farzdan sonra �yete'l-K�rs� ve �hl�s s�relerini okuyup otuz��er defa �s�bh�nallah�, �elhamd�lillah�, �Allah� ekber� dedikten sonra, �L� ilahe illallah� vahdehu l� �er�ke leh, leh�'l-m�lk� ve leh�'l-hamd� ve h�ve al� k�lli �ey'in kad�r� duas�n� okumal�d�r. S�nnet namaz�n� bunlardan sonra k�lmak daha faziletli olur.

�afiiler dediler ki: Farz namazla s�nnet namaz aras�na, bahse konu zikirleri yaparak fas�la koymak s�nnettir. Bunun i�in de farz namaz�ndan sonra �� kez �esta�furullah� demeli ve bunun pe�i s�ra da, �Alla h�mme ente's-sel�m� ve minke's-sel�m.teb�rektey� ze'1-cel�li ve'1-ikr�m� demeli, sonra otuz��er defa- �s�bh�nallah�, �elhamd�lillah� ve �Allah� ekber� diye tesbih �ekmeli, en sonunda da �u duay� okumal�d�r:

Hanbeliler dediler ki: Farz namazdan sonraki s�nnetleri k�lmadan bu zikirleri yapmak gerekir. Bunun i�in de, farz� ed� ettikten sonra �� defa �esta�firullah� demeli, bunun pe�inden de �u duay� okumal�d�r: Bu duay� okuduktan sonra otuz��er defa �s�bh�nallah�, �elhamd�lillah� ve �Allah� ekber� diyerek tesbih �ekmelidir. En faziletlisi, bu �� tesbihi bir arada s�yleyerek otuz��er defa yapmakt�r. �rne�in otuz�� defa ve bir arada olarak, �s�bh�nallah, elhamd�lillah, Allah� ekber� diyerek tesbih �ekmeli ve bu �ekilde tesbihat� tamamlad�ktan sonra da �unlar� s�yleyerek tesbihlerin say�s� toplam olarak y�ze vard�r�lmal�d�r: �L� ilahe illallah� vahdehu l� �erike leh. Leh�'l-m�lk� ve leh�'l-hamd� ve h�ve al� k�l� �ey'in kadir.� 326 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 444-446.

Nafilenin Cemaatle Farz Namaz K�l�nan Yerde K�l�nmas�

Bir kimse, farz�n� cemaatle ed� ettikten sonra nafile namaz k�lmak dilerse, bu namaz� cemaatle birlikte farz� k�ld�� yerde mi k�lmal�, yoksa oradan ayr�l�p ba�ka yerde mi k�lmal�d�r? Mezheblerin buna ili�kin detayl� g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Bir kimse farz namaz� �mam olarak kald�rm��sa, onun nafile namaz k�lmak i�in kendi yerinden ba�ka yere ge�mesi mekruhtur. �mama uyarak farz namaz� k�ld�ktan sonra nafile k�lacak olan kimseye gelince, oldu�u yerde k�labilece�i gibi, ba�ka tarafa ge�erek de k�labilir. Kubunda kerahet s�zkonusu de�ildir. Ama bu ki�inin eski yerinden ba�ka tarafa ge�erek nafile k�lmas� daha g�zeldir.

�afiiler dediler ki: Farz namaz� k�lan ki�inin, namaz�n� tamamlad�ktan sonra, nafile k�lmak i�in ba�ka yere ge�mesi s�nnettir. Ancak kalabal�k ve benzeri nedenlerden �t�r� ba�ka tarafa ge�mesi zor olursa, �farz namaz�n� sona erdirdim� demek gibi, namaz amelleri d��nda bir s�z s�yleyerek farzdan ayr�ld��n� ifade etmesi ve bundan sonra k�lmak istedi�i nafile namaza ba�lamas� s�nnet olur.

Malikiler dediler ki: Bir kimsenin k�ld�� nafile namaz, rat�belerden ise -ki bunlar, farzlardan sonra k�l�nmas� istenen s�nnetlerdir-, en faziletlisi, mescidde k�lmas�d�r. �ster farz� k�ld�� yerde k�ls�n, isterse ba�ka tarafa ge�erek k�ls�n fark etmez. K�ld�� nafile namaz, ku�luk namaz� gibi rat�be olmayanlar dansa, en faziletlisi evinde k�lmas�d�r. Yaln�z, Peygamber (s.a.s.) Efendimizin mescidinde k�l�nanlar bundan m�stesnad�r. Medine'deki bir ki�inin nafile namaz�n�, Peygamber Efendimizin k�ld�� yerde k�lmas� mendubtur. Peygamber Efendimiz namaz�m, mihrab�n �n taraf�nda ve minberin yamba��na gelecek �ekilde mescidin ortas�nda k�lard�.

Hanbeliler dediler ki: Rat�be olan ve olmayan s�nnet namazlar�n her hal�k�rda evde k�l�nmalar� daha faziletli olur. Yaln�z, cemaatle k�l�nmas� gerekli nafile namazlar bu h�kme t�bi de�ildirler. Bunlar� mescidde k�lan ki�i, farz� k�ld�� yerde k�labilece�i gibi, ba�ka tarafa ge�erek de k�labilir. ��fi�ler, nafile namazlar�n evde k�l�nmas�n�n daha faziletli olaca�� hususunda Hanbel�lerle g�r�� birli�i etmi�lerdir. 327 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 446-447.

Ku�luk Namaz�

Ku�luk namaz� �� mezheb �mam�na g�re s�nnettir. M�lik�ler ise bu g�r��e muhaliftirler. Malikiler dediler ki: Ku�luk namaz�, s�nnet olmay�p m�ekked mendubtur. Ku�luk namaz�n�n vakti, g�ne�in bir m�zrak boyu y�kselmesi an�ndan ba�lay�p zevale ula�mas�na kadar devam eder. Bunun i�in faziletli vakit, g�nd�z�n d�rtte birinin ge�mesinden sonraki vakittir. M�lik�ler bu g�r��e de muhaliftirler.

Malikiler dediler ki: En faziletlisi, g�n do�u�unu m�teakip, ikindiyle g�n bat�m� aras�ndaki zaman kadar bir vaktin ge�mesinden sonra ku�luk namaz� k�l�nmal�d�r. Bu namaz�n en az� iki rek'at, en �o�u ise sekiz rek'attir. Bir ki�i ku�luk namaz� niyetiyle kas�tl� olarak ve bile bile bundan fazla k�larsa, sekiz rek'atten fazlas� namaz olarak ger�ekle�mez. Ama unutarak veya bilmeyerek sekiz rek'atten fazla k�larsa, bu fazla rek'atler �afi� ve Hanbel�lere g�re mutlak olarak nafile yerine ge�er. M�lik� ve Hanef�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Ku�luk namaz�n�n en �o�u alt� rek'attir. Bir kimse bundan fazlas�n� k�ld�� takdirde, bunlar�n hepsini tek sel�mla k�lmaya niyet etmi�se; ku�luk niyetiyle k�ld�� namaz, ku�luk yerine ge�er. Fazlas� da mutlak olarak nafile yerine ge�er. Ancak g�nd�zleri k�l�nan nafile namazlar�n d�rt rek'atinden fazlas�n� tek sel�mla k�lmak mekruhtur. Alt� rek'atten fazla k�lmaya gelince; bunlar iki�erli rek'atler h�linde k�l�n�rlarsa, fazlal�klar mutlak olarak mekruh olmazlar. Malikiler dediler ki: Ku�luk namaz� sekiz rek'atten fazla k�l�n�rsa sah�h olur. Do�rusu da, bu fazla k�l��n mekruh olmad��d�r. Bu namaz� vakti ��kt�ktan sonra kaza etmek, ��fii ve Hanbel�lere g�re s�nnettir. M�lik�lerle Hanef�lerin bu husustaki g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Maliki ve Hanbeliler dediler ki: Sabah�n iki rek'ati d��ndaki b�t�n nafileler, vakitleri ge�tikten sonra kaza edilmezler. Sabah�n iki rek'atlik s�nneti, ayn� g�n�n zeval vaktine kadar kaza edilebilir. 328 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 447-448.

Tahiyyet'�l-Mescid Namaz�

Namaz k�lacak bir ki�inin mescide girdi�inde tahiyye�'�l-mescid niyetiyle iki rek'at namaz k�lmas� s�nnettir. Dilerse bu niyetle iki rek'atten fazla da k�labilir. ��fi�lerle Hanbel�ler bunda m�ttefiktirler. Hanef�lerle M�lik�lerin buna ili�kin g�r��leri ise a�a��da a��klanm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Tahiyyet'�l-mescid namaz� iki veya d�rt rek'attir. D�rt rek'at olarak k�l�nmas�, iki rek'at olarak k�l�nmas�na ni�-betle daha faziletlidir. Tahiyyet'�l-mescid niyetiyle bundan fazla k�l�nmaz.

Malikiler dediler ki: Tahiyyet'�l-mescid namaz� iki rek'attir. Buna hi�bir fazlal�k yap�lamaz. Kuvvetli g�r��e g�re bu, m�ekked bir mendubtur. Baz�lar� ise bu namaz�n s�nnet oldu�unu s�ylerler. Tahiyyet'�l-mescid namaz�n�n �artlar�na gelince, bunlar� ��ylece s�ralayabiliriz:

1. Bir kimsenin nafile namaz k�lman�n mekruh olmad�� vakitlerde mescide girmesi. Mesel� g�ne�in do�u�u esnas�nda veya ikindi namaz�ndan sonra mescide giren ki�i, tahiyyet'�l-mescid namaz�n� k�lmaz. Ayr�ca mescide giren ki�inin, mescidde beklemesi de bu namaz a��s�ndan �art de�ildir. Mesel� mescidden ge�erek ba�ka bir tarafa gitmek isteyen ki�inin de, M�lik�ler d��ndaki �� mezheb �mam�na g�re bu namaz� k�lmas� gerekir.

Malikiler dediler ki: Mescide oturmak kasd�yla girenden ba�kas�ndan tahiyyet'�l-mescid namaz� k�lmas� istenmez. Mescidden ge�mek kasd�yla i�eriye giren ki�iden de bu namaz� k�lmas� istenmez.

2. Mescide girerken abdestli olmak. Mescide abdests�z olarak niren ki�i ��fi�ler d��ndaki �� mezheb �mam�na g�re bu namazla muhatab de�ildir.

�afiiler dediler ki: Abdestsiz olarak mescide giren kimseden, yak�n zamanda temizlenme imk�n�na sahipse tahiyyet'�l-mescidi k�lmas� istenir. Aksi takdirde k�lmas� istenmez.

3. Mescide giri�in, cemaatle namaz k�l�nd�� bir zamana rastlamamas� gerekir. Mescide giren bir ki�i, �mam�n cemaate namaz k�ld�rd��n� g�rd��nde M�lik�ler d��ndaki �� mezheb �mam�na g�re bu namaz� k�lmaz.

Malikiler dediler ki: Bir kimsenin mescide girmesi, g�revli �mam�n namaza durmas� esnas�na rastlarsa, bu durumda kendisinden tahiyyet'�l-mescid namaz� k�lmas� istenmez. Ama i�eriye girmesi, g�revli olmayan bir �mam�n namaz k�ld�rmas� �n�na rastlarsa, tahiyyet'�l-mescidi k�lmas� caiz olur.

4. Cuma veya bayram g�nleri, hatibin hutbe okumak i�in minbere ��kmas�ndan sonra mescide giren ki�i, M�lik� ve Hanef�lere g�re bu namaz� k�lmaz. �afi� ve Hanbel�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

�afi ve Hanbeliler dediler ki: Ki�i mescide girdi�inde �mam minbere ��km��sa bu durumda oturmadan �nce iki hafif rek'atle tahiyyet'�l-mescid namaz�n� k�lmas� s�nnet olur. Bundan fazlas�n� yapmamal�d�r. K�lmaks�z�n oturursa, kalk�p da tahiyyet'�l-mescid namaz�n� k�lmas� gerekmez. Mescid-i Haram, tahiyyet'�l-mescid namaz� a��s�ndan di�er baz� mescidlerden ayr�lmaktad�r. Bu mescidde s�zkonusu namaz� k�lmak, mezheblere g�re baz� �zel h�k�mlere t�bidir.

Malikiler dediler ki: Mescid-i Har�m'a giren ki�i, mendub olarak tavaf etme iste�inde veya kasd�nda ise tavaf etmesi tahiyye yerine ge�er. Ama, s�z gelimi Kabe'yi seyretmek i�in i�eriye giren ki�inin tavaf etme niyeti ve iste�i yoksa ve ayn� zamanda Mekke'li ise, iki rek'at tahiyye namaz�m k�lar. Mekke'li de�ilse tavaf etmesi, tahiyye yerine ge�er.

Hanefiler dediler ki: Ger�ek �u ki; Mescid-i Haram i�in iki rek'at namaz k�lmak, tahiyyet'�lmesciddir. Ama tavaf niyeti ve kasd�yla Mescid-i Har�m'a giren ki�i �nce tavaf eder, ondan sonra da iki rek'atlik tavaf namaz�n� k�lar. B�ylece tahiyyet'�l-mescid namaz� da k�l�nm�� say�l�r.

Hanbeliler dediler ki: Mescid-i Har�m'�n tahiyyesi, tavaft�r. Tavaf� kasdetmeyen ki�i dahi bunu yerine getirme emrine muh�tabt�r.

�afiiler dediler ki: Mescid-i Har�m'a giren ki�i, tavaf etme iste-�indeyse kendisinden iki tahiyyede bulunmas� istenir: Biri Beytullah i�indir ki bu tahiyye, tavaft�r. Di�eri ise tahiyyet'�l-mesciddir ki, bu da namazd�r. Bu durumda en faziletlisi, �nce tavaf yapmak, sonra iki rek'atlik tavaf namaz�n� k�lmakt�r. Bunu yapmakla tahiyye namaz� z�mnen k�l�nm�� say�l�r. Tavaftan sonra bu namaz d�rt rek'at olarak da k�l�nabilir. Bunlar�n ilk iki rek'atinde tahiyye, son iki rek'atindeyse tavaf s�nnetine niyet edilir. Bunun aksini yapmak sah�h olmaz. Tavaf iste�i olmaks�z�n mescide giren ki�iden, sadece namaz k�larak tahiyyede bulunmas� istenir. Hades h�li ve benzeri nedenlerden �t�r� tahiyyet'�l-mescid namaz�n� k�lamayan ki�inin, �S�bh�nallahi velhamd�lillahi ve l� ilahe illallah� vallah� ekber� zikrini d�rt defa okumas�, �� mezheb �mam�na g�re mendub olur. Hanbel�ler, bunun mendub olmad��n� s�ylemi�lerdir. Mescide girerken r�k�lu ve secdeli herhangi bir namaz� k�lmak da tahiyyet'�l-mescid namaz� yerine ge�er. Mesel� �zerinde kaza namaz� bulunan bir ki�i, mescide girdi�inde kazas�n� k�lmakla tahiyyet'�l-mescid namaz�n� da k�lm�� say�l�r. Tabi� buna niyet etmesi de �artt�r.

Hanef�lerle ��fi�ler derler ki: Bu durumdaki bir kimse, niyet etmese bile tahiyyet'�l-mescid sevab�n� kazan�r. Ama tahiyye namaz�n� k�lma-maya niyet ederek kaza k�lan ki�i tahiyye borcundan kurtulur. Fakat sevab�n� elde edemez. Mescide girdikten sonra oturan ki�i, tahiyyet'�l-mescid m�kellefiyetinden kurtulamaz. Bu hususta Hanef�lerle M�lik�ler g�r�� birli�i etmi�ler ve ayn� zamanda ki�inin, bu davran��yla mekruh i�lemi� oldu�unu ileri s�rm��lerdir.

��fi�ler demi�lerdir ki: Kas�tl� olarak oturan ki�iden dahi tahiyyet'�l-mescid y�k�ml�l�� mutlak olarak sak�t olur. Unutarak veya bilmeyerek oturan ki�inin oturu�u, �ki rek'at k�lacak bir s�reden daha uzun olursa tahiyye sak�t olur. Aksi takdirde kalk�p k�lmas� gerekir. Hanbel�ler demi�lerdir ki: Oturmas� �rfe g�re uzun s�rm��se tahiyye namaz� sak�t olur. 329 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 448-450.

Abdestten Sonra, Yolculu�a ��karken Ve D�nd�kten Sonra �ki Rek'at Namaz K�lmak

Abdestten sonra, yolculu�a ��karken ve yolculuktan d�nd�kten sonra iki rekat namaz k�lmak mendubtur. Buna ili�kin olarak Ras�lullah (s.a.s.) Efendimiz ��yle buyurmu�lard�r:

�Yolculu�a ��kmak isteyen hi� kimse, ailesi yan�nda k�ld�� iki rek'atten daha faziletli bir halef b�rakmad�.� 330 Taber�n�.

K�'b �bn M�lik demi�tir ki: �Ras�lullah (s.a.s) seferden sadece g�nd�zleyin ku�luk vaktinde d�nerdi. Geldi�inde de �nce mescide u�ray�p iki rek'at namaz k�lar, sonra da orada otururdu.� 331 Buh�r�, Sal�t: 59; Nes��, Mes�cid, 38. Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 450-451.

Tehecc�d Ve �stihare Namazlar�

Geceleyin tehecc�d namaz� k�lmak da mendubtur. Bunu teyid sadedinde Peygamber (s.a.s.) Efendimiz ��yle buyurmu�lard�r:

�Bir koyun sa��m� kadar olsa bile geceleyin namaz k�lmak gereklidir.� 332 Bu had�si Taber�n� rivayet etmi�tir.

Tehecc�d namaz�, g�nd�zleyin k�l�nan nafilelerden daha faziletlidir. Yine bu hususta Peygamber Efendimiz ��yle buyurmu�lard�r:

�Farzdan sonra namazlar�n en faziletlisi, geceleyin k�l�nan (nafile) namazlard�r.� 333 M�slim, Siy�m, 202; Tirm�z�, Mev�kit, 207; Nes��, K�y�m�'l-leyl, 6.

�ki rek'atlik ��stihare� namaz� da mendub namazlardand�r. Bununla ilgili olarak C�bir �bn Abdullah ��yle bir rivayette bulunmaktad�r: �Ras�lullah (s.a.s.), bize Kur'an'dan bir s�re ��retir gibi, b�t�n i�lerde istihare yapmay� ��retti. Bize derdi ki:

�Sizden biri herhangi bir i�e niyetlenirse, farzlardan ayr� olarak iki rek'at namaz k�ls�n. Sonra da �u duay� okusun: �Allah'�m! Senin ilminle hay�r, kudretinle de g�� istiyorum. Senin b�y�k fazl�ndan taleb ediyorum. Sen g�� yetirirsin; ben yetiremem. Sen bilirsin; ben bilemem. Sen gayb� pek iyi bilensin. Allah'�m! Bu i�; dinim, ge�imim, sonucum (veyahutta ��yle demi�tir: �imdiki h�limle gelece�im) i�in hay�rl� olacaksa, bunu benim i�in takdir et ve m�yesser k�l. Sonra benim i�in onda bereketler nasib et. Yok e�er bu i� dinim, ge�imim, sonucum (veyahutta ��yle demi�tir: �imdiki h�lim ve gelece�im) i�in �erli olacaksa, onu benden, beni de ondan uzakla�t�r. Benim i�in her nerede olursa olsun hayr� takd�r eyle. Sonra da beni onunla ho�nud eyle.� Bu duay� okuduktan sonra da i�inin ne oldu�unu a��klay�p arzetsin.� 334 Buh�r�, Daav�t, 48. Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 451-452.

Hacet Namaz�

Me�ru bir iste�i olan ki�inin, dile�inin yerine gelmesi i�in iki rek'at namaz k�lmas� mendubtur. Bununla ilgili olarak Peygamber Efendimiz ��yle buyurmu�lard�r:

�Allah'tan veya insan o�ullar�ndan birinden dilekte bulunan ve ihtiy�c� olan ki�i, g�zelce abdest al�p iki rek'at namaz k�ls�n. Sonra Allah'a hamd� senada bulunsun. Peygambere de sal�t getirsin. Bunun pe�is�ra da �u duay� okusun: �Allah'tan ba�ka ib�dete l�y�k bir ilah yoktur. O, hilm ve kerem sahibidir. Y�ce ar��n sahibi Allah, noksanl�klardan m�nezzehtir. �lemlerin Rabbi olan Allah'a hamd� senalar olsun. Ey Rabbim! Senden rahmetinin sebeplerini, afv ve ma�firetinin vesilelerini, her iyilikten ganimeti, her g�nahtan sel�meti istiyorum. Afvetmedi�in hi�bir g�n�h�m�, geni�letmedi�in hi�bir s�k�nt�m�, r�z�na uygun olup gideremedi�im hi�bir ihtiy�c�m� geriye b�rakma. Ey merhamet edicilerin en merhametlisi!� 335 Tirm�z�, vitr, 17; �bn M�ce, �k�met, 189.

Vitir Namaz�

�� mezheb �mam�, vitir namaz�n�n s�nnet oldu�unda g�r�� birli�i etmi�lerdir. Hanef�lerse bunun v�cib oldu�unu s�ylemi�lerdir. Bilindi�i gibi Hanef�lere g�re v�cib, derece bak�m�ndan farzdan daha a�a��dad�r. Yine bunlara g�re vacibi terk etmek, farz� terk etmek gibi cehennem azab�n� gerekli k�lmaz. Ama Peygamber Efendimizin �efaatinden mahrum kalmaya sebeb olur. Ki Peygamber (s.a.s.)'in �efaatinden mahrum kalmak da, o �lemlere rahmet olarak g�nderilmi� insan�n �efaatini �m�d eden M��minler i�in az bir ceza de�ildir. Mezheblere g�re vitrin h�km� a�a��da anlat�lm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Vitir v�cibtir. Sonda verilen tek sel�mla �� rek'at olarak k�l�n�r. Her rek'atinde F�tiha'n�n yan�s�ra bir s�re, veyahut da bir s�re kadar �yet okunulmas� v�cibtir. Ras�lullah (s.a.s.)'in, vitrin birinci rek'atinde F�tiha'dan sonra A'l� s�resini, ikinci rek'atinde K�f�r�n s�resini, ��nc� rek'atinde ise �hl�s s�resini okudu�u rivayet edilir. ��nc� rek�atte k�raat tamamland�ktan sonra elleri kald�r�p iftitah tekbiri gibi tekbir almak v�cibtir. Yaln�z bu tekbiri ald�ktan hemen sonra �S�bh�neke� okunmay�p �Kunut� duas� okunur. Kunut ise, Allah'a �vg� ve duay� i�eren s�zler demektir. Ama s�nnet gere�i olarak, �bn Mes'�d'un rivayet etmi� oldu�u �u duay� okumak daha faziletlidir: �Allah'�m! Senden yard�m, hid�yet ve ma�firet taleb eder, sana im�n eder ve sana tevekk�lde bulunur, b�t�n hay�rlarla sana �vg�de bulunur, sana ��kreder, nank�rl�k etmeyiz. Sana kar�� itaatsizlik edip g�nah i�leyenleri terkeder ve ondan uzak dururuz. Allah'�m! Ancak sana ib�det eder, senin i�in namaz k�lar ve sana secde ederiz. Sana do�ru ko�ar ve ko�arken de h�zl� davran�r�z. Rahmetini umar, azab�ndan da korkar�z. Senin b�y�k azab�n muhakkak ki k�firlere ula�acakt�r.� Bu duay� okuduktan sonra Peygamber Efendimize ve aile efrad�na salat� sel�mda bulunulur.

Vitrin vakti:

Ufuktaki �afa��n kaybolmas�ndan itibaren ba�lay�p fecr-i s�d��n do�mas�na kadar devam eder. Unutarak veya kas�tl� olarak vitri k�lmayan ki�inin, aradan uzun zaman ge�se bile, kaza etmesi v�cibtir. Tertibin gereklili�i nedeniyle vitri yats�dan sonraya b�rakmak da v�cibtir. Vitri unutarak yats�dan �nce k�lan ki�inin, vitir namaz� sah�h olur. Yine ayn� �ekilde tertibe uyarak �nce yats�y�, sonra vitri k�lan ki�inin bil�hare, yats� namaz�n�n f�sid oldu�u anla��l�rsa, vitri sah�h olur. Yaln�zca yats� namaz�m iade etmesi gerekir. Z�r� bu durumda mazeret bulundu�undan �t�r� tertib sak�t olur. Ayakta durmaya muktedir olan ki�inin vitri oturarak k�lmas� caiz de�ildir. Yine vitri �z�rs�z olarak bir bine�in �zerinde k�lmak da caiz de�ildir. Vitirde Kunut duas�n� okumak v�cibtir. Vitri k�lan ki�i �mam da olsa, tek basma da olsa veya �mama uyan biri de olsa, Kunut duas�n� sessizce okumal�d�r. Kunut'u iyice okuyamayan ki�i, Kunut yerine �u du� �yetini okur:

�Rabbimiz, bize d�nyada da iyi hal ver, �hirette de iyi hal ver ve bizi ate�in (cehennemin) azab�ndan koru.� 336 Bakara: 2/201.

Bunu da d�zg�n okuyamayan ki�i �� defa, �Allah�mma�fir len� diye duada bulunur. Kunut okumay� unutarak r�k�a varan ve bunu r�k� esnas�nda hat�rlayan ki�i, r�k�dayken Kunut okumaz ve Kunut okumak i�in de k�yam h�line geri d�nmez. Yaln�z sel�mdan sonra sehiv secdesi yapar. R�k�da, Kunut okumad��m hat�rlayan ki�i k�yam h�line geri d�n�p Kunut du�s�n� okursa ve r�k�u yenilemezse, namaz� bozulmaz. Ama F�tiha'dan sonra zamm-� s�reyi ve Kunut duas�n� sehven okumay�p r�k�a varan ki�i, zamm-� s�re ve Kunut okumak i�in r�k�dan k�yama d�ner ve r�k�u da iade eder. Namaz�n sonunda da sehiv secdesi yapar. Fatiha, zamm-� s�re ve Kunut'u okumay� unutup da r�k�a varan ki�i, k�yam h�line d�nerek Fatiha, zamm-� s�re ve Kunut'u okur; r�k�u da iade eder. R�k�u iade etmedi�i takdirde namaz� yine sah�h olur. Her hal�k�rda sehiv secdesi yapmas� gerekir. Vitir namaz� d��ndaki namazlarda Kunut okunmaz. Ancak fel�ket vukuunda veya zaman�n �iddetli olaylar�n�n meydana gelmesi durumunda sabah namaz�nda Kunut okumak s�nnettir. Di�er vakitlerde okunmaz; m�temed olan g�r�� budur. Sabah namaz�nda Kunut okuyacak ki�inin, bunu r�k�dan kalkt�ktan sonra okumas� gerekir. Fel�ketli zamanlarda tek ba��na namaz k�lan ki�inin de�il de, �mam�n Kunut okumas� s�nnet olur. �mama uyarak namaz k�lmakta olan ki�i ise, Kunut okumakta �mam�na t�bi olur. Ancak �mam, Kunut'u y�ksek sesle okudu�u takdirde ona uyanlar, ��m�n� derler. Vitrin Ramazan ay� d��nda cemaatle k�l�nmas� me�ru de�ildir. Ramazanda cemaatle k�l�nmas� m�stehabt�r. ��nk� her ne kadar v�cibse de, baz� y�nlerden nafilelerin h�km�ne t�bidir. Ramazan d��nda vitrin cemaatle k�l�nmas�, e�er yaln�zca bu namaz dolay�s�yla toplanmak i�in cemaat �a�r�lm��sa mekruh olur. Ama bir-iki, veyahut da �� ki�i, vitir k�lan birine t�bi olurlarsa -vitrin bu durumda cemaatle k�l�nmas�na bir �a�r� s�zkonusu olmad��ndan mekruh olmaz.

Hanbeliler dediler ki: Vitir, m�ekked s�nnettir ve en az� bir rek'attir. Bir rek'at olarak k�l�nmas� mekruh de�ildir. En �o�u ise onbir rek'attir. Kem�l derecesinin en az� olan �� rek'at olarak kilmabildi�i gibi be�, yedi ve dokuz rek'at olarak da kihnabilir. Onbir rek'at k�l�nmas� h�linde, bir sel�m verilip en sonunda da tek rek'at olarak k�l�n�r. Ki en faziletlisi de budur. Ama bunun yan�nda bir veya iki te�ehh�de oturarak tek sel�mla da k�l�nabilir. ��yle ki: On rek'ati k�ld�ktan sonra te�ehh�de oturulur; sonra sel�m vermeksizin onbirinci rek'ata kalk�l�p bu rek'atin k�l�nmas�ndan sonra te�ehh�de oturulup sel�m verilirse, iki te�ehh�d ve bir sel�mla k�l�nm�� olur. Veyahut da onbir rek'ati te�ehh�ds�z olarak k�l�nd�ktan sonra, onbirinci rek'atin sonunda te�ehh�de oturulup sonra sel�m verilerek de k�hnab�ir. Dokuz rek'at olarak k�lan ki�i, sekizinci rek'atte oturup te�ehh�dde bulunduktan sonra, sel�m vermeksizin dokuzuncu rek'ate kalk�p bu rek'atin sonunda te�ehh�de oturur ve sel�m vererek namaz�n� tek sel�mla tamamlam�� olur. Bu daha faziletlidir. Yine dokuz rek'ati tek te�ehh�d ve tek sel�mla k�lmak da caizdir. �ki rek'atte bir sel�m vererek sekiz rek'ati tamamlay�p sonra dokuzuncu rek'ati tek olarak k�l�p sel�m vermek de caizdir. Be� veya yedi rek'at olarak k�lan ki�inin namaz�n�n daha faz�letli olabilmesi i�in, bunu tek te�ehh�d ve tek sel�mla k�lmas� daha faz�letli olur. Ama bunun yan�nda alt�nc� rek'atten veya d�rd�nc� rek'atten sonra oturup sel�m vermeksizin aya�a kalk�l�r ve geri kalan rek'atler k�l�n�p da te�ehh�de oturulup sel�m verilirse, vitir sah�h olur. �ki rek'atte bir sel�m vererek k�lmak da m�mk�nd�r. Vitri �� rek'at olarak k�lmak isteyen ki�i; iki rek'ati k�ld��nda, bunlar�n birincisinde F�tiha'dan sonra A'l� s�resini, ikincisinde K�fir�n s�resini okuduktan sonra te�ehh�dde bulunup sel�m verir. Bundan sonra ��nc� rek'ate kalkarak F�tiha'dan sonra �hl�s s�resini ve Kunut'u okuyup rek'atini tamamlayarak te�ehh�dde bulunduktan sonra sel�m verir. En faziletlisi de budur. �� rek'ati tek te�ehh�d ve tek sel�mla k�lmak m�mk�n oldu�u gibi, iki te�ehh�d ve tek sel�mla -t�pk� ak�am namaz�n�n farz� gibi- k�lmak da m�mk�nd�r. Son rek'atte r�k�dan kalkt�ktan sonra Kunut okumak s�nnettir. Ramazan ve di�er aylar aras�nda bir ay�r�m yapmaks�z�n, b�t�n sene boyunca bu �ekilde k�l�nmas� gerekir. Kunut duas�n�n en faziletlisi �u metindeki c�mlelerdir: �Allah'�m, senden yard�m, hid�yet ve ba��lanma dileriz. Sana tevbe eder, sana im�n eder, sana tevekk�lde bulunur, b�t�n hay�rlarla seni �veriz. Sana ��kreder ve nank�rl�k etmeyiz. Allah'�m! Ancak sana ib�det eder, sana ko�ar ve ko�arken de h�zl� davran�r�z. Rahmetini umar, azab�ndan korkar�z. Senin b�y�k azab�n k�firlere ula��c�d�r. Allah'�m! Hid�yet buyurdu�un kimseler i�inde bize de hid�yeti nasib eyle. Afiyet verdi�in kimseler i�inde bize de afiyet ihsan eyle. Kendisine dostluk g�sterdi�in kimselerin i�inde bize de dostlukta bulun. Verdi�in �eylerde bize bereket nasib et ve onlar� bizim i�in hay�rl� k�l. H�kmetti�in kazalar�n �errinden bizi koru. ��phesiz ki Sen, noksanl�klardan m�nezzeh olup her �eye h�kmedersin. Ve sana kar�� da h�kmedilemez. �st�n k�ld��n kimse hor ve zel�l olmaz. Al�altt��n kimse de �eref ve izzet bulamaz. Sen kutlusun. Rabbimizsin! Sen y�cesin. Allah'�m! Biz, gazab�ndan r�z�na s��n�r�z. Cezandan afvma s��n�r�z. Seni hakk�yla �vemeyiz. Sen kendini �vd��n gibisin.� Bu duay� okuduktan sonra Peygamber Efendimize ve aile efrad�na sal�t� sel�mda bulunmak gerekir. Bu duadan ba�ka rivayet edilen bir duay� Kunut olarak okuman�n bir sak�ncas� yoktur. Ki�i, �mam olarak namaz k�ld�r�yor veya yaln�z ba��na namaz k�l�yorsa, Kunutu y�ksek sesle okumas� s�nnettir. �mama t�bi olarak namaz k�lmakta olan ki�iye gelince; o, �mam�n Kunut okumas� esnas�nda ��m�n� demekle yetinir. Yine yaln�z ba��na namaz k�lan ki�inin, Kunut okurken �o�ul zamirlerini tekile �evirmesi gerekir. Mesel�, �ihdin� de�il de, �ihdin� demelidir. �mam ise, �o�ul zamirlerini duadaki asl� �ekliyle muhafaza ederek okur. Vitir namaz�m k�ld�ktan sonra sel�m veren ki�inin �� defa, �s�bh�ne'l-meliki'l-kudd�s� diyerek tesbihte bulunmas� ve sonuncusunda da sesini y�kseltmesi s�nnettir. Vitir namaz�ndan ba�ka namazlarda Kunut okumak mekruhtur. Me�er ki, m�sl�manlara veba d��nda bir fel�ket gelmi� olsun. Devlet ba�kan�n�n veya vekilinin, Cuma d��nda di�er b�t�n farzlarda, vuk� bulan fel�kete uygun bir Kunut duas�n� halka okumas� s�nnettir. Veba musibeti i�in Kunut okunmaz. Devlet ba�kan� veya vekili d��nda, ba�ka birinin fel�ket dolay�s�yla namazda Kunut okumas� h�linde bu ki�i, �mam da olsa, yaln�z ba��na k�lan biri de olsa, namaz b�t�l olmaz. Sabah namaz�nda Kunut okuyan birine t�bi olarak namaz k�lan ki�i, Kunut okuyan �mam�n duas�n� i�itti�i takdirde ��m�n� der. i�itmedi�i takdirde diledi�i bir duay� okumas� s�nnet olur. Vitir namaz�n� k�lan ki�i, son rek'atin r�k�una varmadan �nce Kunut duas�n� okuyabilir. Bu ki�i tekbir al�p ellerini kald�r�r. Sonra Kunutu okur. Pe�is�ra da r�k�a var�r. Ama en faziletlisi, Kunutu son rek'atin r�k�undan kalkt�ktan sonra okumakt�r. Kunutu okurken elleri a��k olarak g��s� hizas�nda bulundurmak ve avu� i�lerini sem�ya �evirmek, du� bittikten sonra da elleri y�ze s�rmek s�nnettir. Vitrin vakti, yats� namaz�ndan sonra ba�lay�p fecr-i s�d��n do�mas�na kadar devam eder. En faziletlisi de, uykudan uyanaca��na g�venen ki�inin, vitri gecenin son k�sm�nda k�lmas�d�r. Uykudan uyanaca��na g�venemeyen ki�i, vitrini uyumadan �nce k�lar. Vitri kazaya kalan ki�inin, bunu �ef� namaz�yla birlikte k�lmas� s�nnettir. Ramazanda vitrin cemaatle k�l�nmas� da s�nnettir. Ramazan d��nda cemaatle k�hnmas�ysa mubaht�r. �afiiler dediler ki: Vitir, m�ekked s�nnettir. En az� bir rek'at, en �o�uysa onbir rek'attir. Kas�tl� olarak ve bilerek an�lan say�dan fazla miktarda k�l�nd�� takdirde fazlal�klar, namaz olarak ger�ekle�mez. Ama unutularak veya bilmeyerek fazla k�l�nd�� takdirde namaz b�t�l olmaz. Fazlal�klar da mutlak olarak nafile yerine ge�erler. Tek rek'atle yetinmek, evl� olan bir davran�� de�ildir. Vitri bir rek'atten fazla k�lan ki�inin, bu namaz� biti�ik olarak, yani vitrin son rek'atini kendinden �nceki rek'atlere biti�tirerek k�lmas� caizdir. ��yle ki: Vitri be� rek'at olarak k�lacak olan ki�i, iki rek'at k�ld�ktan sonra sel�m verir, sonraki �� rek'ati de tek sel�mla k�lar. Bu �� rek'ati de birbirinden ay�rmas�, yani son rek'ati �nceki iki rek'atten ay�rarak k�lmas� caizdir. Be� rek'at olarak k�lan ki�i, son rek'ati ay�rd�� takdirde �nceki d�rt rek'ati tek sel�mla da k�lm�� olsa farketmez. Biti�ik olarak k�lma h�linde, iki te�ehh�dden fazla oturmas� caiz olmaz. Vitri k�lman�n en faziletli �ekli, birbirinden ayr� olarak k�l�nan�d�r. Vitrin vakti, ak�am namaz�yla birlikte cem-i takdim �eklinde k�hnsa bile yats� namaz�ndan sonra ba�lay�p fecr-i s�d��n do�u�una kadar devam eder. Geceleyin uyanaca��na g�venen ki�inin, vitri gecenin ilkinden sonraya ertelemesi s�nnet olur. Ayn� �ekilde gece namazlar�ndan sonraya erteleyip bu namazlar� vitirle sona erdirmek de s�nnettir. Ramazan ay�nda vitri cemaatle k�lmak ve bu ay�n ikinci yar�s�nda vitrin son rek'atinde Kunut okumak da s�nnettir. Yine herg�n sabah namaz�n�n ikinci rek'atinde r�k�dan kalkt�ktan sonra Kunutu okumak da s�nnettir. Kunut, Allah�a �vg� ve duay� kapsayan b�t�n s�zlerdir. Ancak s�nnet olan�, Peygamber (s.a.s.) Efendimizden rivayet edilen �u duay� okumakt�r: Tek ba��na namaz k�lan ki�i bu duay� okurken tekil zamirlerle okumal�d�r. ��yle ki: ��hdin� ve ��fin� �eklinde de�il de �indim� ve ��fin� �eklinde tel�ffuz ederek duay� kendi �ahs� i�in yapmal�d�r. Yaln�z, �Teb�rekte rabben�'� c�mlesindeki �o�ul zamirini tekile �evirmemelidir. Yani, �Tebarekte rabb� dememelidir. �mam ise dualar�n t�m�n� �o�ul zamirleriyle okur. Mesel�, �ihdin� ve ��fin� �eklinde de�il de, �ihdin� ve ��f�n� �eklinde okumal�d�r. �mam�n k�ld�� namaz kaza bile olsa Kunutu sesli okumas� s�nnettir. Tek ba��na k�lan ki�inin namaz� ed� olsa bile Kunutu sessizce okumas� s�nnettir. �mama uyarak namaz k�lmakta olan ki�iye gelince; o, �mam�n okudu�u dualara ��m�n� demelidir. Namaz k�lan ki�i, Kunutun bir k�sm�n� okumazsa, bunun i�in sehiv secdesi yapmas� gerekir. Vakti ge�tikten sonra vitri kaza etmek de s�nnettir. Vakte ba�l� b�t�n nafile namazlar da vitir gibi kazaya kald�klar�nda kaza edilmeleri s�nnet olur. Bu anlat�lanlar�n yan�s�ra mus�betv�r� �iddet olaylar�n�n vuk� bulmas�, mihnetlerin ba�a gelmesi zamanlar�nda b�t�n vakit namazlar�nda Kunut okunabilir. Bu durumda �mam da, tek ba��na namaz k�lan ki�i de -namazlar� sessiz k�raatli namazlardan olsa bile- Kunutu sesli okurlar. �mama uyarak namaz k�lmakta olan ki�i de �mam�n duas�na kar��l�k ��m�n� der. Bu durumda Kunut duas�n�n bir k�sm� okunmasa, sehiv secdesi gerekmez.

Malikiler dediler ki: Vitir, m�ekked s�nnettir. Hatt� iki rek'atlik tavaf namaz� ile Umre namaz�ndan sonra en kuvvetli bir s�nnet -namazd�r. S�nnet namazlar�n en m�ekkedi, mutlak olarak v�cib tavaf�n iki rek'atlik namaz�d�r. Bundan sonra, v�cib olmayan tavaf�n iki rek'atlik namaz�, ondan sonra da �mre namaz� gelir. Bunlar�n hemen arkas�ndan s�raya vitir namaz� girer. Ki o da tek rek'attir. Vitri, �ef� namaz�na biti�tirmek mekruhtur. Vitir namaz�nda Fatihadan sonra �hl�s ve Muavvizeteyn s�relerini okumak mendubtur. Ve bunlar� sesli okumak da zorunludur. Vitre fazladan bir rek'at eklendi�i takdirde, sah�h olan g�r��e g�re namaz bozulmaz. �ki rek'at eklendi�i takdirde namaz b�t�l olur. Vitrin ihtiyar� ve zarur� olmak �zere iki vakti vard�r. �htiyar� olan vakti, sah�h olarak ed� edilen yats� namaz�ndan sonra, yani ufuktaki k�rm�z�l��n kaybolmas�ndan sonra ba�lar. Yats� namaz�n� k�ld�ktan sonra vitri k�lan ki�inin, vitrinin bil�hare f�sid oldu�u anla��l�rsa, yats�y� ikinci kez k�ld�ktan sonra vitri iade eder. Yats� namaz� ak�am namaz�yla birlikte cem-i tak-d�m �eklinde k�l�n�rsa, vitri, ufuktaki k�rm�z�l��n kaybolmas� zaman�na ertelemek gerekir. Bundan �nce k�l�nd�� takdirde sah�h olmaz. Vitrin ihtiyar� vakti, fecr-i s�d��n do�u�una dek devam eder. Zarur� vakti ise, fecr-i s�d��n do�u�undan itibaren ba�lay�p sabah namaz�n�n tamamlanmas�na kadar devam eder. Sabah namaz�m k�lmakta olan ki�inin, vitri k�lmad��n� hat�rlamas� h�linde sabah namaz�n�, vitri k�lmas� i�in kesmesi mendub olur. Bu ki�i �mam da olsa, tek ba��na namaz k�lmakta olan biri de olsa ayn� h�kme t�bidir. Vaktin ��kmas�ndan korkulmad�� takdirde �mam�n bu durumda kendi yerine bir ba�kas�n� istihl�f etmesi, yani �mam olarak se�mesi gerekir. �mama t�bi olarak namaz k�lan kimse vitri k�lmad��n� hat�rlarsa namaz�n� kesmesi caiz oldu�u gibi, namaza devam etmesi de caiz olur. Vitri k�lmak i�in sabah namaz�n� kesti�i takdirde; �nce �ef namaz�n�, sonra vitri k�lmas� �c�b eder. Bundan sonra da sabah�n iki rek'atini iade eder. B�ylece �ef namaz�yla vitir, sabah namaz�na biti�mi� olur. Vitri �z�rs�z olarak zarur� vakte ertelemek mekruhtur. Sabah namaz� k�l�nd�ktan sonra art�k vitri kaza etmek m�mk�n olmaz. ��nk� sabah�n iki rek'atlik s�nneti d��ndaki nafileler kaza edilemezler. Vitirde Kunut yoktur. Sadece sabah namaz�nda Kunut okumak mendubtur. Nitekim bu husus daha �nce de anlat�lm��t�r. Kunutun, r�k�a gitmeden �nce okunmas� mendubtur. Unutulup da r�k�a var�ld�� takdirde Kunut okumak i�in art�k k�yam h�line d�n�lmez. Aksine, r�k�dan sonra okunur. B�ylece de Kunut okuman�n mendublu�u yerine getirilmi� olur. Yaln�z, r�k�dan �nce okuma mendublu�u ka��r�lm�� olur. ��nk� hem Kunut okunmas� ve hem de r�k�dan �nce okunmas� mendubtur. Bu mendublardan herbiri kendi ba��na m�stakildir. Kunutu okumad��n� r�k�da hat�rlayan ki�i, tekrar k�yama d�nerse namaz b�t�l olur. Ayakta durmaya muktedir olan ki�inin vitri oturarak k�lmas�, m�temed g�r��e g�re kerahetle birlikte caiz olur. Oturmaya muktedir olan ki�inin de yan gelerek vitri k�lmas� caiz olmaz. Binek �zerindeyken vitri r�k�lu ve secdeli olarak k�lmak mutlak surette caiz olur. Namaz� k�saltmay� gerekli k�lan bir yolculuk esnas�nda ise vitri im� ile k�lmak da caizdir. Seferdeyken binek �zerinde nafile namaz k�lan ki�i, namaz�n� sefer y�n�ne do�ru k�lar. �ef namaz�n� vitirden �nce k�lmak, kem�l �art�d�r. Vitri, kendisinden �nce �ef namaz�n� k�lmaks�z�n ed� etmek mekruhtur. Gecenin son k�sm�nda uyanmay� al��kanl�k h�line getiren ki�inin, vitri gecenin son k�sm�na ertelemesi mendubtur. B�yle yapmakla da gece namazlar�n� vitirle sona erdirmi� olur. Buna ili�kin olarak Peygamber (s.a.s.) Efendimiz ��yle buyurmu�lard�r:

�Gece en son namaz�n�z vitir olsun.� 337 Buh�r�, Vitr, 4; Ahmed b. Hanbel, 2/20, 102, 143.

Vitri, yats� namaz�ndan hemen sonra k�lan ki�i, bil�hare gecenin son k�sm�nda uyanarak nafile namaz k�ld�� takdirde yeniden vitir k�lmas� mekruh olur. Z�r� Peygamber (s.a.s.) Efendimizin:

�Bir gecede iki vitir olmaz� 338 Tirm�z�, Vitr, 13; Nes��, Leyl, 29.

had�sini, bu hususta, �Gece en son namaz�n�z vitir olsun� had�sine tercih etmemiz gerekmektedir. �u nedenle ki: Yasaklay�c� bir had�sle mubah k�l�c� bir had�s �at��t�klar�nda yasaklay�c� had�s tercih edilir. Ki�i, uykudan uyand��nda g�ne�in do�mas�na sadece abdest al�p iki rek'at namaz k�lacak kadar bir zaman kalm��sa vitri k�lmaz. Sabah�n yaln�zca iki rek'atlik farz�n� k�lar. Sabah�n iki rek'atlik s�nnetini ise erteleyerek nafile namazlar�n hel�l oldu�u vakitle, g�ne�in zevale ermesi aras�nda k�lar. Ki�i uykudan uyand��nda, g�ne�in do�mas�na, abdest al�p �� rek'at namazla birlikte sabah namaz�n� k�lacak kadar zaman kalm��sa bu durumda, hem vitri, hem sabah namaz�n�n farz�n� k�lar; �ef namaz�n� terk eder. Sabah namaz�n�n iki rek'atlik s�nnetini de, �nceki tafsil�ta g�re erteler. Ki�i uykudan uyand��nda, g�ne�in do�u�una sabah namaz�yla birlikte be� rek'at k�lacak kadar zaman kalm��sa, bu durumda hem �ef� namaz�n�, hem vitiri, hem de sabah namaz�n�n farz�n� k�lar. Sabah�n iki rek'atl�k s�nnetini de yine �nceki tafsil�t �er�evesinde erteler. Ama uykudan uyand��nda yedi rek'at k�lacak kadar bir zaman kalm��sa, bu namazlar�n t�m�n� k�lar. �ef ve vitir namaz� i�in, Ramazan ay�ndan ba�ka zamanlarda cemaat gerekli de�ildir. Teravihte cemaat mendub oldu�u gibi, bu namazlarda da mendubtur. 339 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 453-461.

NOT: De�erli okucucular; Ben ara�t�rmalar�m da, Abdeste ba�larken veya Namaza ba�larken Niyet, kalple olur. Bu Niyet, Namaz Abdesti, G�s�l Abdesti, Teyemm�m Abdesti, Farz Namaz, S�nnet Namaz veya Nafile Namazlarda da ayn�d�r. Ben konu b�l�nmesin diye oldu�u gibi yazd�m. En do�ru kaynak, hi� ��phesiz Kur'an ve S�nnet'tir. Bunun d��nda alimler ve imamlar hata yapabilirler yani nadiren de olsa g�r��lerinde yanl�� bilgi verebilirler. Birde, bu temizlik ve namaz b�l�mlerinde yazm�� oldu�um D�rt Mezhep �mamlar�n�n g�r��leri, yazm�� oldu�um t�m konularda tamam�, �mamlar�m�z�n kendi g�r��leri de�ildir bir k�sm� yani kendilerinden sonra gelen, onlar� takip eden (��rencilerinin) �mamlar�n g�r��leridir. All�h Subh�nehu ve Te�l� onlara Rahmet etsin. Bu notu yazmamdaki ama�, yanl�� bilgi verip, gerek de�erli imamlar�m�z� gerekse kendimizi zan alt�nda b�rakmamak i�indir. Sizlere buradan tavsiyem e�er, t�m bu yazm�� oldu�um konularla alakal�, yanl�� oldu�unu d��nd��n�z veya bildi�iniz bir �ey varsa, onu Kur'an ve S�nnet'ten ara�t�rman�zd�r. All�h Subh�nehu ve Te�l� bize ve T�m M�sl�man karde�lerimize dinimiz �sl�m'� do�ru ��renmeyi ve hayat�m�z�n her alan�nda do�ru uygulamay� nasib etsin �n�eAll�h. All�h�mme Amin.

H�time:

Hamd �lemlerin rabbi olan All�h�a mahsustur. Sal�t ve sel�m yarat�lm��lar�n en hay�rl�s� Muhammed sallall�hu aleyhi ve sellem�in, �linin ve ashab�n�n �zerine olsun.

Yard�m ve ba�ar�, izzet ve �eref All�h�tand�r.

O, her �eyin en iyisini bilendir.

Muvahhid Kullara Sel�m Olsun.

Polat Akyol

NOT: KONUNUN DEVAMI VAR

KAYNAKLAR:

301 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 423-425.

302 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 425-426.

303 Vesile ve faz�let: Cennetteki �ki y�ksek makam�n ad�d�r.

Mak�m-� Mahm�d: �ef�at-� k�br� makam�d�r. (�eviren)

304 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 426-428.

305 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 428.

306 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 429.

307 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 429-430.

308 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 430.

309 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 431-432.

310 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 432-433.

311 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 433-434.

312 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 434.

313 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 435-436.

314 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 436.

315 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 436.

316 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 437.

317 Buh�r�, Ezan, 7; M�slim, Sal�t, 10-11; Muvatta, Nida, 2.

318 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 437-438.

319 Buh�r�, Tehecc�d, 34; Tirm�zi, Mev�kit, 203.

320 M�slim, M�s�fir�n, 302.

321 D�rim�, Sal�t, 43.

322 Buh�r�, Ezan, 14-16; M�slim, M�s�fir�n, 304; Eb� D�vud, Tatavvu�, 11.

323 Buh�r�, Sal�t, 48; Nes��, K�y�m�'l-leyl, 26-35

324 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 439-444.

325 Saff�t: 37/180.

326 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 444-446.

327 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 446-447.

328 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 447-448.

329 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 448-450.

330 Taber�n�.

331 Buh�r�, Sal�t: 59; Nes��, Mes�cid, 38. Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 450-451.

332 Bu had�si Taber�n� rivayet etmi�tir.

333 M�slim, Siy�m, 202; Tirm�z�, Mev�kit, 207; Nes��, K�y�m�'l-leyl, 6.

334 Buh�r�, Daav�t, 48. Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 451-452.

335 Tirm�z�, vitr, 17; �bn M�ce, �k�met, 189.

336 Bakara: 2/201.

337 Buh�r�, Vitr, 4; Ahmed b. Hanbel, 2/20, 102, 143.

338 Tirm�z�, Vitr, 13; Nes��, Leyl, 29.

339 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 453-461.

�EV�REN :

�aban Kurt

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( Namaz Kitab�'s-sal�t (Namaz B�l�m�) Devam� 7 ba�l�kl� yaz� Polat Akyol taraf�ndan 11.09.2020 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.