Hamd, All�h�a mahsustur. O�na hamd eder, O�ndan yard�m ve ma�firet dileriz. Nefislerimizin �errinden ve amellerimizin k�t�l��nden O�na s��n�r�z. O�nun hid�yete erdirdi�ini hi� kimse sapt�ramaz, sapt�rd��n� ise hi� kimse hid�yete erdiremez. �eh�det ederim ki, All�h�tan ba�ka ib�dete l�y�k hi�bir il�h yoktur. Ve yine �eh�det ederim ki, Muhammed aleyhissel�m O�nun kulu ve Ras�l��d�r�

Bundan sonra:

Til�vet Secdesinin Niteli�i, Tan�m� Ve R�kn�

Til�vet secdesinin niteli�i, tan�m� ve r�kn�yle ilgili olarak mezheblerin detayl� g�r��leri a�a��da a��klanm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Til�vet secdesinin niteli�i ve tan�m�yla ilgili olarak s�ylenecek �eyler �unlard�r: �Til�vet secdesi�, iki tekbir aras�nda ed� edilen bir secdedir. Bu tekbirlerden biri, secde i�in aln�n yere konulmas� �n�nda, di�eri de aln�n yerden kald�r�lmas� esnas�nda al�n�r. Bu secdeden sonra te�ehh�d ve sel�m yoktur. Secdenin an�lan iki tekbiri s�nnettir. S�zgelimi tekbir almaks�z�n aln�n� yere koyan ki�inin secdesi, kerahetle birlikte sah�h olur. Bu mezhebe g�re secdenin bir tek r�kn� vard�r ki, o da aln� yere koymakt�r. Namaz k�lan kimsenin bu secdeyi r�k� ederek veya asl� secdeye vararak yerine getirmesi, hastan�n veya binek �zerindeki yolcunun da im� ederek if� etmeleri m�mk�nd�r. Z�r� Hanefilere g�re til�vet secdesi, r�k� ve asl� secdenin z�mn�nda eda edilebilece�i gibi, im� ile de ed� edilebilir. Secdedeyken �� defa �S�bh�ne rabbiye�l-al� denilebilece�i gibi, bu hususta nakledilmi� olan di�er dualar da okunabilir. Buna �rnek olarak �u duay� g�sterebiliriz: �Allah��m! Bu secde sebepiyle bana kendi kat�nda sev�b yaz ve onu kendi nezdinde benim i�in az�k k�l. Onu, kulun D�vud�tan kabul buyurdu�un gibi benden de kabul buyur.� Secde �yetini oturur vaziyette okuyan ki�inin, aya�a kalk�p ondan sonra e�ilerek secdeye varmas� m�stehab olur. Ayn� yerdeyken bir secde �yetini tekrarlayan ki�i, yaln�zca bir secde eder. Ama ki�inin oturdu�u meclisler ayr� olunca, bu tekrarlar say�s�nca secde etmesi gerekir. Hanbel�ler: til�vet secdesinin tan�m�yla ilgili olarak demi�lerdir ki: Til�vet secdesi, iftitah tekbiri almaks�z�n iki tekbirle yap�lan bir secdedir. Bu tekbirlerden birincisi aln�n yere konulmas� esnas�nda, ikincisi ise aln�n yerden kald�r�lmas� esnas�nda al�n�r. Bu secdeden sonra te�ehh�dde bulunulmaz. Ancak bu secde, namaz d��nda yap�lmaktaysa, sel�m�n oturmu� vaziyette verilebilmesi i�in secdeden sonra oturmak mendub olur. Bu mezhebin ulem�s� der ki: An�lan iki tekbir, secdenin r�k�nlerinden olmay�p bil�kis v�cibtir. Bunlara g�re til�vet secdesinin r�k�nleri �� tanedir:

1. Secdeye varmak.

2. Secdeden kalkmak.

3. �lk sel�m. �kinci sel�ma gelince, bu ne r�k�n ve ne de v�cibtir. Hanef�ler b�l�m�nde kaydedilen duay� secdede okumak mendubtur.

M�lik�ler: til�vet secdesinin tan�m�yla ilgili olarak demi�lerdir ki: Til�vet secdesi, iftitah tekbiri ve sel�m olmaks�z�n yap�lan bir secdedir. Ama bu secdeye giderken ve kalkarken tekbir almak s�nnettir. Secde �yetini ayakta okuyan ki�inin, ister namazda olsun ister namaz d��nda olsun, yere inip secde etmesi gerekir. Secdeden sonra oturmas� �art de�ildir. Bu ki�i namazda olsun olmas�n, t�pk� r�k�dan kalkt�ktan sonra secde eden biri gibi secde etmelidir. Secde yapmas� gereken ki�i, bir binitin �zerindeyse, secdeyi yere inerek yapmal�d�r. Ancak bu ki�i yolcu ise veya mukim oldu�u halde binit �zerinde nafile namaz k�lma �artlar�n� ta��yorsa, secdeyi binitinin �zerinde if� edebilir. Ayr�ca Hanef�ler b�l�m�nde kaydedilen duay� secde h�linde okumak mendubtur.

�afiiler dediler ki: Til�vet secdesini if� edecek ki�i ya namaz k�lmakta olur veya namaz d��nda olur. Namaz d��nda olan ki�i, til�vet secdesi i�in �nce diliyle niyet etmeli, sonra iftitah tekbirini al�p namaz secdesi gibi bir secde etmeli, sonra oturmal�, m�teakiben de sel�m vermelidir. Bununla da anla��lm�� oluyor ki; namaz d��ndaki kimseler i�in til�vet secdesinin r�k�nleri be� tanedir. Namaz k�lmakta olan bir ki�i, secde �yetini okursa, namazdayken secde eder. Secdesi de iki �eyle ger�ekle�ir:

1. Niyet: Bu niyetin kalben yap�lmas� gereklidir.

2. Namaz secdesi gibi bir secde edilmelidir: Namazdaki ki�i, �mama uyarak namaz k�lmakta olan biri ise, niyet etmesi istenmez; imam�n�n niyet etmesi yeterli olur. Namazda olmayan bir ki�inin secde ederken, niyeti iftitah tekbirine biti�tirmesi �artt�r. �ftitah tekbirini al�rken elleri kald�rmak s�nnettir. Secdeye giderken ve secdeden kalkarken tekbir almak, secdede du� etmek, (birinci sel�mdan sonra) ikinci sel�m� vermek s�nnettir. Ayr�ca Hanef�ler b�l�m�nde kaydedilen duay� da secde h�linde okumak s�nnettir. �unu da kaydedelim ki: Tahiyyet��l-Mescid namaz� yerine ge�erli olan �eyler, til�vet secdesi yerine de ge�erli olurlar. Til�vet secdesi yapmak istemeyen ki�i, onun yerine, duas�n� d�rt defa okur. Ki�i abdestli olsa bile secde etmeyip bu duay� d�rt defa okudu�u takdirde bu, onun i�in yeterli olur. 434 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 657-659.

Secde Ayetleri

Kur�an-� Ker�m�deki secde �yetleri ond�rt tanedir:

1. A�r�f s�resinin sonuncu �yeti:

2. R�d s�resinin15. �yeti:

3. Nahl s�resinin 49. �yeti:

4. �sr� s�resinin 109. �yeti:

5. Meryem s�resinin sonu ��yle biten 58. �yeti:

6. Hacc s�resinin sonu ��yle biten 18. �yeti: yine Hacc s�resinin 77. �yeti:

7. Ancak, bunun secde �yeti oldu�u, ��fi�lerle Hanbel�lere g�redir. M�lik�lerle Hanef�ler, bunu secde �yetlerinden saymamaktad�rlar.

8. Furkan s�resinin 60. �yeti:

9. Neml s�resinin 25. �yeti:

10. Secde s�resinin 15. �yeti:

11. Fuss�let suresinin 37. ayeti:

12. Necm s�resinin sonuncu �yeti:

13. �n�ikak s�resinin 21. �yeti:

14. Al�k s�resinin sonuncu �yeti:

12, 13 ve 14. maddelerdeki �yetlerin secde �yetleri oldu�u hususunda �� mezheb ittifak etmi�tir. Ancak M�lik�ler, bu son ��n�n secdeyi gerekli k�lan �yetler olmad�� g�r��ndedirler. S�d s�resinin 24. �yeti olan, �yet-i ker�mesinin secde �yeti oldu�u hususunda ��fi�lerle Hanbel�ler g�r�� birli�i etmi�lerdir. M�lik�lerle Hanef�ler bu g�r��e muhaliftirler.

Hanef� ve Malikiler dediler ki: S�d s�resinin 24. �yeti, secde �yetidir. Ancak M�lik�ler derler ki; denildi�i anda secde yapmak gerekir. Hanefilerse, denildi�i anda secde etmenin daha uygun olaca��n� s�ylemi�lerdir. B�ylece de anla��l�yor ki, Hanef�ler, Hacc s�resinin 77. �yetini ��karmak ve bunun yerine S�d s�resinin 24. �yetini koymakla secde �yetlerinin say�s�n� yine 14 olarak kabul etmi�lerdir. �nce ge�en di�er �yetlerin sonunda secde etmek mezheblerin ittifak�yla v�cibtir. Ancak Hanef�ler, baz� yerlerde secdenin gerekli olmayaca��n� s�ylemi�lerdir.

Hanefiler dediler ki: Fussilet s�resinin 37. �yetinde de�il de 38. �yetinin sonu olan c�mlesini okuma an�nda secde yapman�n gerekli oldu�unu s�ylemi�lerdir. 435 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 659-661.

��k�r Secdesi

Bu, bir nimetin yenilenmesi veya bir s�k�nt�n�n kalkmas� an�nda t�pk� til�vet secdesi gibi yap�lan bir secdedir. Sadece namaz d��nda yap�labilir. Namazda yap�ld�� takdirde namaz bat�l olur. Namazdayken r�k� ve asl� secdenin z�mn�nda yap�lmas�na niyet edilirse, ge�erli olmaz. Bu secdenin h�km� m�stehabt�r. Ki ��fi�lerle Hanbel�ler bu g�r��te m�ttefiktirler. M�lik�lerle Hanef�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

M�lik�ler: ��k�r secdesinin mekruh oldu�unu s�ylemi�lerdir. Daha �nce de belirtildi�i gibi bir nimetin v�c�d bulmas� veya bir s�k�nt�n�n kalkmas� an�nda m�stehab olan, iki rek�at namaz k�lmakt�r.

Hanefiler dediler ki: M�ft�bih g�r��e g�re ��k�r secdesi m�stehabt�r. Namaz�n r�k� ve secdesi z�mn�nda yapmaya niyet etmek, bu secdenin yerine gelmesi i�in yeterli olmaz. Bunu namaz�n hemen ard�ndan if� etmek, halk�n, bunun s�nnet veya v�cib oldu�unu sanaca�� ihtimali dolay�s�yla mekruh olur. 436 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 661-662.

D�RT REKATL� NAMAZLARIN KISALTILMASI (KASR-I SAL�T) H�KM�

�leride a��klanacak �artlar� ta��yan yolcular�n ��le, ikindi ve yats� gibi d�rt rek�atli farz namazlar� k�saltmalar� caizdir. Bu namazlar�, sadece iki rek�at olarak Alabilirler. ��fi�ler ve Hanbel�lere g�re yolcular�n bu namazlar� tam olarak k�lmalar� da caizdir.

M�lik�lerle Hanef�ler demi�lerdir ki: Yolcular�n bu namazlar� k�saltmalar� caiz de�il, emredilen bir husustur. Ancak bu emrin derecesiyle ilgili olarak g�r�� ayr�l��na d��m��lerdir. Hanef�ler, bu emrin v�c�b ifade etti�ini s�ylemi�lerdir. Bunlara g�re v�cib, mertebe bak�m�ndan farzdan daha a�a��dad�r. M�ekked s�nnetle ayn� seviyededir. Buna g�re yolcunun, d�rt rek�atli farz namaz� tam olarak k�lmas� mekruhtur. �lk ka�deyi terk etmemek �art�yla d�rt rek�atli farz� tam k�lan yolcunun namaz� sah�h olur. ��nk� bu durumdaki kimse i�in ilk ka�de farzd�r. Namaz�n�n sah�h olmas�yla birlikte vacibi terketti�i i�in g�nahk�r olur. �nce de belirtildi�i gibi vacibi ter-keden ki�i, her ne kadar cehennem ate�iyle az�b g�rmeyecekse de, k�yamet g�n�nde Peygamber (s.a.s.) Efendimizin �efaatinden yoksun kalacakt�r. Bu, Hanef�lerin g�r��yd�.

M�lik�lere gelince; bunlar demi�lerdir ki: Bu durumdaki kimselerin namaz� k�saltmalar� m�ekked s�nnettir. Dolay�s�yle bu s�nnet, namazlar�n cemaatle k�l�nmas� s�nnetinden daha a��rl�kl�d�r. Yolcu, bu s�nneti terk etse bile herhangi bir az�bla cezaland�r�lacak de�ildir. Ama m�ekked s�nnetin sevab�ndan yoksun kalacakt�r. Yoksa Hanef�lerin s�yledikleri gibi Peygamber Efendimizin �efaatinden yoksun kalacak de�ildir. Hanef�lerle M�lik�ler bu durumda namaz�n k�salt�lmas�n�n m�ekked s�nnet oldu�u hususunda g�r�� birli�i etmi�lerdir. Ama bu s�nnete uymama nedeniyle kar��la��lacak cezan�n m�hiyeti hususunda g�r�� ayr�l��na d��m��lerdir. Sefer h�linde namaz�n k�salt�lmas�yla ilgili olarak mezheblerin �zet g�r��leri bunlardan ibarettir. Bu konudaki detayl� g�r��leri ise a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Namaz�n, yukar�da belirtilen anlamda k�salt�lmasi v�cibtir. Bu durumdayken namaz� tam olarak k�lan, vacibi terk etmi� olur. Namaz�n tam olarak k�l�nmas� h�linde v�cib sel�m, birinci ka�dede verilmedi�i i�in mahallinden sonraya b�rak�lm�� olacakt�r. Namaz k�lan ki�inin, son ka�deyi tamamlar tamamlamaz sel�m vermesi v�cibtir. Yolcuya g�re son ka�de, kendisinden istenilen namaz�n sonunda olan ka�dedir. Ki bu namaz da iki rek�attir. �ki rek�at k�ld�ktan sonra oturmayan yolcunun namaz� bat�l olur. Z�r� bu oturu�, son ka�de gibi farzd�r. �ki rek�ati k�ld�ktan sonra oturur da, sel�m vermeden ��nc� rek�ate kalkarsa mekruh i�lemi� olur. Z�r� b�yle yapmakla sel�m�, mahallinden sonraya b�rakm�� olmaktad�r.

Malikiler dediler ki: Yukar�da da anlat�ld�� gibi, yolculukta namaz�n k�salt�lmas� m�ekked s�nnettir. K�saltmay� terk edip tam olarak k�lan ki�i, bu s�nnetin sevab�ndan yoksun kal�r. Yolcu, kendisine t�bi olarak namaz k�lmak i�in kendisi gibi misafir birini bulamazsa, m�nferiden namaz�n� k�saltarak k�lar. Muk�m bir imama t�bi olmas� mekruhtur. Z�r� muk�m bir imama t�bi olmas� durumunda namaz� tam olarak k�lmas� gerekir. Bu durumda m�ekked s�nnet olan k�saltma sevab�ndan yoksun kal�r.

�afiiler dediler ki: K�saltma mesafesi kadar sefere ��kan bir misafirin, namaz� k�saltmas� caizdir. Yine bunun gibi, namaz� tam olarak k�lmas� da caizdir. Bu hususta herhangi bir ihtil�f s�zkonusu de�ildir. Ama sefer mesafesi �� konak olursa, bu takdirde namaz� k�saltmak daha faziletlidir. Normal k�saltma mesafesi ise bu mezhebe g�re iki konakt�r. Bu uzunluktaki bir mesafeye yolcu olarak giden ki�inin, namaz� k�saltmas� caiz oldu�u gibi, tam olarak k�lmas� da caizdir. Ama sefer mesafesi �� konak veya daha fazlaysa namaz� k�saltmak daha faziletli olur. Bu durumdaki yolcu, e�er gemi kaptan� ve yard�mc�s� gibi, bir denizci de�ilse, namaz� k�saltmas� daha faziletli olur. Ama bu denizcilerin sefer mesafesi, bundan uzun olsa bile, namaz� tam k�lmalar� daha faziletli olur. Yolcu ki�i, namaz� vaktin sonuna erteler de sadece iki rek�at k�lacak kadar bir zaman kal�rsa, namaz� k�saltarak k�lmas� v�cib olur. Tam olarak k�lmas� caiz olur. ��nk� bu durumda namaz� tam olarak vaktinde k�lmas� m�mk�n iken vaktin sonuna b�rakm��t�r. Mestler �zerinde meshetme bahsinde de anlat�ld�� gibi, vakti i�inde namaza ula�abilmek i�in mest �zerine mes-hetmenin bazan farz olu�u gibi, bu pozisyonda da namaz� k�saltarak k�lmak farz olmaktad�r.

Hanbeliler dediler ki: Namaz� k�saltmak caizdir ve tam k�lmaktan daha faziletlidir. Namaz� k�saltacak kadar bir mesafeye giden kimsenin, d�rt rek�atli namazlar� tam olarak k�lmas� caiz oldu�u gibi, k�saltarak k�lmas� da caizdir. Bunda hi�bir mekruhluk da s�zkonusu de�ildir. Ama yine de en faziletlisi, tam olarak k�lmakt�r. Ancak, k�saltman�n �artlar�nda da anlataca��m�z gibi baz� hususlar bundan istisna edilmi�tir. Mesel� bu istisnalardan biri, yolcunun gemi kaptan� olmas�d�r. Kaptan gemide kendi ailesiyle birlikte bulundu�unda muk�m kimseler stat�s�nde oldu�undan, namaz� k�saltmas� caiz olmaz. �afilere g�re bunun h�km�, yukar�da da belirtildi�i gibi, namaz� tam olarak k�lmalar�n�n daha faziletli olaca��d�r. Hanefilerle M�lik�lere gelince bunlar, gemi kaptan�yla di�er kimseler aras�nda bahsedilen h�k�m a��s�ndan herhangi bir ay�r�m yapmam��lard�r. 437 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 663-665.

Namaz� K�saltma H�km�n�n Delili

Namaz� k�saltman�n h�km� Kitab, S�nnet ve �cm� ile sabittir. Bununla ilgili olarak Y�ce Allah ��yle buyurmaktad�r:

�Yery�z�nde sefere ��kt��n�z zaman k�firlerin size bir fenal�k yapmalar�ndan korkarsan�z, (d�rt rek�atli) namaz� k�saltman�zda �zerinize bir g�n�h yoktur.� 438 Nisa: 4/101.

Bu �yet-i ker�me, feorku h�linde namaz� k�saltman�n me�ru oldu�una del�let etmektedir! Burada her ne kadar g�venlik durumunda k�saltman�n caiz oldu�una del�let edilmemekteyse de, baz� sah�h hadisler ve icm�, bunun varl��na del�let etmektedir. �rne�in Ya�l� �bn �meyye ��yle rivayet eder: �Hz. �mer�e dedim ki; Bize ne oluyor ki namaz� k�salt�yoruz? Oysa biz g�venlik i�indeyiz. Bunun �zerine �mer (r.a.) dedi ki: Ben bu meseleyi Ras�lullah (s.a.s.)a sordu�umda bana ��yle demi�ti:

�(Bu) Allah��n size verdi�i bir sadakad�r. O�nun sadakas�n� kabul edin.� 439 M�slim, M�s�fir�n, 4; Ahmed bin Hanbel, M�sned, 1/25.

�bni �mer (r.a.) der ki: Ras�lullah (s.a.s) ile beraber bulundum. Seferde iki rek�atten fazla k�lmazd�. Eb� Bekir, �mer ve Osman (r.a.) da b�yleydiler. Peygamber (s.a.s)in hicretten sonra Mekke�iilere d�rt rek�a�i bir namaz k�ld�rd��, ikinci rek�atten sonra sel�m verip cemaate d�nerek;

�Namaz�n�z� tamamlay�n, biz seferiyiz� 440 Muvatt�, Hacc, 202; sefer, 19.

dedi�i, kaynaklarda sabittir. Bu nakillerin yan�s�ra ayr�ca, namaz�n baz� hallerde k�salt�lmas�n�n me�ru olu�u hususunda imamlar icm� etmi�lerdir. 441 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 665-666.

Namaz� K�saltman�n �artlar�

Namaz� k�saltman�n sah�h olabilmesi i�in gerekli baz� �artlar�n bulunmas� ic�b eder ki, bu �artlar da �unlard�r:

1. Seferin gidi� mesafesi 16 fersah olmal�d�r. Bir fersah �� mil eder. Bir mil de el zir��yla 6000 zir�d�r. Bu da metre olarak 80.640 km. kar��l��d�r. Bu mesafe, y�kl� bir devenin normal y�r�y��le bir g�n ve bir gecede alaca�� yola tekab�l eder. Sefer mesafesinin bu kadarla tesbiti, �� mezhebin ittifak� ile olmu�tur. Ancak Hanef�ler bu g�r��e muhaliftirler.

Hanefiler dediler ki: Sefer mesafesi zamanla takdir edilir ki, bu da senenin en k�sa g�nlerinden �� g�nl�k bir y�r�y��t�r. Bu g�nlerin her birinde sabahtan g�ne�in zevaline kadar y�r�mek, (namaz� k�saltmak i�in) yeterli olur. Ge�erli olan y�r�y��, orta bir y�r�y��t�r. Bu, deve y�r�y�� ve yaya y�r�y��d�r. Mesel� seferin birinci g�n� sabahtan itibaren, g�ne�in zevaline kadar y�r�r de bir kona�a var�rsa, orada konaklay�p geceler. Sonra ikinci g�n erkenden kalk�p yola koyulur. Ayn� �eyleri yapar. ��nc� g�n de ayn� �eyleri yaparsa, namaz� k�saltmay� gerekli k�lan sefer mes�fesini katetmi� olur. Bu mesafenin fersahla takdir edilmesi, m�temed g�r��e g�re ge�erli de�ildir. Bundan az bir mesafeye gidecek olanlar�n, namaz� k�saltmalar� sah�h olmaz. Baz� Hanef�ler ise bu mesafeyi fersahla takdir ederek bunun 24 fersah (120.960 km.) oldu�unu s�ylerler ki, bu da iki konak de�il �� konakt�r. ��fi�ler bu mesafeyi iki konak olarak takdir etmi�lerdir. Bunlara g�re konak, 8 fersah tutar�ndad�r. (Yani iki konak 16 fersaha, 16 fersah da 80.640 kilometreye tekab�l eder.) Sefer mesafesinin belirtilen �l��den bir veya iki mil kadar eksik olmas�, namaz�n k�salt�lmas�n�n s�hhatine zarar vermez. Hanef�lerle Hanbel�ler bu g�r��te m�ttefiktirler. M�lik�lerle ��fi�lere gelince onlar�n buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Malikiler dediler ki: Sefer mesafesi belirtilen miktardan 8 mil kadar eksik olsa bile namaz�n k�salt�larak k�l�nmas� sah�h olur ve bu namaz�n iade edilmesi de me�hur g�r��e g�re gerekli olmaz. Mekke, Min�, M�zdelife ve Mihsab halk� hac mevsiminde Arafat�taki vakfeye gitmek i�in ��k�p gittiklerinde, mesafe �art�ndan istisna edilerek namaz� k�saltarak k�larlar. �zerlerinde kendi vatanlar�ndan ba�ka bir yerde ed� edilecek hacla ilgili bir amel kald��nda, d�n��te de namaz� k�saltarak k�larlar. Aksi takdirde namazlar�m tam olarak k�larlar.

�afiiler dediler ki: Mesafenin belirtilen miktardan az olmas�, namaz�n k�salt�lmas� a��s�ndan sak�ncal� olur. Sefer mesafesinin belirtilen �l��den az da olsa eksik olmas� h�linde, namazlar� k�saltarak k�lmak caiz olmaz. �u var ki; M�lik�ler sefer mesafesinin takdirinde yak�n� bilgiyi �art ko�mam��lar; kuvvetli zan�n da yeterli g�rm��lerdir. Takdir edilen mesafenin g�n ve gece olarak belirtilen m�ddet i�erisinde katedilmesi �art de�ildir. Bu mesafeyi daha az s�rede, hatta hava yoluyla seyahat edenlerin bir anda katetmeleri halinde bile namaz� k�saltarak k�lmalar� sah�h olur. Mezhebler bu hususta g�r�� birli�i etmi�lerdir.

2. Sefere ��kan ki�inin namaz� k�saltmas�n�n sah�h olabilmesi i�in sefere niyet etmi� olmas� �artt�r. Bu hususta mezhebler aras�nda g�r�� birli�i mevcuddur. Ancak sefer niyeti i�in de iki �art gereklidir:

a. Yolcu, gidece�i mesafenin tamam�n� katetmeye ilk ��k�� an�nda niyet etmelidir. Nereye gidece�ini bilmeyen, seferinin hangi tarafa olaca��na bir t�rl� karar veremeyerek yola ��kan ki�i, yery�z�n�n t�m�n� dola�sa bile, bir mesafe katetmeye niyet etmemi� oldu�undan namaz� k�saltmas� caiz olmaz. Bu h�k�mde ittifak vard�r. Yine bunun gibi, sefer mes�fesini kat etmeye niyet etti�i halde, bu seferi keserek ik�mete niyet eden kilide namaz� k�saltamaz. Bunun a��klamas� ileride yap�lacakt�r. Hanef�ler bu h�kme muhalefet ederek ayk�r� g�r�� bey�n�nda bulunmu�lard�r.

Hanefiler dediler ki: Seferi keserek ik�mete niyet etmek, namaz� k�saltma h�km�n� iptal etmez. Ancak bilfiil ik�met edilirse, namaz tam olarak k�l�n�r. Mesel� K�hire�den Asyot�a gidip onbe� g�n ikamete niyet eden ki�i, Asyot�a ula��p ik�met edinceye dek (yoldayken) namaz� k�saltarak k�lar.

b. Yolcu, karar�nda ba��ms�z olmal�d�r. Ba�kas�na t�bi olarak sefere ��kan ki�inin, ba�l� bulundu�u ki�inin seferi katetmeye niyet etmemesi h�linde, kendisinin niyet etmesi ge�erli olmaz. Mesel� kad�n kocas�yla; asker komutan�yla; hizmet�i efendisiyle beraber sefere ��karsa bu h�kme t�bi olur. Bu durumda koca, sefer mesafesini katetmeye niyet etmemi�se, han�m�n niyet etmesi ge�erli olmaz. Asker ve hizmet�inin durumu da b�yledir. Bunlar, f�rsat bulmalar� h�linde �stlerinden kurtulmaya niyet etseler bile, niyetleri yine ge�erli olmaz. Ki ��fi�ler d��ndaki di�er mezheblerin bu h�k�mde g�r�� birlikleri mevc�ddur.

��fi�ler: buna bir h�k�m daha eklemi�lerdir. ��yle ki: Ast, �st�ne ba�l� olmaktan kurtuldu�unda seferden d�nmeye niyet ederse, mesel� askerin ad� k�t�kten silindi�inde; hizmet�i hizmetten ayr�ld��nda, seferden d�nerken iki konakl�k mesafeyi katetmeden namaz�n� k�saltamaz. �kinci kona�a ula�t��nda bir vakit namaz� ka��nrsa, bunu k�saltarak kaza eder. ��nk� bu, seferde kazaya kalm�� olan bir namazd�r. Sefere niyet eden ki�inin bali� olmas� �art de�ildir. Bir �ocuk, namaz� k�saltacak miktardaki bir mesafeyi katetmeye niyet ederse, namaz� k�saltarak k�lar. Ancak Hanef�ler, bu g�r��e muhaliftirler.

Hanefiler dediler ki: Sefere niyette bul�� artt�r. �ocu�un niyeti sah�h de�ildir. Bunlara g�re niyetin �art� ��t�r:

a. Mesafenin tamam�n� katetmeye, seferin ba�lang�c�nda niyet etmelidir.

b. Bu niyet sahibinin kendi ba��na karar vermeye yetkisi olmal�d�r,

c. Niyet edenin bali� olmas� gerekir.

3. Namaz� k�saltman�n sah�h olmas� i�in, gidilmekte olan seferin mubah bir sefer olmas� gerekir. H�rs�zl�k yapmak veya yol kesmek gibi haram maksatl� bir yolculu�a ��kan ki�i, namaz�n� k�saltamaz. K�saltarak k�ld�� takdirde namaz� ge�erli olmaz. ��fi�lerle Hanbel�ler bu g�r��te ittifak etmi�lerdir. Hanef�lerle M�lik�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanef� ve M�lik�ler: seferin mubah maksatl� bir sefer olmas� �art�n� ileri s�rmemi�lerdir. Bunlara g�re, seferi haram maksatl� da olsa, her yolcunun namaz� k�saltmas� v�c�btir. Haram i�leyen ki�i ayr�ca g�nahk�r olur. Yaln�z M�lik�ler derler ki: Gidilmekte olan sefer, haram bir sefer ise, namaz� k�saltmak g�nahla birlikte sah�h olur. Gidilmekte olan sefer mekruh maksatl� bir sefer ise, namaz� k�saltman�n caiz olup olmad�� hususunda mezheblerin detayl� g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r. Hanefiler dediler ki: Di�erlerinde oldu�u gibi, mekruh ama�l� seferde de namaz� k�saltmak v�cibtir.

��fi�ler: mekruh ama�l� seferde namaz� k�salt�larak k�lman�n caiz oldu�unu s�ylemi�lerdir. ��fi�ler: mekruh ama�l� seferde namaz� k�saltarak k�lman�n mekruh oldu�unu s�ylemi�lerdir.

Hanbeliler dediler ki: Mekruh ama�l� seferde namaz� k�saltarak k�lmak caiz de�ildir. Haram maksatl� seferde oldu�u gibi k�saltarak k�l�nd�� takdirde ge�erli olmaz. Gidilmekte olan sefer mubah oldu�u halde, sefer esnas�nda g�nah i�lenmi�se, bu g�n�h namaz�n k�salt�larak k�l�nmas�na engel olmaz.

4. Misafirin, yolculu�a ��kmad�k�a ve mezheblere g�re ayr� ayr� takdir edilen bir mesafe kat ederek bulundu�u ik�met mahallinden ayr�lmad�k�a namaz� k�saltarak k�lmas� sah�h olmaz. ��fi�ler dediler ki: Yolcunun namaz� k�saltabilmesi i�in, �rfen seferi say�labilecek bir mesafeye ula�mas� gerekir. Binalarda sakin olan kimselere nisbetle seferin ba�lang�c�, bulundu�u yerin s�rlar�n� a�mas� an�nda ba�lar. Tabi� e�er bu s�r, kendi sefer y�n�nde ise... ��inde harabe, mezra ve evler bulunsa bile bu s�rlar�n a��lmas� an�ndan itibaren sefer ba�lam�� olur. Z�r� bu say�lanlar, i�inde sefere ��k�lan yerin birer par�as� say�lmaktad�r. S�run mevc�d olmas� h�linde, art�k k�pr� ve hendeklere itib�r edilmez. K�y sakinlerinin yapm�� olduklar� k�pr�ler de s�r gibidir. Bir yerde an�lan �ekilde s�r bulunmaz da k�pr� ve hendek bulunursa, bunlar�n geride b�rak�lmas� zorunlu olur. Bu gibi �eylerin bulunmad�� durumda, harabe olmaya y�z tutmu� olsalar bile, imarl� yerleri a��p geride b�rakmak gerekir. �marl� yerler taraf�nda bulunan har�b yerlerin duvar dipleri de yok olmu�sa, bunlar� a�mak �art de�ildir. ��inde k��kler ve senenin baz� mevsimlerinde oturulan evler bulunsa bile, bostan ve mezralar� a��p geride b�rakmak �art de�ildir. S�ru olmayan k�ylere biti�ik mezarl�klar� a��p geride b�rakmak zorunludur. Bir beldeye �rfen, mesel� bir veya iki k�y biti�ik olur da aralar�nda s�r da bulunmazsa, ikisini ge�mek gerekir. S�r varsa s�ru a�mak �artt�r. E�er iki k�y biti�ik de�illerse, �rfen seferinin k�y�n� a�mak gerekir. Beldeye biti�ik bah�elerde bulunan ve senenin b�t�n mevsimlerinde i�inde oturulan k��kler, biti�ik iki k�y�n h�km�ne t�bi olur. E�er senenin b�t�n mevsimlerinde i�inde oturulmaktaysa, o h�kme t�bi olmaz. �ad�rlarda oturanlara nisbetle seferin ba�lang�c�, bu �ad�rlar� ve k�ll�k, �ocuklar�n oyun yeri, at ba�lama yeri gibi bu �ad�rlar�n m��temil�t�n� ge�ip geride b�rakma an�d�r. Y�ksek yerlerde oturmakta olan ki�iye nisbetle de, ini� m�nt�kas�n�n a��l�p geride b�rak�ld�� and�r. �ukur yerlerde oturmakta olan ki�iye nisbetle ise, ��k�� ve t�rmanma m�nt�kas�n�n a��l�p geride b�rak�ld�� and�r. Vadinin eni do�rultusunda sefere giden ki�iye nisbetle sefer�li�in ba�lama yeri, enli�inin a��l�p geride b�rak�ld�� and�r. Verilen bu �l��ler, vadinin eninin, ini� ve ��k��lar�n�n normal �l��de olmas� h�linde s�z konusudur. Ama bunlar normalden daha uzak olurlarsa, bura halk�n�n oturup sohbet etmek ve meselelerini konu�mak i�in toplanmakta olduklar� veya ihtiya� duyduklar� �eyleri i�reti olarak birbirlerinden almaya muktedir olduklar� evleri ge�ip geride b�rakmakla sefer ba�lam�� olur. Bina ve �ad�rlarda oturanlar�n d��ndaki kimselerin sefer ba�lang�c�, ayr�ld�� yeri ve m��temil�t�n� ge�ip geride b�rakma an�d�r. Bu anlat�lanlar, seferin karada yap�lmas�yla ilgiliydi. Ama Cidde ve �sve� gibi denize biti�ik yerlerde sefer, deniz yoluyla yap�lacaksa geminin ilk hareketi ile sefer h�km� ba�lar. �ehirde s�r olsa bile s�rlara itib�r edilmez. M�temed g�r�� budur. Gemi e�er �ehirdeki evlerin hizas�nda gitmekteyse, bu evleri ge�ip geride b�rakmad�k�a namaz� k�saltarak k�lmak caiz olmaz.

Hanbeliler dediler ki: Sefere ��kan ki�i, mamur durumdaki ik�met mahallinin evlerini �rfen terketmi� say�ld�� yerden itibaren namazlar�n� k�saltarak k�lmaya ba�lar. Bu m�nt�ka s�r i�inde de olsa, s�r d��nda da olsa veya biti�i�inde har�b evler veya sahra da olsa ayn� h�kme t�bidir. Ama har�b evlerin biti�i�inde mamur evler bulunursa, bunlar�n ikisini de ge�medik�e namaz� kisaltamaz. Yine ayn� �ekilde har�b evlere biti�ik bah�eler bulunur da bu bah�elerde s�hibleri yaz�n otururlarsa, bunlar� da ge�ip geride b�rakmad�k�a namaz� k�saltarak k�lamaz. �ad�r, k��k ve bostanlarda ik�met edenlere nisbetle seferin ba�lang�c�, bu �ad�rlar� veya k��klerle bostan�n �it oldu�u m�nt�kay� ge�ip geride b�rakma noktas�d�r. Bu noktaya gelinmedik�e namaz k�salt�lmaz. Yine bunun gibi dar� saplar�yla yap�lan mera evlerinde ik�met eden bir kimse de, yak�nlar�n�n bulundu�u mahalli arkada b�rakmad�k�a namaz� k�saltarak k�lamaz.

Hanefiler dediler ki: �zah� �nce yap�lan, namaz� k�saltmay� m�cibbir sefere niyet eden ki�i, kendi ik�met yerindeki imarl� binalar� a�t��nda; ister �ehrin, ister ba�ka yerin muk�mi olsun, namaz� k�saltarak k�lar. �ehirden ��kt��nda gitti�i y�ndeki �ehir evlerini ge�medik�e namaz� k�saltamaz. Kendi y�n�ndeki evleri ge�ti�inde, ba�ka y�nlerde kendisinin hizas�nda evler bulunsa bile, yine namaz� k�salt�r. Kendi y�n�ndeki evlerin t�m�n� ge�mesi gerekir. Bu evlerin asl� �ehirden olduktan sonra da��n�k da olsalar, namaz� k�saltmak i�in bunlar� ge�ip geride b�rakmak gerekir. Daha �nceleri �ehre biti�ik olan, �ehirden ayr� bir mahalleyi de (sefer y�n�nde olmas� durumunda) m�mur olmas� �art�yla ge�ip geride b�rakt�ktan sonra namaz k�salt�labilir. Ama bu mahalle har�b ise ve i�inde kimseler ya�am�yorsa, namaz� k�saltmaya ba�lamak i�in bunu ge�ip geride b�rakmak �art de�ildir. �ehir etraf�ndaki konutlar� ve buralara biti�ik k�yleri de ge�ip geride b�rakmak, namaz�n k�salt�larak k�l�nabilmesi i�in �artt�r. Ama �ehrin fin�s�na (m��temil�t�na) biti�ik k�yler bunun tersine olup namaz�n k�salt�larak k�l�nabilmesi i�in, buralar� ge�ip geride b�rakmak �art de�ildir. �ehir evlerinin g�zden kaybolmas� da �art de�ildir. Birbirlerine biti�ik de olsalar, ayr� da olsalar, haymalarda ya�ayan biri, haymahktan ��k�p hepsini geride b�rakmad�k�a namaz� k�saltarak k�lamaz. Ama su �zerinde (ki evlerde) ve odunlukta ya�ayan bir ki�i sefere ��karken sudan ve odunluktan ayr�lmad�k�a namaz� k�saltamaz. Tabi� e�er odunluk, ger�ekten �ok geni� de�ilse ve nehrin kayna�� veya d�k�ld�� yer �ok uzak de�ilse... Aksi takdirde m�mur durumdaki yerleri ge�mesi nazar-� itib�ra al�n�r. Yine bunun gibi kendi ik�met mahalline biti�ik �ehir fin�s�n� da ge�mek �artt�r. �Fin�:� �nsanlar�n maslahat�n� temin etmek i�in yap�lm�� tesislerdir. Ko�u meydan�, mezarl�k ve fazla topraklara ��pleri atma yeri gibi. E�er fina ile ik�met mahalli aras�nda 40 zira uzunlu�unda bir mezra veya meydanl�k bulunursa, bu fin�y� da ge�ip geride b�rakmak �art olmaz. Yine bunun gibi imardan say�lmad�� i�in, her ne kadar binalara biti�ik olsalar bile, bostanlar� ge�ip geride b�rakmak �art� da yoktur. Belde halk� senenin t�m�nde veya bir k�sm�nda burada ya�amakta olsa bile, namaz� k�saltmak i�in buray� ge�mek �art de�ildir.

Malikiler dediler ki: Seferi (yolcu), ya binalarda ya�an�lan bir yerden veya �ad�rlarda ya�an�lan bir yerden (ki buna bedevi denir) sefere ��kar. Yahut da da�larda ya�amakta olan biri gibi, ne binalar�n ve ne de �ad�rlar�n bulunmad�� bir yerden sefere ��kar. �ehirden sefere ��kacak olan ki�i, oran�n binalar�n� ge�ip geride b�rakmad�k�a namaz� k�saltarak k�lamaz. Yine �ehrin etraf�ndaki meydanl�klar� ve senenin bir k�sm�nda da olsa ahalisi taraf�ndan i�inde oturulan bah�e ve bostanlar� da ge�ip geride b�rakmas� gerekir. Tabi� bu bah�eler ve bostanlar�n h�kmen veya ger�ekten biti�ik olmas�ndan maksat, bu bah�e ve bostanlarda ya�ayanlar�n, �ehir halk�ndan istifade etmeleri demektir. B�yle olmad�� takdirde namaz� k�saltmak i�in bu gibi yerleri ge�mek zorunlu olmaz. Mera evleri de birbirine biti�ikse ve sakinleri aras�nda yak�nla�ma varsa, buralar da bir �ehir gibi say�l�r. Buradan sefere ��kan ki�inin, ancak b�t�n evleri geride b�rakt�ktan sonra namaz� k�saltmas� m�mk�n olur. �ad�rlarda ya�ayanlara gelince, buralardan sefere ��kan ki�i; sakinleri, bir kabile ve bir ev ad� alt�nda veya sadece bir ev ad� alt�nda toplanan �ad�rlar�n t�m�n� ge�ip geride b�rakmad�ktan sonra namaz� k�saltamaz. E�er bu �ad�r sakinleri sadece bir kabile ad� alt�nda toplan�yorsa ve aralar�nda bir yak�nl�k bulunuyorsa �ad�rlar�n t�m�n� ge�ip geride b�rakmad�k�a namaz� k�saltamaz. Aksi takdirde kendi �ad�r�n� ge�ip geride b�rakt�ktan sonra namaz� k�saltabilir. �ad�rs�z ve binas�z bir yerden sefere ��kan ki�i, bulundu�u mahalden ayr�l�nca namaz� k�saltabilir.

5. Namaz� k�saltman�n sah�h olabilmesi i�in, namaz� k�sa olarak k�lan yolcunun (sefer�nin) namaz� tam olarak k�lan muk�m birine t�bi olmamas� gerekir. B�yle birine t�bi olarak k�ld�� takdirde, namaz� tam olarak k�lmas� v�cib olur. Vakit i�inde de olsa, vakit d��nda da olsa bu ki�inin, namaz� tam olarak k�lmas� v�cibtir. Hanef�ler d��ndaki �� mezheb bu h�k�mde ittifak etmi�lerdir. Hanefiler dediler ki: Yolcunun (sefer�nin) ancak vakit i�inde muk�m olan bir imama uyarak namaz k�lmas� caizdir. Bu durumda da namaz� tam k�lmas� gerekir. Z�r� b�yle yapt��nda, iki rek�atlik farz� de�i�erek d�rde ��kar. Vakit ��kt�ktan sonra, muk�m imama t�bi olmak caiz olmaz. Z�r� vaktin ��kmas�ndan sonra, iki rek�atlik farz de�i�erek d�rt rek�ate y�kselmez. Vakit ��kt�ktan sonra namaz�, iki rek�at olarak zimmetine ge�mi� olur. Bu takdirde muk�m olan imama t�bi olursa namaz� bat�l olur. Z�r� bu durumdaki yolcu i�in birinci ka�de farzd�r. Muk�m olan imam i�inse b�yle de�ildir. Gerek vakit i�inde ve gerekse vakit d��nda imam�n durumunun kendisine t�bi olandan daha kuvvetli olmas� v�cibtir. Muk�m kimsenin misafire t�bi olmas� sahihtir. Vakit i�inde de olsa, d��nda da olsa h�k�m ayn�d�r. Muk�m, seferi olan imamla birlikte iki rek�at k�lar. �mam�n ikinci rek�atte sel�m vermesinden sonra kalk�p t�pk� mesb�k gibi �ki rek�at daha k�larak namaz�n� tamamlar. Yolcu, namaz�n t�m�n� veya bir k�sm�n� muk�m olan imamla birlikte k�lsa ve hatta yaln�zca son te�ehh�dde muk�m imama t�bi olsa, namaz� tam olarak k�lmas� gerekir. M�lik�ler d��ndaki mezhebler bu h�km�nde ittifak etmi�lerdir.

Malikiler dediler ki: Yolcu, muk�m olan imamla birlikte bir rek�at k�lamad�� takdirde, namaz� tam olarak k�lmas� gerekmez. Aksine, k�saltarak k�lmas� ic�b eder. Z�r� mukted�lik, ancak imamla birlikte tam bir rek�at namaz k�lma halinde tahakkuk eder. Yolcunun muk�m olana t�bi olmas� mekruh de�ildir. Ancak M�lik�ler buna muhalefet ederek yolcunun muk�m imama t�bi olmas�n�n mekruh oldu�unu s�ylemi�lerdir. Ancak bu imam kendisinden daha faziletli olursa veya �nemli bir �zelli�i bulunursa mekruh de�ildir.

6. Namaz� k�saltarak k�labilmek i�in, niyet bahsinde verilen tafsil�ta uygun olarak her namaz k�larken k�saltmaya niyet etmek �artt�r. Hanbel�lerle ��fi�ler bu h�k�mde ittifak etmi�lerdir. M�lik�lerle Hanef�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Malikiler dediler ki: Yolculuktaki namazlar�n ilkinde namaz� k�saltmaya niyet etmek, sonraki namazlar i�in de yeterli olur. Namazlar�n t�m�nde k�saltma niyetini yenilemeye gerek yoktur. Bu, t�pk� Ramazan�n ilk gecesinde oruca niyet edenin, bu niyetinin Ramazan ay�ndaki m�te�-kib geceler i�in de yeterli olu�u gibidir.

Hanefiler dediler ki: Namazdan �nce sefere niyet etmek gerekir. Sefere niyet edince de, (d�rt rek�atli) farzlar iki rek�at olur. Daha �nce de anlat�ld�� gibi niyette, rek�at say�s�n� belirlemeye de gerek yoktur. 442 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 666-673.

Namaz� K�saltmaya Engel Olan �k�met Niyeti

�k�mete niyet etmek, namaz� k�saltarak k�lmaya m�nidir. Bu ik�met m�ddeti ile ilgili olarak mezheblerin detayl� g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Pe�pe�e tam onbe� g�n ik�mete niyet eden ki�inin namaz�n� k�saltmas� caiz olmaz. Bu s�reden bir saat bile olsa, daha az bir m�ddet i�in ik�mete niyet eden ki�i muk�m say�lmaz. Namaz� k�saltman�n s�hhatine engel olan d�rt �ey vard�r:

1. Y�r�meyi bilfiil terk etmek. Misafir hen�z y�r�mekteyse ik�mete niyet etse bile, muk�m say�lmaz ve bu durumdayken namaz� k�saltarak k�lmas� v�cib olur.

2. �k�mete niyet etti�i yerin ik�mete elveri�li olmas�. Sahrada, harap bir adada veya denizde ik�mete niyet etse bile muk�m say�lmaz. Namaz� k�saltmas� v�cib olur.

3. �k�mete bir tek yerde niyet etmek. �ki beldede ik�mete niyet edip bunlardan birini belirlemezse yine ik�met niyeti ge�erli olmaz.

4. Yolcu, ba��ms�z karar verme yetkisine s�hib olmal�d�r. Bir �st�ne t�bi olarak seferde bulunan bir ki�i, ik�mete niyet etse bile, bu niyeti sah�h olmaz. Ba�l� bulundu�u �st�n�n ik�mete niyet etti�ini bilmedi�i s�rece namaz�n� k�saltarak k�lar. �� g�nl�k bir yola gitmeye niyet eden ki�i, bu yolculu�u tamamlamadan d�nerse, s�rf d�n��e kasdetmekle namaz� tam olarak k�lmas� v�cib olur. Yine sefer mesafesini tamamlamadan �nce ik�mete niyet eden ki�i de vard�� ilk yerde -bu yer ik�mete elveri�li olmasa bile- namaz� tam olarak k�lmal�d�r. Onbe� g�nden az bir s�re i�in ik�mete niyet eden veya bir yerde ik�met etti�i halde ik�met i�in niyet etmeyen ki�i, bu hal �zere senelerce kalsa bile seferi say�l�r; namaz� k�saltarak k�lmas� v�cib olur. Bu ki�i, s�zgelimi bir kafileyi beklemekteyse ve bu kafilenin de onbe� g�nden �nce gelmiyece�i biliniyorsa, ik�mete niyet etmi� say�l�r. Bu takdirde namaz� tam olarak k�lmas� v�cib olur.

Hanbeliler dediler ki: Yolcu, ik�mete elveri�li bir yerde olmad�� halde mutlaka ik�mete niyet etti�inde veya kendisine yirmi vakitten fazla namaz�n v�cib olaca�� bir s�re i�in ik�mete niyetlendi�i takdirde, namaz� k�saltarak k�lmas� caiz olmaz. Ayn� �ekilde bir ki�i, bir i� i�in ik�mete niyet eder ve bu i�in -girdi�i g�nle ��kt�� g�n d�hil olmak �zere- d�rt g�nden �nce tamamlanmayaca��n� zannederse, namaz�n� tam olarak k�lmas� gerekir. Sefer esnas�nda bir i� i�in bir yerde ik�mete niyet etmeksizin kal�r ve bu i�in ne zaman bitece�ini bilmezse, senelerce kalsa bile namaz� k�saltarak k�lar. Bu i�in sefer h�km�n� kesmeyecek bir s�re i�inde tamamlanma ihtimali bulundu�u s�rece, ik�met s�resinin az veya �ok olmas� hususunda kuvvetli bir samda bulunsa da namaz� k�saltarak k�lar. Sefer mesafesinin sonuna varmadan geri d�nen yolcu, kendi as�l yerine d�nerken namaz� tam olarak k�lar.

Malikiler dediler ki: D�rt g�nl��ne ik�mete niyet eden yolcunun sefer h�km� kesilir ve namaz� tam olarak k�lmas� gerekir. Ancak bunun iki �art� vard�r:

1. �k�mete niyet edilen s�re d�rt tam g�n olmal�d�r. �k�met edece�i yere fecrin do�u�undan sonra girdi�i g�n, ik�met s�resinden say�lmaz. Yine ik�met yerinden ��kt��nda fecir do�mu�sa o g�n de ik�met s�resinden say�lmaz.

2. Bu ik�met s�resi i�inde ki�iye yirmi vakit namaz v�cib olmal�d�r. D�rt tam g�n ik�met edip d�rd�nc� g�n�n gurubundan sonra ik�met yerinden ��k�p giderse ve buna da ik�metten �nce niyet etmi�se, ik�met esnas�nda (kendisine yirmi vakit namaz v�cib olmad��ndan �t�r�) namaz� k�saltarak k�labilir. Yine ayn� �ekilde, bir yere g�ne�in zevali esnas�nda ik�met i�in gelen misafir, �� g�n ve d�rd�nc� g�nden bir miktar kald�ktan sonra oradan g��meye niyet etmi�se, d�rt g�n� tamamlamam�� oldu�undan �t�r� namaz�n� k�saltarak k�lar. �u var ki; ik�met niyeti ya sefer ba�lang�c�nda veya sefer esnas�nda olur. E�er ik�mete sefer ba�lang�c�ndayken niyet etmi�se, seferin ba�lang�� noktas�yla ik�met yeri aras�ndaki mesafe, namaz� k�saltarak k�lmaya ruhsat verecek bir uzunlukta olabilece�i gibi, olamayabilir de. E�er namaz� k�saltmaya ruhsat verecek bir uzunluktaysa, ik�met mahalline bilfiil ula��ncaya kadar namaz� k�saltarak k�lar. Aksi takdirde namaz� ba�tan itibaren tam olarak k�lar. Ama ik�mete sefer esnas�nda niyet etmi�se, bilfiil ik�met mahalline girinceye kadar, namaz�n� k�saltarak k�lar. Aradaki mesafe, namaz� k�saltmaya elveri�li olsa da, olmasa da durum ayn�d�r. Ayr�ca i�inde ik�mete niyet edilen yerin, ik�mete elveri�li olmas� da �art de�ildir. An�lan bu ik�meti, i�inde imar edilmi� yerler bulunmayan bir yerde yapmaya niyet ederse, s�rf oraya girmekle namaz� k�saltamaz. Misafirin, gitti�i yerde, kendisi gibilerinin �det olarak d�rt g�n veya daha fazla ik�met ettiklerini bilmesi de, ik�mete niyet etmek gibidir. Bu durumda ik�mete niyet etmese bile, namaz� tam olarak k�lar. Ama �dete muhalefet ederek, ba�kalar�n�n �detinin tersine d�rt g�n ik�met etmemeye niyet ederse, sefer h�km� kesilmez. Korkulu bir yerde askerin ik�mete niyet etmesi de istisna l�larak sefer h�km�n� kesmez. Sefer esnas�nda asker, ik�mete niyet etmeksizin bir mahalde ik�met ederse, uzun m�ddet kalsa bile bu ik�meti, namaz� k�saltmas�na engel olmaz. Ama seferi sona erdi�i yerde, ik�mete niyet etmeksizin de olsa, ik�met ederse bu ik�meti, namaz� k�saltmas�na engel olur. Ancak buradan da, sefer h�km�n� kesecek m�ddetten �nce ��kaca��n� bilir veya zannederse namaz�n� k�saltarak k�labilir. Sefere ba�lad�ktan sonra, hareket etmi� oldu�u yere geri d�nen ki�inin bu d�n�� (d�nd�� bu ilk yer kendisinin vatan� da olsa, ik�met mahalli de olsa), ba�l� ba��na bir sefer say�l�r. E�er geri d�n�� mesafesi, namaz� k�saltacak bir uzunluktaysa namaz� k�salt�r. Aksi takdirde k�saltamaz. Geri d�nd�� bu yerde ik�mete niyet etmese de, geri d�n�� unutmu� oldu�u bir i�i g�rmek amac�yla da olsa ayn� h�k�m ge�erlidir.

�afiiler dediler ki: Misafir, giri� ve ��k�� g�nleri d��nda d�rt tam g�n ik�mete niyet ederse, namaz� tam olarak k�lmal�d�r. �k�mete bundan az bir s�re i�in niyet eder veya hi�bir niyette bulunmazsa, bilfiil d�rt g�n ik�met etse dahi namaz� k�saltarak k�labilir. Bu anlat�lanlar, misafirin ik�met mahallinde kalmaya ihtiy�c� olmamas� durumuyla ilgilidir. Ama ik�met mahallinde kalmaya ihtiy�c� olur ve i�inin d�rt g�nden �nce tamamlanmayaca��n� kesinlikle bilirse, orada sadece kal�p beklemekle sefer h�km� sona erer. Buraya ula��nca ik�mete niyet etsin etmesin muk�m say�l�r. D�rt tam g�n kalaca��n� kesinlikle bilmez de i�inin tamamlanmas� g�nden g�ne kal�rsa, bu durumda onsekiz g�n s�reyle namaz�n� k�saltarak k�lar. 443 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 673-675.

Namaz� K�saltmay� �ptal Eden �eylerle Vatan-� Asl� Ve Di�er Vatanlar

Sefere ��k�l�rken, namaz�n k�salt�lmas�n�n mubah olmaya ba�lad�� noktaya geri d�n�lmesi esnas�nda namaz� k�saltmak bat�l olur. Bu yer, misafirin vatan� olsun, olmas�n ayn� h�km� gerekli k�lar. Geri d�nmeye niyet etmek de bilfiil geri d�nrmk gibidir. Mezheblerin buna ili�kin detayl� g�r��leri a�a��da anlat�lm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Misafir, ��kt�� yere geri d�nd��nde, bu d�n�� namaz� k�saltma mesafesinden �nce olmu� olsa bile, seferi bat�l olur. Yine bunun gibi d�nmedi�i halde, sadece d�nmeye niyet etmekle de seferi bat�l olur ve her iki durumda da namaz� tam k�lmas� gerekir. Namaz� k�saltma mesafesini katettikten sonra geri d�nerse, d�n�� bilfiil tahakkuk ettikten sonra, namaz� tam olarak k�lar. Salt niyet etmekle veya d�n��e ba�lamakla seferin h�km� sona ermez ve namaz� k�saltarak k�lar. Hanef�lere g�re vatan iki k�sma ayr�l�r:

1. Vatan-� asl�: �nsan�n do�du�u veya orada kendi nik�h�ndaki bir e�inin bulundu�u bir yerdir. Bunun yan�nda do�um yeri olmad�� veya e�i bulunmad�� halde, r�zk�n� temin etti�i yer de asl� vatan say�l�r.

2. Vatan-� ik�met: �k�mete niyet edilerek i�inde onbe� g�n veya daha fazla bir s�re kal�nmaya elveri�li olan bir yerdir. Vatan-� asl�, ancak kendi misli olan bir vatanla iptal edilebilir. Diyelim ki, Asyot�ta do�an bir ki�i i�in Asyot, vatan-� asl�dir. Bu ki�i Asyot�-tan ��k�p K�hire�ye gider ve orada evlenirse veya yerle�mek ve ge�imini sa�lamak i�in orada kal�rsa, Kahire onun vatan-� asl�si olur. Bir ara K�-hire�den do�um yeri olan Asyot�a misafirli�e giderse, sefer h�km�n� kesecek kadar kalmaya niyet etmedi�i takdirde namaz�n� k�saltarak k�lmas� v�cib olur. ��nk� Asyot her ne kadar vatan-� asl�si ise de, kendi misli olan K�hire�yle iptal edilmi�tir. �ki vatan-� asl�den, ilkinin yenisiyle iptal edilmesi i�in aralar�nda, namaz� k�saltacak kadar gerekli mesafenin bulunmas� �art de�ildir. Mesel� Vasit�de do�mu� olan bir ki�i, yerle�mek amac�yla K�hire�ye g�� etmi� veya orada evlenmi�se; bil�hare K�hire�den Asyot�a do�ru sefere ��k�p yolda Vasit�ye u�rar veya Vasit�nin i�ine girerse namaz�n� k�saltarak k�lar. ��nk� Vasit� her ne kadar onun vatan-� asl�si ise de, kendi misli olan Kahire nedeniyle -ikisi aras�nda namaz� k�saltacak kadar mesafe bulunmasa da- vatan-� asl� olmaktan ��km��t�r. Vatan-� asl�, vatan-� ik�metle iptal edilmez. Bir ki�i do�um yerinden veya e�inin beldesinden veyahut da ge�imini temin etti�i yerden sefere ��k�p bir tarafa gider ve orada onbe� g�n kald�ktan sonra ��km�� oldu�u yere geri d�nerse burada ik�mete niyet etmese bile, namazlar�n� tam olarak k�lmas� v�cib olur. ��nk� vatan-� ik�met, vatan-� asl�yi iptal etmez. Vatan-� ik�metin iptaline gelince bu, �� eyle olur:

1. Vatan-� asl� ile iptal edilir. Mesel� onbe� g�n Mekke�de ik�met eden bir ki�i, Min�ya gidip orada evlenirse, sonra d�n�p Mekke�ye gelirse, namaz� k�sa olarak k�lmas� gerekir. Z�r� vatan-� ik�meti olan Mekke, vatan-� asl�si olan Min� ile iptal edilmi�tir,

2. Vatan-� ik�met, kendi misli olan bir vatan-� ik�metle iptal edilir. Bir ki�i, namaz� k�saltmay� gerekli k�lan mesafedeki ik�mete elveri�li bir yere gidip orada niyet ederek onbe� g�n ik�met eder, sonra da oradan ba�ka bir yere giderek ayn� �ekilde ik�met ettikten sonra ilk yerine geri d�nerse, orada onbe� g�n ik�mete niyet etmedi�i takdirde namaz� k�saltarak k�lmas� v�cib olur. Z�r� ilk vatan-� ik�met, ikinci vatan-� ik�metle iptal edilmi�tir. Vatan-� asl�de de oldu�u gibi, iki vatan-� ik�metten birinin di�erini iptal etmesi ��in aralar�nda namaz� k�saltmay� gerektiren bir mesafenin bulunmas� �art de�ildir.

3. Vatan-� ik�met, sefere kendisinden yeniden ba�lan�lmakla iptal edilmi� olur. Namaz� k�saltarak k�lma ruhsat�na sahip seferi bir ki�i, ik�mete elveri�li bir yerde onbe� g�n veya daha fazla s�reyle ik�met eder, sonra buradan ba�ka tarafa gitmeye niyetlenirse, buradan ��k��a ba�lad�� anda vatan� ik�meti bat�l olmu� olur. Bir i� i�in buraya tekrar geri d�nerse, namaz� k�saltarak k�lar. ��nk� yeni bir seferi buradan ba�latmas�yla, buras�n�n vatan-� ik�met olu�u bat�l olmu�tur. Seferi, vatan-� ik�met d��ndaki bir yerden ba�latmak, vatan-� ik�meti iki �artla bat�l k�lmaz:

a. Seferi yoldan se�erken vatan-� ik�metine u�ramazsa, vatan-� ik�meti bat�l olur. U�rarsa bat�l olmaz.

b. Vatan-� ik�metle seferin ba�lat�ld�� yer aras�nda namaz� k�saltmay� gerekli k�lan bir mesafe bulunmal�d�r. Aradaki mesafe bundan az olursa vatan-� ik�met bat�l olmaz. Mesel� iki t�ccar d��nelim: Bunlardan biri Asyot�tan, di�eri de C�rca�dan yola ��k�yor olsun. Asyot�tan ��kan, K�hire�ye gelip ik�mete niyet ederek onbe� g�n kal�yor. C�rca�dan ��kan ise Kefr��z-Zeyyat�a gelip orada ik�mete niyet ederek onbe� g�n kal�yor. Bu durumda Kahire birincisinin, Kefr��z-Zeyyat da ikincisinin vatan-� ik�meti olur. Kahire ile Kefr��z-Zeyyat aras�nda namaz� k�saltmay� gerekli k�lacak bir mesafe vard�r. Bu adamlar�n ikisi de bulunduklar� yerden hareket edip Benha�ya gelirlerse namaz� tam olarak k�larlar. ��nk� K�hire�yle Benha aras�ndaki mesafe, namaz� k�saltmak i�in yeterli de�ildir. Ayn� �ekilde Kefr��z-Zeyyat�la Benha aras�ndaki mesafe de yeterli de�ildir. Bu t�ccarlardan ikisi de Benha�da onbe� g�n ik�met ederlerse, vatan-� ik�metleri olan Kahire ile Kefr��z-Zeyyat, vatanlar� olmaktan ��kar. Z�r� �nce de belirtildi�i gibi vatan-� ik�met, kendi misliyle bat�l olur. Bu takdirde Benha, ikisinin de vatan-� ik�metleri olmu� oluyor. Bunlar Kefr��z-Zeyyat�ta, K�hire�ye seferi ba�latmak maksad�yla Benha�dan Kefr��z-Zeyyat�a gidip orada bir g�n kald�ktan sonra K�hire�ye hareket ederlerse, Kefr��z-Zeyyat�ta iken namazlar�m tam olarak k�larlar. ��nk� Benha ile Kefr��zZeyyat aras�ndaki mesafe, namaz� k�saltmak i�in yeterli de�ildir. Bunlar K�hire�ye giderken yolda Benha�ya u�rarlarsa, yine namazlar�n� tam olarak k�larlar. ��nk� her ne kadar Kefr��z-Zeyyat�la Kahire aras�ndaki mesafe namaz� k�saltmak i�in yeterli ise de, bunlar sefer esnas�nda Benha�ya u�ram�� olmakla oran�n vatan-� ik�met olu�unu iptal etmemi� olmaktad�rlar. Z�r� sefer, ba�ka bir yerden ba�lat�lmakla vatan-� ik�met iptal edilmi� olmamaktad�r. Ki ba�lat�ld�� yer Kefr��z-Zeyyat�t�r ve aradaki mesafe de namaz� k�saltma mesafesinden azd�r. Ayr�ca yolcu de zaten, Benha�ya u�ram��t�r.

Malikiler dediler ki: Bir ki�i namaz� k�saltacak kadar bir mesafeyi katetme niyetiyle sefere ��kar, sonra hareket etmi� oldu�u yere geri d�nerse, geri d�nd�� bu belde kendisinin ya asl� beldesi, yani do�up n�fusuna kay�tl� oldu�u yer olur, yahut da asl� beldesi olmay�p s�rekli olarak ik�met etmek istedi�i ba�ka bir belde olabilir. ��nc� olarak da geri d�nd�� bu belde, sefer h�km�n� kesecek bir m�ddet i�in niyet ederek ik�met etmek istedi�i bir belde olabilir. Bu ki�i asl� beldesine veya s�rekli olarak ik�met etmek istedi�i beldeye geri d�nerse, s�rf buraya girmekle namaz� tam olarak k�lar. Burada sefer h�km�n� kald�racak ik�mete niyet etmese bile muk�m gibi namaz� tam olarak k�lar. Ancak daha �nce orada oturmay� terkederek ��k�p gitmi�se, d�n��te burada namaz� k�saltarak k�lmas�na herhangi bir engel yoktur. Ancak bu ki�inin burada kendisiyle zifafa girdi�i bir e�i bulunur veya burada sefer h�km�n� kald�racak bir ik�mete niyet ederse, namaz� tam olarak k�lmas� gerekir. Anlat�lan bu h�k�m, ki�inin �nce sefere ��k�p sonra geri d�nd�� beldede bulunmas� durumuyla ilgiliydi. Bu beldeye geri d�n�� i�in yola koyulma durumundaysa aradaki mesafeye bak�l�r. Bu mesafe, namaz� k�saltmay� gerekli k�lacak bir mesafe ise, namaz� k�saltarak k�lar. Aksi takdirde tam olarak k�lar. Geri d�n�� mesafesi namaz� k�saltmaya yeterli de�ilse, seferin h�km� bat�l olur. Dolay�s�yla geri d�n�� esnas�nda ve d�nd�� ehre girdikten sonra da namazlar�n� tam olarak k�lmas� gerekir. Geri d�nd�� belde, kendi asl� beldesi veya s�rekli ik�met etmek istedi�i bir belde olmasa bile, namaz�n� tam olarak k�lmas� gerekir. Geri d�nd�� bu yer, kendi asl� beldesi veya s�rekli olarak ik�met etmeye hen�z yoldayken niyet etmi� oldu�u bir belde ise, buraya girdi�inde, s�rf girmi� olma nedeniyle sefer�li�i kalkar. Ki�inin kendisiyle evlenip d�nya evine girdi�i e�inin -bu e�i kendisiyle k�s de�ilsebulundu�u belde de bu h�kme t�bidir. S�rf buraya girmi� olmakla, sefer�li�i ortadan kalkar. Ki�i, geri d�n�� esnas�nda an�lan beldelerden birine girmeye niyet ederse, niyet etti�i noktayla gidece�i belde aras�ndaki mesafeye bak�l�r. Bu, namaz� k�saltmay� gerekli k�lacak bir mesafe ise, seyir esnas�nda namaz� k�saltarak k�lar. E�er mesafe, namaz� k�saltmaya ruhsat verecek kadar uzun bir mesafe de�ilse, seyir esnas�nda da namaz� tam olarak k�lar. Baz�lar�, mesafe �art� aranmaks�z�n mutlak olarak namaz�n k�salt�labilece�i g�r��ndedirler. An�lan beldelerden birine u�ray�p ge�mek, namaz�n k�salt�larak k�l�nmas�na engel olmaz. Ki�inin kendisiyle zifafa girmemi� oldu�u veya zifafa girdi�i halde darg�n oldu�u e�inin beldesine girmesi de namaz� k�saltarak k�lmas�na engel olmaz.

�afiiler dediler ki: Vatan, ki�inin yaz-k�� s�rekli olarak ik�met etti�i yerdir. Bu tan�ma uymayan yerler vatan de�ildir. Seferdeki bir ki�i, ister bir ihtiya�tan dolay�, ister herhangi bir ihtiya� olmaks�z�n vatan�na geri d�nd��nde d�rt g�n ik�mete niyet etse de, etmese de sefer�li�i ortadan kalkar. Geri d�n�� esnas�nda, vatana ula��ncaya dek namaz� k�saltarak k�lar. Geri d�n��, vatan�ndan ba�ka bir beldeye ise bu d�n��, ya bir ihtiya� i�indir veya bir ihtiya� i�in de�ildir. D�n�� e�er bir ihtiya� i�in de�ilse, menzile varmadan sefer h�km�n� kesecek s�reli bir ik�mete niyet etmedik�e sefer�li�i ortadan kalkmaz. Ancak bu niyeti yaparken durgun vaziyette olup y�r�y�� h�linde olmamal� ve ba�kas�na ba�l� olmadan kendi ba��na karar verme yetkisine s�hib olmal�d�r. Bu niyeti yapt�ktan sonra s�rf menzile kavu�mu� olmakla sefer�li�i ortadan kalkar. Mezk�r ik�mete niyet etmeyince, iki durum m�stesna olmak �zere sefer�li�i kalkmaz.

1. Bilfiil mezkur ik�mette bulunmak,

2. Veya menzile ula�t�ktan sonra mezk�r ik�mete niyet etmek. Seferden d�n�� (kendi vatan�ndan ba�ka yere olmakla birlikte), bir ihtiya� i�inse ve bu i�in d�rt g�nden �nce tamamlanmayaca��n� kesin olarak biliyorsa, ik�mete niyet etmese bile s�rf oraya ula��p yerle�mekle sefer�li�i sona erer. Ama i�inin d�rt g�nde tamamlanaca��n� bilirse, seferili�i ortadan kalkmaz ve o beldede bulundu�u s�rece namazlar�n� k�saltarak k�lar. Bu anlat�lanlar, seferi ki�inin b�t�n zaman boyunca i�in tamamlanmas� beklentisi i�inde olmamas�yla ilgilidir. Ama b�t�n zaman boyunca i�inin tamamlanmas� beklentisi i�inde olursa, seferili�i kalkmaz ve tam onsekizg�n boyunca namazlar�m k�saltarak k�labilir. Niyet etmek de, bilfiil vatana d�nmek gibidir. Ancak bu niyeti yaparken y�r�y�� h�linde de�il, durmu� vaziyette olmal�d�r. Seferi ki�inin kendi vatan�ndan ba�ka bir beldeye d�nmeye niyet edi�ine gelince; bu d�n��, e�er bir ihtiya�tan �t�r� ise sefer�li�i sona ermez. D�n�p d�nmemekte teredd�t etmek de, d�nmek gibidir.

Hanbeliler dediler ki: Seferi ki�i, yolculu�a ilk ba�lad�� vatan�na d�nd�� veya d�nmeye niyet etti�i takdirde, bulundu�u yerle vatan� aras�ndaki mesafe, namaz� k�saltma mesafesinden az ise namaz� tam olarak k�lmas� v�cib olur. Buradan ikinci kez ayr�l�ncaya veya bu niyetinden vazge�inceye kadar namazlar�n� tam olarak k�lmaya devam eder. D�nmeden veya d�n��e niyet etmeden �nce k�saltarak k�lm�� oldu�u namazlar� iade etmesine gerek yoktur. D�n��n�n bir ihtiya�tan �t�r� olmas�yla, kesin bir d�n�� olmas� aras�nda bu h�k�m bak�m�ndan herhangi bir fark yoktur. Seferi ki�inin d�n��e niyet etti�i yerle vatan� aras�ndaki mesafe, namaz� k�saltmay� gerekli k�lacak bir uzunluktaysa, bu geri d�n��n uzun bir yolculuk say�lmas�ndan dolay�, d�nerken de namazlar�n� k�saltarak k�lar. Seferdeki ki�i, yolu �zerinde bulunan kendi vatan�na herhangi bir ihtiya� i�in de�il de s�rf yol �zerinde bulundu�undan �t�r� u�rarsa namazlar�n� tam olarak k�lar. Yine ayn� �ekilde seferi bir ki�i, vatan� olmasa bile evlenmi� oldu�u beldeye u�rarsa, namazlar�n� oradan ayr�l�ncaya kadar tam olarak k�lar. 444 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 675-680.

CEM-� TAKD�M VE CEM-� TE�H�R

Tan�m�

Namaz k�lan ki�inin ��le vaktinde, ikindi namaz�n� ��le namaz� ile birlikte k�lmas�na �cem-i takd�m� denir. Bu durumda vakti girmeden �nce ikindi namaz�, ��le namaz�yla birlikte k�l�nm�� olmaktad�r. Namaz k�lan ki�inin ��le namaz�n�, vakti ��k�ncaya kadar geciktirip ikindi vaktinde ikindi namaz�yla birlikte k�lmas�na ise �cem-i te�h�r� denir. Yats� namaz�yla ak�am namaz� da, t�pk� ��le ve ikindi namazlar� gibi her iki �ekilde de k�l�nabilirier. Sabah namaz�na gelince, bunun hi� bir halde ba�ka bir vakit namaz�yla bir arada k�l�nmas� sah�h olmaz. Belirtece�imiz sebeplerden birinin mevc�d olmamas� halinde m�kellef bir ki�inin, farz namazlardan birini vaktinden sonraya b�rakmas� veya vaktinden �nceye almas� caiz olmaz. Z�r� noksanl�klardan m�nezzeh Y�ce Allah, her namaz� t�yin edilen kendi vaktinde k�lmam�z� emretmek �zere ��yle buyurmu�tur:

All�h Subh�nehu ve Te�l�, ��yle buyurmaktad�r:

��phesiz ki namaz, m��minler �zerine vakitleri belirli olarak farz k�l�nm��t�r.� 445 Nisa: 4/103.

�sl�m D�ni kolayl�k ve m�samaha d�ni oldu�undan dolay�, me�akkatlerin bulunmas� h�linde, s�k�nt�lar� gidermek amac�yla namazlar�n, vakitleri d��nda k�l�nmas�n� mubah saym��t�r. 446 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 681.

Cem-i Takdimle Cem-i Te�h�rin H�k�m Ve Sebepleri Vakit namazlar�n�n ikisini bir arada k�lmak, (baz� hallerde) caizdir. Bir arada k�lman�n sebep ve �artlar�na gelince; bunlar, mezheblere g�re detayl� olarak a�a��da ayr� ayr� anlat�lm��t�r. Malikiler dediler ki: Namazlar� cemetmenin sebepleri �unlard�r:

1. Sefer�lik.

2. Hastal�k.

3. Ya�mur.

4. Karanl�kla birlikte (yollar�n) �amurlu olmas�.

5. Hac ib�detini ed� etmekte olan ki�inin Arafat�ta veya M�zdelife�de bulunmas�. �imdi de bu sebeplerin izah�na ge�elim:

1. Sefer�lik: Bundan maksat, namaz�n k�salt�lmas�n� gerekli k�lan veya k�lmayan mutlak m�n�daki seferdir. Yaln�z, bu seferin haram, ya da mekruh ama�l� olmamas� �artt�r. Mubah ama�l� bir seferde bulunan ki�inin ikindi namaz�n� �ne alarak ��leyle birlikte cem-i takdim �eklinde k�lmas� iki �artla caiz olur:

a. Mola verilecek yere inmesi esnas�nda, g�ne� zevale ermi� olmal�d�r.

b. �kindi vaktinin girmesinden �nce hareket etmeye, ikinci molay� ise g�ne�in batmas�ndan sonra yapmaya niyet etmelidir. E�er ikinci molay� g�ne�in sararmas�ndan �nce yapmaya niyet ederse, hareketten �nce ��le namaz�n� k�lmal�, ikindi namaz�n� ise ikinci molaya b�rakmal�d�r ki, bu v�cibtir. ��nk� ikinci mola, ihtiyar� vakit i�inde yap�lm�� olacakt�r. Durum b�yle olunca ikindi namaz�n� �ne alarak ��leyle birlikte k�lmaya sebep kalmamaktad�r. Cemedilerek ��leyle birlikte kil�n�rsa, g�nahk�r olmakla birlikte yine de sah�h olur. �kinci molada da ihtiyar� vakit i�inde ikindiyi iade etmek mendub olur. G�ne�in sararmas�ndan sonra ve gurubundan �nce ikinci molaya niyet ederse, ��le namaz�n� hareketten �nce k�lar. �kindiyi ise dilerse �ne alarak ��leyle birlikte k�lar dilerse ikinci molada k�lmak �zere erteler. ��nk� ikinci mola, her hal�k�rda zarur� vakitte vuk�bulmu� olacakt�r. Cemedip etmemek aras�nda serbest b�rak�lmas� �undan ileri gelmektedir: Bu durumdaki bir kimse ikindiyi �ne al�p ��leyle birlikte k�larsa, sefer nedeniyle ilk zar�r� vakitte k�lm�� olur. �kinci molaya ertelerse me�r�-zar�r� vakitte k�lm�� olur. Seferde bulunan ki�i seyir halindeyken ��le namaz�n�n vakti girerse -ki bu da g�ne�in zev�liyle olur-, e�er g�ne�in sararmas� esnas�nda veya daha �nce mola vermeye niyet etmi�se, ��le namaz�n� mola esnas�nda ikindiyle birlikte cem-i teh�r etmek �zere erteleyebilir. E�er mola vermeye g�ne�in batmas�ndan sonra niyet ederse, ��leyi ikindiyle birlikte k�lmak �zere tehir etmesi caiz olmaz. Molas� g�ne�in batmas�ndan sonra olaca��na g�re, ikindi namaz�n� da molaya kadar ertelemesi caiz olmaz. ��nk� b�yle yaparsa her iki namaz� da vakitleri d��na ��karm�� olacakt�r. Bu ki�i ancak s�reten iki namaz� cemedip k�lacakt�r. ��le namaz� ihtiyar� vaktinin sonunda, ikindi namaz� da ihtiyar� vaktinin ba��nda k�l�nm�� olacakt�r. Ak�am namaz�yla yats� namaz� da bu detaylar a��s�ndan t�pk� ��le ve ikindi namazlanyla ayn� h�k�mlere tabidirler. �u farkla ki: Ak�am namaz�n�n ilk vakti olan g�ne�in batma an�, ��le namaz�na nisbetle g�ne�in zevale ermesi gibidir. Gecenin ilk ��te biri de, ikindi namaz�ndan sonra g�ne�in sararmas� mes�besindedir. Buna g�re, ak�am namaz�n�n vakti yolcunun mola verdi�i s�rada girmi�se ve yats�n�n girmesinden �nce hareket etmeye, fecrin do�mas�ndan sonra da ikinci molaya niyet etmi�se, bu takdirde hareketten �nce yats�y� �ne alarak ak�am namaz�yla birlikte cem-i takdim �eklinde k�lar. E�er ikinci molay� gecenin ilk ��te birinin sona ermesinden �nce vermeye niyet ederse, yats�y� o zamana ertelemelidir. E�er ikinci molay� gecenin ilk ��te birinden sonra vermeye niyet ederse, hareketten �nce ak�am namaz�m k�lar. Yats�y� ise dilerse ak�am namaz�yla birlikte cem-i takdim �eklinde k�lar, dilerse ikinci molada k�lmak �zere erteler. K�yas, bu do�rultudad�r. Misafirlikte namazlar� cemederek k�lmak caiz olmakla birlikte evl� olan h�kme ters d��mektedir ve yap�lmamas� daha iyidir. Ayr�ca namazlar� cem�ederek k�lmak, sadece kara yoluyla yap�lan seferlerde caiz olur. Deniz yolculu�undaysa caiz de�ildir. Z�r� namazlar� cemetme ruhsat�, sadece karada yap�lan yolculuklar i�in ge�erlidir.

2. Hastal�k: E�er hasta kimsenin her namaz i�in ayr� ayr� abdest al�p ayakta durmas� zor oluyorsa, mesel� kar�n a�r�s�na tutulmu� bir kimsenin ��le ve ikindiyi, ak�am ve yats�y� s�reten cemederek k�lmas� caiz olur. S�reten, cemden kas�t: ��le namaz�m ihtiyar� vaktinin sonunda, ikindiyi ise ihtiyar� vaktinin ba��nda; ak�am namaz�m ufuktaki �afa��n az �ncesinde, yats�y� da bu �afa��n kaybolu�unun ba�lang�c�nda k�lmakt�r. Bu namazlar�n bu �ekilde cemedili�leri, ger�ek anlamda bir cemedi� de�ildir. Z�r� bu namazlar�n her biri, kendi vaktinde k�l�nm�� olmaktad�r ve bu da ker�hetsiz olarak caizdir. B�yle yapan ki�i, vaktin ba�lang�c�nda namaz k�lma faziletini elde eder. Ama mazereti olmayanlar�n durumu bunun tersinedir. Mazereti olmayan bir ki�i i�in s�reten cemedi� her ne kadar caizse de, vaktin ba�lang�c�nda namaz k�lma faziletini ka��rm�� olur. S�hhatli ki�i, e�er bulundu�u vakitten sonra gelecek olan vaktin girmesi esnas�nda; mesel� ��ledeyken ikindi vaktinin girmesi esnas�nda istenilen �ekilde namaz k�lmas�n� engelleyen bir bask�n�n veya namaz k�lmas�na m�ni bir bayg�nl��n vuk�bulaca�mdan korkarsa, ikinci vaktin namaz�n� �ne al�p bulundu�u vaktin namaz�yla cemederek k�labilir. Bunu yapt�ktan sonra korktu�u �eyle kar��la�mazsa, zarur� vakitte olsa bile, �ne alarak k�ld�� namaz� iade etmesi m�stehab olur.

3/4. Ya�mur ve karanl�kla birlikte �amur: Sa�anak h�linde ya�mur ya�ar da, normal insanlar� ba�lar�n� �rtmeye zorlarsa ve karanl�kla birlikte yollarda fazla miktarda �amur bulunup da normal bir insan�, ayakkab�lar�n� ��karmaya zorlarsa, yats� namaz�n� s�k�nt� �ekmeksizin cemaatle k�labilmek i�in, ak�am namaz�yla birlikte cem-i takdim ederek k�lmak caiz olur. Bu durumda ak�am namaz�n�n vaktinde mescide gidip ak�amla yats�y� birlikte k�lmak caizdir. Bu cem�edi�, evl� olan h�km�n tersi anlam�nda caizdir. Sadece mescidlere �zg� olup evlerde yap�lmas� caiz olmayan bu cem-i takdimin uygulan�� u keyfiyetle olur: �nce �det oldu�u gibi ak�am namaz� i�in y�ksek sesle ezan okunur. Ezandan sonra �� rek�at namaz k�lacak kadar bir s�re beklemek mendub olur. Bundan sonra ak�am namaz� k�l�n�r. Daha sonra da mendub olarak, minare �zerinde de�il de, mescid i�inde yats� ezan� okunur. Minare �zerinde okunmay��n�n sebepi, halk�n, yats� vaktinin girdi�ini zannetmemesi i�indir. Bu ezan hafif sesle okunduktan sonra yats� namaz� k�l�n�r. �ki namaz aras�nda nafile k�larak fas�la yapmamal�d�r. Cemedilen di�er namazlar aras�nda da nafile k�lmak mekruhtur. Arada nafile k�larak da iki namaz� cemetmek m�mk�nd�r. Ya�mur nedeniyle yats� namaz�n�n ak�am namaz�yla birlikte k�l�nmas� h�linde yats� namaz�ndan sonra da nafile k�l�nmaz. Vitir namaz� ise, ufuktaki �afa��n kaybolmas� zaman�na dek ertelenir. ��nk� vitir, ancak bu vakitten sonra sah�h olur. Mescidde tek ba��na namaz k�lan ki�inin, iki namaz� birle�tirerek k�lmas� caiz olmaz. Ancak bu tek ki�i, mescidin g�revli imam� olur ve kendine mahsus �ekilece�i bir odas� bulunursa, yaln�z ba��na iki namaz� cemetmesi caiz olur. Bunu yapmak i�in de hem imaml��a hem cem�e niyet eder. ��nk� o, ayn� zamanda cemaat mertebesine inmi� say�lmaktad�r. Mescidde itik�fa girmi� olan ki�inin de, iki namaz� cemedip k�lan kimseleri bulmas� h�linde onlarla birlikte cemedip k�lmas� caiz olur. Birle�tirilerek k�l�nan namazlar�n ilkine ba�lad�ktan sonra ya�mur kesilecek olursa cemetmek c��z olur. Ama ilkine ba�lamadan �nce ya�mur kesilecek olursa cemetmek caiz olmaz.

5. Arafat�ta bulunmak; Hac�lar�n Arafat�ta ikindiyi �ne alarak ��leyle birlikte cem-i takd�m �eklinde k�lmalar� s�nnettir. Hac�n�n Arafat halk�ndan veya Min�, ya da M�zdelife gibi hac ib�detinin ed� edildi�i di�er m�nt�kalardan birinin halk�ndan olmas� veyahut da o b�lge d��ndaki uzak yerlerden birinin halk�ndan olmas�, cemedi� a��s�ndan ayn� h�kme t�bidir. Arafat�a t�bi yerlerden birinde ik�met eden bir hac�n�n, ik�met yeriyle Arafat aras�ndaki mesafe, namaz� k�saltmay� gerekli k�lan bir mesafe olmasa bile, namaz� k�saltarak k�lmas� s�nnet olur.

6. M�zdelife�de bulunmak: Hac ibadetini ed� eden ki�inin, Arafat�tan ayr�ld�ktan sonra M�zdelife�ye ula��ncaya kadar ak�am namaz�n� ertelemesi s�nnet olur. M�zdelife�de ak�am namaz�n� tehir ederek yats�yla birlikte cem-i te�h�r �eklinde k�lar. Arafat�ta imamla birlikte namaza durmu� olan ki�iler, bu namazlar� ancak cemederek k�labilirler. Aksi takdirde her bir namaz� kendi vakti i�inde ed� etmek gerekir. M�zdelife halk� d��ndaki di�er kimselerin o gecenin yats� namaz�m k�saltarak k�lmalar� s�nnet olur. ��nk� kurala g�re her hac�n�n cemederek k�lmalar� s�nnettir. Yats�y� ise i�inde bulunulan m�nt�kan�n ah�lisi d��ndaki kimseler k�saltarak k�labilirler. �afiiler dediler ki: An�lan iki namaz�, gerekli sefer �artlar�n� ta��yan ve sefer mesafesi de en az�ndan 80.640 km. uzunlu�unda olan misafir kimselerin cem-i takd�m veya cem-i te�h�r yaparak k�lmalar� caiz olur. Ya�mur nedeniyle de sadece cem-i takdim yaparak k�l�nabilir. Cem-i takdimin yap�lmas� i�in alt� �art gereklidir:

1. Tertib: �nce hangi vakitte bulunuluyorsa o vaktin namaz�n� k�larak tertibe ri�yet edilmelidir. S�zgelimi ��le vaktindeki bir ki�i, bu vaktin namaz�yla birlikte ikindiyi de k�lmak isterse, �nce ��le namaz�n� k�lmal�d�r. Bunun tersini yaparsa, vaktin namaz� olan ��le namaz� sah�h olur. �nce k�ld�� ikindi namaz�ysa, ne farz ve ne de nafile yerine ge�er. E�er �zerinde bu neviden (kazaya kalm��) farz bir namaz varsa, ancak onun yerine ge�erli olur. Ama bu tertibsizli�i, bilgisizlik veya unutkanl�k nedeniyle yapm�� ise, bu takdirde �nce k�ld�� ikindi namaz� nafile yerine ge�erli olur. 2. Niyet: Cem yapmaya niyet etmek. ��le ve �kindi namazlar�m cem-i takdim yaparak k�lacak olan ki�inin kalben, ��leden sonra ikindiyi k�laca��na ili�kin niyet etmesi gereklidir. Bu niyetin sel�mla birlikte de olsa ilk namazda yap�lmas� �artt�r. Niyetin tekbirinden �nce veya sel�mdan sonra yap�lmas� yeterli olmaz.

3. �ki namaz aras�nda muv�l�t: �ki namaz aras�na, �ok hafif de olsa, iki rek�at k�lacak kadar bir fas�la konulmamal� ve yine iki namaz aras�nda nafile de k�l�nmamahd�r. Aralar�na ezan, ik�met ve taharet gibi fas�lalar�n konulmas� caizdir. Mesel� ��le namaz�n� teyemm�mle k�lan bir ki�i, ikindiyi de cemederek k�lmak isterse, ikindi i�in bir teyemm�m yaparak araya fas�la koymas�n�n cem i�in bir zarar� olmaz. Z�r� �nce de anlat�ld�� gibi, iki namaz� bir teyemm�mle cemedip k�lmak caiz olmaz.

4. Seferin, ikinci namaza iftitah tekbiri al�p ba�lay�ncaya kadar devam etmesi �artt�r. �kinci namaza ba�lad�ktan sonra sefer nihayete ererse cem i�lemi tamamlan�r. Ama ikinci namaza ba�lamadan �nce sefer sona ererse, sebepi ortadan kalkm�� oldu�u gerek�esiyle cemetmek sah�h olmaz.

5. �kinci namaz�n ger�ekle�mesine kadar, birinci namaz�n vaktinin ��kmayaca��n� kesin olarak bilmek �artt�r.

6. Birinci namaz�n sah�h oldu�unu zannetmek �artt�r. Mesel� birinci namaz Cuma namaz� ise ve hi� gerek yokken birden fazla yerlerde k�l�nmaktaysa; hangisinin daha �nce k�ld�� veya beraberce k�ld�klar� hususunda ��pheye d��r�l�rse, ikindi namaz�n� �ne alarak cem-i takdim yap�p onunla birlikte k�lmak sah�h olmaz. �u da var ki: Cem yaparak namazlar� bir arada k�lmamak daha uygundur. ��nk� bunun caiz olup olmamas� hususunda ihtil�f vard�r. Ama hac ib�detini ed� etmekte olan ki�i misafir ise, Arafat�tayken s�nnet olarak ikindiyi �ne al�p cem-i takdim yaparak ��le namaz�yla birlikte k�lmal�d�r. M�zdelife�de de ak�am� erteleyerek yats� namaz�yla cem-i teh�r edip k�lmal�d�r. Bu iki durumda cem yapman�n caiz oldu�u hususunda mezhebler g�r�� birli�i etmi�lerdir. �unu da bilmek gerekir ki: �kindi namaz�n�n cem edilerek k�l�nmas� bazan v�cib, bazan da mendub olur. Bir namaz�n vakti daral�r da abdest al�p namaz k�lmaya yeterli olmazsa, bu vaktin namaz�, m�te�kib namazla birlikte cem edilerek k�l�nmak �zere tehir edilir. Ki bu da v�cibtir. Az �nce durumu belirtilen hac�lar�n iki namaz� cemederek k�lmalar� mendub olur. Namaz�n k�l�n�� cem sayesinde kem�l derecesine ula�acaksa, cem ederek k�lmak da mendub olur. Mesel� cemederken iki namaz� cemaatle beraber k�lacak olan ki�inin; cemetmedi�i takdirde namaz� tek ba��na k�lmas� gerekiyorsa bu durumda, cemaatle k�laca�� i�in cemederek k�lmas� mendub olur. Seferdeyken namazlar� cem-i teh�r �eklinde k�lman�n sah�h olmas� i�in iki �art gereklidir:

a. Cem-i teh�r i�in birinci namaz�n vaktinde niyet etmek �artt�r. Birinci vakitte niyet edilirken, geriye tam veya k�salt�lm�� olarak namaz k�labilecek kadar bir vakit kalm�� olmal�d�r. E�er birinci vakitte cem-i tehire niyet etmemi�se veya etmi� olup da geriye tam veya k�salt�lm�� olarak namaz k�lacak kadar zaman kalmam��sa g�nahk�r olur. E�er bu namaz�n yaln�zca bir rek�atini bile vakit i�inde k�lamazsa kazaya kalm�� olur. Vakit i�inde bir rek�atini k�labilirse, haram i�lemi� olmakla birlikte namaz�n� ed� etmi� say�l�r.

b. Sefer h�linin, cem-i teh�r olarak k�l�nan namazlar�n sonuna dek devam etmesi �artt�r. E�er sefer�lik, namazlar�n sonuna dek devam etmeyip sona ererse, teh�rine niyet etti�i namaz kazaya kalm�� olur. Cem-i teh�r olarak k�l�nan namazlar aras�nda tertib ve muv�l�ta ri�yet etmek, �art olmay�p s�nnettir. Muk�m olan kimsenin, ya�mur sebepiyle ikindiyi �ne alarak Cuma namaz�yla birlikte cem-i takdim �eklinde vaktin evvelinde k�lmas� caizdir. Bu ya�mur, elbiselerin �st�n� veya ayakkab�lar�n alt�n� �slatacak kadar olsa da cem-i takd�m yapmas� caizdir. Eriyen kar ve dolu da bu h�k�m a��s�ndan ya�mur gibidir. Muk�m olan ki�inin b�yle yapmas�, tabi� ki baz� �artlara ba�l�d�r:

1. Ya�mur ve benzeri (kar ve dolu) �eyler, her iki namaz�n iftitah tekbirleri esnas�nda ve birinci namaz�n sel�m� esnas�nda mevc�d olmal�d�r ki, birinci namaz ikincive biti�tirilebilsin. Ya�murun birinci namazda veya ikinci namazda veyam�t da bu ikisinden sonra kesilmesinin cem i�in bir zarar� olmaz.

2. �ki namaz aras�ndaki tertibe ri�yet edilmelidir.

3. �ki namaz aras�nda muv�l�ta ri�yet edilmeli, yani aralar�na bir fas�la konulmamal�d�r.

4. Sefer�likte yap�lan cem gibi, bu cemedi�te de cem i�in niyet edilmelidir.

5. �kinci namaz�n en az�ndan iftitah tekbirinin cemaatle birlikte al�nmas� gerekir. Cemaatin, namaz�n sonuna kadar davam etmesi �art de�ildir. Birinci rek�atin tamamlanmas�ndan �nce cemaatten ayr�l�p m�nferid olarak kihnsa bile bunun bir sak�ncas� olmaz. Kuvvetli olan g�r�� bu do�rultudad�r.

6. Bu iki namaz� k�ld�ran imam, hem imaml��a hem de cemaate niyet etmelidir.

7. Cemedi�, �rfe g�re uzaktaki bir namazgahta olmal�d�r. �yle ki, cemaat buraya gelirken yolda zorluk �ekmi� olmal�d�r. G�revli imam, bu h�kme t�bi de�ildir. Ya�murdan �t�r� eziyet g�rmese bile cemaate, iki namaz� cemederek k�ld�rabilir. Bu say�lan �artlardan biri ger�ekle�medi�i takdirde muk�m ki�i, namazlar�n ikisini cemederek bir arada k�lamaz. �iddetli karanl�k, r�zg�r, korku, �amur ve hastal�k me�hur kavle g�re muk�min cemetmesini mubah k�lan sebeplerden de�ildir. Ancak hastal�k h�linde iki namaz�n cem-i takdim veya cem-i teh�r �eklinde k�l�nmas�n�n caiz olu�u tercih edilmi�tir.

Hanef�ler: Ne sefer ne de ik�met h�linde herhangi bir �z�rden dolay� iki vakit namaz�n� bir arada k�lmak, iki durum d��nda caiz olmaz demi�lerdir.

Bunlardan birincisi: ��le ve ikindi namaz�n�, ��le vaktinde cem-i takdim olarak bir arada k�lmakt�r. Bu da d�rt �artla caiz olur:

1. Bu cem arefe g�n�nde yap�lmal�d�r.

2. Hac i�in ihramda bulunulmal�d�r.

3. Bu namazlar, m�sl�manlann imam�n�n veya vekilinin ard�nda k�l�nmal�d�r.

4. ��le namaz� sah�h kalmal�d�r. E�er f�sid oldu�u anla��l�rsa, iade edilmesi v�cib olur. Bu durumda ikindiyi ��leyle bir arada cemet-mek caiz olmaz. Aksine ikindi vakti girdi�inde, ikindi namaz�n� k�lmak v�cib olur. Cem yapman�n caiz oldu�u durumlardan

ikincisi: Ak�am namaz�n� erteleyerek yats�yla birlikte cem-i� te�h�r �eklinde k�lmakt�r. Bunun caiz olmas� i�in de iki �art vard�r:

1. Bu cemedi�, M�zdelife�de olmal�d�r.

2. Hac i�in ihramda bulunulmal�d�r. Cem�edilen iki namaz�n her ne kadar kendilerine �zg� kametleri olacaksa da, ikisi i�in sadece bir tek ezan okunur. Abdullah �bn Mes��d (r.a.), namazlar�n cemine ili�kin ��yle bir rivayette bulunmu�tur:

�Kendisinden ba�ka il�h bulunmayan (Allah)�a andolsun ki, Ras�lullah (s.a.s.), iki namaz d��nda b�t�n namazlar�n� mutlaka vakti i�inde k�ld�. Bunlardan biri Arafat�ta ��leyle ikindiyi birle�tirerek k�ld�� namaz, di�eri de M�zdelife�de, ak�amla yats�y� birle�tirerek k�ld�� namazd�r.� 447 Tirm�z�, Sal�t, 24; Eb� D�v�d, Men�sik, 59; Muvatta, Sefer, 1-2, 5-6.

Hanbeliler dediler ki: ��leyle ikindiyi veya ak�amla yats�y� �ne alarak veya sona b�rakarak an�lan �ekilde cemedip birle�tirmek mubaht�r. Yap�lmamas� ise daha faziletlidir. Arafat�ta ��leyle ikindiyi cem-i takd�m �eklinde, M�zdelife�de de yats�yla birlikte ak�am� cem-i te�h�r �eklinde bir arada k�lmak s�nnet olur. Cemedi�in mubah olmas� i�in, namaz k�lmakta olan ki�inin sefer mesafesinin, namaz� k�saltmay� gerekli k�lan bir sefer mesafesi olmas� gerekir. Veya hasta halde olup cemederek k�lamad�� takdirde, me�akkat ve zorlukla kar��la�ma ihtim�li, ya da emzikli veya istih�zeli bir kad�n olmal�d�r. Bunlar�n da her namaz an�nda temizlenmeleri ve abdest almalar� zor oldu�undan, zorluklar� bertaraf etmek i�in cem yaparak iki namaz� bir arada k�lmalar� caiz olur. Mesel� kendisinde s�rekli sidik ak�nt�s� bulunan �z�rl� kimseler de istih�zeli kad�n gibi iki namaz� bir arada cemederek k�labilirler. Her namaz i�in suyla abdest alamayan veya teyemm�m edemeyen kimseler de, namazlar�n ikisini bir arada k�labilirler. �m� kimselerle yer alt�nda �al��makta olan i��iler gibi, namaz vaktinin (girip ��kt��n�) bilmekten �ciz kalanlar da cem yapabilirler. �ki namaz� bir arada k�lmad�� takdirde can�na, mal�na, �rz�na veya ge�im v�s�tas�na zarar gelece�inden korkan kimseler de cem yapabilirler. Ki bu da, i�lerinin ba��ndan ayr�lmalar� imk�ns�z olan i��iler i�in bir toleranst�r. B�t�n bunlar, �keyle ikindi veya ak�amla yats� namazlar�m cem-i takd�m veya te�h�r �eklinde k�lmay� mubah k�lan durumlard�r. Bunlar�n yams�ra ak�amla yats� namazlar� kar, dolu, so�uk, �amur, �iddetli ve so�uk r�zg�r, elbiseleri �slatan ve me�akkate yol a�an ya�mur gibi sebepler-den �t�r� birle�tirilerek k�l�nabilirler. Bu durumdaki ki�inin mescide giden yolunun �st�nde tavan da olsa, cemi evinde de yapsa, mescidde de yapsa h�k�m de�i�mez. Erdemli olan, cem-i takd�m ve te�h�rden hangisi daha kolaysa onu yapmakt�r. E�er ikisi de ayn� olursa daha iyisi olan, cem-i te�h�r yapmakt�r. Cem-i takd�m veya te�h�rin faziletli olabilmesi i�in iki namaz aras�ndaki tertibe ri�yet edilmelidir. Unutkanl�k, bu �art� d��rmez. Sadece cem-i takdimin sah�h olmas� i�in d�rt �art�n tahakkuku gerekir:

1. Cemetmeye, birinci namaz�n iftitah tekbiri esnas�nda niyet etmelidir.

2. �ki namaz aras�nda fas�la bulunmamal�d�r. Ancak hafif �ekilde abdest al�p kamet getirecek kadar bir fas�la konulursa bunun bir sak�ncas� olmaz. Ama aralar�nda, vakit namaz�na ba�l� bir nafile namaz k�l�n�rsa bu takdirde iki namaz�n cemedili�i sah�h olmaz.

3. Her iki namaz�n iftitah tekbiri esnas�nda ve birinci namaz�n sel�m� esnas�nda, cemi mubah k�lan �zr�n mevc�d olmas� gerekir.

4. Bu �z�r, ikinci namaz�n tamamlan��na kadar devam etmelidir. Sadece cem-i teh�r i�in gerekli olan iki s�hhat �art� vard�r:

1. Cemetmeye birinci namaz�n vakti i�indeyken niyet edilmelidir. Ancak vakit dar olursa bu takdirde ikinci namaz� �ne alarak birinciyle cemetmek caiz olmaz.

2. Cemi mubah k�lan �z�r, birinci namaz�n vaktinde yap�lan cem niyetinden itibaren ikinci namaz�n vakti girinceye kadar baki kalmal�d�r. 448 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 682-689.

NOT: De�erli okucucular; Ben ara�t�rmalar�m da, Abdeste ba�larken veya Namaza ba�larken Niyet, kalple olur. Bu Niyet, Namaz Abdesti, G�s�l Abdesti, Teyemm�m Abdesti, Farz Namaz, S�nnet Namaz veya Nafile Namazlarda da ayn�d�r. Ben konu b�l�nmesin diye oldu�u gibi yazd�m. En do�ru kaynak, hi� ��phesiz Kur'an ve S�nnet'tir. Bunun d��nda alimler ve imamlar hata yapabilirler yani nadiren de olsa g�r��lerinde yanl�� bilgi verebilirler. Birde, bu temizlik ve namaz b�l�mlerinde yazm�� oldu�um D�rt Mezhep �mamlar�n�n g�r��leri, yazm�� oldu�um t�m konularda tamam�, �mamlar�m�z�n kendi g�r��leri de�ildir bir k�sm� yani kendilerinden sonra gelen, onlar� takip eden (��rencilerinin) �mamlar�n g�r��leridir. All�h Subh�nehu ve Te�l� onlara Rahmet etsin. Bu notu yazmamdaki ama�, yanl�� bilgi verip, gerek de�erli imamlar�m�z� gerekse kendimizi zan alt�nda b�rakmamak i�indir. Sizlere buradan tavsiyem e�er, t�m bu yazm�� oldu�um konularla alakal�, yanl�� oldu�unu d��nd��n�z veya bildi�iniz bir �ey varsa, onu Kur'an ve S�nnet'ten ara�t�rman�zd�r. All�h Subh�nehu ve Te�l� bize ve T�m M�sl�man karde�lerimize dinimiz �sl�m'� do�ru ��renmeyi ve hayat�m�z�n her alan�nda do�ru uygulamay� nasib etsin �n�eAll�h. All�h�mme Amin.

H�time:

Hamd �lemlerin rabbi olan All�h�a mahsustur. Sal�t ve sel�m yarat�lm��lar�n en hay�rl�s� Muhammed sallall�hu aleyhi ve sellem�in, �linin ve ashab�n�n �zerine olsun.

Yard�m ve ba�ar�, izzet ve �eref All�h�tand�r.

O, her �eyin en iyisini bilendir.

Muvahhid Kullara Sel�m Olsun.

Polat Akyol

NOT: KONUNUN DEVAMI VAR

KAYNAKLAR:

434 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 657-659.

435 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 659-661.

436 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 661-662.

437 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 663-665.

438 Nisa: 4/101.

439 M�slim, M�s�fir�n, 4; Ahmed bin Hanbel, M�sned, 1/25.

440 Muvatt�, Hacc, 202; sefer, 19.

441 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 665-666.

442 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 666-673.

443 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 673-675.

444 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 675-680.

445 Nisa: 4/103.

446 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 681.

447 Tirm�z�, Sal�t, 24; Eb� D�v�d, Men�sik, 59; Muvatta, Sefer, 1-2, 5-6.

448 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 682-689.

�EV�REN :

�aban Kurt

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( Namaz Kitab�'s-sal�t (Namaz B�l�m�) Devam� 12 ba�l�kl� yaz� Polat Akyol taraf�ndan 15.09.2020 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.