Prof. Dr. Fuat Sezgin ve Bilim Aþký

    Öyle bir aþk ki bu, sabýrla ve demlenerek olgunlaþmýþ, devamýnda coþkuya sonra seri üretime dönüþmüþ bir duygu. Ýki kiþi arasýnda kalan bir bireysel aþk olarak kalmamýþ yani. 
Dolu dolu bir yaþam.
Prof. Dr. Fuat Sezgin Hocamýzdan bahsediyorum.

Kendilerini geç keþfettiðimden dolayý mahcup oldum, utandým doðrusu.

Ýsmen duyuyorduk fakat, detaylý tanýma imkâným olmamýþtý.

Vefatýndan sonra gündemimize girmesi büyük bir kayýp. Tabi bu geç tanýmada; medya, bilim ve iletiþim dünyasýnýn da kusuru var biraz.

     1 Temmuz 2018 tarihinde Ýstanbul'da tarihi mekanlarý geziyordum. Ayasofya, Sultan Ahmet, Yerebatan Sarayý derken, Gülhane Parký'ný ailece ziyaret etmiþtik.

Dikkat çekici bir kalabalýk, olaðanüstü bir hareketlilik karþýsýnda þaþýrmýþtýk.

Prof. Dr. Fuat Sezgin'in bilim tarihi müzesi bu parkta bulunuyordu. Ve vefatý nedeniyle tüm devlet erkâný, sevenleri de buraya gelmiþti. Gülhane Parký deyince; kurduðu Müzesi ve kabri ile Merhum Fuat Sezgin’i hatýrlatacak bize. Bu arada Gülhane Park'ýnýn aðaç ve kuþ çeþitliliðini görünce hayran kalmýþtým.

     Sefer Turan'ýn, Prof. Dr. Fuat Sezgin ile yapmýþ olduðu söyleþi, "Bilim Tarihi Sohbetleri" adýyla kitaplaþtýrýlmýþ.

Bilim, kültür, sanat, edebiyat geçmiþimiz ve geleceðimiz için her yurttaþ tarafýndan okunmalý. Bilim tarihi ve bilim felsefesi yolundan geçmeyenin güncel ve verimli bir üretim yapmasý mümkün deðil, taklidi bile beceremezler.

     "27 dil bildiðiniz söyleniyor ne dersiniz" sorusuna, "biraz abartmýþlar" þeklinde cevap veriyor. Sayý belirtmese de, yazýlý metinleri çözümleyecek kadar en az 15 dili bildiðini tahmin ediyorum. 32 dil bilen bir filolog ve 54 dil bilen bir Ýspanyol’dan bahsediyor. Biz ise Türkçe yazýlmýþ, hazýr lokma kitaplarý bile okumaktan aciziz.

     Hitler zulmünden kaçtýðýný tahmin ettiðim, Ýstanbul Üniversitesi'nde görev yapan bir Profesörün öðrencisi oluyor.

Edebiyat tarihi olarak baþlayan akademik yolculuðunu, bilim tarihi olarak sürdürüyor.

     Bu sefer de 1960 yýlýnda ülkemizde bir darbe gerçekleþiyor. Kime ne zararý varsa, 147 akademisyeni üniversitelerden atýyorlar. Atýlanlar arasýnda, tek ideali bilim insaný olmak olan Fuat Sezgin de vardýr.

Bir insan hukuk ölçeði ile, ya suçludur, ya masumdur. "Ýlerde suç iþleyebilir" zannýyla hiç kimse, hak ve özgürlüklerinden mahrum býrakýlamaz. Suç varsa, savunma hakký da kutsaldýr. Ama bu kural iþlemiyor.

Karar verir, bir zamanlar akademisyenlerini kovan Almanya'ya yerleþir. Ne kadar garip deðil mi?

"Darbecilerin tek hayýrlý icraatý, beni ülkemden kovmak oldu" der.

Yýllar sonra bu yorumunu, bir askerin yüzüne karþý söyler. Adamda da vicdan varmýþ ki yüzü kýzarýr.

O dönemlerde Fransa'dan Doçent Dr. olarak ülkeye dönen Nurettin Topçu'ya da üniversitede görev verilmez. Bir liseye doçent olarak atanýr(!)

    Muhterem ve muhteþem hocamýz Fuat Sezgin, aradýðý, düþlediði akademik ortamý Almanya'da bulmuþtur artýk.

Bilim tarihi eserlerini yazmak, müzesini kurmak için tam 60 ülkeyi gezer.

Kütüphanelerin, yazma eserlerin altýný üstüne getirir. Yýlmak, usanmak bilmeyen bir þevk ile araþtýrýr, okur, çalýþýr ve yazar.

Almanya'daki hocasý, günde kaç saat çalýþtýðýný sorar. "On iki saat" cevabýný alýnca, "on iki saat çalýþarak bilgin olamazsýnýz sayýn Sezgin" cevabýný alýr.

Günlük çalýþma saatini günde on yedi saate çýkarýr. Bu çalýþma temposu, yetmiþ yaþýna kadar böyle devam eder.

Bilimsel üretkenliði doksan dört yýllýk ömrü boyunca devam eder.

     Her iþin, her deðerin, her niyet ve eylemin bir ölçüsü, tartýsý, bir mihenk taþý vardýr. Ne yaptýðýmýzý ölçmek, neyi ihmal ettiðimizi belirlemek, neler yapmamýz gerektiðini planlamak, moral ve motivasyon kazanmak için;

Prof. Dr. Fuat Sezgin'in "bilim tarihi sohbetleri" adlý kitabýný, okuma listenize eklemenizi öneriyorum.

     Bu tür kitaplarý “hobi olsun, nostalji ve muhabbet olsun” diye okumayacaðýmýz muhakkak.

Söyleþideki satýr aralarýnda o kadar vurucu tespitleri var ki; yalnýzca bilge bir þahsiyetin öðüdü olarak geçiþtirilmemeli, eylem ve algýlarýmýza yön vermeli.

Benim de rahatsýz olduðum, sýkça dikkat çektiðim bir konuyu dile getirmeden geçememiþ hocamýz.

“Bilgilendirme, ara haber, teyit etme, geri bildirim, zamanlama, planlama” gibi bir duyarlýlýðýmýz yok diyor özetle. Yani bir kiþi veya kuruma; elektronik ortamda, telefonla ya da kargoyla bir mesaj gönderiyorsunuz.

“Mesajýmýz muhatabýna ulaþtý mý, kayboldu mu, gündeme/iþ planýna alýndý mý, talep olumlu mu, iþlem ne zaman sonuçlanýr, maliyeti nedir” bu sorularýn cevabý belli deðil. Ýþletme de zaten yeterince para kazandýðý için umurunda deðil. Bu tür iletiþim þeklinin toplumu gerilettiðini vurguluyor.

Bu hassasiyeti yýllardýr gösterdiðim için; “Ne kadar da acelecisin be adam, bu kuralcýlýðýn bu topluma uymuyor” anlamýnda hem olumlu hem de olumsuz tepkiler almýþýmdýr.

     Bilimsel bilinç, yöntem, terminoloji ve metodolojinin ne olduðunu/olmadýðýný, nasýl olmasý gerektiðini öðrendiðimiz zaman; her kavram, algý ve yargýyý, ideolojik ve dini argümanlarla açýklamak/savunmak zorunda olmadýðýmýzý anlayacaðýz.

Bilimin, sürekli geliþen, insanlýðýn ortak mirasý olduðunu kabul edeceðiz.

Oryantalist (Þarkiyatçý) lerin de araþtýrmacý bilim insaný olduðunu, öcü olmadýklarýný gözlemledim bu kitapta. Biz ortaya konulan ürüne bakarýz/bakmalýyýz. Þarkiyatçý veya Garbiyatçýlarý; aklamak veya suçlamak önyargýsýyla yola çýktýðýmýzda bilimden beklenen insani gaye þekillenemiyor.

     Batý kibrini, doðu da tembelliðini terk ederek; bilim/ahlak/adalet tabanýnda senkronize olup, daha yaþanabilir bir dünyanýn umudunu aþýlamalýdýrlar. Alman Düþünürü Goethe, Doðu Batý Divaný’nda bu konulara deðinir. Yine Alman düþünür Immanuel Kant’ýn ödev ahlaký öðretisi, bizdeki Hilmi Ziya Ülken’in Aþk ahlaký öðretisi gibi, insanlýðýn ortak mirasý kabul edilmelidir.

     Hocamýzýn anlatýmlarýndan þu dersi çýkardým. Geri kalmamýza ve kargaþa ortamýna neden olan etkenler: Bilimsel öngörüsüzlük, üretim yönünden kýsýrlýk, israf, ben merkezli gösteriþ, birlikte yaþama ve üretmeden yoksunluk, planlama, görev bölümü, ortak toplumsal ihtiyaçlarýn belirsizliði”

Geçmiþten ve günümüzden örnekler vererek, düþtüðümüz çukuru, kýrýlma noktasýný mantýklý tespit edebilirsek, ayný hatalarý tekrar yapmayacaðýmýz gibi, pozitif yönde yol alma ivmemiz artacaktýr.

     Haçlý ve Moðol istilalarý, iç bünyedeki iktidar kavgalarý, dinin noksan ve yanlýþ yorumlanmasý, içtihat kapýsýný kapatarak toplumsal çözüm alternatiflerinin, felsefenin, bilimsel yöntemlerin itibarsýzlaþtýrýlmasý; üretkenliði geriletmiþ ve bizi geliþen dünyanýn gerisinde býrakmýþtýr.

Ýslam medeniyeti yaralanýnca, tekrar kendine gelme fýrsatýný yakalayamamýþtýr.

El Kindi, Ýbni Sina, Ýbni Rüþd, Ýbni Haldun gibi, batý dünyasýna eserleri el üstünde tutulan Müslüman düþünürleri, kendi içimizde dýþlamak, dinin dýþýnda görmek; gurur vesilesi ve kahramanlýk olarak takdim edilmiþ ve dünyanýn dönüþüne ayak uydurmamýzý istememiþlerdir. Halen daha din, tarikat, cemaat ve yan kollarýnýn aralarýndaki ölümüne kavgalar; bu zihniyetin ürünüdür.

     Sonsuz ve geniþleyen evrende, nokta kadar kalan dünyamýzda; böylesine bir didiþmenin, güvensizliðin ve pay kapma savaþýnýn; yaþamdaki anlam ve hakikat arayýþýmýzdaki farklýlýklar olduðu ortadadýr. Çözüm ne o zaman? Dünyayý karpuz dilimi gibi bölümlere ayýrýp; dinli-dinsiz , doðu-batý diye bölgelerle mi oluþturacaðýz?

   Macar halk Ozaný Attila Jozsef “Hiç kimse beni susturamaz. Çünkü bana güç veren bilimdir.”

diyerek coþku, cesaret, özgüven ve yöntemini ortaya koymuþtur. Buna bir de ahlak ve adaleti eklediðimiz zaman, en azýndan üç ayaklý yýkýlmaz bir dayanak noktamýz oluþur.

     Mýsýr’da yüzden fazla inþa edilen o heybetli piramitlerin sýrrý halen çözülememiþ. Yaptýran firavunlara mezar olmuþ, yapan iþçilere de bir faydasý olmamýþtýr. Yani baþtan sýrrý çözülmesin diye yapýlmýþtýr. Firavunlar demek ki o kadar hýrslý, kinci, canavar, þüpheci ve doyumsuzlarmýþ ki;

öldükten sonra da sözde yüceliklerini mimari ihtiþamla, çaðlar boyu tüm asýrlarda nam salmasýný arzulamýþlardýr. Çalýþan iþçilerin çoðu inþa aþamasýnda can vermiþ, sað kalanlar da, mimarideki niyet ve sýrrý bildiklerinden öldürülmüþlerdir. Yani dönemin Krallarý, bir taþla, beþ kuþ vurmuþlardýr.

Halký boþ kalýp da dedikodu yapýp, kralý devirme planý yapmasýnlar diye insan gücünü çok aþan bir mimaride çalýþtýrmýþlar, hem kendilerine kabir yaptýrmýþlar, hem yüceliðini dünyalýk gözle ispatlamýþlar, hem de iktidarýný güçlü þekilde sürdürmüþlerdir.

Sapkýn ve sadistçe bir güç gösterisinin ürünü olan piramitler, mirasçýlarýnýn da bir iþine yaramamýþtýr.

Biz ise mimarisine hayran kalýp, insanlara yapýlan zulmü görmezlikten gelirsek, tarihten ders çýkarmamýz hayal olur. Ben arkeolojik deðerinden önce, sosyolojik yönüne bakarým tarihi miraslarýn.

      Ýslam dünyasý da belli bir dönemde bilim, kültür, sanat ve teknolojinin zirvesini yakalamýþtýr.

Daha önceki cümlelerde de belirttiðimiz gibi din ve taht kavgalarý; bilim ve felsefe gözlüðü takanlarýn dýþlanmasý, adeta dönen dünyaya fren takozu monte etmek gibi bir sonuca götürmüþtür bizi.

Odun kaþýk üretenler iþsiz kalmasýn diye metal kaþýða, hattatlar boþ kalmasýn diye matbaanýn icadýna karþý çýkmak, hangi akla hizmet etmek olur?

Bugün uçak, füze, cep telefonu, bilgisayar, nükleer santral gibi ileri teknoloji gerektiren ihtiyaçlara karþý çýkmýyoruz fakat ithal ettiðimizden, dýþ ticaret açýðýmýz çoðalýyor, dýþa baðýmlý olmaktan kurtulamýyor, paramýzýn deðeri on kat eriyor.

Ömer Hayyam; “Bir elimizde þarap, bir elimizde Kuran. Ne tam kafir olduk, ne de Müslüman”

derken sanýrým bu çeliþkiyi hicivsel mesajla anlatýyordu.

     Osmanlý’nýn son döneminde Ýstanbul ve çevresinde görkemiyle dikkat çeken saray, malikhane, konak ve mabed sayýsý sanýrým en az yüz adettir. Av sezonunda kullanýlmak için özel saray bile yapmayý ihmal etmemiþlerdir.

Bugün turistik müze gelirinin haricinde, kurulduðu dönemde ne üretmiþ bu saraylar?

Halkýn genelinin hangi ihtiyacýný karþýlamýþ?

Gerilememizi durdurabilmiþ mi?

Görkeminden ve imajýndan etkilenen düþmanýn, Ýstanbul’u iþgalini önleyebilmiþ mi?

Bugünkü mimari mirasýyla; aç, iþsiz, bilgisiz, niteliksiz, güvensiz, huzursuz, mutsuz insanlara nasýl bir moral, motivasyon ve pozitif enerji katýyor? Bu sorular bizi düþündürmeli. Tarihin günah defterini tutmuyoruz.

1915’te Çanakkale’den kovduðumuz Ýngilizler, 1919’daki Ýstanbul iþgali baþarýya ulaþsaydý, biz bugün Ýstanbul’umuza pasaportla girmek zorunda kalacaktýk deðil mi?

Bu duruma düþmemek için ve bundan sonrasý için ne yapýlmalýydý peki?

1900’lü yýllarda Marmara bölgesinde sayýlarý yüzü aþan görkemli mimarinin yarýsý kadar;

Üniversite, sosyal ve fen bilimlerini, teknolojiyi kapsayan kütüphaneler, matbaalar, bilim ve teknoloji merkezleri, laboratuvarlar, sanayi tesisleri, modern gemi üreten tersaneler kurmuþ olsaydýk;

“geldikleri gibi giderler” deyip, milli mücadeleyle kovduðumuz emperyal güçler, böyle bir giriþime cesaret bile edemezlerdi. Ne güzel bir atasözümüz var: “Kurt kocayýnca, tilkinin maskarasý olur”

     Ýsraf, gösteriþ, ayrýmcýlýk, hukuk tanýmazlýktan vazgeçip, vicdan ve hak eksenli, bilimsel yöntemlere sarýldýðýmýzda, bu boþluðu doldurma þansýný yakalamýþ olacaðýz.

Kurtulduk ama mutlu deðiliz. Güven içinde deðiliz. Sevgi jeneratörü olamadýk.

Bu girdaptan çýkabilir miyiz? Çileli fakat imkansýz deðil.

Samsun, 10.12.2020

Ali Rýza Malkoç