Bir Þiir “KÝBRE KÝMYÂ “(Kibrin Kimyasý Yapýsý) Azýcýk Tahlil

Bugün çok sevdiðim eserleriyle bizi mest eden duygu ve hisler diyarýna mana ile iman ile götüren o güzel Haným kýzým Feride yani Güþta’nýn þiiri için klavyenin baþýna geçtim. Umarým bir parça ondan güzellik kaparak içine bir parça mana ekleyebilirim. Hayranlýkla okuduðum bu þiiri için haným kýzým teþekkürler ediyorum.

Kibir Nedir? “Kibir, kendini baþkalarýndan üstün görmektir. Baþkalarýný beðenmeme ve kendini diðerlerinin üstünde görme davranýþýdýr. Bir davranýþ olarak dýþarýya yansýmayabilir. Ýnsan kendi içinde gizli bir büyüklenme hissine sahip olabilir.”

“Sözlükte “büyüklük” anlamýna gelen kibir (kibre), tevazuun karþýtý olarak “kiþinin kendini üstün görmesi ve bu duyguyla baþkalarýný aþaðýlayýcý davranýþlarda bulunmasý” demektir; ancak kelimenin daha çok birinci anlamda kullanýldýðý, büyüklenme ve böbürlenme þeklindeki davranýþlarýn ise bu huylarýn dýþa yansýmasýndan ibaret olduðu belirtilir. Ayný kökten gelen tekebbür ve istikbâr kibre yakýn anlamlara gelmekle birlikte kibri büyüklük duygusu, tekebbürü ise bu duygunun eyleme dönüþmesi þeklinde yorumlayanlar da vardýr (meselâ bk. Gazzâlî, III, 343-344; Ferîd Vecdî, VIII, 43). Kaynaklarda, tekebbürün en ileri derecesinin gerçeði kabule yanaþmayarak Allah’a karþý büyüklenmek ve O’na boyun eðip kulluk etmeyi kendine yedirememek olduðu ifade edilir. Ýstikbârýn iyi ve kötü olaný vardýr. Ýyi olaný insanýn büyük ve deðerli bir kiþi olmayý istemesi, bunun için gerektiði þekilde davranmasý, gerekli niteliklerle donanmasý; kötü olaný ise kiþinin sahip olmadýðý meziyetlerle övünerek kendini olduðundan farklý göstermeye çalýþmasýdýr. Tekebbürün de benzer þekilde iki farklý anlama geldiði görülür. A‘râf sûresinin 146. ayetinde kibir taslayanlar eleþtirilirken “haksýz olarak” kaydýnýn konmasý dikkate alýnarak bir kimsenin sahip olduðu gerçek meziyet ve erdemleri ölçüsünde kendi deðerinin farkýna varmasýnda bir sakýncanýn bulunmadýðý belirtilmiþtir (Râgýb el-Ýsfahânî, el-Müfredât, “kbr” md.; Lisânü’l-ʿArab, “kbr” md.; Tâcü’l-ʿarûs, “kbr” md.). Ucb (kendini beðenme), ihtiyâl ve huyelâ (büyüklenme), fahr, tefâhur (övünme), tahkir (baþkasýný aþaðýlama), tecebbür (zorbalýk), tuðyan (taþkýnlýk) gibi kibre yakýn anlamlarda kullanýlan baþka kavramlar da bulunmakla birlikte bunlardan yalnýz ucb kelimesi kibir gibi literatüre ahlâk terimi olarak girmiþtir. Kaynaklarda genellikle ucbun kibirden farklý olduðu belirtilir. Buna göre kiþinin kendini büyük, baþkalarýný küçük görmesine kibir, baþkasýný küçük görmeden kendini ve yaptýklarýný beðenerek böbürlenmesine de ucb denilir. “Kiþinin geçici deðerlere aldanýp onlarla avunmasý” anlamýna gelen gurur da Türkçe’de “kendini beðenme, böbürlenme” manasýn da kullanýlmaktadýr. Türk Ýslam Ansiklopedisi”

KÝBRE KÝMYÂ

Kelâm Hâkk'tan gelmez dersin, yazdýklarýn yoktan mýdýr?

Ne ki kalem kelâm versin, bu fikr mutlak noktan mýdýr?

Ey kendini bilmez bir damla iken kendini derya sanan, yaratýlan her þey nedensiz midir? Kendi baþýna mý bir iþlev görür? Sözü (kelam) dil mi gönül mü söyler, hak mý söylettirir? Sen mi söylediðini sanýrsýn da böbürlenir kendinden bilirsin? Yazdýklarýn yoktan bir an da mý meydan çýkarda yazarsýn, böyle bilirsin ey kibri ile gezen kendini hakký bilmeyen? Kalem bir aðaçtan dýr ne söz söyleyebilsin ki, sen fikrinle hala bu noktada hala kendini bir þeyler sanarak böbürlenerek hala bu noktada durmuþ, böyle bilerek haktan uzakta mýsýn?

“Sözlükte "maddî ve manevi açýdan etkilemek, yaralamak" anlamýndaki kelm kökünden mastar ismi olan kelâm "konuþma, söz söyleme, sözlü etkiyi algýlama" manasýna gelir. "Konuþma melekesinden yoksun bulunmaya aykýrý durum, zihinde bulunan anlamýn dille ifade edilmesi" diye tanýmlanan kelâm örfte aðýzdan çýkan anlaþýlýr sese verilen addýr. Dinî bir terim olarak da "Allah'ýn konuþma yetkinliðine sahip bir varlýk olduðunu bildiren sýfatý" diye tanýmlanabilir (Râgýb el-Ýsfahânî, el-Müfredât, "klm" md.; Ebü'l-Bekā, s. 756, 758).Alýntýdýr”

“Kur’an, nazil olmaya baþladýðý andan itibaren dil, belâðat, fesâhat ve üslup bakýmýndan inanan inanmayan herkesi büyülemiþtir. Onun kalplerde meydana getirdiði hayranlýk Allah’ýn kelâmý oluþuyla ilgilidir. Ýfadelerinin sade, akýcý ve kolay anlaþýlýr olmakla birlikte sahip olduðu üslup, benzerinin meydana getirilmesini imkânsýz kýlmaktadýr. Dolayýsýyla bir þair veya edibin Kur’an’ýn sahip olduðu üstün edebi üsluba benzer ifadeler kompoze edememesi, ancak onun ilahi kaynaklý oluþuyla izah edilebilir. Kýsacasý, Kur’an’ýn kendine has edebî bir üsluba sahip olmasý, onu diðer eserlerden ayýran en önemli niteliklerden biridir. Bazý ayetlerde yer alan cinlerin ve insanlarýn Kur’an sürelerine veya onun ihtiva ettiði sözlere benzer ifadeler meydana getiremeyecekleri konusundaki meydan okumalar , onun bu özelliðiyle ilgilidir. Dergi Park”

Hamd, gökleri ve yeri yoktan var eden, melekleri ikiþer, üçer, dörder kanatlý elçiler kýlan Allah’a mahsustur. O dilediði kadar fazlasýný da yaratýr. Kuþkusuz Allah her þeye kadirdir. Fatýr Suresi

Sözün te'sir etmez cana, girmez hiçbir harf bohçana

Tevâzu et dön mercana, kibre secden çoktan mýdýr?

Ey kendini bilmez kibirle gezen insan aç gözünü etrafýna bak, bakmazsýn, görmezsin, sezmezsin! Hiçbir sözün tesir etmez cana, çünkü sen sadece kendini düþünür ve yaþarsýn, girmez hiç güzel bir harf gönül bohçana aklýna fikrine. Tevazu et.

 “(Tevazu kelimesi genellikle alçakgönüllü kiþileri nitelemek için kullanýlmaktadýr. Bu kiþiler, kendilerini diðer insanlardan daha yüksek ya da daha deðerli görmemektedir. Tevazu sahibi bir insanda pek çok fazilet olduðu kabul edilmektedir. Affedici olmak, cömert olmak, kötülüðe karþýlýk vermemek ve fedakâr olmak bu kavramýn diðer getirileri arasýndadýr. Tevazu göstermek ve tevazu sahibi olmak terimleri de bu kelime kapsamýnda kullanýlmaktadýr.)”

“Ýnsan kelimelere yüklediði anlamlarla söylemek istediklerini muhatabýna iletir ve anlaþýr. Kelimeler zihinlerde oluþan manalarýn aktarýlmasýna aracýlýk eden lafýzlardýr. Ancak kelimeler ifade etmek istediðimiz anlamlarý aktarmada her zaman yeterli olmayabilir. Çünkü insan, sonsuz düþünce ve his dünyasýný sýnýrlý olan dilin imkânlarýyla ifade ederken birtakým zorluklarla karþýlaþýr. Sanat ve edebiyat alanýnda olduðu gibi din alanýnda da yaþanan tecrübenin dille ifadesinde farklý anlatma ve kavratma metotlarýna baþvurulduðunu görürüz. Ýnsanýn bu zorluðu aþmada baþvurduðu araçlardan biri de sembolik anlatýmdýr ve hemen hemen bütün din ve kültürlerde görülen bir anlatým metodudur. Duygu ve düþüncelerin kelimelere yüklenen zengin çaðrýþým ve anlamlarla örtük bir þekilde ifade edilmesi sembolik anlatýmla mümkündür. Özellikle Teoloji alanýnda nesnel, soðuk ve katý gerçekliðe dayanan dilin yaný sýra sýcak ve sezgiye dayalý esnek sembolik dilin imkânlarýndan yararlanýlabilir. Tanrý’nýn mâhiyeti ve onun için yapýlan ibadetlerin derinliðini kuru ve yalýn bir dille ifade etmek mümkün olmayabilir. Alýntýdýr”

Tevazu et dön mercana, tevazu et az buluna inci(mercan)gibi deðerli ol tevazu her yerde her insanda bulunmaz. Kibrinle ona yani kibre secde ederken Rabbini unutursun, kendini sen ne sanýrsýn, kendini bilmemen hakký bilmemen kibre çok secde etmenden yani onunla her an kendini büyük görerek, Rabbini unutmandandýr.

Bu kervânda hýrsta gözün, enâniyet kaplý özün

Kim derse ki sahîh sözün, aldýðýn ders toktan mýdýr?

Bu hayat yolunda kervanýnda zamanýn ömrün içinde hýrsta gözün, tek ben kazanayým her þey benim olsun yanlýþýyla enaniyet (Enaniyet; Kiþinin kendisine müstakil bir benlik vermesi hem kendi varlýðýný hem de etrafýndakilerin varlýðýný Allah'tan baðýmsýz görmesi, davranýþlarýný, bakýþ açýsýný bu zihniyete göre düzenlemesi anlamýna gelir.) ile kaplý özün bir þeyi bilmezsin görmezsin! Kim der ki sahih (aslýna uygun, doðru, gerçek.) bu halinle senin sözün ey kendini hakký bilmez nankör insan. Senin aldýðýn ders tok kaldýðýn sürece sadece tok olmayý bilmek, aç olanlarý bilmeyen halindendir.

Edep koymaz hâlin tende, hâdden iz yok güvertende

Var ki piþtim san dur sende, nefse bahþiþ haktan mýdýr?

Edep koymaz bilmez, halin tende, hadden yani haddini bilmez halinle sende had bilen bir hal yok gönül güvertende ya da taþýdýðýn gönül güvertende. Dokunmaz mý edep sana sana deðilse edepsizliðin ürkütmez mi seni teninde ki tüyleri diken diken etmez mi? Sen bu edepsizliðinle piþtim san dur, nefse bahþiþ verdikçe onu övdükçe o da seni kralsýn sandýrýr seni yanýltýr yoldan çýkarýr, bu yaptýðýn hakkýn nazarýnda kitabýnda var mýdýr ki yaparsýn ey insan kendini hakký bilmez.

Hây'dan hû'ya uçmaz rûhun, peþindesin bindir þûhun

Nesli nerden bu gürûhun, ya söndür ya yaktan mýdýr?

Haydan, Hayy anlamýnda (Diri, canlý olan; ölmek þanýnda olmayan ey Rabbini bilmez insan) hu ya uçmaz ruhun, hu (Hû mukarrebûnun (Yaklaþmýþ, dost kabul edilmiþ (kimse), yakýn) makamý olup makamlarýn en yücesidir. Buna göre bizatihi var olan sadece (Alemlerin Rabbi) O'dur; O'nun dýþýndakiler mümkün varlýklardýr ve yok hükmündedir. Peþindesin bin bir þuhun (Serbest ve neþeli tavýrlý, iþveli, cilveli (kadýn peþindesin)

Nesli nerede bu güruhun (deðersiz, aþaðý görülen, küçümsenen topluluk, deðersiz kimseler topluluðu, ayaktakýmý, sürü.) Vatanýn deðerini bilmez içten dýþtaki düþmana yardým eden. Ya söndür seni yakaný bu seni yakmaktadýr bu halin bu seni yakandandýr nefsin halindedir, benliðine deðer verip ondan baþkasýný deðersiz görmendendir.

Bî-haberken aczin yekten, dönmezsin bâtýl direkten

Zannet söz ince ipekten, sükût etmek laktan mýdýr?

Bir Haberken(habersizken) acizliðin bir olan Rabbinin sana verdiði yüklediðindendir acizsin bu halinle bilmesinde bilmesin de köle olmuþsun sömürenlerle berabersin kölesin özgürlüðün ne olduðunu hakka teslimiyetle bilmezsin dönmezsin bu yanlýþ yoldan, sen zan et ki söz ince ipek gibidir narindir anýnda gönlü kýrar parçalar söylerken sözünü bil de dinle de anla da söyle ya da sus, sukut et, sen susmayý bilmezsin boþ söz söylemekle, boþ konuþmak sükûtumdur böyle boþ konuþursun.

Yoðrulmuþken zârla yazýn, ne ola ki imtiyazýn?

Mânâ üþüten ayazýn, leþ mi yoksa paktan mýdýr?

Yoðrulmuþ ince ince özün yazýn bahtýn kaderin, ne olacak ki imtiyazýn ayrýcalýðýn iznin? Mana üþüten ayazýn, mana derin gönlü hoþ tutup ýsýtýrken sen manasýz sözlerle ayaz gibi donduran sözlerle üþütürsün, bu dondurucu halin leþ gibi olmandan mýdýr bunca deðersizliðinle deðerli olaný almayarak ben bilirim benliðinle leþtendir, yoksa paktandýr olamaz pak böylesine leþ kokmaz.

Zikirdeyken cümle nâme, gafla eksildi ruznâme

Sen yanmadan yanar hâme, özü kamýþ kökten midir?

· · • • • ✤ • • • · · GÜÞTA

Zikirdeyken cümle name name isim hakkýn ismi dillerde, gafýnla eksildi sen (ruz: gün) günün her günün anýn ömrün. Sen yanmadan yanar hame (baþýn üstü), özü kamýþ köktenimdir gölde yetiþen bir aðaç mýdýr baþýn içindeki akýl az düþünsene ey insan. (Kamýþ Efsanesi: Bu efsane Anadolu’ da dilden dile dolaþýr ve çeþitli þekillere girer. Ýranlý þair Senai’nin anlattýðý hikâyeye göre bir padiþah sýrdaþýna baþkasýna anlatmamasý þartýyla bir sýrrýný söyler. Zamanla bu sýrrý kimseye söyleyemediði için hastalanan adam, baþvurduðu hekimin tavsiyesi üzerine uzaktaki bir göle gider ve sýrrý haykýrýr. Sonralarý bu gölün kýyýsýnda biten kamýþtan yapýlan ney, padiþahýn sýrrýný bütün dünyaya ilan eder.)

“Klasik Türk edebiyatý olarak da tabir ettiðimiz divan þiiri, bütün zamanlar boyu insan hayatýnýn her safhasýna dokunan, onun inanç, düþünce ve duygu dünyasýný kemaliyle ihata edebilmiþ, çaðlarý aþan bir ifade zenginliðine sahip sanat faaliyetidir. Divan þiirinin sayýsýz beyitleri arasýnda hayatýn her veçhesini, insanoðlunun çeþitli zaaf ve faziletlerini, hayal ve kurgularýný, ideal ve hedeflerini okumak mümkündür. Bu þiire bütünüyle yaþanan hayat ve yaþayan insan yansýmýþ durumdadýr. Böyle olduðu içindir ki bugün insana dair iþaret ettiðimiz pek çok tespitin vaktiyle yapýlmýþ olduðunu, “iyilik-güzellik” adýna aradýðýmýz faziletlere Osmanlý Türkçesinin þiir üslûbuyla deðinilmiþ olduðunu görürüz.”

Mehmet Aluç