Yaz�ma ba�lamadan hemen belirteyim: Para ve ekonomi benim en zay�f oldu�um hatta cahil oldu�um bir konudur. O y�zden bu yaz�da g�rd��n�z her hangi bir yanl�� veya eksik bilgi varsa an�nda uyar�n�z l�tfen. Yaz�n�n konusu da zaten ekonomi de�ildir asl�nda. Sadece tarihi baz� bilgilerdir param�z ile ilgili.

Ayr�ca siyasi bir ama� da aranmas�n l�tfen. En az bildi�im bir konuda siyaset istemem de yapamam.

**********************

��Bir ABD Dolar�n�n T�rk liras� kar��s�nda en de�ersiz oldu�u y�llar Mustafa Kemal Atat�rk d�nemidir.�� Diye ba�layal�m s�ze ve 1923 Y�l�ndan g�n�m�ze kadar hem param�zla ilgili hem de param�z�n dolar kar��s�ndaki de�eri ile ilgili bilgileri siz de�erli okuyucular�m ile payla�al�m.

Osmanl� devletinde ilk ka��t paran�n �� Kaime �� ad�yla Sultan Abd�lmecit zaman�nda �ngiltere�de bast�r�ld��n� san�r�m bilmeyen yoktur.

Bu para �zerinde fazla durmayaca��m.

Peki saltanat kald�r�ld��nda( 1922 ) ve hemen bir y�l sonra Cumhuriyet ilan edildi�inde hangi paralar� kulland�k?

Hemen a��klayal�m: Yine Osmanl� paralar�n� kulland�k.

Nas�l yani? Dedi�inizi duyar gibiyim.

�lk T�rkiye Cumhuriyeti Paras� 1927 y�l�nda bast�r�ld��na g�re ve dahi bu miller Cumhuriyetin ilan�ndan 1927 y�l�na kadar paras�z ya�amad��na g�re hangi paray� kulland�? Tabii ki Osmanl��n�n Kaimesini- liras�n�. Ama bu paraya Osmanl� liras� denmedi. Ya ne dendi? �� Evrak-� Nakdiye�� Dendi.

Evet. Osmanl� Devletinde 1915 y�l�ndan ba�lamak �zere I. D�nya Sava�� y�llar�nda devletin mevcut alt�n rezervleri ve Alman hazine bonolar� kar��l��nda 160.000.000 ( Y�z altm�� Milyon ) Lira kar��l�� para bast�r�lm��t� ve bu para kullan�lmaktayd�. 1927 y�l�na kadar da bu para kullan�ld� ad�na �� Evrak-� Nakdiye�� Denerek.

�imdi bakal�m T�rkiye Cumhuriyeti kuruldu�u y�l yani bir cihan sava��ndan harap ve bitap bir �ekilde ��km�� olan bir devletin paras� ABD dolar� kar��s�nda ka� paraym��.

1923 Y�l�     1 ABD Dolar�= 1.68 TL

Evet ba��m�zda Duyun-u Umumiye( Genel Bor�lar �daresi ) gibi bir bela olmas�na ra�men Osmanl� Liras� baya�� de�erliymi�.

Sonraki y�llara bakal�m:

1924 Y�l� 1 ABD Dolar�= 1.88 Tl
1925 Y�l� 1 ABD Dolar� = 1.88 Tl
1926 Y�l� 1 ABD Dolar�= 1.83 Tl
1927 Y�l� 1 ABD Dolar�= 1.83 Tl

1927 de ilk kez T�rkiye Cumhuriyeti liras� bast�r�yoruz. Tabii ki eskiden oldu�u gibi yine �ngiltere bas�yor param�z�. Fakat bu paralar olduk�a komiktir. Paray� basan �ngiltere. Para �zerindeki metinler Osmanl�ca ( yani Arap harfleri ) paran�n de�eri ise Frans�zca yaz�lm��t�. Ve bu tarihe kadar y�r�rl�kte olan ��Evrak-� Nakdiye�� Bu tarihte piyasadan topland�.

1928 Y�l�nda Harf Devrimi ile birlikte art�k Latin harfleri ile bas�lm�� T�rk liralar� da hayat�m�za girdi. B�ylece bir s�re de hem Osmanl�ca bas�lm�� T�rk paras� hem de Latin harfleriyle bas�lm�� paralar hayat�m�zda olmu�tur. Peki bu d�nemde T�rk liras�n�n dolar kar��s�ndaki durumu nedir?

1928 Y�l� 1 ABD Dolar�= 1.94 Tl
1929 Y�l� 1 ABD Dolar�= 1.95 Tl
1930 Y�l� 1 ABD Dolar�= 2.12 Tl

!930 da Merkez Bankas� kuruldu ve 1931 y�l�nda Para basma yetkisi Merkez bankas�na verildi.

Yok yok hemen sevinmeyin. Bu yetki Merkez bankas�na verildi diye merkez bankas� hemen 1931 y�l�nda T�rk liras� basmaya ba�lamad�. O i� �oook �ok sonra olacak...

Mmerkaz bankas� 1931 y�l�ndan ba�layarak Osmanl�ca olarak bas�lan T�rkiye Cumhuriyeti paralar�n� piyasadan toplad� ve bu konu 1937 de tamamen kapand�.

�imdi de 1931- 1937 y�llar� aras�nda T�rk liras�n�n dolar kar��s�ndaki de�erine bakal�m.

1931 Y�l� 1 Dolar = 2. 12 Tl
1932 Y�l� 1 Dolar = 2. 12 Tl
1933 Y�l� 1 Dolar = 2. 12 Tl
1934 Y�l� 1 Dolar = 1.71 Tl
1935 y�l� 1 Dolar = 1.33 Tl
1936 Y�l� 1 Dolar = 1.26 Tl
1937 Y�l� 1 Dolar = 1. 26 Tl
1938 Y�l� 1 Dolar = 1.26 Tl

Bu arada 1937-1944 y�llar� aras�nda 11 kez para bast�r�l�r. Bu paralarda 1938 y�l�ndan itibaren Atat�rk��n resmi de�il art�k �smet �n�n��n�n resmi vard�r ve 50 Kuru�, 1, 2 �( �ki bu�uk Tl) , 5, 10, 50, 100, 500 ve 1.000 T�rk liral�k olmak �zere 9 farkl� de�erde bas�lan bu paralardan 50 Kuru�luk banknot Almanya�da di�erleri ise �ngilterede bast�r�l�r. Ancak bu paralardan 50 Kuru�luk ve 100 Tl lik banknotlar II. D�nya Sava�� s�ras�nda paralar� T�rkiye�ye getiren geminin sald�rya u�ramas� ve paralar�n denize sa��lmas� sebebiyle T�rkiye�de tedav�le sokulmad�� gibi �ngiltere�de bast�r�lan 50 Tl lik banknotlar da bas�lan mmatbaan�n bir hava sald�r�s�nda hasar g�rmesi sebebiyle tedav�le sokulamam��t�r.

Peki bu y�llarda 1 T�rk liras� ka� dolard�?

1939 Y�l�nda 1 Dolar = 1.28 Tl
1940 Y�l�nda 1 Dolar = 1.38 Tl
1941-1945 Y�llar� aras� 1 Dolar = 1.31 Tl
1946-1948 Y�llar� aras� 1 Dolar = 2.81 Tl
1949-1950 Y�llar�nda 1 Dolar = 2.82 Tl

Bu y�llar i�inde 1944 y�l� �nemlidir zira bu tarihte Do�u Bloku �lkeleri d��ndaki 44 �lkeden 730 delegenin kat�ld�� Bretton Woods anla�mas� ile kat�lan �lke paralar� i�in sabit kur esas� benimsenmi� ve anla�maya kat�lan her �lkenin paras�n�n de�erinin, dolar esas al�narak saptanmas� kabul edilmi�tir. Uluslararas� para sisteminin kurallar�n� belirleyen bu anla�ma, D�nya Bankas� ve Uluslararas� Para Fonu'nun �MF kurulmas�na karar vermi�tir. Bu kurumlar, 1946'da, yeterli say�da �lke anla�may� imzalay�nca faaliyete ge�mi�tir.

Yani asl�nda 1944 Y�l�na kadar 1 Dolar�n ka� Tl etti�inin pek de k�ymet-i harbiyesi yoktur.

�lkemizde 1951 y�l�nda ilk kez Banknot matbaas� kurma i� ve i�lemleri ba�lat�lm�� ve 1958 y�l�nda kurulan bu matbaa i�inde �� Mor Binlik�� Diye adland�rd��m�z T�rk Paras�n� basmaya ba�lam��t�r ama hemen belirtelim �ngiltere�ye para bast�rma i�i de devam etmi�tir bu arada.

T�rk Liras�n�n sadece T�rkiye�de bas�lmaya ba�land�� y�l ise 1979 dur. Bu tarihten itibaren art�k kendi param�z� kendimiz basmaya ba�lam��z.

Peki 50 li y�llardan paramm�z� sadece kendimizin bast��m�z 1979 y�l�na kadar 1 Dolar ka� Tl olmu�tur?

1950 y�l�nda iktidar ge�en DP h�kumeti Dolar� 2.82 Tl den devralm��t� de�il mi? �nan�l�r gibi de�il ama 1960 ihtilalina kadar dolar hep 2.82 Tl olarak kald�. Ne bir santim a�a�� ne bir santim yukar�..

Peki 1960 dan sonra?

Bakal�m hep birlikte.

1960 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 5.11 Tl
1961 Y�l�ndan 1969 Y�l�na kadar( 1969 Y�l� dahil )   1 ABD Dolar� = 9 Tl

1970 Y�l�nda ! ABD Dolar� = 11.34 Tl
1971 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 14.83 Tl
1972 ve 1973 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 14 TL
1974 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 13.78 Tl
1975 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 14.3 Tl
1976 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 15.86 Tl
1977 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 17.82 Tl
1978 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 24.05 Tl
1979 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 30.75 TL

Evet kendi param�z� kendimiz basmaya ba�lad��m�z 1979 y�l�nda 1 ABD Dolar� 30.75 Tl idi. Ancak 12 Eyl�l darbesinde iyice tepe �st� �ak�ld�k. Ve sonras�nda belimizi toparlayamad�k �ook uzun s�re.

Devam edelim.

1980 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 75.12 Tl
1981 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 110.25 Tl
1982 Y�l�nda   1 ABD Dolar� = 160.85 Tl
1983 Y�l�nda   1 ABD Dolar� = 223.95 Tl
1984 Y�l�nda   1 ABD Dolar� = 364.35 Tl
1985 Y�l�nda   1 ABD Dolar� = 519.52 Tl
1986 Y�l�nda   1 ABD Dolar� = 669.43 Tl
1987 Y�l�nda   1 ABD Dolar� = 856.23 Tl
1988 Y�l�nda   1 ABD Dolar� = 1.425 Tl
1989 Y�l�nda   1 ABD Dolar� = 2.120 Tl
1990 Y�l�nda   1 ABD Dolar� = 2.606 Tl

1991 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 4.175 Tl
1992 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 6.874 Tl
1993 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 11.035 Tl
1994 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 29.788 Tl
1995 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 45.738 Tl
1996 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 81.386 Tl
1997 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 152.071 Tl
1998 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 260.974 Tl
1999 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 420.176 Tl
2000 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 623.704 TL

2001 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 1.225.000 Tl
2002 Y��nda 1 ABD Dolar� = 1.515.000 Tl
2003 Y��nda   1 ABD Dolar� = 1.493.000 Tl
2004 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 1.422.000 Tl

2005 y�l�nda liradan alt� s�f�r at�ld�. Ayn� zamanda da Yeni T�rk Liras�na ge�ildi.

2005 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 1.34 YTL
2006 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 1.43 YTL
2007 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 1.30 YTL
2008 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 1.29 YTL

2009 Y�l�nda Yeni T�rk Liras�ndan tekrar T�rk Liras�na ge�ildi

2009 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 1.55 Tl
2010 Y�l�nda   1 ABD Dolar� = 1.50 Tl
2011 Y�l�nda 1 ABD Dolar�   = 1.67 TL
2012 Y�l�nda   1 ABD Dolar�   = 1.79 Tl
2013 Y�l�nda   1 ABD Dolar�   = 1.90 Tl
2014 Y�l�nda 1 ABD Dolar�   = 2.19 Tl
2015 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 2.72 Tl
2016 Y�l�nda 1 ABD Dolar�   = 3.02 Tl
2017 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 3.65 Tl
2018 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 4.81 Tl
2019 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 5.67 Tl
2020 Y�l�nda 1 ABD Dolar� = 7.01 Tl
2021 Ocak Ay� itibariyle 1 Dolar = 7.39 Tl
2021 Kas�m Ay� ortalar� 1 Dolar = 10.12 Tl

Ve 13.5 Tl ye kadar y�kseldi�i g�r�ld� 2021 Kas�m ay� i�erisinde.

Evet...Ben herhangi bir siyasi ama� asla g�tmeden sadece 1923 y�l�ndan g�n�m�ze kadar T�rk liras�n�n dolar kar��s�ndaki de�erini sizlere sunmaya �al��t�m.

Ba�ta da belirtti�im gibi Ekonomi ve para benim en zay�f ve cahil oldu�um alanlardan biridir. O bak�mdan herhangi bir yoruma a��klamaya girmeyece�im.

FAYDALANILAN KAYNAKLAR:

1--https://www.dogrulukpayi.com/bulten/turkiye-nin-tarihsel-olarak-kur-degisimleri
2--https://teyit.org/1930-yilinda-1-tlnin-100-dolar-oldugu-iddiasi
3--https://tr.wikipedia.org/wiki/Bretton_Woods_Anla%C5%9Fmas%C4%B1
4--https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/d189b219-fe71-40bf-9754-6a5f7d0a65eb/KagitParaTarihce.pdf?MOD=AJPERES

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( T�rk Liras�n�n K�sa Bir Hikayesi Ve Abd Dolar� �le �li�kileri ba�l�kl� yaz� Sami Biber taraf�ndan 27.11.2021 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.