Makale / Araştırma

Eklenme Tarihi : 3.12.2021
Okunma Sayısı : 1015
Yorum Sayısı : 3

OSMANLI TOPLUMUNDA  BAYRAMLAR  VE  ÖZEL GÜNLER—3. BÖLÜM:  ERMENİLERİN BAYRAMLARI-ÖZEL GÜNLERİ

Bu  bölümde  Ermenilerin  kutladıkları  bayramları  ve  özel  günleri tanıtmadan  önce  geçen  bölümde  yazmayı  unuttuğu  bir  hususu  belirteyim: Konumuz  her  ne  kadar Osmanlı  Toplumunda  Bayramlar  ve  Özel Günler  ise de  bu  bayram  ve  özel  günlerin  neredeyse  hepsi günümüz Türkiye  Cumhuriyetinde de  vardır ancak  günümüzde Rum-  Ermeni- Yahudi  ve  diğer  azınlıklar  oldukça  azalmış  olduğundan  pek dikkat  çekmez.

************

Şimdi  gelelim  Ermenilerin  kutladıkları  bayramlar  ve  özel  günlere:

1- AVAK ŞAPAT: Ermeniler  için  en  kutsal  günlerden  biridir. Avak  Şapat aslında ‘’ Büyük  Hafta’’  anlamına  gelir.  Gerçekten  de  bir  hafta  sürer  bu  etkinlikler.

Avak  Şapat  Nisan  ayı içinde bir Pazartesi gününden başlar. Hz. İsa’nın çarmıha gerilişi ile ilgili surecin bir parçası anılır. Perşembe günü Hz.  İsa’nın son akşam  yemeğinin  olduğu  gündür. Aynı  gün akşamüstü  kilisede ruhaniler küçük  çocukların  ayaklarını  yıkarlar. Çünkü  Hz.  İsa da  sevgisinin  sembolü  olarak son  gününde havarilerinin  ayaklarını  yıkamıştır. Yine  Perşembe  günü Hz.  İsa’nın Romalı  yetkililer  ve Yahudiler  tarafından tutuklanmasının  anısına gece yarısına  kadar ayin  yapılır. O  akşam bol  sirkeli  yeşil  mercimek  yenir. Yeşil mercimek Meryem  Anamızın  göz  yaşlarını sirke  ise Hz.  İsa’nın  çektiği  çileleri  temsil  etmektedir. Cuma  günü sabahı  Hz.  İsa’nın  çarmıha  gerilmesi ve  insanların  günahları  için  ölmesi adına  akşam üstü ise kaya  mezarlığa  gömülmesi  anısına  ayinler  düzenlenir.

2- DİYARNINTARAÇ: Eski Ahitte 'İlk doğan her erkek çocuk Rabb’e adanmış sayılacak' denir. Hazreti İsa da buna uygun, olarak sünnet edilir ve kırkında Kudüs'teki tapınağa götürülür. Ermeniler, İsa Mesih'in doğumunun 40. gününü ve tapınağa sunuluşunu 14 Şubat'ta kutlar. Yortu arifesinde, günbatımında, kilisedeki kutsal sofra üzerindeki mumdan alınan ışık, ellerinde mum tutan halka dağıtılır. Bu ışığın tüm uluslara yönelik olduğunu vurgulamak için doğu, batı, kuzey ve güneye dönülerek kutsama yapılır. Halk kilisede yaktığı mumu söndürmeden götürür ve evindeki mumu onunla yakar. Bu, o ailenin 'Tanrı Isa' tarafından aydınlatıldığını ifade eder.

Diyarnıntaraç halk arasında 'ateş gecesi' olarak da bilinir. Bu günün Hıristiyanlık öncesinde bir tür Hıdrellez olarak kutlandığı söylenir.

14 Şubat  günü  kutlanan  bir  bayramdır. Bu  bayramda  Ermeniler  ayrıca Türkiye’deki  Ermeni  cemaatinin  ikinci  kurucusu  kabul  ettikleri Bitlis’li partik 9. Hovhannes  Golod’u da  anarlar.

3- DZAĞGAZART: Avak Şapat’tan hemen  önce  kutlanan  bir  bayramdır.  Rumların Vayion bayramının  aynısıdır. Bu  günde  Hıristiyan  Ermeniler Hz. İsa’nın  Kudüs’e girerken  zeytin  ve  mersin  dalları  ile  karşılanışını kiliselerini  çiçeklerle  süslemek suretiyle  kutlarlar.

4- DZUMUNT: Ermenilerin  6  Ocak günü  Hz. İsa’nın  vaftiziyle  birlikte  kutladıkları  Noel  Bayramıdır. bu tarihte evleri ziyaret eden çocuklara hediyeler verirler. Ailecek yenilen akşam yemeğinde ana yemek mutlaka balık olur.

5- GAĞANT – GAĞAN  BAYRAMI: 1 Ocak günü  kutlanır.  Bu  bayram  oldukça  ilginçtir. Neden  ilginçtir  diyecek  olursanız  hemen  bir  hatıramı  nakledeyim.

Batman’da öğretmenlik  yaptığım  yıllarda bir  yılbaşı  gecesi  kapım  çalındı. Baktım  karşımda  okulumuz hizmetlisi Ömer  Abi’nin  küçük  oğlu. Noel baba  kılığına  girmiş  elinde  bir  naylon  torba para-  şeker- çerez  vesaire  topluyor.  Çok  şaşırmıştım. Ömer  abi  beş  vakit  namazında niyazında asla bölücü  bir  tarafını  görmediğim güzel  bir  insandı. Bir  Kürt idi. Böylesine  dindar  bir  insanın Noeli  kutluyor  olması  acayibime  gitmişti.  Sonraları  öğrendim  ki  Kürtlerin  önemli  bir  kısmı yılbaşını kutluyorlardı. Evet ‘’ Biz  Şafiyiz  bize  kurban  kesmek  ne  farz  ne vaciptir’’ Diyerek Kurban  bayramında  kurban  kesmeyen  bu insanlar yılbaşı  gelince bayağı  bayağı  bayram  havasında  kutluyorlardı. Sonradan  öğrendim  ki yılbaşını   Gağan adı  ile  kutlarlarmış. ( Günümüzde Tunceli, Erzincan, Bingöl, Muş, Sivas, Varto, Elazığ yörelerinde Alevi Kırmançlar tarafından da  kutlanıyor bu bayram. )

Peki  Ermenilerle  ilgisi  ne?

Ermeniler de 1 Ocak  gününü  Gağant  Bayramı  adı  altında  kutluyorlar  ve  o  gün Yılbaşı sofrasında ana yemek hindidir. Ertesi günü dükkanlar açılır ve bereket getirmesi içine nar tanecikleri serpilir.

6- HAMPARTSUM: Hz.  İsa’nın  göğe  yükselişinin  kutlandığı  bir  bayram  olup  Ermeniler  o  gün  sofralarında mutlaka  marul  bulundururlar. ( Surp  Zadig  denilen  Paskalya’dan  kırk  gün  sonra  kutlanır.)

Geçmişte Vicag (niyet) ya da Can Gülüm adlarıyla bilinip yöresel yemeklerle karşılanırken, günümüz İstanbul’unda, zeytinyağıyla pişmiş enginar yemeğiyle, Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi’nin çatısı altında kutlanmaktadır.

7- KHACVERAST- KUTSAL HAÇ  YORTUSU :  Hıristiyanlar, Hz.İsa’nın, “…ardımdan gelmek isteyen, kendini inkar etsin, her gün haçını yüklenip beni izlesin…” (Luka 9:23) sözünü kaynak göstererek haça saygı gösterir. Buna bağlı olarak Hıristiyanlar haç taşır. Haçla ilgili “Haçın Bulunuşu Bayramı”, “Haçın Suya Atılması Bayramı”, “Kutsal Haç Günü” adıyla bilinen birçok kutlama vardır. Hz. İsa’nın Çarmıha gerildiği ağaçların, tahminen 326’da, Konstantin döneminde bulunduğu ileri sürülmüş, bu olayın anısına “Haç Yortusu Bayramı”  başlatılmıştır.

Rumların sudan haç  çıkarma  törenlerine mukabil  Ermeniler de Kilisede öğleden sonra yapılan törende haçı, fesleğen çiçekleri ile süsler  ve dualar ederler.

8- PUN PAREGENTAN: Bu  bayram da Rumların  Apokries  Bayramına  benzer. Ermenilerin  günde  bir  öğün  yemek  yiyerek ( et  ve  hayvansal yiyecekler  hariç ) 50  gün  tuttukları bir  oruçtur.


9- SURP ASDVADZADZİN YORTUSU:  Ermeni kültüründe üzümün ayrı bir yeri var. Pagan dönemlerden beri bereketi simgeleyen üzüm kutsama törenleri, Hıristiyanlık döneminde de şekil değiştirerek Meryem Ana gününe bağlanmış, bir kilise yortusuna dönüşmüş. Meryem Ana Yortusu, veya Ermenice Surp Asdvadzadzin, Üzüm Bayramı olarak da biliniyor. 15 Ağustos günü ya da 15 Ağustos’a yakın olan Pazar gününde kutlanır. 

Bu  yortuda   Ermeni  inancına  göre  Hz.  Meryem’in tanrı huzuruna alınması  kutlanmaktadır.

Üzüme  verilen  önem  ve  değer  dolayısıyla Pun Paregentan gününden Surp  Asdvadzadzin Yortusuna kadar  geçen  sürede  üzüm  yenmez.  Surp  Asdvadzin  Yortusu  başlayınca  ise kıtlıktan  çıkmış  gibi  üzüm  yenir ve  yüksek  yerlerde  ateşler  yakılır.

NOT: Bugün  Türkiye'mizde  adı ‘’Surp Asdvadzadzin’’  olan pek  çok  kilise  olduğu  gibi  Ermeni  Patrikhanesi de   Kumkapı-Surp  Asdvadzadzin Ermeni  Kilisesi içinde  faaliyet  gösterir.

10- SURP ZADİĞİ: Ermenilerin  Paskalya  Bayramıdır. Rumlarınkinden  farklı  bir  tarafı  yoktur.

11-  TARKMANÇATS: 404 yılında Ermeni yazısını keşfeden ve İncil’in Ermeniceye çevrilmesine katkıda bulunan Sahag Bartev ve Mesrob Maştotz adındaki 2 din adamının anısına yapılan törenlerdir.

12- VARTANANTS: Ermeniler  tarafından Şubat ayında kutlanan  bir  bayramdır. 451 yılında ateşe tapan İranlılar’la (Sasaniler), Hıristiyanlığı seçen Ermeniler arasında yapılan ve 35 sene süren savaşın anısına kutlanır.

13- VARTAVAR BAYRAMI: Aslında  Hıristiyanlıktan  önce  de kutlanan  bir  bayramdı.  Hıristiyanlıktan  önceki  dönemlerde  Nuh  tufanından  sonra  yağan  bereketli  yağmurlarla tabiatın  yeniden  canlanması  kutlanırken  Hıristiyanlıkla  birlikte  İsa  Mesih’in  suret  değiştirmesi  yortusuyla  birleştirilerek  kutlanmaya  başlanmıştır.  Bu  bayramda Ermeniler  birbirlerini  ıslatarak  neşeli  bir  gün  geçirirler.

Her  yıl  Haziran  ve  Ağustos  Ayları  arasında  kutlanan  bu  gün  2020  yılında  korona virüs sebebiyle  tüm  ibadethaneler  kapalı olduğu  halde hükumet  tarafından  yasak  o  güne  mahsus kaldırılarak  kutlanmıştır.

Günümüzde  bu  bayram Ermenistan’da  ve  ülkemizde  Hemşin’de  oldukça  önemli  bayramlardan  biri  olarak  halen  kutlanmaktadır

*************

Yahudilerin  bayramlarıyla  devam  edeceğiz.
( Osmanlı Toplumunda Bayramlar Ve Özel Günler—3. Bölüm: Ermenilerin Bayramları başlıklı yazı Sami Biber tarafından 3.12.2021 tarihinde sitemize eklenmiştir. Sitemizde yayınlanan eserlerin hukuki sorumluluğu , kullanılan materyaller ve yazının içeriği yazarlarına aittir.İzin alınmadan kaynak gösterilse bile sayfamızdaki eserler başka yerde yayınlanamaz. Eserlerin izin alınmadan kopyalanması ve kullanılması 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasasına göre suçtur. )
Okuduğunuz Yazının Site Kurallarını İhlal Ettiğini Düşünüyorsanız, Site Yönetimine Bildirmek İçin Tıklayınız.