“Cahit KÜLEBÝ”
Cumhuriyet dönemi Þairlerinden olan Cahit Külebi, Tokat’ýn Zile ilçesinin Çeltek köyünde dünyaya gelmiþtir. Ýstanbul Yüksek Öðretmen Okulu, Türk Dili ve Edebiyatý Bölümü’nü bitirdi ( 1940 ). Antalya ve Ankara’da edebiyat öðretmenliði, Milli Eðitim Müfettiþliði ( 1956 – 1960 ) yaptý, kültür ateþesi ve öðrenci müfettiþi olarak Ýsviçre’de Bulundu ( 1960 – 1964 ), yurda dönünce iki yýl kadar Kültür müsteþar yardýmcýlýðý ( 1970 – 1971 ) bir yana, baþmüfettiþ olarak çalýþtý, 1972 yýlý sonunda görevinden ayrýldý, Türk Dil Kurumu Genel Yazmaný ( Ekim 1976 – Haziran 1983 ) oldu. Ýlk þiirleri “Nazmi Cahit” imzasýyla Gençlik dergisinde çýkmýþtý ( Haziran ve Temmuz 1983 ). 1940 – 1950 yýllarýný kapsayan Yeni Þiir akýmýnda kendine özel bir yer ayýrdý. Þiirlerini temiz bir dille, zaman zaman kötümser, güvensiz, kendi özgün þiirlerini söyledi. Yarým kafiyeler, iç sesler, duygu ve düþüncelerine eklediði zarif benzetmeler ve söyleyiþindeki titizlik ile dikkatleri üzerinde toplamýþtýr. Yurt köþelerinin manzara ve insan gereklerini, modern bir biçim ve yeni bir romantizmle yaþatýþ, anýlarla güçlü, içten bir duyarlýlýk baþlýca özellikleridir. Adamýn Biri ( 1946 ) , Rüzgâr ( 1949 ), Atatürk Kurtuluþ Savaþý’nda ( 1952 ), Yeþeren Otlar ( 1954 ) Süt ( 1965 ) Þiirler ( 1969 ) ve Yangýn ( 1980 ) adlý þiir kitaplarýný yayýnladý. Bütün þiirlerini önce “ Sýkýntý ve Umut” ( 1977 ), daha sonra da “Bütün Þiirler” ( 1982 ) adýyla yayýmladý.

Þairin “Atatürk Kurtuluþ Savaþý’nda” adlý kitabýndan Nevit Kodallý bir Atatürk Oratoryusu ( bas. 1953 ) meydana getirdi. Þiir üzerine düz yazýlarýný “ Þiir Her Zaman” ( 1985 ), anýlarýný ise “ Ýçi Sevda Dolu Yolculuk” ( 1986 ) adý altýnda topladý. “Yeþeren Otlar” adlý þiiir kitabý Türk Dil Kurumu Edebiyat Ödülü’nü ( 1955 ), “Yangýn” adlý þiir kitabý ise 1981 Yeditepe Þiir Ödülü’nü kazandý. Muzaffer Uyguner’in “Cahit Külebi” adlý bir inceleme kitabý vardýr.
Edebiyatýmýzda derin izler býrakan sanatçý 20 Haziran 1997’de hayata gözlerini yumdu.
25 Mayýs 1997’de Ankara Büyük Tiyatro’da gerçekleþtirilen “Cahit Külebiye Saygý” konulu sembozyumda Mustafa Þerif Onaran’nýn sunuþ konuþmasýnda þu söylemler dikkat çekicidir : “Aramýzda bir yalvaç gibi dolaþýyor o! Onun küçük bir þiirle bile, nice kitaplara sýðmayan, aydýnlýk bir dünya kazandýrýyor bize! O nedenledir ki; Külebi’nin çaðdaþý olmak, onunla birlikte bu havayý solumak, onu yakýndan tanýmýþ olmak bir ayrýcalýktýr.” der. Bu sempozyumda konuþmacý olarak, Mustafa Þerif Onaran’ýn yanýsýra þu þahsiyetler de bulunmaktaydý: Gülten Akýn, Emin Özdemir, Muzaffer Ýlhan Erdost, Abdülkadir Budak, Ali Püsküllüoðlu, Mehmet H. Doðan, Zerrin Taþpýnar, Öner Ünalan, Þerafettin Turan... Bu sempozyumun yapýldýðý sýrada üstad ( Cahit Külebi ), Baþkent Hastahanesi’nde yatmakta ve durumu ciddiyetini korumakta idi. Nitekim, sanatçýmýz bu sempozyumdan 25 gün sonra hayata gözlerini yummuþtur.

Behçet Necatigil, onu “Aydýn bir saz þairi içtenliði”, Cemal Süreya da “Çaðdaþ bir Karacaoðlan kimliði” içinde deðerlendirir. Bu deðerlendirmelere karþý çýkan Emin Özdemir de “ Cahit Külebi’nin þiirlerinin derin yapýsýna inilmeden yapýlmýþ saptamalardýr.” der ve C. Külebi’nin þu söylemleriyle ortaya koyduðu düþüncesini ispatlamaya çalýþýr; “Þiirlerimin halk þiiriyle çok derin baðlantýsý olmasýndan övünme payý çýkarýrým; ancak bu baðlantý hiçbir zaman bir benzetme olmamýþtýr. Halk þiirine benzeterek koþmalar yazanlardan epey ayrý þeyler yazdýðýmý sanýyorum. Bana ‘aydýn bir saz þairi’ diyenlere de hak vermem. Þiirlerimin halk þiiriyle baðlantýsýnýn görüþte, ortaya koyuþta, yararlanýþta ve yeni bir anlayýþla uygulanýþtaki kiþisel tutumumdan ileri geldiðini söyleyebilirim.”
Emin Özdemir, Cahit Külebi’nin bu söylemlerine istinaden onu destekleyerek þöyle devam eder; “Söylemek bile fazla, benzetmek ayrý þeydir, yararlanmak ayrý... Külebi, halk þiirinden çaðdaþ bir simyacý gibi yararlanýr. O þiirden damýttýðý ses, imge, benzetme ya da söz öðelerini kendi söyleminin tezgâhýnda dokur, çaðcýl bir boyut kazandýrýr onlara.”
Ali Püsküllüoðlu da büyük üstad için þu söylemde bulunur; “Cahit Külebi, Türk þiirinde yarým yüzyýlý aþkýn bir süreden beri vardýr, hep öndedir ve onun þiiri, Türk dili yaþadýðý sürece de yaþayacak, okunacaktýr; çünkü Cahit Külebi’nin þiiri; diliyle, edasýyla, insanýyla, doðasýyla Türkiye’nin þiiridir.”

Cahit Külebi’nin þiir hakkýnda ilgi çekici söylemleri vardýr. Bu söylemlerin en dikkat çekici olanlarýný yazýma aktarmak istiyorum; “Ben þiir yazmak ve ata binmek için gelmiþ bir insaným sanki.” diyerek þiir dünyasýnda at koþturmuþ ve kanýmca bunda baþarýlý olmuþtur. Büyük ustanýn dediði gibi; o doðuþtan bir þairdir; mamafih sanatçýmýz þiirde ilk ustasýnýn halk olduðuna da vurgu yapar.
“Þiir, ilkel bir sanat türüdür.” diyor Külebi. Ýnsanlýk tarihinde, hemen bütün sanat dallarýnýn bilimden eski olduðunu, þiirinse en eski sanatlardan biri olduðunu söylüyor. “buna karþýn” diyerek devam ettiriyor sözlerini; “örneðin müzik, resim, tiyatro gibi hemen bütün sanatlarýn öðreti kurallarý bulunduðu halde, þiir yazmanýn hiçbir kuralý yoktur... Kaldý ki, binlerce yýldan beri þiir sanatýnýn yeterli bir tanýmý yapýlamamýþtýr.” Külebi’ye göre bu eksiklik ya da olanaksýzlýk, þiirin kolay sanýlmasýndandýr. “Herkes resim yapmaya, tiyatro oynamaya, çalgý çalmaya, hatta
türkü çaðýrmaya kalkýþmazken her aklýna esenin þiir yazmasý, üstelik çoðunun yazdýklarýný sanat yapýtý saymasý þaþýrtýcýdýr.” der. Bunun sebebi niteliðindeki söylemlerini de yazýma alýyorum; “Bütün ilkelliðine, kuralsýzlýðýna, baþýboþluðuna karþýn, sanatlarýn insana en yakýný ve belki de en soylusudur.”
“Þiirde orta olmaz, þairin kendine özgü dili, dünyasý biçemi olmasý gerekir. Þiir hepsini içeren kimyasal bir oluþumdur. Bu oluþum sanatsal nitelikteyse yaratýdýr.” “Yaratýcýlýkta yenilik vardýr; ama yenilik yaratýcýlýk deðildir. Toplumcu olmanýn politika yapmak olmadýðý gibi...” der Külebi.

Düþünsel oluþum yerine de siyaseti aldýðýmýz fikrindedir; mamafih kesin bir yargý gelir: “Politikanýn gösterisini amaç edinenler iyi þiir yazamaz.” Külebi’nin ortaya atmýþ olduðu bu düþünceye göre, Nazým Hikmet’in ilk dönemlerindeki þiirleri, politik bir yapýda olduðu için þiirleri iyi deðildir.
Halbuki þiir, C. Külebi’ye göre, “bir yaþamdýr, bir keþiftir. Bir laboratuvarda
Ýnsan günlerce çalýþtýktan sonra ancak bir þey bulabilir.”
Sanatçý, þiirlerinin temi hakkýnda þu söylemlerde bulunur; “Ben þairim ama her þeyden önce insaným. Toplum içinde insana, dünyaya olaylara yabancý kalmak mümkün olmadýðýndan, Türk toplumunu dikkati çekecek kadar yaþattým þiirimde. Yalnýz Türkiye deðil, dünyada olup bitenler de etkiler þiirlerimi.” diyen sanatçý keza temle ilgili olarak þöyle söylüyor; “Konu seçmem; fakat daima ararým. Konularýmý nerede bulursam orada peþini býrakmam”. “Ben kendi payýna ne konuyu, ne içeriði, ne de biçimi tek baþlarýna düþünmem, üçünü birden düþünürüm. Kaynak ustasý, nasýl tüpteki gazý, havadaki oksijeni ve çubuktaki metali bir araya getirince bunlardan çok farklý olan kaynaðý ortaya çýkarýrsa ben de içerikle biçimi uç uca getirip denk düþündüðümde, iþte o kez basarým kaynaðý. Bu ortaya çýkan yapýdýr. Ýçerik de biçim de gerilerde kalýr.”

Külebi, þiirde biçem konusunda da dikkat çekici benzetmeler yapýyor; “Biçem kiþinin tam kendisidir. Gerçekte, kiþiliksiz kiþilerin bile kendilerine özgü davranýþlarý, konuþuþlarý, yüz anlamlarý vardýr. Bunlar bile bir biçem oluþturur.ne ver ki bu kiþiler sanata özenseler, kiþiliklerini sanata kolayca aktaramazlar. Biçeme ulaþabilmeleri sanatçý niteliklerine baðlýdýr. Þiir öbür yazýn türleri içinde en ince dokulu, en yoðun olanýdýr. Bu nedenle de þiirde biçem daha belirgin niteliktir. Ozanýn ele aldýðý konular, dili doðaya,
insana bakýþ açýsý, toplumsal iliþkileri, sezgileri, yapýyý kuruþ yöntemi, onun kiþiliðiyle biçemi arasýnda bir köprüdür.”
“Þairler en çok bilim adamlarýna, sporculara benzer. Her üç dala da küçük yaþta girilir; ama küçük yaþta tam ürün verilemez. Sanatçý, bilim adamý ve sporcu tam ürüne ulaþýncaya dek haddelerden geçmiþ, kuyulardan su çekmiþtir.” C. Külebi, bu söylemleriyle iyi þiirin birikime ihtiyacý olduðuna dikkat çekmiþtir. Sanatçýya göre, þairin kiþiliðini bulmasý kolay olmuyor. Þair bununla ilgili keza þu ifadelerde bulunuyor; “Kendini bulduktan sonra birikimi bir yana býrakýr ve hele okumazsa, her gün de birkaç þiir yazýyorsa yozlaþýp gider.”
C. Külebi, þiirde hiçbir yasaðý kabul etmez. Bununla ilgili de þu söylemleri aklýmýza geliyor sanatçýnýn; “Her þey kalýba dökülebildiðince yazýlmalýdýr. Ne var ki her þeyi þiire sokmak o denli kolay deðildir. Kolay olmayaný kolay sanmak, daha doðrusu herkese yutturmaya kalkýþmak, eninde sonunda baþarýsýzlýklarla sonuçlanýr; çünkü her varlýðýn deðeri kendi niteliklerine dayanýr.”

C. Külebi’nin þiirlerinin özelliklerinden bahsedecek olursak; onun þiirdeki yapý sözcüðe, sese ve imgeye dayalýdýr. Ses, en belirgin temel özelliðidir Külebi þiirinin. Ýmge daha çok benzetmeler yoluyla elde edilmek istenmiþ gibidir. Sözcükler halkýn konuþma dilinden devþirilmiþ, Ýstanbul Türkçesinden çok, Anadolu halkýnýn kullandýðý dilden edinilmiþtir. Yerel sözcükler, yerel deyiþler bir þairin boy verdiði topraðý da iþaretler bu anlamda. Daha çok dörtlüklerle, seste olsun anlamda olsun bütünsellik gözetilerek yazýlmýþlardýr. Uyaklar salt þiirdeki dýþ sesi oluþturma öðesi deðil, anlama katkýda bulunsun diye kullanýlmýþlardýr. Külebi þiirinin yapýsýný oluþturan temel etmenler; rahat, içten, doðal bir söyleyiþte, konuþulan dilin kullanýmýnda, duygu deðeri yüksek bir esere dönüþtürülmesinde aranmalýdýr.


“Ýstanbul”
Kamyonlar kavun taþýr ve ben
Boyuna onu düþünürüm,
Kamyonlar kavun taþýr ve ben
Boyuna onu düþünürdüm,
Niksar’da evimizdeyken
Küçük bir kuþ kadar hürdüm.
Sonra âlem deðiþiverdi
Ayrý su, ayrý hava, ayrý toprak.
Sonra âlem deðiþiverdi
Ayrý su, ayrý hava, ayrý toprak ,
Mevsimler ne çabuk geçiverdi
Unutmak, unutmak, unutmak.
Anladým bu þehir baþkadýr
Herkes beni aldattý gitti,
Anladým bu þehir baþkadýr
Herkes beni aldattý gitti,
Yine kamyonlar kavun taþýr
Fakat içimde þarký bitti.

- Cahit KÜLEBÝ -

Ýstanbul Þiirinin Analizi :
“Boyuna unu düþünürüm” dizesindeki “düþünürüm” ibaresinden yola çýkacak olursak; þair çocukluk anýlarýna gidiyor ve kamyonlarýn Ýstanbul’a kavun taþýdýklarýný anlýyororuz. Mamafih þair asýl olan Ýstanbul’u düþünüyor, onda çocukluðundan kalma bir Ýstanbul sevgisi vardýr. Ýþte þairdeki bu Ýstanbul sevgisi onu oraya kavun taþýyan kamyonun arkasýndan bakarak hayal kurmasýný saðlýyor.
Þair, sürekli Ýstanbul’u düþlerinde yaþatarak büyür. Keza þiirde geçen bir ibareye göre þair Niksar’dadýr ve Ýstanbul’a gitme hayaliyle yaþamaktadýr.
Þair artýk büyümüþ ve çocukluðundaki Ýstanbul’a gitme hayali gerçekleþmiþtir; artýk Ýstanbul’da yaþamaktadýr.Mamafih þairde bu defa bir hayal kýrýklýðý söz konusudur. Bu durumu þiirde geçen þu dizelerden çýkarabiliriz;
Mevsimler ne çabuk geçiverdi
Unutmak, unutmak, unutmak
Þair mevsimlerin hýzla geçtiðini belirterek artýk þairin belli bir yaþa geldiðini anlýyoruz. Þairde o çocukluk dönemi bitmiþ ve onda güzel hayallerle yaþattýðý Ýstanbul sevgisi bitmiþtir.”Unutmak, unutmak, unutmak” dizesinden bunu çýkarabiliriz. Keza þair bu duruma üzülmektedir; mamafih Ýstanbul’a geldiði için bir piþmanlýk da söz konusudur. Bu yargýyý da þu dizelerden anlýyoruz;
“Anladým bu þehir baþkadýr
Herkes beni aldattý gitti.”

Þair, “küçük bir serçe kadar hürdüm” derken keza Ýstnbul’da olmaktan memnun deðildir, kendini Ýstanbul’da özgür hissetmediðini anlýyoruz
“Herkes beni aldattý gitti” derken de; þair birçok dostunu kaybetmiþtir ve bu duruma üzülmektedir.
Niksar’da, yine kamyonlar Ýstanbul’a kavun taþýmakta fakat þair için bu durum artýk hiçbir anlam ifade etmemektedir.
Þiirde tam anlamýyla duygu yoðunluðu hakimdir. Þair, bu duygulanmayý dize ve sözcük tekrarlarýyla muhteþem saðlamýþtýr. Bu þiir, insaný bu özelliðiyle ayrý dünyalara götürmektedir. Þiirde seçilen sözcükler keza yerli yerinde, muhteþem kullnýlmýþtýr. Özellikle en son dize kanýmca en güzel dizedir ( Ýçimde þarký bitti ). Þair içindeki çocukluk hayallerinin bitmesini içindeki bir þarkýya benzetiyor.
Sanatçýnýn bu þiiri çocukluðunu yaþadýðý yerler için nostaljik bir hava estirmektedir. Bu þiirinde de içe iþleyen ve yürek sýzlatan söylemler söz konusudur. Kanýmca bu özelliði ile þiirin hafýzalara kazýnmasýný saðlamýþtýr.

Þiirde Niksar’ýn geçmesi önemli bir göstergedir. Sanatçý geldiði yeri unutmamýþ, topraðýndan kopmamýþ, suniliðe düþmemiþ, açýlýmlar adýna savrulmalar göstermemiþ; çokyönlülük adýna kiþiliksiz bir þiire izin vermemiþtir. Bu þiirinde de imgeyi bütüne yayma çabasý onun þiir yapýsýnýn ilk göze çarpan özellikleri arasýnda yer alýr. Þiirin baþladýðý yer, biteceði yeri hazýrlar gibidir. Þiirin yönünü, varacaðý yeri kestirebilirsiniz; bu durum þaþýrtýcý deðildir. Sürprizlerle karþýlaþmanýz zordur; çünkü onda ilk dizeyle son dize arasýnda bir baðýntý söz konusudur. Ayrýca, keza bu þiirinde kýr – kent çatýþmasýnda kýrdan yana olduðu görülmektedir.



Kaynakça

1. Cahit KÜLEBÝ “Þiir Her Zaman”
2. Edebiyatçýlar Derneði “Cahit Külebi’ye Saygý”
3. Muzaffer UYGUNER “Cahit Külebi”
4. Behçet NECATÝGÝL “Edebiyatýmýzda Ýsimler Sözlüðü”
5. Sedat UMRAN – Hasan AKAY “ Cumhuriyet Dönemi Türk Þiirinde Bilinen ve Bilinmeyen Þahaserler Antolojisi