DÜNYANIN  ÝLK  YAPAY  DÝLÝ ( LÝSANI )  BÝR TÜRK’E  AÝT: BÂLEYBELEN—2. BÖLÜM--

Geçen  bölümde  16.  Yüzyýl  mutasavvýf/þairlerinden  Muhyî’nin  dünyanýn  ilk  yapay  dilini  oluþturduðundan  bahsetmiþtim.

Muhyî’nin  ilk  amacý  farklý  inançlarý   ayinleri  hatta  doðrudan  doðruya  devletin kabul  ettiði  inanç  ve  siyasete  ters  söylemleri sebebiyle  baskýya uðrayan  ve  hatta  öldürülen  insanlarý  (  tabii  ki  arada  kendisini  ve  tarikatýný ) korumaktý.  Bu  yapay  dil  sayesinde  kendilerinden  olmayan  hiç  kimse  onlarýn  ne  konuþtuklarýný  ne  yazdýklarýný  anlamayacak  böylece  de hem  tarikatýn  sýrlarý  herkesin  elinde  dilinde  dolaþmayacak  hem de  kimse  bir  þey  anlamadýðýndan  herhangi  bir  þeyle  suçlanmalarý  mümkün  olmayacaktý.

Ancak ilerleyen  zamanda  Muhyî  kendi  icat  ettiði  bu  dile  dinî  bir  hava  da  ekledi.

Evet.. Ýnsanlar  yer yüzünde  farklý  diller  kullanýyorlardý. Ama  kullanýlan  bu  lisanlar  Yüce  yaratýcýnýn  kullandýðý  lisan  deðildi. Ýnsanlarýn  kullandýðý  dil  Allah’ýn ( C.C)  dili  deðildi.  Ama  öte  taraftan Allah’ýn (C.C.)  Hz.  Adem  ve  eþi  Havva  ile  konuþtuðu  Ýlk  insan  olan  Adem  ile  Havva’nýn  bir  lisaný  olduðu  da  bilinen  bir  gerçekti.

Muhyî  ‘’ Bâleybelen ‘’  adýný  verdiði  ve  kendi  icadý  olan  bu  dil  için ‘’  ben  yazmadým.  Bana  yazdýrýldý.’’  Demeye  baþladý.  Yani  daha  da  anlaþýlýr  bir  þekilde  söyleyecek  olursak  bu dilin Allah  ile  Hz.  Adem  arasýnda iletiþimi  saðlayan  dil  olduðunu  iddia  etmeye  baþladý. Ýnsanlar  böylece  artýk  Allah’ýn  dili  ile konuþacaklardý.

Öte  taraftan  Osmanlý  Devleti  oldukça  fazla  milleti  bünyesinde  barýndýran  bir  devletti  ve  bu  devlette  yaþayan  insanlar  birbirlerinin  dilini  anlamýyorlardý.  En  azýnda  bu  çok  geniþ  coðrafyada  insanlarýn  hepsinin  birbirlerini  anlayabilecekleri  ortak  bir  dil  neden  olmasýndý?

Muhyî  ömrünün  son  yýllarýný  bu  dilin  gramerini  ve  lügatini hazýrlamakla  geçirdi.

Bizzat  kendisi  Bâleybelen  için  þunlarý  söylüyordu: 'Öyle müstakil bir dil icat ettim ki, böylesini âdemoðlu yaratmadý. Türkçe ve Farsçayý bu dile aktardým. Arap diziliþiyle bu binayý saðlamlaþtýrdým. Adýný Bâleybelen koyduðum bu dilde on konu tertip edildi. Her ilimde fazilet sahiplerinin aþamadýklarý yüz meseleyi yetkince yazdým. Hak ehli birçok eser meydana getirdiler, ama hiçbiri böylesini meydana koymuþ deðil”

Bâleybelen Türkçe, Arapça ve Farsça gibi farklý ailelere mensup birbirinden çok farklý dillerin özelliklerini bir araya getiriyordu. Temel gramer Arapçadan alýnmýþ, cümlenin ögelerinin sýralanýþý ona benziyor ama biraz daha basitleþtirilmiþti. Söz varlýðýný ise aðýrlýklý olarak Türkçe ve Farsçadan alýyordu. Öte yandan Türkçe gibi eklemeli bir dildi. Bir isme ya da fiile ek getirerek yeni bir sözcük yaratmak bu dilde de mevcuttu. Ünsüz düþmesi özelliði de Bâleybelende bulunan özelliklerden birisiydi.

Baleybelenin ilginç yanlarýndan biri de ayný sözcüðün zýt anlamlarý da karþýlamasýydý. Örneðin 'cevn' sözcüðü hem siyah hem de beyaz anlamýna geliyordu.

Ýþte bazý Türkçe kelimelerin Baleybelen'deki karþýlýðý:

Aþýk: Set

Ekmek: Betem

Gölge: Þal

Nefes: Ad

On üç: Cilyâ

Kapak: Sedâb

Avcý: Gîrtâv

Okçu: Demcen

Muhyî 1608’ de  ölünce  müridlerinin  büyük  çoðunluðu  yeni  bir  dil  yaratmanýn  Allah’a  þirk  koþmak  olduðunu  söylemeye  baþladýlar  ve  bu  dili  kullanmaz  oldular. Müridler  kullanmayýnca  zaten  halk  tarafýndan  da  kullanýlmayan  bu  dil  unutuldu  gitti.  Ta  ki  Fransýz ihtilali  dolayýsýyla  adýný  çok  iyi  bildiðimiz Jean Jacques Rousseau’nun  Halep’te  bu  eserle  karþýlaþmasýna  kadar.

Pek  çok  dile  aþina  olan Jean Jacques Rousseau  Baleybelenin  dilini  hiç  bir  dile  benzetemez.  Bunun  üzerine  eserin  ilk  sayfasýnýn  kopyasýný  Almanya  elçilik  ateþesi  ve  Osmanlý  tarihi  konusunda  uzman  bir  kiþi  olan  Hammer’e  gönderir.  Ancak  Hammmer  de  iþin  içinden  çýkamaz.

Nihayet eser, Oryantal Diller Okulu dil bilimcisi Silvestre de Sacy'e ulaþtýrýlýr. Sacy, yaklaþýk 8 yýl sonra eserin bir baþka nüshasýna Ýmparatorluk Kütüphanesi'nde yer alan doðu yazmalarý koleksiyonunda rastlar ve eser üzerindeki çalýþmalarýna baþlar.

Ona göre Baleybelen, yeryüzünden silinmiþ bir kavme ait ya da Kabalizmi temsil eden bir dildir. Ayný zamanlarda, oryantalist Alessandro Bausani, eserin yazýldýðý dili "ilk yapay dil" olarak tanýmlar.

Böylece  Bâleybelen  bir  lez  daha  tüm  gizemiyle  unutulmaya  terk  edilir.

Türkiye'de, ilk olarak 1966 yýlýnda Mithat Sertoðlu, "Hayat Tarih" adlý dergide yayýmlanan "Ýlk Milletlerarasý Dili Bir Türk Ýcat Etmiþti" baþlýklý yazýsýnda Baleybelen'e deðinir.

 Ancak  Baleybelenin  tam  anlamýyla  gün  yüzüne  çýkmasý  için  bir  kýrk  sene  daha  beklemek  gerekecektir.

Ýstanbul Üniversitesi Eski Türk Edebiyatý profesörlerinden Mertol Tulum'un öðrencisi olan Mustafa Koç Bâleybelen ile ilgili olarak 2001 yýlýnda baþladýðý çalýþmasýný 2006 yýlýnda tamamlar ve "Baleybelen/Ýlk Yapma Dil" isimli 751 sayfalýk kitabýný yayýmlar.

Peki  dünya  üzerinde  baþka  yapay  diller  de  icat  edilmiþ midir?

Evet.  Baþka  yapay  diller  de  icad  edilmiþtir.  Hatta  Gülþeni’nin  Baleybeleni  ortaya  çýkýncaya  kadar dünyada  ilk  yapay  dil  olarak  kabul  edilen  ve  adýna  Volapük  denen  bir  yapay  dil  vardýr.  Bu  dil 1879  Yýlýnda  Alman  papazý  Johan  Martin  Schleyer  tarafýndan  icad  edilmiþtir.

Baleybelen  nasýl  ki  Arapça- Farsça  Türkçe  karýþýmý  bir  dil ise  Volapük  de  Ýngilizce  ve  Rumence  karþýmý  acayip bir  dil  olmuþtur.

Ancak?

Ancak  yer  yüzünde  bu  güne  kadar  gelmiþ  geçmiþ  en  popüler  yapay  dil  Polonyalý  bir  doktor  olan  Ludwig  Lezjer  Zemanhof  tarafýndan  icad  edilen Esperanto  dili  olmuþtur.   Bu  dil  uluslar  arasý iletiþim  için  hazýrlanan  bir  dil  olup  Ýngilizce-  Fransýzca  ve Portekizcenin  aðýrlýðý  kendisini  hissettirir.  Ýlginç  olan  ise  bazý  topluluklarýn  bu  dili  anadil  olarak  benimsemesidir  ki  Avrupa’da  halen  1.5  Milyon  civarýnda  insanýn  bu  dili  kullandýðý  bilinmektedir. [ Esperanto  dili  oldukça  ilginçtir. Çünkü tüm  dünyayý  etkilemiþtir.( Osmanlý  da  dahil ) Bu arada  Esperanto  dilinin  kurucusu Zemanhof’un  kýzýnýn  Bahailiðe  geçmesi  ve  Ayetullah  Humeyni’nin  bu  dili  öðrenmeyiþ  teþvik  etmesi  de ayrýca  ilginçtir. ) Bu  konuda  da  ayrý  bir  yazý  yazmayý  düþünüyorum. ]

Ha  bu  arada..

Game  Thrones  adlý  dizide  kullanýlan Valyrian ve Dothraki dilleri de  yapay  dillerden  olup  mesela  Dothraki dilinde  1700  kelime  vardýr.  Ama bir  film  için üretilen  yapay  dillerin  babasý  hangisidr  biliyor  musnuz?

Yüzüklerin  Efendisi  film  serisini  seyrettiniz  mi  bilmem.

Ýþte  o  filmde  kullanýlan  Elf  dili  yapay  diller  içinde  en  çok  kelimeye  sahip  olan dildir.   

‘’Amaaan  ya  bir  film  için  düzenlenmiþ  kýytýrýk  bir  dil  iþte.’’  Dediðinizi  duyar  gibiyim.  Ama  hiç  de  öyle  deðil.   Ünlü  dil  bilimci  John Ronald Reuel Tolkien tarafýndan  uydurulan  Elfçede 25.000  kelime  bulunmaktadýr  (  Oysa  bizim  Bâleybelende  10.000 kelime  vardýr. )

BÝTTÝ.