Ontolojik (varlýk bilimsel) sanat incelemesinde, sanat yapýtý aþaðýdaki beþ tabakada incelenir. Son yýllarda üniversitelerin tez çalýþmalarý da bu yöntemle yapýlmaktadýr.
 
Aþaðýda þair Afet Kýrat’ýn bir þiirinin ontolojik yöntemle çözümlenmesi vardýr.
 
EMANET GÜLÜÞLER
 
Serçeler cývýldarken yeþeren aðaçlarda,
Buz yanýðý þiirler sekiz oktav düþüyor.
Notalar oynaþýrken dalgalanan saçlarda,
Dilimde pusu kuran naðmelerim üþüyor.
Hasreti anlatýyor dudaðýmda bir ýslýk,
Neden her taraf kara aydýnlýkken ortalýk.
 
Neden ben büyüyorum yalnýzlýðýn gözünde?
Neden bana göz kýrpmaz gülistandaki güller?
Adým mý anýlýyor hicranlarýn sözünde?
Alevlenip yanarken neden sarýyor küller?
Rüzgârlar esin biraz beni kuzeye sürün,
Özlediðim günlere yeni baþtan döndürün.
 
Bir tutam neþe verin boþ duran avucuma,
Güneþin iplerinden renk renk salýncak kurun,
Iþýklar yapýþtýrýn ince parmak ucuma,
Fýrtýnayý yok edin beni rüzgârla vurun.
Altýn tepsi içinde kim sunar ki bereket,
Gökte ateþ olmazsa ýsýtmaz beni ceket.
 
Tutuþan tutkularý zümrüt ýrmaða atýn,
Dalgalarla söylesin þarkýlarý þen þakrak.
Duygu damlalarýný deniz tuzuna katýn,
Kimsesiz sevdalarla sarýp sarmalayarak…
Dudaðýmdan koparýn emanet gülüþleri,
Kucaðýma býrakýn tatmam için düþleri.
 
Afet Kýrat
 
Ses tabakasý: Hece ölçüsünün 7+7 duraðýyla yazýlmýþ dört birimlik bir þiirdir. Her birimde altý dize vardýr. Dizelerin; ababcc, dedeff diye devam eden örgüsünde tam ve zengin uyaklar kullanýlmýþtýr. Þiirin tümüne kalýn “a” ünlüsü (103) hâkimdir. “Notalar oynaþýrken dalgalanan saçlarda” dizesinde on kullanýmla, “Kimsesiz sevdalarla sarýp sarmalayarak” dizesinde dokuz kullanýmla “a” sesinin asonasý belirgin þekilde duyulmaktadýr. Þiirde en çok kullanýlan ünsüz ise yumuþak sürekli “r” (70) ünsüzüdür. Yumuþak ünsüzlerle birlikte þiire yayýlan sert ünsüzler harmoni oluþturmuþtur. Yine neden soru zarfýnýn kullanýmý da bir baþka ahenk unsurudur. Soru dizelerindeki okuma vurgusu da þiirin ahengine çeþitlilik katmaktadýr.
 
Anlam tabakasý:
Birinci birimin dikkat çeken özelliði karþýt kavramlarýn kullanýmýdýr. Büyük küçük, siyah beyaz tek baþlarýna karþýtlýðý oluþturmazlar. Tezatta kavramsal zýtlýk aranýr. Aðaçlarýn yeþermesiyle birlikte kullanýlan “buz yanýðý” yine dalgalanan saçlarda notalar oynaþýrken “naðmelerim üþüyor” imgeleri bir karþýtlýðý anlatmaktadýr. Ortalýk aydýnlýkken her tarafýn karanlýk hissedilmesi de bir baþka karþýtlýktýr.
 
Ýkinci birimin dikkat çeken özelliði ise soru cümleleridir. Her soru cümlesi istifham sanatýný oluþturmaz. Ýstifham sanatýnýn olabilmesi için, dizelerde olduðu gibi cevap beklenmemesi gerekir.
Üçüncü birim adeta masalsý bir havaya bürünmüþtür. Olmayacak istekler gibi görülse de zengin çaðrýþýmlar hissettirmektedir. Ýyi þiir düþündürür, hissettirir, çaðrýþtýrýr. Þair ruh dünyasýný yoðun olarak bu birimde dile getirmiþtir.
Son birimde þairin “zümrüt ýrmaða atýn” dediði Yeþilýrmak’týr. Þair ise güneydeki bir sahil þehri olan Mersin’de yaþamaktadýr. Kendi için yabancý olan bu kentte yalnýzlýktan sýkýlmýþ, sýcak komþu ve akrabalarýn da bulunduðu Amasya’ya duyduðu hasret dile getirilmiþtir. Bu birimde Mersin için kullandýðý “Kimsesiz sevdalarla sarýp sarmalayarak” dizesi de uzak çaðrýþýmla bir sevda þehri olan Amasya’yý ve Amasya’da yaþadýðý söylenen Ferhat ve Þirin sevdasýný hatýrlatmaktadýr.
Þiirde; “buz yanýðý þiirler”, “dalgalanan saçlarda notalarýn oynaþmasý” gibi imgeler de kullanýlmýþtýr. Ýmge bir betimlemeden ziyade þairin içinde hissettiði bir his veya oluþun dýþa vurumudur.
Þiirin ilk iki biriminde içinde bulunduðu yalnýzlýk ve buna baðlý bunalma, sýkýlma anlatýlýrken, son iki birimde neleri arzu ettiði, istediði dile getirilmiþtir. Kýsaca, uzak diyarda hissedilen yalnýzlýk duygusunun etkisiyle oluþan bir hasret þiiridir.
 
Nesne (obje) tabakasý:
Þiirin hâkim objesi þiir öznesi olan ben’dir. Her ne kadar ismi söylenmese de Mersin ve Yeþilýrmak mecazý mürseliyle Amasya, þiirin diðer öne çýkan objeleridir. Birim içerisinde kullanýlan oktav, nota, name, ýslýk gibi anlamca ilgili sözcükler de þiirin yan objelerindendir.
 
Karakter tabakasý:
Serbest þiir; 2. Dünya Savaþýnýn Avrupa’daki tüm deðerleri yýkmasý üzerine, þiirin de kurallarýnýn yýkýlmasý sonucu ülkemizde 1. ve 2. Yeni ile kesin zaferini ilan etmiþtir. Buna raðmen ülkemizde Aþýk Tarzý Halk Edebiyatýnda hece geleneði devam etmektedir. Günümüz þairlerinin bazýlarý da hece þiirine gerek birim sayýsý ve gerekse uyak düzeni baðlamýnda yenilikler getirmeyi sürdürmektedirler. Afet Kýrat bu modern hece þiirinin bir temsilcisidir. Yukarýda anlam tabakasýnda da söz edildiði gibi þair aslen Amasyalýdýr. Bir süredir Mersin’de yaþamaktadýr. Yalnýzlýk duygusunu derinden hissetmesi, kendine þiirlerinde yansýmasýný da gördüðümüz renkli bir iç dünya kurmasýna neden olmuþtur. Amasya özlemini ise þiirlerinde sýklýkla dile getirmektedir.
 
Alýnyazýsý (kader) tabakasý:
Þüphesiz vatanýn her karýþý bizimse de, yine de insanýn çocukluk ve gençlik hatýralarýnýn yaþandýðý kendi þehri o kiþiye bir baþka güzeldir. Þehirlerinden uzak olanlar içlerinde bir yalnýzlýk, bir boþluk duygusunu derinden hissedebilmektedirler. Suyun çatlaðýný aramasý gibi, insan da kendi þehrini hasretle aramaktadýr. “Gökte ateþ olmazsa ýsýtmaz beni ceket” dizesi de yine çaðrýþýmla, yardýmýn tanrýdan gelebileceðine yani bir anlamda kadere gönderme yapmaktadýr.
 
Rumuz: Ufuk Yüksel - Editör