Hiç hayatýnýzýn her anýnda izleniyormuþ hissine kapýldýnýz mý?

Her ne kadar günümüzde, sosyal mecralarda görünür olma yarýþý içerisinde olunsa da kendi rýzamýz dýþýnda izlenmek hiçbirimizin hoþuna gitmez. Bir yanda bilerek-isteyerek çaðýmýzýn olmazsa olmazý sosyal medya hesaplarýndan yüklenen video-içerik üretme  yarýþý ile “Lütfen beni izleyin!” derken, öte yanda ise gerçek-sanal olmayan yaþamda sürekli izlendiðini, denetlendiðini düþünmek neden huzursuz eder insaný? Burada bir tezat görmüyor musunuz siz de?

Günümüz insanýný týpký bir tiyatro/sinema oyuncusuna benzetebiliriz.Sosyal medya ortamýnda kendilerine sanal bir kimlik edinen insanlar rolleri kendilerinden ne yapmalarýný bekliyorsa onu sergileyebiliyorlar. Gerçek yaþamda bambaþka bir kiþiliðe ya da yaþam standartýna sahip olunsa da oyunun akýþý içinde yeni bir sanal gerçeklik yaratýlabiliyor.

Peki, bir de yaþadýðýmýz yerin, çalýþtýðýmýz iþ yerinin, evimizin, odamýzýn duvarlarýnda sürekli bizi izleyen bir gözün varlýðýný düþünün. Öyle bir denetleme mekanizmasý düþünün ki kiþilerin ne sanal mecralarda kullandýðý kimliklerle ne de sosyal hayatlarýnda kullanmayý tercih ettikleri kimlikle ilgileniyor. Aslýnda insanýn kendisiyle baþbaþa kaldýðýnda açýða çýkan kimliklerinin özüyle ilgileniyor. Sahteliklerden arýndýðý, maskelerini kapýnýn dýþýnda býraktýðý mahremiyet alanýna girip kiþilerin bizzat özüne ulaþýp tüm zaaflarýyla ele geçiren bir güç.

Sürekli denetlendiðini düþünen kiþi ne yapar peki? Herhangi bir yerde görünen bir kamera olduðunda  tutumlarýn deðiþme ihtimali artar. Rahat hareket edilemez ve kiþiler  sürekli olmadýðý þekilde davranmaya baþlar. Gözlemlendiðinin farkýna varan kiþi, bireyselliðini, özgünlüðünü kaybeder ve tek tipliðe dönüþür. Ardýndan dinamik bir þekilde bu durum normal gözükmeye baþlar. Özgür irade ve özgür düþünce ortadan kalkar. Zamanla spontane hareket etme, orijinal tepkiler verme ve fikir üretme yok olur. Ayný durumu dikkat edersek sanal ortamlarda da gözlemleyebiliriz. Denetleme mekanizmasý her an her yerde varlýðýný hissettirir çünkü. Birbirinin kopyasý yüzler, ayný konunun binlerce kez tekrar ettiði konular, trendler…

Toplumsal anlamda izlenmenin faydalý olduðu alanlar da var elbette. Mobese kayýtlarýnýn olmasý, hastahane giriþlerinde parmak izlerinin alýnmasý gibi toplumdaki suç ve kargaþanýn önüne geçilmek adýna yapýlan/yapýlmasý kaçýnýlmaz olan eylemlerden bazýlarýdýr.

Yine konumuza dönersek; herhangi bir alýþveriþ sitesinde gezindiðimizde aradan yarým saat geçmeden sosyal medya hesaplarýmýza, o incelediðimiz ürünle alakalý görseller içeren reklamlar, bildirimler gelmeye baþlar. Ýnternet kullanma alýþkanlýklarýmýza göre bizi bizden iyi tanýyan akýllý telefonlarýmýz neyi sevip neyi sevmeyeceðimizi bilerek karþýmýza o, ihtiyacýmýz olan þeyleri çýkarýr, diðerlerini eler. Ya da yazdýðýmýz yazýlarýn, paylaþtýðýmýz görsellerin denetleme mekanizmalarý tarafýndan görülmesi durumunda baþýmýzýn aðrýyacaðýný düþünüp kendimize otosansür uygulayabiliriz. Çünkü otoriteler denetimi fiziksel deðil psikolojik yolla saðlar.

Benim de bizzat yaþadýðým bir durumdur. Bir eðitim kurumunda. Kendini bir hapishanenin içinde gibi hissedersin, evet. Her yerde kameralar seni izler. Hatta iþ yerinde, çalýþtýðýn bilgisayar bile izlenir. Sen masanýn baþýndayken karþýdan bir otorite senin yaptýklarýný denetler. Giriþ-Çýkýþlarda alýnan parmak izleri vs.

Son olarak George Orwell’in 1984 adlý romanýný okumanýzý tavsiye ederim. Orada gözetim-denetleme durumu daha ütopik bir yönden ele alýnmýþ gibi dursa da yukarýda yaþamýmdan verdiðim örnekle beraber toplumun her katmanýna deðiþik þekillerde uygulanýlacak kadar da sahicidir.

Bengül ALKAN