GEÇMÝÞTE TRABZON

M.NÝHAT MALKOÇ

Trabzon’un geçmiþi M.Ö.7 bin yýlýna kadar uzamaktadýr. Bu güzel þehir tarihte pek çok medeniyetin beþiði olmuþtur. Buraya ilk olarak Tibarenler, Mosklar ve Marlar yerleþmiþlerdir. Þehir zamanla Medler, Persler ve Makedonyalýlar’ýn eline geçmiþtir. 1080 yýlýnda Anadolu Selçuklularý’nýn himayesinde kalmýþtýr. 1461’de Fatih Sultan Mehmet tarafýndan Osmanlý topraklarýna katýlmýþtýr. Burasý o zamanlar eyaletti. Yavuz Sultan Selim bu eyaletin valiliðini yapmýþtýr. Kanunî Sultan Süleyman’ýn çocukluðu bu þehirde geçmiþtir. 1916 senesinde Ruslar’ýn iþgaline uðramýþtýr. Fakat 24 Þubat 1918’de geri alýnmýþtýr.

Trabzon, tarihî eserler bakýmýndan zengin bir durum arzetmektedir. Þehirde Roma, Bizans, Osmanlý eserleri bulunmaktadýr. Trabzon Kalesi, Kalepark, Cephanelik, Yeni Cuma Camiî, Ayasofya(Hanhia Sophia), Fatih Ortahisar Camiî, Küçük Ayvasýl Kilisesi(St. Anna Kilisesi), Molla Nakip Camiî, Kudrettin Camiî, Hüsnü Göktuð Camiî, Santa Maria Kilisesi, Kýzlar Manastýrý(Panagia Thaoskepastos), Kaymaklý Manastýrý, Vazelon Manastýrý, Kuþtul Manastýrý(Gregorius Peristera), Sumelâ(Meryemana) Manastýrý, Gülbahar Hatun Camiî(Büyük Ýmaret), Ýskenderpaþa Camiî, Çarþý Camiî, Vakýfhan(Taþhan), Alacahan, Bedesten, Fatih Hamamý, Hacý Arif Hamamý, Tophane Hamamý, Sekiz Direkli Hamam, Meydan Hamamý, Atatürk Köþkü, Memiþaða Konaðý bu þehrin belli baþlý tarihî eserleridir.

Trabzon adý üzerine deðiþik rivayetler mevcuttur. Þarl Teksiye’ye göre meþhur Ksenofon silahþörleriyle Trabzon’a girdiðinde kaleyi masaya benzetmiþ ve kendi dilinde masa karþýlýðý olarak buraya “Trapezos” demiþtir. Bir deðiþik görüþe göre buraya daha önceleri Orta Asya Türk kavimlerinden Turanlara baðlý Tirabenler ve Elizonlar yerleþmiþlerdir. Bunlar, sonra birleþmiþler, neticede “Tibaren-Elizon” adýný almýþlardýr. Bu zamanla deðiþerek bugünkü hâle dönüþmüþtür. Evliya Çelebi’nin belirttiðine göre Fatih, Trabzon’u fethedince buranýn havasýný çok beðenmiþ ve þehre can alýcý, lâtif manasýnda “Tarab-Efzun” ismini vermiþtir. Yine “Trabzon Tarihi” adlý eserin yazarý Þakir Þevket’e göre Trabzonlu bir Türk pehlivaný bir altýn paranýn tuðrasýný parmaðýyla silip bozuyor. Bu hadiseden sonra þehre “Tuðrabozan” adý veriliyor. Bu zamanla þimdiki þekle dönüþüveriyor.

Trabzon’un nüfusu, geçmiþten günümüze kadar dalgalý bir seyir izlemiþtir. Þarl Teksiye’ye göre Trabzon on yedinci yüzyýlda on sekiz bin evden oluþan bir yerleþim yeriydi. Bouillet’in dediðine göre burasý Birinci Dünya Savaþý’ndan evvel 87 bin nüfuslu bir þehirdi.

Evliya Çelebi, Seyahatname’sinde Trabzon’un hamsisine de geniþçe yer vermiþtir. Seyyah Çelebi o zamanlar hamsinin kebabýnýn, çorbasýnýn, pilav ve baklavasýnýn yapýldýðýný söylüyor. Ayrýca hamsinin her derde deva olduðunu özellikle belirtiyor.

Eskiden Zaðnos Köprüsü asma imiþ; makaralara takýlý zincirlerle gündüzleri indirilir, geceleri kaldýrýlýrdý. Bu köprü Zindankapý ile Ýmaret Kapýsýný birbirine baðlamaktadýr. Üst üste kemerli iki gözü vardýr. Þehre bugün de nostaljik bir hava ve görünüm kazandýrmaktadýr.

Trabzon’u hâkim bir tepe olan Boztepe’den seyredenler, þehrin doðal görünümüne doyamazlar. Fakat son zamanlarda gerçekleþtirilen düzensiz yapýlaþmalar kentin tarihî kimliðini tehdit eder boyuttadýr. Trabzon gibi þehirler, býrakýn Türkiye’yi, dünyada da azdýr. Çünkü bu þehir onlarca asýr evvel kurulmuþ, medeniyetleri besleyip baðrýnda büyütmüþtür.

Trabzon zengin bitki örtüsüyle, yemyeþil daðlarýyla bir botanik bahçesini andýrmaktadýr. Bu þehir tarihî güzellikleriyle adeta bir açýkhava müzesi görünümündedir. Güzel Trabzon’umuzun dört bir yanýnda maziyi solumak mümkündür. Burasý padiþahlar þehridir. Kanuni Sultan Süleyman burada doðmuþ, Yavuz Sultan Selim burada uzun seneler valilik yapmýþ, Fatih Sultan Mehmet de þehrin kapýlarýný Türklere açmýþtýr. Bu kentin mirasçýlarý olan bizler, tarihî dokuyu hiç deðiþtirmeden, olduðu gibi muhafaza etmeliyiz. Ancak böylelikle ceddimize vefa borcumuzu ödemiþ oluruz. Trabzon þehri tarihî deðerlerini yaþatarak modernleþmelidir. Þehrin ruhu modernleþme uðruna köreltilmemelidir.