Bir Þiir Tahlili: “ ÝSTANBUL ” Þiiri – Rabia Barýþ


ÝSTANBUL'UN Fethi’nin 556. yýlý adýna Ýstanbul Þiiri:
Ýstanbul'un Fethi, 29 Mayýs 1453'te þehri günlerdir kuþatan Osmanlý ordusunun, þimdi Ýstanbul olarak bilinen, o zamanki adýyla Konstantinopolis þehrini Sultan II. Mehmet Han'ýn komutanlýðýnda fethetmesidir.Bu fetihten sonra Osmanlý Devleti Ýmparatorluk olmuþ, henüz 21 yaþýnda olan Sultan II. Mehmet, Fatih unvanýný da alarak Fatih Sultan Mehmet olarak anýlmaya baþlanmýþtýr. Tarihteki en önemli devletlerden olan Doðu Roma Ýmparatorluðu böylelikle sona ermiþtir.


ÝSTANBUL


Altýn kemer takmýþlar boðazýn bir yerine,
Abide kondurmuþlar ünlü Beylerbeyi’ne.
En nadide eserler Topkapý’da saklanmýþ,
Erenler, evliyalar Ýstanbul’da toplanmýþ.

Ey Ýstanbul Ýstanbul hadisle kutlu þehir,
Sancaðý, mehteriyle mutlu, umutlu þehir.
Sende Yuþa Peygamber, sende en güzel güller.
Ýþte bir sabah vakti çaðrýda müezzinler.

Allah Allah sesleri yükselirken semaya,
Çekilir Eyüp Sultan ezanlarla duaya.
Deniz sakin yön çizer Hudai’nin yolundan.
Her ülke sarmak ister Ýstanbul’u kolundan.

Susar Karaca Ahmet günün bittiði yerde,
Nur yaðar Ýstanbul’a göklerden perde perde.
Dünyanýn göz bebeði bizimdir bizim billâh.
Böyle güzel bir þehri gözetir yüce Allah.

Akikten gerdanlýðý yakýþýyor eynine,
Dalmýþým cennet diyar Ýstanbul’un seyrine,
Gecesi ýþýl ýþýl, gündüzü ömür sunar.
Esmezse deli rüzgâr surlarýn nabzý donar.

Ümraniye haz bulur nazarlý bir bakýþla,
Edalý kýz gibidir Selimiye’de kýþla.
Haydarpaþa’dan baþlar Ýstanbul yolculuðu,
Onu görmek isteyen garda alýr soluðu.

En asil lalelerin vataný Ýstanbul’dur,
Tutuþan yüreklerin sevdasý Ýstanbul’dur.
Sultan Ahmet laleyle bütünleþti severek,
Bir devre isim verdi lale devri diyerek.

Endamlý Hýdiv Kasrý Çengelköy’ün sýrtýnda,
Edalý Dolmabahçe Beþiktaþ’ýn baðrýnda.
Süslüyor Ýstanbul’u boðazýn incileri,
Hem Avrupa, hem Asya sýralanmýþ benleri.

Kanlýca’ da âþýklar yelken açarken suya,
Çekmece koylarýnda zaman dalar uykuya.
Sultanlarýn sofrasý Çamlýca’ da kurulur,
Kâtibimin türküsü Üsküdar’dan sorulur.

Ýstanbul sevda þehir ak günün eþiðinde,
Nice Fatihler yatar salýnda, beþiðinde.
Sevgi onda can bulur, canan ona ulaþýr.
Ýstanbul, özlem olur kýtalarý dolaþýr.

Demir alýr gemiler Kadýköy rýhtýmýnda,
Hasret vuslata döner Atatürk limanýnda.
Ýstanbul’un güzeli Bakýrköy’de oturur,
Sirkeci’nin treni acý çýðlýk tutturur.

Kýzkulesi nazlýdýr sularýn ortasýnda,
Renkler cümbüþe kalkar sahil ortancasýnda.
Ýstanbul ateþ olur yürekleri kavurur,
Güneyden gelen meltem saçlarýný savurur.

Ihlamurlar altýnda neþeli geçer yazlar,
Geceye eþlik eder gümüþ rengi yýldýzlar.
Ay buluttan sýyrýlýp dolaþýrken mehtabý,
Ýstanbul’dan açýlýr dünyaya sýrlý kapý.

Güneþ gurub olurken ufukladýr cenginiz,
Hisarda gün batýmý öze vurur sevginiz.
Heybeli’de söyleþir sazende güzelleri,
Saray bahçelerinde dem tutar bülbülleri.

Ýstanbul ‘un sevgisi gönüllerde birleþir,
Ona müptela olan onunla bütünleþir.
Daðlarý yeþil orman, baðlarý salkým söðüt,
Akþemsettin bu yerde Fatih’e verdi öðüt.

Yedi tepe üstünde yedi süreyya yanar,
Ýstanbul’u bir gören ömrünce söyler, anar.
Kaþlarý yay gibidir, kirpiði hedefe ok,
Ýstanbul’un üstüne bir baþka Ýstanbul yok.

Çamur sýrma sim olur Yavuz’un kaftanýnda,
Onu mübarek bilir âlimin kýr atýnda.
Bu derin felsefeyle gider Sina Çölüne,
Der, Ýstanbul gözümüz bu hep böyle biline.

Mavi gök, mavi deniz kucaðýnda Ýstanbul,
Bir karede bin hayat Ýstanbul’da Ýstanbul.
Fatih Sultan köprüsü güzellerin güzeli,
Ýstanbul kara sevdam yeni deðil ezeli.

Mahyalý camilerde geceler kandil yakar,
Burasý Sultan Ahmet görenler hayran bakar.
Bu köprüler Osmanlý, bu minareler Sinan,
Rahat uyu türbende koca Sultan Süleyman.


Rabia Barýþ




“ ÝSTANBUL ” ÞÝÝRÝNÝN TAHLÝLÝ:

Sönecek Salibin bahtý,
Yýkýlacak Bizans tahtý,
Yüce Peygamberin ahtý,
Karanlýkta berk olacak.

Bir sevda, bir umut, bir ýþýk, bir hedef, ulaþýlmasý istenen bir sevgili, bir Mehlika Sultan: ÝSTANBUL. Öyle bir sevgili ki, çaðlar boyu endamýný ve iffetini korumasýný bilmiþ bir þehir. Ona nice sevdalýlar koþup gelmiþlerdi de o, endamýný, baðrýný nazlý bir gelin gibi onlara yüzünü kapatmýþtý. Ne zamanki o kutlu Nebi’nin (sav) müjdesini duydu, iþte o zaman yüzünde belirdi atlastan cepkenli yiðit akýncýlarýn sedalarýnýn muþtusu.

Bu Mehlika Sultana âþýk yedi genç varmýþ. Her biri ayrý ayrý sevdalarla ayný yola, ayný sevdaya doðru yüreklerindeki engin muhabbetle yelken açýp yol almýþlar. Ulaþýlmasý gereken sevgili ise Ýstanbul imiþ. Burasý öyle anlatýldýðý gibi Kafdaðý’nýn ardýndaki gizemli ve büyülü bir mekân deðilmiþ; ama etrafý çetin ve geçilmez addedilen surlarla ve hisarlarla çevriliymiþ. Bu baðrý yanýk sevdalýlara önderlik eden, onlara yol, hedef gösteren zat ise gönüllerin gülü Efendimiz (sav) imiþ. Bu aþýk gençlere Mehlika’ya ulaþabilmenin yolu olan meþaleyi göstermiþ. Hepsi de o meþaleye ulaþmak için koþup gelmiþlerdi de fakat altý tanesi muratlarýna nail olamadan gerisin geri dönüp gitmiþlerdi. Yetmiþti ona artýk Bizans’ýn bahtý kara talihi. Yok mu baðrýndaki surlarda “mukaddes mi mukaddes bir gedik açacak yiðit akýncýlar.” Söðüt’ün baðrýnda tohumu atýlan akýncýlarýn boy verip, meyveye duracaklarý an gelmiþti. Dünyanýn kara talihini deðiþtirecek yiðitler. Ýþte tarihin altýn sayfalarý onlara Türk akýncýlarý diyeceklerdi.

Ýþte bu Mehlika’ ya âþýk genç ona ulaþmayý kafasýna koymuþ, geçilmez sarp yollarý aþmýþtý. Bu kahramanlara Ýslamiyet’ten önce “alp”, Ýslamiyet’ten sonra “ölürsen þehit, kalýrsan gazi” denmiþti. Deðil miydi ki o kutlu ve mutlu Nebi’nin (sav) muþtusuna kavuþmak maksadý. Ýþte hedef gösterilmiþti. Ulaþýlmalýydý her ne olursa olsun. At sýrtýna baðlanarak yýllarýn çýnarý Ýstanbul’un surlarýnýn dibine gömülecekti. Çünkü o “yiðit akýncýlarýn kýlýç seslerini iþitecek ve o yarým kalmýþ þarkýyý tamamlayacak yiðitlerin at kiþnemelerini” duyacaktý. Surlarýn baðrýna mukaddes sancaðý diktikten sonra arkadan gelen yiðitlere önderlik ederken yeni bir çýðýrý açtýðýnýn farkýnda olarak. Her þeye raðmen sancak dikilmiþ, sevdalý padiþahýn hayalini gerçekleþtirmiþti. Artýk o adýyla tarihte ululardan ulu Hasan idi.

Sevgili, en sevgiliydi. Öyle kolay kolay baðrýný sevdalýlarýna açmýyordu, çünkü nazlýydý, cilveliydi. Ona kavuþmak isteyen âþýk, onun ne istediðini bilmiþti. Ýlk önce gemileri karadan yürütüp, sevgiliye göndermiþti. Tarihteki ilk “Þahi” adlý topu onun adýna, onun sevdasýna nail olabilmek için döktürmüþtü. Fakat sevgili tatmin olmuyordu, nazlýydý, cilveliydi. Akýncýlarýný surlarýn baðrýna çýkartýp, Ulu Batlý Hasan adýný tarihe kazýmalýydý.

Ýþte o an gelmiþti. Baðrý yanýk sevdalýlarýn elleri dua dua yakarmakta, yürekleri inim inim inlemekte, insanlar öbek öbek onlarýn yollarýný gözlemekte, atlarýnýn nallarý kanatlanmýþ üveyikler gibi adým adým sevgiliye yaklaþmaktaydý. Ufukta beliren atlastan cepkenli yiðit akýncýlar “Allah, Allah!” naralarýyla koþuyordu sevgilinin baðrýna. Aradan kýssa bir zaman sonra yýllarca süren bu hasret bitmiþti. Âþýk, maþukuna kavuþmuþtu. Yýllar yýlý birbirini kovalayan bu sevda son demine ulaþmýþtý. Önde þemslerin en aký (Akþemsettin), geride yetiþtirdiði güzide talebesi sultanlarýn Mehmet’i ve fetihlerin babasý olarak anýlacak olan ve býyýklarý henüz terlemiþ Fatih.

Þu fetih vaka’sý, yâ Rab! Ne büyük mucizedir!
Her tecellisini nakletmek uzundur bir bir;
Ýstanbul üzerine o kadar çok yazý ve þiir yazýlmýþ ki, tarihin en güzide sayfalarýnda en alýmlý, en çalýmlý duygularýn oluþtuðu yürek dolusu kelimeler. Þu fetih dünyayý öyle bir sarsmýþ ki, mucize karþýsýnda herkes etkilenmiþ, dilbeste olup el pençe durmuþlardý. Bu kýsa girizgâha bu kadar þanla dolu tarihi sýðdýrmak çok zor. Önemli olan bu zoru baþarmaktýr. O da baþarýlmýþtý.


Bu kýsa tarihi deneme yazýsýndan sonra inceleyeceðimiz “ Ýstanbul ” þiirimizin biçim özelliklerine göz atalým.

Ýstanbul þiiri ilk bakýþta bir tasvir niteliði taþýmaktadýr. Þiirimizin ilk mýsralarýndan itibaren Ýstanbul’a ait mekânlar bir bir duygu yoðunluðunun içinde kaleme alýnmaya çalýþýlmýþtýr. Dýþ mekânla ilgili tasvirler aðýrlýkta olduðundan realist ve parnesyen etkinin izleri aðýr bir þekilde þiirde görülmektedir. Dýþ âleme ait unsurlar “kalemle resim yapma” titizliði içerisinde yazýlmýþtýr. Tabi ki bu dýþ aleme ait unsurlar þairimizin iç alemine ait duygu yoðunluklarýyla karýlmýþ bir vaziyette okuyucusuna sunulmaktadýr.

Þiirimiz alýþýlmýþ olan kýtalarýn dýþýnda yazýlmýþ bir þiir. On dokuz (19) kýtadan mürettep bir þiir. Burada þairimizin muhayyilesindeki Ýstanbul’u, kuþ bakýþý anlatma duygusu yatmaktadýr. Þiir adeta okuyucusunu kanatlandýrarak Ýstanbul üzerinde gezdirmektedir. Her bir kýtasýnda o güzide mekânýn bir semtine uðramakta ve orayý güzellikleriyle temaþa etmektesiniz.

Þiir hece vezninin 14’lü hece kalýbý esas alýnarak yazýlmýþtýr. Bu ölçü de 7 + 7 heceden oluþan duraklardan terettüptür. Kafiye çeþidi olarak iki ses benzerliðinin oluþturduðu tam kafiye ve üç ve daha fazla ses benzerliðinden meydana gelen zengin kafiye kullanýlmýþtýr. Kafiyeler tam ve dolgun olarak verildiðinden þiire kuvvetli bir ahenk kazandýrmaktadýr. Kafiye çeþidi olarak belli bir düzen takip edilmemiþ, kýtalar arasýnda duygu yoðunluðuna göre tam veya zengin kafiyeler karýþýk biçimde kullanýlmýþtýr. Kafiyelere baktýðýmýzda mekânlarýn ve özel isimlerin özelliklerini yansýtan kafiye isimlerinin aðýrlýkta olduðu görülmektedir:

Abide kondurmuþlar ünlü Beylerbeyi’ne.
Ýþte bir sabah vakti çaðrýda müezzinler.
Böyle güzel bir þehri gözetir yüce Allah.
Haydarpaþa’dan baþlar Ýstanbul yolculuðu
Endamlý Hýdiv Kasrý Çengelköy’ün sýrtýnda,
Edalý Dolmabahçe Beþiktaþ’ýn baðrýnda.
Demir alýr gemiler Kadýköy rýhtýmýnda,
Hasret vuslata döner Atatürk limanýnda.
Bir karede bin hayat Ýstanbul’da Ýstanbul.
Fatih Sultan köprüsü güzellerin güzeli,
Bu köprüler Osmanlý, bu minareler Sinan,
Rahat uyu türbende koca Sultan Süleyman.
mýsralarý kafiye düzeninde tek baþlarýna þiirde bir ressam tablosunun hassasiyetini oluþturmaktadýr. Kafiyelerin yanýnda rediflerde kullanýlmýþtýr. Þiirde her bir kýtadaki iki dize kendi arasýnda kafiyeli olduðundan kafiye düzeni olarak düz kafiye kullanýlmýþtýr. Þiirimiz lirik ve didaktik þiirlerin etkisinin aðýrlýkta olduðu duygu yoðunluðunda kaleme alýnmýþtýr.

……….…… boðazýn bir yerine, a
…………… ünlü Beylerbeyi’ne. a düz kafiye örgüsü
……………………… saklanmýþ, b
……………………… toplanmýþ. b

“Ýstanbul” þiirinde üslup çok iyi seçilmiþ, gerçek hayata ait teferruatlarý belirten tamlamalar þiire hakimdir. Þiirimiz bir mekâný tasvir mahiyeti taþýdýðýndan, dýþ âleme ait kelimelerin aðýrlýkta oluðu görülmektedir. Rabia Barýþ Haným bu kelimelerle okuyucusuna hasret kaldýðý Ýstanbul þehrini tanýtmakta ve bunun sancýsýný çekmektedir.
“boðaz, Beylerbeyi, Ýstanbul, Topkapý, Yuþa Peygamber (as), Karaca Ahmet, surlar, Selimiye, vb. ” Bu tasvir kelimelerinin yanýnda þairimizin duygularýný ifade eden kelimelerin de aðýrlýkta olduðu görülmektedir. Ayrýca bu duygu yoðunluðu isim ve sýfat tamlamalarýyla süslenmiþtir.
“Altýn kemer, en nadide eserler, kutlu þehir, Hüda’nýn yolundan, Ýstanbul yolculuðu, lale devri, sevda þehir, gümüþ rengi yýldýzlar, Yavuz’un kaftaný, güzellerin güzeli, koca Sultan Süleyman.”

Bu tamlamalar, içinde kullanýldýðý diðer kelimelerle bir bütün oluþturduðunda daha anlamlý bir mahiyet kazanmaktadýr. Üslup olarak þiirimizde bir bütünlüðün olduðu göze çarpmaktadýr. Þairimizin bu üslubu dýþ âleme ait unsurlarý gözden kaçmayan bir bakýþla vermeye çalýþýlmýþ. Kelimelerin ve cümlelerin seçilme hassasiyetine baktýðýmýzda bir ressam titizliðinin okuyucuya hissettirilme gayesi taþýdýðý görülmektedir. Objektif unsurlarýn aðýrlýkta olduðu kelimelerin subjektif duygu yoðunluðuyla harmanlandýðý görülmektedir.

Þiirimizde benzetmelerinde kullanýldýðý görülmektedir:
“ kutlu þehir, en güzel güller, deniz, altýn kemer, edalý kýz, asil laleler, deli rüzgâr, zaman, Kýz Kulesi, meltem, bülbüller, geceler… ” Bu benzetmelerde amaç þiire yürekten kopma kelimelerin de yansýmasýný vermektir.

Ýstanbul þiirinin genelindeki yapýda bir duygunun hâkim olduðu görülmektedir: “Ýstanbul’un mekânlarýný ve buralardaki güzelliklerin tanýtýlmasý.” Mekân tasvirleri realist sanatçýlarda görülen “olaný olduðu gibi þairin muhayyilesindeki biçimiyle ele alarak tanýtmak” kaygýsýnýn çekildiði görülmektedir. Bu realist (parnesyen) etkinin þairimizde býraktýðý etki romantik sanatçýlardaki biçimiyle ele alýnmýþtýr.


Þiirimizi bu biçim özelliklerinin yaný sýra içerik özelliklerine de bir göz attýðýmýzda þu özellikleri karþýmýza çýkmaktadýr.

“Ýstanbul” þiirimizin geneline baktýðýmýzda yakýn bir gelecekte “dünyanýn kültür baþkenti” olmaya aday bir metropol þehrimizin, her biri adlarýný tarihin bir altýn sayfasýndan alan mekanlarýnýn güzelliklerini temaþa etmekteyiz. Þiirimize, þairimiz tarafýndan Ýstanbul þehrimizin tarihi hakkýnda kýsa bir açýklama yazýsýndan sonra geçilmiþtir.

Altýn kemer takmýþlar boðazýn bir yerine,
Abide kondurmuþlar ünlü Beylerbeyi’ne.
En nadide eserler Topkapý’da saklanmýþ,
Erenler, evliyalar Ýstanbul’da toplanmýþ.
mýsralarýnda Ýstanbul þehrimizle bütünleþen adeta gerdanlýða benzetilen Fatih Sultan Mehmet Boðaz Köprüsü’nün altýn bir kemere benzetilmesiyle þiirimize baþlanýlmýþ. Boðaz Köprüsü Asya ile Avrupa ile kýtalarýný birbirine baðlamasý jeopolitik konumu itibariyle çok önemli bir pozisyon görevi taþýmaktadýr. Topkapý gibi nadide eserlerin ve kutsal emanetlerin saklandýðý mekan vurgulanmýþtýr. Burasý öyle bir mekândýr ki en nadide, kýymetli ve paha biçilemez eserler O Kutlu Nebi’nin hediyesi olarak bu kutlu ve mutlu þehirde emanet olarak saklanmaktadýr. Ayrýca her bir toprak parçasýnda bir enbiyanýn ve evliyanýn yatmakta olduðu þairimiz tarafýndan vurgulanmaktadýr. En önemlilerinden birisi de Eyyubel Ensari Hazretlerinin türbesi ve diðer Osmanlý padiþahlarýnýn kutlu türbeleri burada bulunmaktadýr.


Ey Ýstanbul Ýstanbul hadisle kutlu þehir,
Sancaðý, mehteriyle mutlu, umutlu þehir.
Sende Yuþa Peygamber, sende en güzel güller.
Ýþte bir sabah vakti çaðrýda müezzinler.
dizelerinde Kainat Efendisi’nin (sav) çaðlarý delen bir kuvvetiyle hadisleri dile getirilerek aslýnda Ýstanbul gibi kutlu bir þehrin fethedilme esasý ve muþtusu dile getirilmeye çalýþýlmýþtýr. O (sav), hedef göstermiþti, hedef belliydi. Gidilecek ve Ýstanbul’un kara talihi her ne olursa olsun Bizans’ýn elinden alýnacaktý. O kutlu beldeye sancak merasimi Ýstanbul’dan büyük bir alayiþle yapýlýyordu. Tren raylarý bile o mübarek beldeye doðru yol alýrken rahatsýzlýk verilir düþüncesiyle raylarýn altýna serilen bezlerin sahibi bu mutlu þehirde, Ýstanbul’da yatýyordu. Evliyalarýn yaný sýra baðrýnda Peygamberleri bile barýndýrýyordu. Ve adýna Yuþa Tepeleri denilmiþti de, bir çok þairimiz buradan Ýstanbul’a mersiyeler, gazeller, kasideler, güzellemeler diziyordu.


Susar Karaca Ahmet günün bittiði yerde,
Nur yaðar Ýstanbul’a göklerden perde perde.
Dünyanýn göz bebeði bizimdir bizim billâh.
Böyle güzel bir þehri gözetir yüce Allah.
þairimiz yukarýdaki bu duygu dolu mýsralardan sonra yüreðinin kabaran hislerine gem vuramayýp, tüm dünyaya meydan okurcasýna, haykýrýrcasýna gecesiyle gündüzüyle Ýstanbul’un bizim olduðunu dile getirmektedir. Ve bu kutlu ve mutlu þehrin bile Yüce Yaratan (cc) tarafýndan korunduðunu söylemektedir. Ýstanbul’un kapýsý mahiyetindeki Çanakkale zaferlerinde Türklerin tarihi destanýný haykýrarak, siz daha Ýstanbul’a gelmeden sizi kapýda “Dur yolcu! Bilmeden gelip bastýðýn /
Bu toprak bir devrin battýðý yerdir.” beyitiyle “Çanakkale Geçilmez!” diye boðazýn baðrýna bir gerdanlýk gibi geçirilmiþ olan yazý karþýlayacaktýr.

Ümraniye haz bulur nazarlý bir bakýþla,
Edalý kýz gibidir Selimiye’de kýþla.
Haydarpaþa’dan baþlar Ýstanbul yolculuðu,
Onu görmek isteyen garda alýr soluðu.
her bir dizesinde bir mekan þahlanmýþ sizi karþýlarken, ona dair birkaç kelam etmeden geçmenin vefasýzlýk olacaðýný adeta mýsralar haykýrmaktadýr. Özellikle gurbet yolcularýnýn mekâný olan Haydarpaþa Tren Garý’ndan bahsetmemek olmaz. Anadolu’ya açýlan Ýstanbul’un kapýsý mahiyetindedir. Her yaralý yürek orada kavuþmuþtur boynu bükük sevgilisine. Þairimiz bunu gözyaþlarýyla hemdem olduðu mekânda yazmýþ izlenimi vermektedir.

En asil lalelerin vataný Ýstanbul’dur,
Tutuþan yüreklerin sevdasý Ýstanbul’dur.
Sultan Ahmet laleyle bütünleþti severek,
Bir devre isim verdi lale devri diyerek.
Bir zamanlar devir açýp devir kapamakla kalmayýp, bir de devirler isim verme þerefine nail olmuþ asil bir milletin torunlarý olduðumuz þiirimizin mýsralarý hece hece haykýrmaktadýr. Dünyaya güzelliði, zevki, eðlenceyi, sadeliði, hoþgörüyü, sevgiyi yayan bir milletiz. Bir zamanlar kalbi savaþ meydanlarýnda atan bir millet olmamýza raðmen, yeri, geldiðinde de yüreciði merhamet aþkýyla yeþeren bir millet olmasýný da bilmiþiz. Bir zamanlar laleleriyle döneme adýný verdiði gibi o mekânlar þimdi sultan Ahmet adýyla anýlmaktadýr. Þairimiz burada adeta okuyucusuna Ýstanbul mekânlarýnda gezdirirken, ona rehberlik etmektedir. Ama hiçbir ayrýntýyý gözden kaçýrmama titizliðiyle.

Kýzkulesi nazlýdýr sularýn ortasýnda,
Renkler cümbüþe kalkar sahil ortancasýnda.
Ýstanbul ateþ olur yürekleri kavurur,
Güneyden gelen meltem saçlarýný savurur.
Boðaza gerdanlýk gibi dizilen köprünün altýndan geçen Karadeniz’in hýrçýn sularýnýn baðrýnda ve koynunda sakladýðý Kýz Kulesi’nden hiç bahsetmemek olur mu? Olmaz elbet. Bunun bilincindeki þairimiz bu göðe yükselen mimari eseri de mýsralarýndaki yerine koymuþ gibi.

Zamanýn padiþahýnýn çok sevdiði güzeller güzeli bir kýzý varmýþ. Adýna da Cankýz denirmiþ. Bir gün büyücüler bu ay parçasý Cankýzý bir yýlanýn öldüreceði haberini padiþaha bildirince, kýsa bir sessizlikten sonra denizin nazlý nazlý akan baðrýna bir kule yapmayý planlar. Uzun bir koþturmadan sonra kule biter. Fakat bir gün Cankýzýn caný elma çekince sepete doldurulan elmalarýn yanýna yýlan da kývrýlarak girer. Cankýz elmayý almaya elini sepete uzatýnca yýlan zehirli suyunu boþaltýr. Cankýz oracýkta can olup melekleþir. Karadeniz’in nazlý akan sularý bu haberi duyunca hýrçýnlaþýp Cankýzý baðrýna alýr. Ve o günden sonra Cankýzý gören olmamýþ. Ara ara Karadeniz’in üzerinden esen ve bedeni okþayýcý meltemleri hisseden yürekler bunu Cankýzýn nefesinin soluklarý olduðunu bilirlermiþ.

Þairimiz rehber edasýyla bu mekânlarý okuyucusuna gezdirirken adeta bu mekânlarýn tarihi geçmiþleri hakkýnda da bilgi verme gayretindedir. Fakat bu biraz duygu coþumlarýyla dile getirilmeye çalýþýlmýþ.


Ýstanbul ‘un sevgisi gönüllerde birleþir,
Ona müptela olan onunla bütünleþir.
Daðlarý yeþil orman, baðlarý salkým söðüt,
Akþemsettin bu yerde Fatih’e verdi öðüt.
Þairimizin yüreðindeki sevgi o kadar büyük ki, bunu tüm insanlýða adamak niyetindedir. Adeta o fethin babasýna hocalýk eden bir Akþemsettin olup, insanlýða gönüllerin kapýsýný açmayý hedeflemektedir.
Bulutta þaha kalkmýþ Fatih'ten kalma kýr at;
Pýrlantadan kubbeler, belki bir milyar kýrat...
Þairimiz adeta tüm insanlýðý, gönüllerin fethine yönlendirmekte ve onlarý bir noktada bütünleþtirmeye, onlarýn bu sevda uðruna her þeylerinden vazgeçmelerine önderlik edecek bir konumda Ýstanbul sevdasýyla yanýp tutuþmalarýna önderlik yapmaktadýr.

Çamur sýrma sim olur Yavuz’un kaftanýnda,
Onu mübarek bilir âlimin kýr atýnda.
Bu derin felsefeyle gider Sina Çölüne,
Der, Ýstanbul gözümüz bu hep böyle biline.
Þiirimizin þairi adeta bu gezinti arasýnda kýsa bir tarih molasý vererek, okuyucusuna Ýstanbul’un þan ve þereflerle dolu olarak ceddimizin tarihinde Ýstanbul’un nelere beþiklik ve tanýklýk ettiði bilgisini vermektedir. Burada bir tarih notu da düþmektedir.

Þairimiz tarihçi edasýyla anlatýlanlarý olduðu gibi nakletmiþti. Yavuz’un sefere çýkarken atýnýn yanýnda yol alan Hocasýnýn atýn nalýndan sýçrayan çamur, Sultanlarýn Halifesi’nin pembe incili kaftanýna sýçrayýnca hocasý bir an irkilir. Çünkü o, “Sina çölünü atýndan inerek yaya geçmeye çalýþan ve sebebi sorulduðunda, Kainatýn Efendisi (sav) bize önderlik ederken ben nasýl at sýrtýnda gideyim.” diyen kutsal emanetlerin sahibi efendisiydi. Nasýl korkmasýndý heybetinden. Fakat korkacak olan o deðildi. Çünkü koca Yavuz haddini biliyordu, sýnýrý aþmazdý. Koca Yavuz’a bu azameti ve heybeti hocasý kazandýrmamýþ mýydý. Üzerine sýçrayan çamuru vezirlerine toplattýrýp sýrma kese içinde saklamalarýný vasiyet etmiþti. Þaþkýn bakýþlar etrafýnda sebebi sorulunca o bana ilim kapýlarýný aralayan hocamýn emanetidir. Onu benimle mezara yanýma koyasýnýz ki, o bana sýratta, yol olacaktýr. Herkes þaþkýn, bu þaþkýnlýk içinde bile zaman akýþýný durdurmuþ, bu ders karþýsýnda þaþkýnlýðýný gizleyemiyordu. Ýþte Koca Yavuz buydu. Az kelimeyle çok þey anlatma derdinde olma. Þairimizin derdi de bu idi.

Mahyalý camilerde geceler kandil yakar,
Burasý Sultan Ahmet görenler hayran bakar.
Bu köprüler Osmanlý, bu minareler Sinan,
Rahat uyu türbende koca Sultan Süleyman.
Camileri öyle mabetler ki, adeta ellerini yüce Mevla’ya doðru açmýþ; “ Bu ezanlar ki þahadetleri dinin temeli / Ebedi yurdumun üstünde benim inlemeli” nidalarýyla bu mutlu þehrin sevdasýna dua etmektedir. Kandil gecelerinde mahyalarýndaki kandiller bir yansýnda sen benim þehrimi gör. Gece adeta gökyüzü bu mübarek mahyalarla aydýnlanmaktadýr.
Þairimiz bu mahyalardaki kandillerin aydýnlýðýný, yüreðindeki kelimelerin aydýnlýðýna baðlamaktadýr. Adeta kandiller, þairimizin duygularý olmuþ Ýstanbul’u aydýnlatmaktadýr. Süleymaniye Camisi, Ayasofya Camisi yýllara meydan okurcasýna minarelerini göðe doðru uzatmakta ve baðrýna sevdalýlarý almakta hiç tereddüt etmemektedir. Bu mübarek þehrin bu zamana kadar ulaþmasýnda emeði geçen Kanuni’ye iþaret edilmektedir.

Þairimiz þiirine son noktayý koyarken emaneti sýrtlamanýn verdiði þuurla hareket ettiðini yýllarý delercesine haykýrmaktadýr. Adeta bu emaneti Kanuni’den ve onun ecdadýndan geldiðinin þuurunda olarak.
Tabi ki þiirimiz son demine ulaþýrken Rabia Barýþ Haným, ey þanlý yolcu buralar öyle kutlu bir mekan ki, “ her mozaiðinde altýn bir tarih yatmaktadýr ” sözünü haykýrmaktadýr.


Satýrlar son demine ulaþtýðý hengâmda son bir kýpramayla dile getirmek gerekirse, Ýstanbul’un pek çok yeri gibi bütün semtlerinde Türk-Ýslam kültür ve medeniyetinin bir sentezini temaþa etmek hiç de zor bir durum deðildir. Adeta bu sentez lime lime olmuþ da Ýstanbul’un her karesinde bir bütünün parçalarýný oluþturmaktadýr. Türk milletinin millî ve manevî deðerleriyle, tarihî, coðrafî, toplumsal, kültürel, ekonomik özellikleriyle Türk-Ýslam kültür ve medeniyetine baðlý, kendi içinde uyumlu, Türk milletinin iç huzurunu bulduðu bir Türk vataný hâline gelmiþtir. Þairimiz þiirinin genelinde bu havayý okuyucusuna sezgi gücüyle hissettirmeye çalýþmýþ ve bunda da baþarýlý olmuþtur.

Bizim de son kelam olarak Akif gibi seslenmemiz istenseydi þöyle dememiz beklenirdi tüm insanlýðý kuþatacak mahiyette:

Kim bu cennet vatanýn uðruna olmaz ki feda?
Þüheda fýþkýracak topraðý sýksan þüheda!
Caný, cananý, bütün varýmý alsýn da hüda,
Etmesin tek vatanýmdan beni dünyada cüda.




RABÝA BARIÞ’IN “ ÝSTANBUL ” ÞÝÝRÝNE EK:


Türk edebiyatýmýzda Ýstanbul üzerine o kadar çok þiir yazýldýðý halde hala da yazýlmaktadýr. Demek ki, Ýstanbul üzerine yazýlan þiirlerdeki duyuþ ve düþünceler farklýlýklar arz etmektedir. Ýncelemeye çalýþtýðýmýz þairimiz Rabia Barýþ’ýn “ Ýstanbul ” þiiri de bu þehrimizin en güzide mekânlarýný en ince sýrmalarla iþlenmiþ bohça mahiyetinde ele almaya çalýþmýþ bir emeðin ürünü olarak görmekteyiz.

Edebiyatýmýzda þehirlerin, semtlerin þiirini yazma geleneði ciddi anlamda Yahya Kemal Beyatlý ile baþladýðýný biliriz. Divan þiirinde Ýstanbul’un deðiþik semtlerine deðinildiðini görsek de, þehir ya da semt mekânýný bir bütün olarak almak, yani tarihiyle, kültürüyle, mimarisiyle, tabii, coðrafî özellikleriyle, halkýnýn toplumsal ve ekonomik yaþantýsýyla bir bütün hâlinde deðerlendirme geleneði Yahya Kemal’in þiirleriyle birlikte görmekteyiz. Bir mekân þairi olan Yahya Kemal, Ýstanbul’u ve tabii deðiþik semtlerini Türk milletinin millî ruhuyla nasýl vatanlaþtýrdýðýný, bu dünya ve öte dünyaya ait ürettiði ve kurumsallaþtýrdýðý Türk-Ýslam kültürüyle nasýl sýcak, manevî bir yaþama alanýna çevirdiðini adeta orayla aynileþerek yansýtýr.

Yahya Kemal, pek çok yazý ve þiirinde Ýstanbul’un fethinin manasýný aramaya, felsefesini yapmaya çalýþýr. Bu, dünya çapýnda bir hadisedir. Sadece bir devri kapayýp yeni bir devri açma, sadece bir þehrin ele geçirilmesi, fethedilmesi olarak algýlanamaz. Ayný zamanda gönüller, ruhlar fethedilmiþ, dünya insanlýðýnýn Ýslam’la þereflenmesine sebep olmuþ, karanlýða düþen insanlara aydýnlýk alanlar açmýþ bir büyük hadisedir. Yahya Kemal Ýstanbul’u hep tarih gözlüðüyle bakmýþ ve onun þanlý geçmiþinin izlerini yüreðindeki hissini bir sancý gibi baðrýnda hissetmiþtir.

Buna mukabil Servet-i Fünun edebiyatýndaki Ýstanbul anlayýþýnýn çok farklýlýklar arz ettiðini görmekteyiz. Servet-i Fünun dönemindeki bedbinlik ve ümitsizlik havasý þiire ve oradan da mekana yansýmýþtýr. Servet-i Fünun edebiyatýnýn baþyazarý Tevfik Fikret’in “ SÝS” þiirinde bu sancýyý, ýzdýrabý hissetmekteyiz.

Fikret, Sis þiirinde dönemin melankolik ve bedbin havasýný, Ýstanbul’un maddi ve manevi bütün varlýðýna karþý hissetmiþ ve bunu adeta þiirinde göstermiþtir. Türk edebiyatýmýzda Ýstanbul, ilk kez menfur ve mel’un bir þehir mahiyetine bürünmüþtür. Sis þiirinde Ýstanbul’u saran bir sis ve arkasýndan ise hayal meyal seçilen þehir tüm heybetine raðmen adeta þairde bir “ güzel fahiþe ” imajýyla anlatýlmaya çalýþýlmýþtýr. Ýstanbul, tüm teferruatýyla tasvir edilmeye çalýþýlýrken, sisin etkisinde kalarak duygular belli belirsiz bir þekilde dile getirilmeye çalýþýlmýþtýr. Tevfik Fikret adeta Ýstanbul’dan kaçmanýn planlarýný yapmaya çalýþýrken geride her þeyiyle yerle bir olmuþ harabe bir þehir izlenimi uyandýrmak istemektedir.

Tarihe ve dine karþý büyük bir sevgi duymayan Tevfik Fikret, Ýstanbul’un þaþaalý izlerini görmemiþ veya görmek istememiþtir. Adeta Ýstanbul’u korkunç bir varlýk gibi göstermeye çalýþmýþtýr. Tevfik Fikret Sis þiiriyle, bütün ýzdýraplarýnýn kaynaðý saydýðý “Ýstanbul” u en karamsar biçimiyle ele almaya çalýþmýþ ve bunu da bilinçli bir þekilde yapmaya çalýþmýþtýr.

Bunun yanýnda bu olumsuz etki kendisinden sonraki birçok þairimizi etkilemiþtir. Ve etki öyle devam etmiþ ki, bu dine, tarihe, mekâna ve insan olan olumsuz etki Servet-i Fünun edebiyatýnýn genel özellikleriyle anýlmaya baþlamýþtýr. Fakat bu etkinin Milli edebiyat ile birlikte bir nebze de olsa kýrýldýðýný görmekteyiz.

Sarmýþ yine âfâkýný bir dûd-ý muannid,
Bir zulmet-i beyzâ ki peyâpey mütezâyid,
Tazyikýnýn altýnda silinmiþ gibi eþbâh;
Bir tozlu kesâfetten ibâret bütün elvâh;
Bir tozlu ve heybetli kesâfet ki nazarlar
Dikkatle nüfûz eyleyemez gavrine, korkar.
Lâkin sana lâyýk bu derin sütre-i muzlim,
Lâyýk bu tesettür sana, ey sahn-ý mezâlim;
Ey sahn-ý mezâlim... Evet, ey sahn-ý garrâ,
Ey sahne-i zî-þa'þaa-i hâile-pirâ!
…
…
Örtün, evet ey hâile... Örtün, evet ey þehr
Örtün ve müebbed uyu, ey fâcire-i dehr!


SÝS þiirinin günümüz Türkçesine çevrilmiþ þekli:

Sarmýþ ufuklarýný senin gene inatçý bir duman,
Beyaz bir karanlýk ki, gittikçe artan
Aðýrlýðýnýn altýnda her þey silinmiþ gibi,
Bütün tablolar tozlu bir yoðunlukla örtülü;
Tozlu ve heybetli bir yoðunluk ki, bakanlar
Onun derinliðine iyice sokulamaz, korkar!
Ama bu derin karanlýk örtü sana çok lâyýk;
Lâyýk bu örtünüþ sana, ey zulümler sahasý!
Ey zulümler sahasý... Evet, ey parlak alan,
Ey facialarla donanan ýþýklý ve ihtiþamlý saha!
...
...
Örtün, evet ey felâket sahnesi... Örtün artýk ey þehir;
Örtün ve sonsuz uyu, ey dünyanýn koca kahpesi!



ÖMER BATI
15.06.2009 - Gaziantep