ATATÜRK’e hakaret edebilmek için üretilen ithamlardan birisi de, “Ey Atatürk! Size ölmeyi emrediyorum dediğin o şehitler için bir anıt dikeydin ya!” demektir. Atatürk’e doğrudan hakaret etmek suç teşkil ettiğinden, bu zavallı ithamcılar, “Türkiye’nin dört bir tarafında fabrikalar açılmış, hastaneler yapılmış, Onuncu Yıl Marşında da belirtildiği gibi Yurdun dört bir yanı demir ağlarla örülmüştür… Bütün bunlara para bulunabilmiş ama Çanakkale Şehitleri’nin zaferini ölümsüzleştirecek bir abide için para bulunamamıştır nedense…” gibi laflarla da ithamlarını haklı çıkartma uğraşına girişirler…


 


Çanakkale Savaşı’nın Gelibolu sınırları içinde (park alanında) anıtlaştırılmasına ait örneklere baktığımızda, bu anıtlaştırma faaliyetlerinin hemen savaşın bitimiyle başladığını görürüz. Savaşa giren müttefik devletlerin çoğunluğu Fransız, İngiliz ve Anzaklardan (Avustralya ve Yeni Zelanda) oluşan ordusu 25 Nisan 1915’te çıkartma yaptıkları yarımadadan 9 Ocak 1916’da tümüyle çekildikten sonra TÜRK TARAFI HEMEN MEZAR VE ANIT YAPIMINA BAŞLAMIŞTIR.


(Bakınız: Bademli, Raci v.d. 1997 Katalog: Gelibolu Yarımadası Barış Parkı Uluslararası Fikir ve Tasarımı Yarışması, Ortadoğu Üniversitesi Yayınları. Ankara)


Ancak, 1918’de imzalanan MONDROS ATEŞKES ANLAŞMASI sonrasında Gelibolu’ya savaşsız çıkartma yapan müttefik devletlerin görevlileri kapsamlı bir araştırma faaliyetine girmiş ve bu süreçte Türklere ait herhangi bir anıt yapımına izin verilmediği gibi, yapılmış olanlar da yıktırılmış/yok edilmiştir. İngiliz ve Fransız anıt ve mezarlıkların hemen hepsi de bu süreçte yapılmıştır. (İngilizlere ait 33 mezarlık ve 3 anıt, Fransızlara ait bir mezarlık külliyatı ile bir anıt)


1923’te imzalanan LOZAN BARIŞ ANLAŞMASI’’ndaki bazı özel maddeler, mütefiklere ait anıt ve mezarlıkların kollanıp korunması hakkını vermiştir. (Adamlar kendilerinin Türk Mezar ve Anıtlarına reva gördüklerinin karşılığını vererek onlara ait mezarlık ve anıtları yok edeceğimizden korktukları için bu özel maddeleri ısrarla istemişlerdir) Aynı antlaşma gereği Savaşın Coğrafik Alanı da günümüze kadar korunabilmiştir.


1926’dan sonra genç Türkiye Cumhuriyetinin ekonomik idaresi 5 yıllık kalkınma planlarına dayandırılmakta ve bunun finansmanı genelde dış kredilerle ve dış ticaret gelirleriyle karşılanmakta idi. Ülkenin öncelikli ihtiyaçları vardı ve bunların yaşama geçirilmesi gerekiyordu. O dönemde yaptırılan tüm anıtlar ise bütçeyle Askeriyeye aktarılan paydan Askeriye tarafından finanse ediliyordu. Bu dönemde yapılmış KİREÇTEPE ANITI, HAVUZLAR ANITI, SONOK ANITI VE diğer ufaklı büyüklü anıtlar, İngilizlerin Helles, Fransızların Morto koyundaki anıt mezarlığından ve Avustralya’nın Lone Pine ve Yeni Zelanda’nın anıtları ile aynı biçimli anıtlardı.


1938’den sonraki dönem Savaş Ekonomisinin uygulandığı dönemdi ve ekmeği bile karneye bağlanmış bir halkın karşısına geçip, biz Gelibolu’ya anıtlar yaptıracağız diyemezdiniz. BUNA RAĞMEN ÇANAKKALE ŞEHİTLER ANITININ PROJE YARIŞMASI 1944 YILINDA (2.Dünya Savaşı) üzerine mütemadiyen çamur atmaya uğraştığımız İNÖNÜ tarafından düzenlettirilmiştir.


Çanakkale’nin asıl anıtlaştırılma süreci ise 1950’DEN SONRAKİ DÖNEMDE BAŞLATILMIŞ, Menderes hükümetleri temin ettikleri kolay kredilerle (ABD Marchal yrd. gibi) ANITIN YAPIMINI HIZLANDIRMIŞ ve maalesef bu devasa eserin açılışı Rahmetli Menderes’e NASİP OLMAMIŞTIR…


ANITIN İFADE ETTİĞİ ANLAMA GELİNCE:


Yarışma jurisinin tutanaklarında bu, tasarımcının Roma dönemiden beri kullanıla gelen ZAFER TAKI formatında farklı bir yorum,” diye izah edilmiştir. (Bkz. JURİ Raporu için: 1994. “Çanakkale Zafer ve Meçhul Asker Anıtı Müsabakası.” Mimarlık 3/1944 S.S.52-65)


Tasarımcının açıklaması ise: O, KARŞI-ANIT formatında ve boğazdan geçen gemilerden görünmesi ve fiziksel boyutları ile izleyicileri etkilemek için, v.b.gibi ile ilgilidir. Geleneksel-Anıt yapımından farklı, bazılarının bir benzerine ucube demek küstahlığını gösterdiği bir yapıdır.


Bu açıklamalar ışığında tekraren özetlersek, Çanakkale Anıtları ile ilgili süreç şu şekilde oluşmuştur:


1-) 9 Ocak 1916’dan itibaren, TÜRK TARAFI HEMEN MEZAR VE ANIT YAPIMINA BAŞLAMIŞTIR.


2-) 1918’de imzalanan MONDROS ATEŞKES ANLAŞMASI sonrasında müttefik devletlerin görevlileri kapsamlı bir araştırma faaliyetine girmiş ve bu süreçte Türklere ait herhangi bir anıt yapımına izin verilmediği gibi, yapılmış olanlar da yok edilmiştir.


3-) Bu sürec, 1923’te imzalanan LOZAN BARIŞ ANLAŞMASI’’na kadar sürmüştür. Lozan Barış Anlaşması ile birlikte Türk tarafının anıt yapma yasağı sona ermiş, bazı özel maddelerle mütefiklere ait anıt ve mezarlıkların kollanıp korunması da kendilerine bırakılmıştır.


4-) 1926’dan itibaren halkının refahı için büyük bir mücadeleye girişmiş olan Genç Türkiye Cumhuriyeti, 1950’ li yıllara kadar gerek bu ekonomik kalkınma çabaları, gerek krizler/savaşlar nedeniyle anıt yapımına her hangi bir bütçe ayıramamıştır.


Daha önce de arzettiğim gibi, 1950’li yıllara kadar inşa edilmiş olan tüm Türk anıtları askeriye tarafından finanse edilmiş ve yaptırılmıştır. Bu dönemde ÇANAKKALE’de askeriye tarafından yaptırılan anıt ve mezarlıkların listesi aşağıdadır:


ÇANAKKALE ANIT VE MEZARLIKLARI:


18 Mart 1915 Yazısı 57. Alay Şehitliği ve Anıtı


Akbaş Şehitliği ve Mezarı


Alçıtepe Garnizon Anıtı


Alman Hemşire Erika’nın Mezarı


Anafartalar Köy Mezarı Şehitlikleri


Asteğmen Halit Efendi Mezarı Atatürk Anıtı


Barbaros Deniz Şehitleri Anıtı


Binbaşı Çırpanlı Ali Zeynel Abidin Mezarı


Büyükkemikli Anıtı


Conkbayırı Anıtları


Conkbayırı Mehmetçik Anıtı


Çamburnu Balkan Harbi Şehitler Anıtı


Çamtekke Şehitliği Çanakkale Şehitleri Anıtı


Çanakkale Şehitliği Damakçılık Bayırı Anıtı


Dur Yolcu Yazısı


Eceabat Yüzbaşı Şehitliği


Er Halil İbrahim Mezarı


Erenköy Şehitliği


Gözetleme Tepe Şehitliği ve Anıtı


Hamidiye Şehitliği ve Anıtı


Hasan Mevsuf Şehitliği ve Anıtı


Hastane Bayırı Şehitliği


Havuzlar Şehitliği ve Anıtı


İlk Şehitler Anıtı


İsimsiz Topçu Şehitliği


İsimsiz Topçu Yüzbaşı Şehitliği


İstihkam Yüzbaşısı Tahir Bey Anıtı


Kabatepe Arıburnu Sahil Anıtı


Kabatepe Tanıtma Merkezi Anıtı


Kanlısırt Anıtı


Kemalyeri Anıtı


Kireçtepe Jandarma Anıtı ve Şehitliği


Kumkale İntepe Batarya Şehitliği


Küçük Arıburnu Anıtı


Mareşal Fevzi Çakmak Anıtı


Mecidiye Şehitliği ve Anıtı


Mehmet Çavuş Anıtı


Mehmetçiğe Derin Saygı Anıtı


Mesudiye Tabya Anıtı


Müftü Efendi’nin Mezarı


Mülazım Üsteğmen Mustafa Efendi’nin Mezarı


Onbaşı Seyit Anıtı


Sargıyeri Anıtı ve Şehitliği


Seddülbahir Cephanelik Şehitliği


Sonok Anıtı ve Şehitliği


Suyatağı Anıtı


Talat Göktepe Anıtı


Topçu Üstğm. Hasan Tahsin Mezarı


Turgut Reis Anıtı


Türk Askerlerine Saygı Anıtı


Üsteğmen Nazif Çakmak Anıtı


Üsteğmen Rıza Efendi’nin Mezarı


Yahya Çavuş Şehitlik ve Anıtı


Yalova Köy Mezarlığı Şehitlikleri


Yarbay H. Avni Bey’in Mezarı


Yarbay Halit Bey Mezarı


Yarbay Hasan Bey Mezarı


Yarbay Ziya Bey Mezarı


Yusufçuktepe Anıtı


Yüzbaşı Mehmet Şehitliği


Zığındere Nuri Yamut Anıtı


 


 


Not: Anıt isimleri internetten benzeri yazılardan yararlanılarak yazılmıştır…


( Atatürk'e Anıt Hakareti... başlıklı yazı AliKemal tarafından 5.07.2016 tarihinde sitemize eklenmiştir. Sitemizde yayınlanan eserlerin hukuki sorumluluğu , kullanılan materyaller ve yazının içeriği yazarlarına aittir.İzin alınmadan kaynak gösterilse bile sayfamızdaki eserler başka yerde yayınlanamaz. Eserlerin izin alınmadan kopyalanması ve kullanılması 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasasına göre suçtur. )
Okuduğunuz Yazının Site Kurallarını İhlal Ettiğini Düşünüyorsanız, Site Yönetimine Bildirmek İçin Tıklayınız.