Her insan, kusursuz ve mükemmel olmak ister. Çalýþmalarýyla, eserleriyle, hareketleriyle toplumda bir beðeni kazanmak ister. Bunu baþarabildiði vakit de kendinden mutlusunu göremez etrafýnda…

Þu tabiatta gördüðümüz her þey insanlar içindir. Dolayýsýyla duygular da iyisiyle, kötüsüyle insanlar içindir. Bir baþkasý tarafýndan beðenilme isteði herkeste belli oranda mevcuttur. Ölçü kaçýnca da sorunlar baþlar. Ýnsanlara tepeden bakarak, insanlarý küçük düþürmek, erdemli bir insanýn özelliklerinden deðildir. Bazen bir þekilde eleþtiriye maruz kaldýðýmýz olabilir. “Sen þöylesin, böylesin” gibi baþlayan ve uzayýp giden cümleler… Bunlarý duymaya baþladýðýmýz andan itibaren yüzümüz hemen somurtuverir. Bunda haklý yönlerimiz olabilir ama eleþtiriyi irdelemek gerek…

Eleþtirinin ne olduðunu tam anlamýyla kavrayýp, zihnimizde ona gereken yeri ayýrdýk mý? Türk Dil Kurumunun sözlüðünde eleþtiriye þu þekilde açýklama yapýlmýþ:

“1. Bir insaný, bir eseri, bir konuyu doðru ve yanlýþ yanlarýný bulup göstermek amacýyla inceleme iþi, tenkit:

‘Haklarýnda yazýlan yüceltici eleþtirileri de tam anladýðýmý söyleyemem. O zaman biraz komplekse kapýlýyorum.’- N. Meriç.

2. edebiyat. Bir edebiyat veya sanat eserini her yönüyle deðerlendirerek anlaþýlmasýný saðlamak amacýyla yazýlan yazý türü, tenkit, kritik.

3. felsefe. Özellikle bilginin temellerini ve doðruluk durumunu inceleme, sýnama, yargýlama:

‘Zengin seçenekleri dinlerken siz de muhayyilenizi, eleþtiri bilincinizi bilemiþ olurdunuz.’- H. Taner.”

Açýklamasýndan da anlaþýlacaðý üzere “…doðru ve yanlýþ yanlarýný” irdelemek amacýyla eleþtirinin yapýldýðýný anýmsýyoruz. Demek ki bizim çoðunlukla yanlýþ olarak anýmsadýðýmýz eleþtiri, sadece olumsuz görüþler dizisine denmiyor. Ama bir defa adý çýkmaya görsün! Bu kelimenin de hakkýný verebilmek için zamana ihtiyaç var. Eleþtiri dendiði an, insan hemen savunma durumuna geçer ve yöneltilen sorularý maðlup etmeye uðraþýr. Bunu gören eleþtirmen ise öz eleþtiri kavramýný kullanarak, havayý yumuþatmaya çalýþýr.

Öz Eleþtiri Nedir?

Sadece baþkalarý deðil, kendimiz bile olumsuz eleþtirilerin girdabýnda kalsak, boðulabiliriz. O yüzden baþka kelimelerden yardým isteyebiliyoruz. Sanki o an bizi kurtaracakmýþ gibi… Öz eleþtiri için Türk Dil Kurumunun sözlüðünde þu açýklama yer almaktadýr:

“Bir kiþinin kendi davranýþlarý üzerine yönelttiði yargý, otokritik:

‘Bizim yanlýþlarýmýzýn sonuçlarý yalnýz bizi ilgilendirir olarak kaldýkça öz eleþtirimiz güzel karþýlanabilir.’- M. C. Anday.”

Demek ki öz eleþtiriyi eleþtiren deðil, eleþtirilen kiþi yapar ki birini eleþtirdiðimizde bu kelimeden yardým istemek mana bakýmýndan yanlýþ olur. Bir gün bir edebiyat öðretmenini ziyarete gitmiþtim. Azimli öðretmenimiz, öðrencilerine yazarlýk konusunda ders veriyordu. Öðrenciler de yazdýklarý hikâyeleri okuyorlar ve ardýndan birbirlerini eleþtiriyorlardý. Bir bakýyorsunuz; eleþtirilen kiþi, daha sonra arkadaþýný acýmasýzca eleþtiriyor ve kendince intikamýný alýyordu.

Eleþtiri, intikam almak amacýyla kullanýlmamalýdýr. Eleþtiri, yýkýcý deðil yapýcý olmalýdýr. Örneðin birine karþý “Sanatçý bozuntusu, yazar bozuntusu…” gibi tabirlerle, hakarete varan sözlerle eleþtirimizi dillendirmek, bizim eleþtiri noktasýnda acizliðimizin göstergesidir. Eleþtiri, bir fener edâsýyla yolumuzu aydýnlatan bir kavram olarak yer almalý zihinlerde… Ýþte o vakit, eleþtiri hedefine ulaþacak ve yanlýþ var ise doðruya odaklanacaktýr.

Eleþtiriye tam anlamýyla vâkýf olmadan yola çýkmak, karanlýkta fenersiz yola çýkmak gibidir. Zifiri karanlýkta bir þeyi göremeyeceðimizden, her þeyi kýrýp geçebiliriz! Bir atasözünde “Ayýpsýz dost arayan dostuz kalýr” denmektedir. Çýktýðýmýz bu yolda, bilgilerimizin yolumuzu aydýnlatacak fenerler olmasý dileklerimle…