Siz hiç aklý baþýnda bir þair gördünüz mü? Ben kati bir þey söyleyeyim size: Sýradan ve akýllý olduðunu iddia eden kiþiden þair olmaz. Þair devamlý bir arayýþ içindedir, bir yolculuk. Þairler sürekli kendilerine doðru bir yolculukta olduklarýndan sýk sýk kendilerini kaybederler. Bunlarýn dýþýndakiler karaladýklarý þeyleri þiir diye sunup, kendilerini þair diye tanýttýklarýnda bu kuru bir reklamdan öteye geçemez.

Peygamber Efendimiz (s.a.v) bir Hadis-i Þerifinde “Þiir hikmettir” der. Bu minvalde þair de hikmet sahibi olur. Hikmet; eþyada gizli olan ilâhî sýrlar ve gayelerdir. Bu Ýlâhî sýrlarýn ve amaçlarýn peþine düþen þairin metafizik akýma kapýlmasý ve bu akýmdan kaynaklanan ürpertiyi bedenen ve ruhen yaþamasý kaçýnýlmazdýr. Eþya ve hadiselerin yanýnda duramayýp, derinine inmek veya maverasýna çýkmak istemesi de bu metafizik akýmýn neticesidir. Þehir yaþantýsýnýn içinde yükselen gökdelenler adeta üstlerine yýkýlmaktadýr gerçek þairlerin. Metropol yaþantýsý bir kâbustur. Bu kâbusu bitirmek için haykýrmak, göðsünde aðlayan sancýlarýný ilâhî bir kaynakla emzirmek; sakin, dingin ve huzurlu bir ortam aramakla geçer þairlerin yaþantýlarý. Onu þiir yazmaya zorlayan “ilham” denilen içindeki o Ýlâhî duygunun dýþa vurumudur. Þiir masa baþýnda, otantik bir ortamda “hadi ben bir þiir yazayým” deyip de yazýlan bir þey deðildir. Burada amaç o iç sesin dýþa yansýmasý. O yüzdendir ki, Yahya Kemal; “Þiir yazma” deðil, “Þiir söyleme” ifadesini kullanmýþtýr. Þairin her zaman söyleyemediði sözler vardýr. Her þiir bir sonraki þiirin altyapýsýdýr ayný zamanda. Daha iyiyi, daha güzeli söylemektir gayesi. Çocuk yaþýndan beri þiir yazarak biriktirdiklerini söylemekten kaçýnmayan Necip Fazýl;

“Ölecek miyim tam da söyleyecek çaðýmda / Söylenmedik sözlerin hasreti dudaðýmda.” Diyerek, söyleyemediði sözlerin hasretini dile getirir.

Halk arasýnda þairlik daha çok âþýklýk, meczupluk olarak algýlanýr. Çünkü âþýk olan kiþi aklýyla deðil duygularýyla hareket eder, sýra dýþý hallerinden dolayý da meczup olarak nitelendirilir. Þairin düþüncesi, duygusu, aklýna ve ruhuna geçirilmiþ bir prangadýr ve bu düþünce esareti onu çýldýrtýr. Ümit Yaþar Oðuzcan’ýn; “Düþüncem var, daðlar kadar / Deli olmak iþten deðil…” Dizeleri de bu esaret zincirinin bir tezahürü.

Her þair, kendi dýþýnda yaþadýðý ve iç dünyasýnda depoladýðý boðuntuyu, sevinci saðanak halinde dökmekten asla imtina etmez. Aþk, para, þehvet, çile, Allah veya Peygamber. Dýþ âlemde hemhal olup içinde biriktirdiði ne varsa dýþýna süzülen de o eðilimdedir.

Günümüzün usta þairlerinden Yavuz Doðan’ýn;

“Ruhumda üç beþ zorba tespih sallýyor bugün  / Belli ki kalem yine cinayet iþleyecek.”  Dizeleri, aklý baþýnda bir adamýn söyleyeceði söz müdür? Dizeler sanki cinnet anýnda yazýlmýþ gibidir. Aslýnda toplum hayatýnda yaþanan zorbalýklara, baþýboþluða, vefasýzlýða vs. bir tepki olarak kendi dâhilinde bir kabadayýya bürünen þair kalemiyle yaþanýlan tüm olumsuzluklarýn katili olacaðýný dile getirir. Ýç ve dýþ böylelikle dizeler vasýtasýyla çarpýþýr. Ruhen serseri ve çizgi dýþý olmalarýndan dolayý þairlerin cahiliye döneminde kâhin, büyücü ve cinlerle iliþkisi olduðuna inanýlýrdý. Cahiliye Araplarýnýn zihninde þairler, Gayb ile iliþkisi olan üstün kiþiler konumundaydý.

“Þair olunmaz, þair doðulur.” Her ne kadar Necip Fazýl þair oluþunu basit bir sebebe baðlasa da, aslýnda temel sebep aldýðý Ýlâhî bir iþaretin, ruhunda kývranýþý ve benliðinde uyanýþýdýr. Üstad metafizik akýmýn ürpertisini bütün benliðiyle öylesine hissetmiþ ki, bohem zamanlarýnda kadýna yazdýðý þiirler, hidayete erdikten sonra yerini Allah aþkýna býrakmýþ, ama içindeki o akým eksilmemiþtir. Zaman, inanç, ölüm, fikir çilesi ekseninde trajik bir þekilde kývranýp durmuþtur. Çile þiirini yazdýðýnda ve þiirlerini Çile’de topladýðýnda inançlý bir kiþiliðe sahipti. Buna raðmen Cemil Meriç; “Necip bir çileden söz eder. Kitabýnýn ismi de Çile'dir zaten. Hakikatte çile ile iman ayný yerde bulunmaz.” Der ve ekler “Þiir bir iman sanatýdýr.” Hakikatte de Necip Fazýl’ýn ürpertisi, oluþ ve ölüm arasýndaki varoluþ kaygýsý ve bir iman sanatýydý. Bu hisler Üstadýn dizelerine þöyle yansýmaktadýr;

Bu nasýl bir dünya, hikâyesi zor;

Mekâný bir satýh, zamaný vehim

Bütün bir kâinat muþamba dekor,

Bütün bir insanlýk yalana teslim.

Aylarca gezindim, yýkýk ve þaþkýn,

Benliðim bir kazan ve aklým kepçe.

Deliler köyünden bir menzil aþkýn,

Her fikir içimde bir çift kelepçe

Niçin küçülüyor eþya uzakta?

Gözsüz görüyorum rüyada, nasýl?

Zamanýn raksý ne, bir yuvarlakta?

Sonum varmýþ, onu öðrensem asýl?

Yukarýdaki Çile þiirinde de görüldüðü gibi, Necip Fazýl aklýný yitirecek derecede ruhi bir ýstýrap ve fikir çilesi çekmektedir. Þair yazar Mehmet Kurtoðlu “Necip Fazýl” kitabýnda: 1983 yýlýnda üstadýn vefat haberini duyduðunu, ardýndan “Çile” ile tanýþtýðýný ve o tarihten sonra üstad ile ilgili her þeyi takip etmeye baþladýðýný, özellikle Çile’yi ezberlercesine okuduðunu, henüz 15-16 yaþlarýnda hafakanlar geçirdiðini nihayetinde marazi bir halet-i ruhiyeye kapýldýðýný söyler. Demek ki bir þairin içinde yaþadýðý o týlsýmlý ürpertiler, ayný duygu ve düþünceye sahip olan baþka bir þairi çok derinden, hastalýk derecesinde etkileyebiliyor.

Baþka örneklerle devam edelim: Þair kendini yaþadýðý vatanýn, memleketin, mahallenin, sokaðýn sorumlusu gibi görür ve öyledir de. Bu sorumluluk yüce yaratýcýnýn onlara bahþettiði bir rütbedir. Haksýzlýk karþýsýnda haykýrmaktan asla geri durmazlar. Mehmet Emin Yurdakul, þairin susmamasý gerektiðini “Býrak Beni Haykýrayým” isimli þiiriyle çok güzel ifade etmektedir.

Ben en hakir bir insaný kardeþ sayan bir ruhum;

Bende esîr yaratmayan bir Tanrý'ya iman var;

Paçavralar altýndaki yoksul beni yaralar;

Mazlumlarýn intikamý olmak için doðmuþum.

Volkan söner, lâkin benim alevlerim eksilmez;

Bora geçer, lâkin benim köpüklerim kesilmez.

Býrak beni haykýrayým, susarsam sen matem et;

Unutma ki þairleri haykýrmayan bir millet,

Sevenleri toprak olmuþ öksüz çocuk gibidir;

Zaman ona kan damlayan diþlerini gösterir,

Bu zavallý sürü için ne merhamet, ne hukuk;

Yalnýz bir sert bakýþlý göz, yalnýz aðýr bir yumruk!

Bir adam düþünün ki; Hakir görülen bir insaný kardeþ sayacak, üstü baþý yýrtýk bir yoksul gördüðünde derinden yaralanacak, toplumun ve yaþadýðý zamanýn derdiyle dertlenecek kadar merhametli. Mazlumlarýn intikamý olmak için doðduðunu iddia edecek kadar fevri, yanardað sönse bile alevi eksilmeyecek kadar ateþli, fýrtýna geçse bile köpükleri kesilmeyecek kadar coþkun, zulmedenlere zavallý sürü diyecek kadar yürekli, onlarý bir sert bakýþ ve bir yumrukla dize getirecek kadar cesur. Sustuðum zaman matemin olsun býrak beni haykýrayým diyecek kadar asi ve en önemlisi; “Unutma ki þairleri haykýrmayan bir millet, Sevenleri toprak olmuþ öksüz çocuk gibidir” diyecek kadar da þair. Dýþýnda yaþadýklarýný içine atan, içi içine sýðmayan bir adamýn haykýrýþý. Düþünceleri altýnda kývranan, gönlü, göðsüne sýðmayan bir þair. Peki, bu duygularý yaþayan bir adam sýradan olabilir mi?

Þair ve yazarlar üzerine araþtýrma yapan Sigmund Freud, þair ve yazarlarý “nevrotik” olarak nitelemiþtir. Freud’un bahsettiði nevrotik rahatsýzlýk, aþýrý ve yoðun yaþandýðý durumda insanýn yaþamýný çekilmez hâle getirebilen ruhsal bir rahatsýzlýktýr. Her þiir, þair için bir sancýdýr. Nasýl ki bir kadýnýn doðumdan önce ve sonra psikolojisinde ciddi dalgalanmalar olursa þairde de, þiir yazmadan önce ve yazdýktan sonra bunlara benzer deðiþimler görülür. Bazen bu ruhsal dalgalanmalar uzun süreli ya da kalýcý olabilmektedir. Freud, bütün bunlarýn yanýnda yazar ve þairleri gökyüzü ile yeryüzü arasýnda diðer sýradan insanlarýn bilmediði pek çok þeyi bilebildiklerini, görebildiklerini ve yazabildiklerini söylemiþtir. Alfred Adler de ayný kanaati taþýmaktadýr. Ünlü Alman þair Goethe ise þairlerin, esinlenme gücüne sahip olduðu için baþkalarýnýn duyup da açýklayamadýðý, büyük acý ve sevinçleri dile getirdiðine inanýr.

Türk edebiyatýna þöyle bir göz attýðýmýzda, psikolojik hastalýklara meyilli birçok þair ve yazar olduðunu görüyoruz. Mesela Beþir Fuat annesinde görülen cinnet (delirme) hâlinin kendisinde görülebileceðinden endiþelenmiþti. Günümüzde anksiyete olarak bilinen bu ruhsal sýkýntý onu zamanla bir baþka psikolojik rahatsýzlýk olan intihara (özekýyým) sürüklemiþti. Abdülhak Hamit’te kadýn ve alkole hastalýk derecesinde düþkünlük vardý. Bu nedenle onda hiperseksüalite (cinsel doyumsuzluk) ve alkolizmin belirtileri bulunuyordu. Nitekim ona zendost (kadýn düþkünü) deniliyordu. Tevfik Fikret’te birkaç kiþilik barýndýrmasýyla dissosiyatif kimlik bozukluðunun, takip edilme korkusuyla paranoyanýn, insanlardan kaçmasýyla sosyal fobi ve þizoid bozukluðunun belirtileri görülmekteydi. Ahmet Haþim fiziksel özelliklerinden her daim þikâyet edip durmuþtu. Bu hâl, beden dismorfik bozukluðun belirtisiydi. Yine Haþim bazen aþýrý mutlu bazen de aþýrý mutsuz hâller yaþýyordu. Söz konusu davranýþlarýnda da manik depresif (bipolar) bozukluðun emareleri vardý. Neyzen Tevfik herkesi hayretler içinde býrakan içki içmesiyle alkolizmin pençesinden kurtulamamýþtý. Hüseyin Rahmi Gürpýnar, hastalýk kapma korkusunu takýntý (obsesif kompulsif) hâline getirmiþti. Bu hastalýktan dolayý evlenmediði bile söyleniyordu. Kendisini her zaman baþkalarýndan üstün gören Necip Fazýl da narsisizmin (egoizm) emareleri vardý. Ayrýca Necip Fazýl otuzlu yaþlara kadar iflah olmaz bir kumar ve kadýn baðýmlýsýydý. Seyyid Abdülhakîm Arvâsî ile tanýþtýktan sonra fikriyatý ve istikameti deðiþmiþ ancak narsist karakterinden uzaklaþamamýþtýr. Ümit Yaþar Oðuzcan yaþadýklarýndan bunaldýðý için defalarca intihar (özekýyým, suicide) etmeye kalkýþmýþtý. Konuþma zorluðu yaþayan Oðuzcan’da fonolojik bozukluðun belirtileri de bulunuyordu. Cahit Sýtký Tarancý kendi içine kapalý bir kiþiydi. Onda þizoid ve depresif bir ruh hâlinin iþaretleri vardý. Ziya Osman Saba da insanlardan kaçtýðý için sosyal fobi yaþýyordu. Nurullah Ataç’ta, asabi olmasýndan dolayý bir agresiflik vardý. Kemal Tahir, çok sevdiðini söylediði birine sonradan aðýr küfürler edebiliyordu. Onun bu davranýþý manik depresif (bipolar) bozukluðun emarelerini gösteriyordu. Bazen cinayet iþlemek istediði zamanlar olduðunu söyleyen Ahmet Altan’da sadistlik belirtileri görülüyor. Boðazdan geçen gemileri saymaktan kendini alamayan Orhan Pamuk’ta takýntýnýn (obsesif kompulsif) iþaretleri vardý. Çok aðýr bir bunalýma giren Metin Kaçan da kendisine kýyarak (intihar) bu dünyadan ayrýlmýþtý. Günümüzde de yakinen tanýdýðým psikoloji tedavi gören onlarca þair dostum ve arkadaþým vardýr.

Yaþayan Naat þairi olarak bilinen Nurullah Genç, “Yaðmur” isimli na’týn, sancýlý doðuþ hikâyesini bu þekilde özetler. Ben sosyal hayatý çok zengin bir adamým. Üniversitede þakalar yaparým, arkadaþlarýmý bir araya toplarým. Sosyal faaliyetlerim çoktur. Bir anda bunlar kesildi. Üniversiteye gidiyorum, arkadaþlara sadece selam veriyorum. Selamünaleyküm diyorum, Aleykümselam diyorlar, geçip gidiyorum. Merhaba deyip geçip gidiyorum. Bir süre sonra demiþler ki; “Allah Allah bu adama ne oldu? Bir gariplik var bunda…”  Bu durum devam edince 1 hafta, 2 hafta, 1 ay aralarýnda demiþler ki, ya herhalde bir hastalýk peyda oldu bunda, bunu hastaneye götürelim. Beni doktora, psikiyatri servisine götürmek için hazýrlýk yapmýþlar. Ruhsal bir problem yaþýyor diye… Çünkü içime kapandým bir anda. Her akþam odama çekiliyorum, hep kendimle baþ baþayým. Duvarlarda bütün bir tarih. Efendimizin öðretisi, mesajlarý… Hadis kitaplarý bir tarafta, Kur’an bir tarafta. Açýyorum, bakýyorum, okuyorum, düþünmeye çalýþýyorum. Böyle bir hal. Öte yandan arkadaþlar doktora gitmiþler, anlatmýþlar durumu. Doktor demiþ ki; “þizofren baþlangýcý, ama kendisine de söylemeyin, iyice derinleþir, çaktýrmadan hastaneye getirin.” Beni “Ýþte bir arkadaþ hasta, görmeye gidelim” diye hastaneye götürmeye çalýþýyorlar. Anlayamýyorum ben de, bu kadar ýsrar tuhaf geliyor. Sonradan söylediler. Ben þiirin yazýmýný bitirdiðimin ertesi günü hastaneye gittim. Sebebi de þu: El parmaðýmýn ucundan ayak parmaðýmýn ucuna kadar bütün vücudum çýbanlarla doldu. Kýpkýrmýzý çýbanlar sardý vücudumu. Doktor muayene etti ve “çok büyük bir gerilim, büyük bir stres yaþamýþsýnýz ve “zona” diye bir hastalýða yakalanmýþsýnýz, bir deri hastalýðý” dedi. Bir yýl kadar tedavi gördüm ve ondan sonra izi kalmayacak þekilde iyileþtim.

Tüm bu örneklerden sonra yine baþta söylediðimi yinelemek istiyorum: Sýradan, düz, devamlý aklý baþýnda olan kiþiden þair olmaz. Çünkü bu þairliðin fýtratýna terstir. Oysa þair doðuþtan hikmet sahibidir. Eþyada ve tabiatta olan Ýlâhî sýrlarýn ifþasý, ruhunda gelgitlere sebep olmaktadýr. Çünkü þair olanla olmayanýn ruhu, gönlü, düþüncesi bir deðildir. Þair için normal olan bu durum, dýþarýdan bakýldýðýnda psikolojik hastalýk gibi görülebilir. Son sözüm de psikiyatri uzmanlarýna olsun: Gelen hastalara önce “Þair misin?” diye sorun. Karþýlýðýnda “Evet” cevabý aldýysanýz ilaçla, iðneyle þairin aklýný, ruhunu, yüreðini kontrol altýna almaya kalkmayýn. Býrakýn gönüllerinden geçenleri haykýrsýnlar, delirsinler, kaçsýnlar…

Enis Batur’un dizeleriyle koyalým noktayý:

Ve anlatýlabilseydi / Ömrünü formüllerle tüketen en eski simyacýnýn / Yakarak kâðýtlarýný bir akþam / Neden daðlara doðru gittiði…