Demir
Ağlarla Örmüştük Ana Yurdu Dört Baştan! ...
Onbeş yılda asırları nasıl aştığımızı, (Atatürk’ün kendi
deyimiyle “Biz büyük bir inkılap yaptık. Memleketi bir çağdan alıp yeni bir
çağa götürdük.”) ancak Atatürkçülüğe ve Atatürk ilkelerine bakarak
anlayabiliriz. Çünkü Atatürkçülük Türkiye gerçeklerinden doğmuş düşünce sistemi
olup, bu düşünce sisteminin temelini de Atatürk ilke ve inkılapları
oluşturmaktadır.
Atatürk ilkelerine bakarken temel ilkelerin yanı sıra bütünleyici ilkelerle
birlikte bakmamız lazımdır.
-(Temel İlkeler; Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik, Halkçılık, Devletçilik,
Laiklik ve İnkılâpçılık)
-(Bütünleyici İlkeler; Milli Egemenlik, Milli Bağımsızlık, Milli Birlik ve
Beraberlik, “Yurtta Sulh, Cihanda Sulh”, Çağdaşlaşma, Bilimsellik ve Akılcılık,
İnsan ve İnsanlık Sevgisi)
Bu ilkelerden herhangi birinin yok edilmesi, kullanılamaz hale getirilmesi
ülkenin geri kalmasının hatta bağımsızlığını yitirmesinin nedeni olur.
Türkiye Cumhuriyetinin ilk onbeş yılına damgasını vuran ve 10.YIL MARŞI’nda ‘’
Demir ağlarla ördük Ana yurdu dört baştan. ‘’ mısrasının yazılmasında da etken
olan Devletçilik ilkesinin önemini çok iyi kavramak lazımdır.
—Çünkü Atatürkçü düşüncede devletçilik ilkesi cumhuriyetin kurulmasından sonra
ülkenin kısa sürede kalkınması sürecinde ekonomik alanda bireylerin yapamayacağı
bazı işleri devletin üzerine almasına dayanan, hiçbir doktrine bağlı olmayan,
sadece ülkemiz şartlarına, gereksinimlerine göre doğmuş bir ilkedir.
Osmanlı imparatorluğunun son dönemlerinde birçok cepheye dağılmış olan Türk
ordusu, savaşların içinde yorgun düşmüş, ülke yıkıntı haline gelmiş, birçok
topraklar kaybedilmiş, sonunda Anadolu işgale başlanmıştır. Çanakkale’de
tarihin seyrini ve bir milletin kaderini değiştiren tarihe Çanakkale destanı
olarak geçen büyük zaferden sonra, Kurtuluş Savaşıyla Mustafa Kemal Atatürk’ün
önderliğinde bağımsızlık yolunda ‘’Ya İstiklal! Ya Ölüm! ’’ parolasıyla
bağımsızlık mücadelesi başlatılmış, topyekûn mücadeleyle yedi düvele gerekli
cevap verilmiştir. Savaştan çıkan yıkıntı, enkaz halinde bir ülke, yorgun bir
millet ve geçmişin borçlarını üstlenen Cumhuriyet Türkiye’siydi. Tüm bunların
üstesinden fazla değil, çok kısa bir sürede, onbeş yıl gibi bir zamanda
gelinmiş, dünyanın güçlü ülkeleri arasında takdire değer söz sahibi olunmuştur.
Ülkemiz artık yönetimin babadan oğla geçtiği padişahlık ve halifelik
yönetiminde ki eski köhne Osmanlı devleti değil, dünyanın medeni ülkeleri
arasında hak ettiği yerini almış, söz sahibi halk egemenliğine dayalı genç
Türkiye Cumhuriyeti’dir.
Atatürk cumhuriyeti ilk kurduğu andan itibaren eğitim ve ekonomi konularına
büyük önem vermiştir. Çünkü Atatürk, eğitim ve ekonominin, milletlerin
kalkınmasını sağlayan temel etkenler olduğunu çok iyi bilmektedir. Mustafa
Kemal Atatürk, Cumhuriyeti bu sağlam temel üzerine oturtmuş ve sağlığında da bunun
mücadelesini başarıyla yürütmüştür.
Mustafa Kemal, Cumhuriyetin kuruluşundan sekiz ay kadar önce ekonomi
seferberliğine, 17 Şubat–4 Mart 1923 İzmir'de düzenlediği İktisat Kongresi ile
başlamış ve Kongre'nin açılış konuşmasında da ilk cümlesi 'Bir milletin
doğrudan doğruya hayatıyla ilgili olan en önemli faktör, o milletin
iktisadiyatıdır.' olmuştur
İşte onbeş yılda memleketi bir çağdan alıp yeni bir çağa götüren bu dev gelişim
süreci Atatürkçü ilkelerin tam anlamıyla uygulanmasıyla, sanayi ve ekonomik
alanda ki kalkınma da devletçilik ilkesi sayesinde gerçekleştirmiştir.
1923–1938 yılları arasında yapılanlara baktığımız zaman onbeş yılda gerçekten
yurdu demir ağlarla ördüğümüzü, bununla da yetinmeyip,
1934 yılında Kayseri Uçak ve Motor Fabrikası’nda yapılan, Türk yapımı ilk
uçakla, Kayseri-Eskişehir arasındaki deneme uçuşunu başarıyla
gerçekleştirdiğini görmekteyiz.
****
1923–1938 yılları arasında yapılanlara kronolojik sıralama içerisinde kısaca
bakalım;
—17 Şubat–4 Mart 1923 tarihinde İzmir İktisat Kongresi, toplanmıştır.
23 Nisan 1924 de Anadolu-Bağdat Demiryolu’nun devletçe satın alınmasını öngören
kanun kabul edildi. 21 Eylül 1924 de Samsun-Çarşamba Demiryolu’nun temeli
Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal tarafından atıldı. 10 Ekim 1924 de Ankara-Sivas
Demiryolu’nun yapımına başlandı. 16 Nisan 1925 de Kütahya-Tavşanlı
Demiryolu’nun yapımına ilişkin kanun kabul edildi.17 Nisan 1925 de
Ankara-Yahşihan demiryolu hattı genişletilerek hizmete açıldı. 20 Aralık 1925
de Yeşilhan, Yerköy demiryolu hattı işletmeye açıldı.
1 Şubat 1926 de Ankara Eskişehir Demiryolu’ndaki ilk istasyon olan Gazi
İstasyonu törenle açıldı. 30 Nisan 1926 de Samsun-Kavak demiryolu hizmete
girdi.29 Nisan 1927 de Yerköy-Kayseri demiryolu hattı işletmeye açıldı.29 Mayıs
1927 de Ankara-Kayseri demiryolu hizmete girdi. Hattın uzunluğu 380 kilometre.9
Eylül 1927 de Samsun-Havza demiryolu hattı işletmeye açıldı.. 21 Kasım 1927 de
Samsun-Amasya demiryolu hattı işletmeye açıldı.
*1 Ocak 1928 de Haydarpaşa-Pendik arasında banliyö seferleri yapan “Anadolu
Demiryolları Şirketi” devlet tarafından satın alındı. 23 Ağustos 1928 de
Amasya-Zile demiryolu (82 km) hizmete girdi.2 Eylül 1928 de Kütahya-Tavşanlı
demiryolu (51 km) hizmete girdi. 31 Aralık 1928 de Haydarpaşa - Eskişehir -
Konya ve Yenice - Mersin Demiryolu’nun devlet tarafından satın alınmasına
ilişkin antlaşma bir yasayla onaylandı.*5 Ocak 1929 de Anadolu-Bağdat ve
Mersin-Tarsus demiryolu ile Haydarpaşa Limanı devletleştirildi. Bağdat
Demiryolu imtiyazı 1902 yılında “Anadolu Demiryolları Şirketleri”ne verilmişti.
*5 Temmuz 1929 de Mersin-Adana demiryolu (67 km) devletleştirildi. 2 Eylül 1929
de Kütahya-Emirler demiryolu hattı işletmeye açıldı.9 Eylül 1929 de
Fevzipaşa-Gölbaşı demiryolu (139 km) hizmete girdi.12 Kasım 1929 de Kayseri-Gemerek
demiryolu (94 km) hizmete girdi.1 Şubat 1930 de Kayseri-Sarıkışla demiryolu
(129 km) hizmete girdi.11 Mart 1930 de Emirler-Balıköy demiryolu hattı
işletmeye açıldı.11 Ağustos 1930 de Zile-Kunduz demiryolu hattı işletmeye
açıldı.30 Ağustos 1930 de Bölüm bölüm tamamlanan Ankara-Sivas demiryolu (toplam
uzunluğu 603 km) Başbakan İsmet İnönü tarafından ulaşıma açıldı.
15 Mart 1931 de Gölbaşı-Malatya demiryolu (112 km) hizmete girdi.23 Nisan 1931
de Kütahya-Balıkesir demiryolu (253 km) hizmete girdi. Fevzipaşa-Malatya
demiryolu (251 km) hizmete girdi. Irmak-Çankırı demiryolu hizmete girdi.*1
Haziran 1931 de Bursa-Mudanya demiryolu devlet tarafından satın alındı. 42
kilometre uzunluğundaki hat işletmeye 1892 yılında açılmıştı. (Daha sonraları
bu hat sökülecektir.) . 31 Ağustos 1932 de Kunduz-Kalın demiryolu hattı
işletmeye açıldı. 30 Kasım 1932 de Ulukışla-Niğde demiryolu (70 km) hizmete
açıldı.16 Aralık 1932 de Samsun-Sivas demiryolu (395 km) hizmete açıldı *15
Nisan 1933 de Samsun-Çarşamba demiryolu hattı hükümetçe satın alındı. *27 Nisan
1933 de Adana-Fevzipaşa demiryolu devletleştirildi. 2 Mayıs 1933 de
Niğde-Boğazköprü demiryolu (110 km) ulaşıma açıldı. 20 Eylül 1933 de
Ulukışla-Kayseri demiryolu ulaşıma açıldı. Böylece Akdeniz’le Karadeniz
demiryoluyla birleşti. *1 Mart 1934 de İzmir-Kasaba demiryolu
devletleştirildi.* 27 Nisan 1934 de Bandırma-Menemen-Manisa demiryolu
devletleştirildi. *27 Mayıs 1934 de Basmane (İzmir) -Afyon demiryolu
devletleştirildi.1 Haziran 1934 de Ortaköy-Bolkuş demiryolu hattı işletmeye
açıldı. 30 Haziran 1934 de Demiryolu Elazığ’a ulaştı. 10 Ağustos 1934 de
Fırat-Yolaçtı demiryolu hattı işletmeye açıldı. Yolaçtı-Elazığ demiryolu hattı
işletmeye açıldı.* 27 Ağustos 1934 de Tire-Aydın demiryolu ulaşıma açıldı.
Antalya demiryolu hattının temeli atıldı. *1 Mayıs 1935 de Aydın demiryolu
hükümetçe satın alındı. *1 Temmuz 1935 de Aydın demiryolu devletleştirildi. 5
Ağustos 1935 de Fevzipaşa-Ergani demiryolu hizmete girdi. 15 Eylül 1935 de
Ergani-Osmaniye demiryolu hattı işletmeye açıldı. 1 Ekim 1935 de
Çankırı-Atkaracalar demiryolu hattı işletmeye açıldı. 12 Kasım 1935 de
Irmak-Filyos demiryolu işletmeye açıldı. 22 Kasım 1935 Fevzipaşa-Diyarbakır
(Diyarbakır) demiryolu ulaşıma açıldı. 26 Kasım 1935 de Afyon-Isparta demiryolu
ulaşıma açıldı. 19 Aralık 1935 de Sivas-Eskiköy demiryolu işletmeye açıldı. 25
Mart 1936 de Afyon-Karakuyu demiryolu, bir gün sonra da Bozanönü-Isparta
demiryolu ulaşıma açıldı. 18 Mayıs 1936 de Sivas-Erzurum demiryolunun yapımına
başlandı. 1 Kasım 1936 de Eskiköy-Çetinkaya ve Yazıhan-Demirhan demiryolu hattı
işletmeye açıldı. 18 Kasım 1936 de Filyos-Çatalağzı demiryolu hattı işletmeye
açıldı. 6 Haziran 1937 de Sivas-Malatya demiryolu Çetinkaya’da birleşti.*1
Temmuz 1937 Toprakkale - İskenderun, Fevzipaşa - Meydanıekber demiryolları
devletleştirildi.12 Ağustos 1937 de Çatalağazı-Zonguldak demiryolu hattı
işletmeye açıldı.16 Ağustos 1937 de Hekimhan-Çetinkaya demiryolu ulaşıma
açıldı. 1 Ekim 1937 de Çatalağzı-Zonguldak demiryolu ulaşıma açıldı. 16 Kasım
1937 de İran ve İran sınırlarına ulaşacak olan Diyarbakır-Cizre demiryolunun
temeli atıldı. 20 Kasım 1937 de Sivas-Divriği demiryolu hizmete girdi. 15
Ağustos 1938 de Divriği-İliç demiryolu hizmete girdi. 10 Ekim 1938 de
Ankara-Erzurum demiryolu hattı Erzincan’a ulaştı.
*1 Nisan 1924 de Ergani Bakır İşletmeleri devletleştirildi,
14 Mayıs 1924 de Türkiye Taş Kömürü Kurumu Zonguldak’ta kuruldu. Taşkömürü
üretimi ve maden işleme üniteleriyle entegre bir tesise sahip olan TTK,
Zonguldak’ın da sembolü haline geldi.
12 Ağustos 1924 de Cumhuriyet Türkiye'sinin ilk işçi kuruluşlarından biri olan
Amele Teali (yükselme) cemiyeti kuruldu.26 Ağustos 1924 de (1 milyon sermayeli)
“Türkiye İş Bankası” kuruldu. 17 Eylül 1924 de Türkiye Tütüncüler Bankası ve
Yaşarbank kuruldu. (Atatürk törende yaptığı konuşmada “Bu memlekete iki şey
gerek. Yol ve okul” dedi.)
23 Ekim 1924 de Türkiye, Uluslararası Eşya Taşımacılığı Antlaşması’nı
imzaladı.16 Şubat 1925 de Havacılığı yaygınlaştırmak, ordunun hava gücünü
artırmak amacıyla “Türk Tayyare Cemiyeti” kuruldu. Cemiyet, daha sonra Türk
Hava Kurumu adını aldı.17 Şubat 1925 de Osmanlı İmparatorluğu döneminde
üreticiyi büyük sıkıntıya sokan, ürünün değerinin onda birini devlete vermeyi
zorunlu kılan “aşar vergisi” kaldırıldı.* 1 Mart 1925 de Fransız tütün rejisi
devletleştirildi.8 Mart 1925 de Cumhuriyet döneminin ilk milli sigorta şirketi
olan “Anadolu Anonim Türk Sigorta Şirketi” kuruldu.5 Nisan 1925 de Türkiye’de
şeker fabrikaları kurulmasına ilişkin kanun kabul edildi.19 Nisan 1925 de
Sanayi ve Maadin (Madenler) Bankası’nın kurulmasına ilişkin kanun kabul edildi.
—5 Mayıs 1925 de Ankara’da uzmanların “burada ot bile bitmez” dediği alanda,
Atatürk’ün isteğiyle “GAZİ ORMAN ÇİFTLİĞİ’NİN” kurulmasına başlandı.
5 Ağustos 1925 de İzmir Liman ve Körfez İşleri İnhisarı TAŞ kuruldu.14 Ağustos
1925 de Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk posta pulları tedavüle çıkarıldı.15 Ağustos
1925 de Kayseri’de tayyare ve motor fabrikası kurulması için Junkers
Firması’yla antlaşma imzalandı.
1 Ekim 1925 de Bursa Dokuma Fabrikası’nın temeli, Cumhurbaşkanı Mustafa
Kemal’in de hazır bulunduğu törenle atıldı.5 Ekim 1925 de İlk ‘cumhuriyet
altını’ İstanbul Darphanesi’nde basıldı.14 Ekim 1925 de 75 metre uzunluğunda
Türkiye’nin ilk betonarme köprüsü Menderes Nehri üzerinde yapıldı.
22 Aralık 1925 de Alpullu Şeker Fabrikası’nın temeli atıldı.8 Ocak 1926 de
Emlak ve Eytam (Yetimler) Bankası kuruldu.25 Ocak 1926 de Şeker, petrol ve
benzin tekeli hakkında kanun TBMM’de kabul edildi.13 Şubat 1926 de
Savurganlıkla mücadele amacıyla “Men-i İsrafat Kanunu” kabul edildi.18 Şubat
1926 de Türkiye ile Amerika arasında geçici ticaret antlaşması imzalandı.
22 Mart 1926 de İçki İnhisarı’nın (tekelinin) devlete ait olmasını öngören
kanun kabul edildi.
24 Mart 1926 de Türkiye’de petrol arama alışmalarının ve petrol kuyuları
işletmesinin devlet tarafından yapılmasına ilişkin kanun kabul edildi.
—19 Nisan 1926 de Türk karasularında deniz nakliyatı, yolcu taşımacılığı ve her
türlü liman hizmetlerinin Türk bandıralı gemiler tarafından yapılmasına ilişkin
kanun kabul edildi. Yabancılara verilen imtiyazlar iptal edildi. Kabotaj Kanunu
1 Temmuz 1926′ da yürürlüğe girdi
12 Haziran 1926 de Genç Türkiye Cumhuriyeti’ni Avrupalılara tanıtmak amacıyla
“yüzer sergi” haline dönüştürülen Karadeniz Gemisi İstanbul’dan hareket etti.
İsveç’e kadar gidip dönecek olan gemide yerli ürünler ve çeşitli sanat eserleri
sergilenmiş ve Gemi uğradığı limanlarda halkın ziyaretine açılmıştır.
*17 Haziran 1926 de Kadıköy Su Şirketi devletleştirildi.26 Kasım 1926 de
Alpullu Şeker Fabrikası işletmeye açıldı.17 Aralık 1926 de Uşak Şeker Fabrikası
işletmeye açıldı.6 Kasım 1927 de Bünyan dokuma fabrikası işletmeye açıldı.2
Şubat 1928 de Ankara Çimento Fabrikası açıldı.
—1 Aralık 1928 de İkinci İktisat Şûrası toplandı.
—4 Nisan 1929 de Yerli malı kullanımını teşvik amacıyla düzenlenen yerli mallar
haftası ilk kez kutlandı.
—8 Haziran 1929 de Anadolu’daki topraksız köylülere devlet tarafından toprak
verilmesine ilişkin kanun kabul edildi. Sanayi Koruma Kanunu kabul edildi.11
Ağustos 1929 de “Türk Yerli Mallar Sergisi” İstanbul’da Galatasaray Lisesi’nde
açıldı.10 Temmuz 1932 de Türkiye Sanayi Kredi Bankası kuruldu.* 3 Ekim 1932 de
Hükümet İzmir Rıhtım Şirketi’ni satın aldı. 22 Nisan 1933 de Türkiye Cumhuriyet
ile Osmanlı Duyun-u Umumiye (genel dış borçlar) İdaresi arasında imzalanan
antlaşma ile Osmanlı dönemi borçlarının tasfiyesine başlandı.1 Temmuz 1933 de
TBMM’nin kabul ettiği kanunla “Türkiye Seyrüsefain İdaresi’nde reorganizasyona
gidildi.” İdare Akay İdaresi (Adalar, Kadıköy, Yalova) , Denizyolları Müdürlüğü
(Uzak Hatlar) , Fabrika ve Havuzlar Müdürlüğü olmak üzere üçe ayrıldı. Bunun
yanı sıra Gemi Kurtarma AŞ kuruldu.
11 Temmuz 1933 de Sümerbank resmen faaliyete geçti.1 Eylül 1933 de
Denizyollarında devletçe işletme tekeli başladı.
2 Kasım 1933 de Telgraf şirketi devlete devredildi.
—1 Aralık 1933 de İktisat vekâletince hazırlanan “birinci beş yıllık sanayi
planı” başbakanlığa sunuldu.
4 Aralık 1933 de Eskişehir Şeker Fabrikası kuruldu. Bölge çiftçisinin ürettiği
pancarları işleyerek şeker üretimi gerçekleştiriyor.5 Aralık 1933 de Eskişehir
Şeker Fabrikası üretime başladı.
—3 Mayıs 1934 de Kayseri Uçak ve Motor Fabrikası’nda yapılan, Türk yapımı ilk
uçak, Kayseri-Eskişehir arasındaki deneme uçuşunu başarıyla gerçekleştirdi.
16 Haziran 1934 de İlk süttozu fabrikası Bursa’da açıldı.*23 Temmuz 1934 de
İstanbul tramvaylarını işleten yabancı şirketin sözleşmesi devlet tarafından
feshedildi.13 Ağustos 1934 de Bakırköy Bez Fabrikası yenilenerek işletmeye
açıldı.15 Ağustos 1934 de Zonguldak sömikok (antrasit) fabrikalarının temeli
atıldı. Kömür yıkama fabrikası işletmeye açıldı.2 Eylül 1934 de Kadıköy ve
Üsküdar tramvayları hizmete girdi.30 Eylül 1934 de Keçiborlu Kükürt, Isparta
Gülyağı fabrikaları üretime başladı. İstanbul-Diyarbakır arasında uçak
seferleri başladı.19 Ekim 1934 de Turhal Şeker Fabrikası üretime başladı.* 18
Aralık 1934 de İstanbul Rıhtım, Dok, Antrepo şirketi devlet tarafından satın
alındı.* 21 Şubat 1935 de İzmir Havagazı Şirketi devletleştirildi.29 Nisan 1935
de İstanbul-İzmir telefon hattı açıldı.
17 Haziran 1935 de (Bazı kaynaklarda 6 Temmuz) Türkiye’de şeker üretimini
rasyonel hale getirmek amacıyla, İş Bankası, Ziraat Bankası ve Sümerbank’ın
ortaklığıyla “Türkiye Şeker Fabrikaları AŞ” kuruldu. 22 milyon sermayeli
şirkete mevcut 4 şeker fabrikası (Alpullu, Uşak, Eskişehir, Turhal) bağlandı.20
Ağustos 1935 de Keçiborlu-Kükürt Fabrikası açıldı.16 Eylül 1935 de Kayseri Bez
Fabrikası üretime başladı.23 Ekim 1935 de Etibank çalışmalarına başladı.31 Ekim
1935 de Ankara Mamak’da Kızılay’ın Zehirli Gaz Maskesi Fabrikası açıldı.29
Kasım 1935 de Paşabahçe Şişe Cam Fabrikası üretime başladı.10 Aralık 1935 de
Zonguldak Türk Antrasit Fabrikası işletmeye açıldı.
—10 Ocak 1936 de İkinci beş yıllık sanayi planı Ankara’da yapılan “endüstri
kongresinde” görüşülerek ilkeleri kabul edildi.
*9 Nisan 1936 de İstanbul telefon şirketi devletleştirildi.18 Nisan 1936 de
İzmir Kâğıt Fabrikası’nda ilk kâğıt üretildi.10 Haziran 1936 de Van Gölü’nde
devletçe gemi işletilmesini öngören kanun kabul edildi.11 Haziran 1936 de
Ergani Bakır İşletmesi’nin satın alınmasına dair kanun kabul edildi.*1 Ağustos
1936 de Ankara Türk Sigorta AŞ kuruldu.8 Eylül 1936 de Ankara ve İstanbul Radyo
Şirketleri devlet tarafından satın alındı.
20 Eylül 1936 de Malatya İplik ve Bez Fabrikası AŞ kuruldu.29 Ekim 1936 de
Haliç’de Unkapanı ile Azapkapı arasında kurulan Atatürk Köprüsü ulaşıma açıldı.
(477 metre uzunluğundaki köprü 1 milyon 585 bin liraya mal olmuştur.)
3 Kasım 1936 de Ankara’da Çubuk Barajı açıldı.6 Kasım 1936 de Günümüzdeki
Seka’nın çekirdeğini oluşturan “İzmit Kâğıt ve Karton Fabrikası” hizmete girdi.
Yılda 16 bin ton kâğıt üretecek olan fabrika 3 milyon 300 bin liraya mal oldu.
*28 Kasım 1936 de Ereğli Kömür Şirketi’nin devletçe satın alınmasına ilişkin
sözleşme imzalandı.
—5 Ocak 1937 de “Devletçilik” ilkesi yapılan değişiklik sonucu Teşkilat-ı
Esasiye Kanunu’nun (Anayasa) 2. Maddesinde yer aldı.
—3 Nisan 1937 de Karabük Demir-Çelik Fabrikaları kuruldu.4 Nisan 1937 de Ereğli
Bez Fabrikası üretime başladı.25 Mayıs 1937 de Malatya Bez Fabrikası’nın temeli
atıldı.*26 Ağustos 1937 de Kozlu Kömür İşletmeleri devletleştirildi.27 Eylül
1937 de İstanbul-Edirne karayolunun Lüleburgaz’a kadar olan bölümü ulaşıma
açıldı.9 Ekim 1937 de Nazilli Basma Fabrikası Atatürk tarafından açıldı.4 Kasım
1937 de Kızılırmak Nehri üzerinde ki “Çetinkaya Köprüsü” hizmete girdi.6 Kasım
1937 de Belediyeler Bankası açıldı.27 Aralık 1937 de Denizbank Kuruluş Kanunu
kabul edildi.7 Ocak 1938 de Halk Bankası ve Halk Sandıkları Kuruluş Kanunu
kabul edildi.21 Ocak 1938 de Yalova Termal Otel açıldı.
*24 Ocak 1938 de İzmir telefon işletmesi devletleştirildi.1 Şubat 1938 de
Gemlik Suni İpek Fabrikası, Atatürk’ün de hazır bulunduğu törenle açıldı.2
Şubat 1938 de Bursa’da Sümerbank Merinos kuruldu. 10 Şubat 1938 de Gölcük’te
yeni bir tersane kurulmasına ilişkin kanun kabul edildi.*14 Nisan 1938 de
Üsküdar ve Kadıköy Su Şirketi devletleştirildi.17 Mayıs 1938 de Divriği demir
madenleri üretime başladı.*23 Mayıs 1938 de Türkiye Halk Sandığı kuruldu.
İstanbul Elektrik Şirketi devletleştirildi.24 Haziran 1938 de Toprak Mahsulleri
Ofisi kuruluş kanunu kabul edildi.10 Temmuz 1938 de İzmit Klor Fabrikası’nın
temeli atıldı.20 Temmuz 1938 de Fiskobirlik kuruldu.*24 Ağustos 1938 de Murgul
Bakır İşletmesi Etibank tarafından satın alındı.
****
—1923 yılında Türkiye’de sadece İstanbul’da, ithal elektrik enerjisi
kullanılırken, 1938 yılında 55 il, 103 ilçe, 15 bucak ve köy olmak üzere toplam
173 yerleşim merkezi elektriğe kavuşmuştur. 1923 yılında ülkede elektrik
enerjisi hiç üretilemezken, 1938 yılında elektrik enerjisi üretiminin 396,9
milyon KW. Saat olmuştur.
—1923 yılında, sadece silah ve mühimmat üreten birkaç fabrika dışında, milli
denebilecek nitelikte, tek bir sanayi kolumuz yokken, 1938 yılında tarım,
madencilik, dokuma, ağaç ürünleri, kâğıt, karton, maden ürünleri, bina inşaatı,
kimya ve diğer sektörlerdeki sanayi kuruluşu sayısı 1473’e ulaşmıştı.
— 1923 yılında uzunluğu 4000 km. olan ve tamamı yabancı şirketlerde bulunan
demiryolları millileştirilmiş, daha sonra demiryollarının uzunluğu 1932 yılında
5639 km.ye, 1938 yılında ise 7380 km. ye ulaşmıştır.
— 1923 yılında 18.335 km. uzunluğunda ki kara yolları 1932 yılında 36. 941
km.ye, 1938 yılında 40.235 km.ye ulaşmıştır.
— 1923 yılında tüm ilkokulların sayısı 4894, öğrenci sayısı 341.941, öğretmen
sayısı 10.238 iken, 1932 yılında okul sayısı 6788’e, öğrenci sayısı 567.361’e,
öğretmen sayısı 15.064’e, 1938 yılındaysa okul sayısı 7862’ye, öğrenci sayısı
813.636’ya, öğretmen sayısı ise 17.120’ye yükselmiştir.
— 1923 yılında resmi ve özel tüm ortaokulların sayısı 72, öğrenci sayısı 5905,
öğretmen sayısı 796 iken, 1932 yılında okul sayısı 190, öğrenci sayısı 36.068,
öğretmen sayısı 1380 e, 1938 yılında ise okul sayısı 228’e, öğrenci sayısı
83.642’ye, öğretmen sayısı 3402’ye ulaşmıştır.
— Cumhuriyetin kuruluşunda lise, mesleki ve teknik okul statüsünde 87 okul,
7788 öğrenci ve buralarda görevli 1051 öğretmen varken, bu sayılar 1932 yılında
134 okul, 14.886 öğrenci, 1558 öğretmene yükselmiştir. 1938 yılında ise, okul
sayısı 156’ya, öğrenci sayısı 36.716’ya, öğretmen sayısı 2311’e ulaşmıştır.
— 1923 yılında fakülte ve yüksek okul statüsünde 9 okul, buralarda okuyan 2914
öğrenci ve 307 öğretim üyesi varken, bu rakamlar 1932 yılında okul olarak 18’e,
öğrenci sayısı 5295’e, öğretim üyesi sayısı 502’ye yükselmiştir. 1938 yılında
ise 19 fakülte ve yüksel okul, buralarda okuyan 10.213 öğrenci, 855 öğretim
üyesi bulunmakta idi.
- Eğitim ve öğretim alanındaki bu çalışmalar sonucunda; 1923 yılında ülkedeki
okur-yazar oranı % 10,6, öğrenci sayısı 350.000 civarında iken, 1938 yılında
okur-yazar oranı %22,4’e, öğrenci sayısı ise 1.110.000’a çıkmıştır.
****
1938 yılı sonrasında da ülkemizde ki bu gelişmelerin devamı sağlanmıştır. Fakat
hiçbir zaman 1923–1938 arasındaki O coşkulu ruha ulaşılamamış ve o hızlı
kalkınma temposu yeterince yakalanamamıştır.1938 yıllarından sonra özellikle de
1950 lerden sonra düzenleme, disiplin, yönlendirme ve yürütme yeterince
sağlanamadığından bunun ağır faturasını ülke ekonomisi ve ülke insanları ödemiş
ve halen de ödemeye devam etmekteyiz.
1975–1980 de ekonominin daralma sürecine girişi sonucunda 24 Ocak 1980 Ekonomik
Kararları kapsamında “piyasa ekonomisi”ne geçiş ile ülkemizde özelleştirme
gündeme gelmiş ve 1984 yılında çıkarılan 2983 Sayılı yasa ile özelleştirmelere
başlanılmıştır.1980, 1994 ve 2000 yıllarında ekonomik büyümede önemli düşüşler
gözlenmiştir.1989–1999 Yılları arasında on yılda 12 hükümet kurulmuş,
programlar hazırlanmış, yapacağız, edeceğiz, bitireceğiz,' denilmiş, son 6
yıllık dönemde de özelleştirmelere tam hız kazandırılmış nihayetinde Türkiye bu
noktaya getirilmiştir.
Özelleştirme Millileştirmenin tam tersidir, milli ekonomi içerisinde, kamunun
rolünün asgariye indirilmesi veya tamamen kaldırılmasını hedeflemektedir.
Özelleştirme sadece kamu kuruluşlarının satışı olmayıp devlet elinin tamamen
ekonomiden çekmesidir.
1923–1938 yılları arasında (onbeş yılda) yapılanların üzerine 1938–1980 arası
42 yıllık süre de yapılanları da eklersek ülkemizde 57 yılda yapılanların
neredeyse tamamını 1984–2009 yılları arasında yani onbeş yılda satanların kendi
deyimiyle babalar gibi satmışız.
Türk Telekom, Tüpraş, Petkim gibi Stratejik öneme sahip kuruluşları yabancılara
satmışız.(2005 yılında T.T. nin % 55 hissesi 6 Milyar 550 Milyon Dolara Oger
Telecoma, Eylül 2005 de TÜPRAŞ ‘ ın % 51 lik hissesi 4 Milyar 140 Milyon Dolara
Koç – Shell Grubuna) Bu satışlardan hazineye gelen parayı da iç ve dış borç
ödemelerinde kullanmışız.
TÜRK TELEKOM un satışından sonra Lübnan ve İtalyan basınında yazılanlara;
Oger Telecom Genel Müdürü Paul Doany’nin Lübnan’da yayımlanan Müstakbel
gazetesinde ki sözleri; “Türk Telekom bir mücevher.”
İtalya ekonomi gazetesi Il Sole 24 ise haberinde ‘İtalyan Telekom, TurkTel’i fethetti’ başlığı
ile duyurmuş ve ihaleyi, 'Çok önemli bir operasyon’ olarak nitelendirmişlerdir.
Gerçi bizim basında Lübnan ve İtalyan basınından geri kalmayarak Telekom’un
satışını sevinçle bayram havasında “TÜRK TELEKOM İHALESİ TARİHİ BİR ADIM”
manşetleriyle duyurmuş, baştakilerin‘’piyasa ve medya kadar memnun.’’sözleriyle
coşkuyla, bayram sevinci yaşadıkhaberleri de tüm
basında yer almıştır.
—Devletin ana sorumluluk alanı Sağlık, eğitim, enerji, haberleşme,
ulaşımdır. Devletin ana sorumluluk alanına giren konularda özelleştirmeye
gidilerek görev ve sorumluluğunu başkalarına devrederken özel yatırımcı ve
işletmecinin görev ve sorumluluğunu açıklıkla belirlemek zorundadır.
—1 Temmuz 2006 da ki karanlığı hatırlayalım, (çabuk unutan milletiz) enerji
sektöründe üretim ve dağıtım özelleştirmesi sonrasın da firmaların istedikleri
verilmeyince ve anlaşmalar da kesin katı kurallar içermeyince işte 1 Temmuz
2006 da ki o karanlık yaşanmıştı.(Ege bölgesinin tamamıyla
Antalya,Burdur,Isparta,Balıkesir, Bursa ve Çanakkale de elektrikler, eşzamanlı
kesilmişti.)
Çok ilginç değil mi? 1923 den sonra yabancıların elinde olan demir yollarını,
elektrik, telefon ve haberleşme santrallerini, stratejik öneme sahip
kuruluşları devletleştirmiş bununla da yetinmeyerek ülkemizin her alanda
kalkınması için var gücümüzle çalışarak memleketi bir çağdan alıp yeni bir çağa
götürmüşken,1984 sonrasın da devletleştirdiklerimizi, stratejik öneme sahip
kuruluşları tam tersi uygulamalarla özelleştirme adı altında satarak memleketi
yeniçağdan alıp eski çağa götürmüşüz.
Haydi, bugüne kadar var olanları babalar gibi satarız dediler sattılar, peki
bundan sonrasın da neleri satacaklar…
****
Yararlanılan Kaynaklar: Atatürk'ün Devletçilik anlayışı Doç. Dr. Hasan Yüksel
Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 35, Cilt: XII, Temmuz / Cumhuriyet
Tarihi Ekonomi Kronolojisi (17 Şubat-10kasım 1938) T.P. / T.C. İnk. T. ve
Atatürkçülük Ders Notları ve Araştırmaları, Atatürk Dönemi İç ve Dış Gelişmeler
/ Türkiye Büyük Millet Meclisi, Anayasa / Atatürk Araştırma Merkezi -Atatürk'ün
Fikir ve Düşünceleri, Prof. Dr. Utkan KOCATÜRK / Başkent üniversitesi stratejik
araştırmalar merkezi- Güneş MÜFTÜOĞLU / Doğuş Üniversitesi Dergisi, 2002- Esat
ÇELEBİ
Dinçer
Demirel
(02,11,2009)