Hamd, All�h�a mahsustur. O�na hamd eder, O�ndan yard�m ve ma�firet dileriz. Nefislerimizin �errinden ve amellerimizin k�t�l��nden O�na s��n�r�z. O�nun hid�yete erdirdi�ini hi� kimse sapt�ramaz, sapt�rd��n� ise hi� kimse hid�yete erdiremez. �eh�det ederim ki, All�h�tan ba�ka ib�dete l�y�k hi�bir il�h yoktur. Ve yine �eh�det ederim ki, Muhammed aleyhissel�m O�nun kulu ve Ras�l��d�r�

Bundan sonra:

Namazda k�raati sesli veya sessiz yapman�n s�n�r�:

Yukar�da say�lan farzlar d��nda namaz k�lan ki�inin k�raati sessiz yapmas� s�nnettir. Bunun s�nnet oldu�u hususunda �� mezheb �mam� g�r�� birli�i etmi�lerdir. M�lik�lerse bunun s�nnet olmay�p mendub oldu�unu s�ylemi�lerdir. Vitir ve benzeri nafile namazlarda k�raatin sesli veya sessiz yap�lmas� hususunda mezheblerin �e�itli g�r��leri vard�r ki, bunlar� a�a��da ele alm�� bulunmaktay�z.

Malikiler dediler ki: Geceleyin k�l�nan b�t�n nafile namazlarda sesli k�raatte bulunmak, g�nd�z�n k�l�nan n�file�erdeyse sessiz k�raatte bulunmak mendubtur. Yaln�z bayram ve ya�mur namazlar� gibi hutbeli nafile namazlarda k�raati sesli yapmak, g�nd�z�n k�l�nmas�na ra�men mendubtur.

Hanbeliler dediler ki: Bayram, ya�mur, g�ne� tutulmas�, teravih ve vitir namazlar�nda k�raati sesli yapmak s�nnettir. Yaln�z vitrin, teravihten sonra k�l�nmas� h�linde k�raatin sesli yap�lmas� s�nnet olur. Bunlardan ba�ka k�l�nan namazlardaysa k�raati sessiz yapmal�d�r.

�afiiler dediler ki: Bayram namaz�nda, ay tutulmas� namaz�nda, teravih namaz�nda, ramazanda k�l�nan vitir namaz�nda, geceleyin veya sabahleyin k�l�nan iki rek'athk tavaf namaz�nda k�raati sesli yapmak s�nnet olur. Bunlardan ba�ka nafilelerde k�raat sessiz yap�lmal�d�r. Ancak geceleyin k�l�nan nafilelerde mutlaka k�raati seslice yapmak s�nnet olur. Bu namazlarda bir kez sesli k�raatte bir kez de sessiz k�raatte bulunarak orta bir yol da tutulabilir.

Hanefiler dediler ki: Ramazanda vitir namaz�n�n her rek'atinde, bayram namazlar�nda ve teravihte k�raati sesli yapmak v�cibtir. �mam veya tek ba��na namaz k�lan ki�inin g�ne� tutulmas�, ya�mur namaz� ve g�nd�zleyin k�lman nafile namazlar�nda sessiz k�raatte bulunmas� v�cibtir. Geceleyin k�l�nan nafile namazlar�nda da istenirse sesli, istenirse sessiz k�raatte bulunulabilir. Namazdaki k�raatin sesli veya sessiz yap�lmas�n�n erke�e ve kad�na g�re s�n�r�yla ilgili olarak mezheblerin g�r��leri a�a��da sunulmu�tur.

Malikiler dediler ki: Erke�in sesli k�raatinin en az�n�n s�n�n, yan�ndaki birinin duymas�d�r. Sesli k�raatin y�ksekli�ine s�n�r yoktur. Erke�in sessiz k�raatinin en az s�n�r�, dilini hareket ettirmesidir. Y�kseklik s�n�r� ise kendi duyabilece�i kadard�r. Kad�na gelince onun sesli k�raatinin bir tek derecesi vard�r. Ki o da sadece kendi duyabilece�i kadar bir sesle okumas�d�r. Sessiz k�raatinin derecesi de m�temed g�r��e g�re dilini hareket ettirmesidir.

�afiiler dediler ki: Sesli k�raatin en az s�n�r�, ki�inin yanmdakinin bir tek ki�i de olsa sesini duymas�d�r. Bu, erkek ve kad�na g�re de�i�mez. Yaln�z kad�n, yabanc� birinin yak�n�nda olmas� h�linde sesli k�raatte bulunamaz. Sessiz k�raatinin en az s�n�r� da kendi duyabilece�i kadar bir sesle okumas�d�r. Tabi� bu sesini de yabanc� bir erke�in i�itmemesi gerekir.

Hanbeliler dediler ki: Sesli k�raatin en az�, ki�inin yanmdakinin bir ki�i de olsa duymas�d�r. Sessiz k�raatin en az� da kendi duyaca�� kadar okumas�d�r. Kad�na gelince onun sesli k�raatte bulunmas� s�nnet de�ildir. Ama yabanc� birinin duymamas� h�linde sesli k�raatte bulunmas�n�n bir sak�ncas� olmaz. Yabanc� birinin duymas� h�linde sesli k�raatte bulunmas� haramd�r.

Hanefiler dediler ki: Sesli k�raatin en az�, ki�inin fazla yak�n�nda olmayan, mesel� birinci saftaki kimselerin duymas� kadar olan�d�r. Birinci saftakilerden bir veya iki ki�i (�mam�n) sesini duyacak olursa bu yeterli olmaz. Sesli k�raatin �st s�n�r� yoktur. Sessiz k�raatin en az� ise, ki�inin bizzat kendisinin veya yak�n�nda bulunan bir veya iki ki�inin duymas� kadar olmal�d�r. Tashih-i hur�f ile birlikte dilin hareket ettirilmesi sah�h kavle g�re sessiz k�raat i�in yeterli olmaz. Kad�na gelince setr-i avret bahsinde de denildi�i gibi onun sesi, m�temed g�r��e g�re avret de�ildir. Buna g�re namaz�n k�raati hususunda kad�nla erkek aras�nda bir fark yoktur. Yaln�z bu, kad�n�n sesinde bir na�me veya gevreklik olmamas� �art�na ba�l�d�r. ��nk� b�yle bir sesi duyan erkeklerin �ehvetleri galeyana gelebilir. Bu takdirde kad�n�n sesi avret say�l�r. Bu nitelikteki sesiyle k�raati de ed� etmesi namaz�n� bozar. Kad�n�n ezan okumaktan men edilmesi de bu sebebten ileri gelmektedir.

Namazda oturu� �ekli:

Namaz�n s�nnetlerinden biri de, otururken elleri bald�rlar�n �zerine koymakt�r. Bu durumda parmak u�lar� dizin �zerinde olup k�bleye y�nelik tutulmal�d�r. ��fi�lerle Hanef�ler bu h�k�mde ittifak etmi�lerdir. M�lik�lerle Hanbel�ler bu g�r��e muhalefet etmi�lerdir.

Malikiler dediler ki: Elleri bald�rlar�n �zerine koymak, s�nnet olmay�p mcndubtur.

Hanbel�ler: S�nnetin yerine gelmesi i�in, parmaklar� dizlerin �zerinde k�bleye y�nelik tutmaks�z�n da olsa elleri bald�rlar�n �zerine koymak yeterli olur, dediler. Namazda oturu�un �ekline gelince bununla �lgili olarak mezheblerin detayl� g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Malikiler dediler ki: Erke�in ve kad�n�n �ifd� �eklinde oturmas� mendubtur. ��fd� demek, ki�inin sol aya��n� sol kaba etiyle birlikte yere koymas� ve sol aya��n� sa� aya�� taraf�na getirmesi, bundan sonra da sa� aya��n� onun �zerine dikerek bu aya��n�n ba�parma��n�n taban�n� yere getirerek oturmas�d�r.

Hanefiler dediler ki: Erke�in sol aya��n� yere yat�r�p sa� aya��n� dikerek ve bu aya��n�n da parmaklar�n� k�bleye y�nelik tutarak oturmas� s�nnettir. Bu oturu�ta sa� aya��n�n parmak tabanlar� da m�mk�n mertebe k�bleye y�nelik olmal�d�r. Kadmmsa kaba etinin �zerine oturup bald�r�n� bald�r�n�n �zerine koymas�, sol aya��n� da sa� kaba etinin alt�ndan ��kararak �teverr�k� �eklinde oturmas� s�nnettir.

��fi�ler: ��ftira�� eklinde oturman�n s�nnet oldu�unu s�ylemi�lerdir: ��ftira��, sol aya��n�n i� k�sm� �zerine oturmakt�r. Bu oturu�ta sol ayak dikilir. Yaln�z son k�dede (oturu�ta) bu �ekilde oturulmaz. Son k�'dedeyken �teverr�k� yap�lmas� s�nnettir. �Teverr�k�, ki�inin sol uylu�unu yere koymas�, sa� aya��n� da dikmesi �eklindeki oturu�udur. Ki�i, e�er sehiv secdesi yapacaksa son k�'dede de �iftira�� eklinde oturmas� s�nnet olur.

Hanbeliler dediler ki: �ki secde aras�nda ve birinci te�ehh�dde �iftira�� eklinde oturmak s�nnettir. �ftira�, ki�inin sol aya��n� yere serip �zerine oturmas�, bunun yan�nda sa� aya��n� dikip sol aya��n� da onun alt�ndan ��karmas�, dikilen sa� aya��n�n parmaklar�n�n u�lar�n� k�bleye y�nelik tutmas�d�r. D�rt ve �� rek'atli namazlarda birinci te�ehh�dde teverr�k �eklinde oturmak s�nnettir. Teverr�k, ki�inin sol aya��n� yere serip sa� aya��n� dikmesi ve her iki aya��n� da sa� taraftan ��kararak kaba etlerini yere koymas�d�r.

Te�ehh�dde i�aret parma��yla i�arette bulunmak ve sel�m�n verili� �ekli:

Namaz�n s�nnetlerinden biri de mezheblerdeki tafsil�ta g�re te�ehh�d esnas�nda i�aret parma��yla i�arette bulunmakt�r.

Malikiler dediler ki: Te�ehh�dde otururken sa� elin i�aret parma�� ile ba� parma�� d��ndaki parmaklar� ba� parma��n alt�nda d�rmek, i�aret ve ba�parma�� serbest b�rakmak, ayr�ca i�aret parma��m hafif bir hareket ile sa�a ve sola devaml� olarak hareket ettirmek mendubtur.

Hanefiler dediler ki: Sadece sa� elin i�aret parma��yla i�aret edilir. Bu parmak kesik veya sakat olursa sa� veya sol elin di�er parmaklar�ndan biriyle te�ehh�d�n sonunda i�aret vermek do�ru olmaz. Te�ehh�d�n sonunda Allah'tan ba�ka tanr�lar ink�r edilirken, yani �L� ilahe� denirken, i�aret parma�� kald�r�l�r. ��llallah� denirken de indirilir. Bu durumda parma��n kald�r�lmas� ink�ra, indirilmesi de isb�ta i�aret olur.

Hanbeliler dediler ki: Sa� elin ser�e, y�z�k ve orta parmaklar� d�r�lerek ba�parmakla biti�tirilir. Te�ehh�d duas� esnas�nda lafza-i cel�l an�l�rken, i�aret parma��yla i�aret edilir. Yaln�z, i�aret esnas�nda parma��n hareket ettirilmemesi gerekir.

�afiiler dediler ki: Te�ehh�d esnas�nda i�aret parma��ndan ba�ka di�er parmaklar�n t�m� yumulur. Kelime-i �eh�dette derken bu parmakla i�arette bulunulur. Parmak kald�r�ld�ktan sonra birinci te�ehh�dden aya�a kalk�ncaya kadar, son te�ehh�dde de sel�m verinceye kadar parmak ayn� �ekilde durdurulur. Bu parmak, sahibince de g�zlenir. Parmaklar� d�rerken ba�parmaklar� yana do�ru yumup avu� kenar�na koymak, di�er �ekillerden daha faziletlidir. Sa� yanak arkadan g�r�necek kadar sa� tarafa d�nerek birinci sel�m� vermek de s�nnettir. Bu hususta mezhebler g�r�� birli�i etmi�lerdir. Sadece M�lk�ler buna muhalefet ederek ayk�r� g�r�� ileri s�rm��lerdir. Malikiler dediler ki: �mama uyan ki�inin tahl�l sel�m�n� sa� tarafa yapmas� mendub olur. Bu sel�mla namazdan ��k�l�r. Bu ki�inin �mama sel�m vermesi de s�nnettir ki, bu da k�ble taraf�na do�ru olur. Sol taraf�nda bulunup da kendisiyle beraber bir rek'at veya daha fazla k�lan kimselere de sel�m vermesi s�nnettir. �mam veya tek ba��na namaz k�lanlarsa tahlil sel�m� denilen bir tek sel�m verirler. Yine bunlar�n, sel�ma k�ble taraf�na y�nelikken ba�lay�p arkadan y�zlerinin profili g�r�necek kadar sa�a d�nmeleri ve sel�m� da �Aleyk�m� deki �k�f� ve �mim� ile bitirmeleri mendub olur. Tahlil sel�m�ndan ba�ka sel�mlarda �sel�m�n aleyk�m� ve �ve aleykes sel�m� demek yeterli olur. En iyisi �ve rahmet�llahi ve berek�t�h��y� eklememektir.

Sel�m verirken sa�da ve solda bulunanlara da sel�m vermeye niyet etmek:

Namaz�n s�nnetlerinden biri de namaz k�lan ki�inin, birinci sel�m�yla sa��ndakilere, ikinci sel�m�yla da solundakilere sel�m vermeye niyet etmesidir. Mezheblerin bununla ilgili detayl� g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Sel�m verirken ki�inin �nce sa�, sonra sol taraf�na sel�m vermesi s�nnettir. Sa� taraf�na sel�m verirken sa� yana��n�n, sol taraf�na sel�m verirken sol yana��n�n arkadan g�r�necek kadar sa�a ve sola d�nmesi de s�nnettir. Unutarak �nce sol tarafa sel�m veren ki�i, bundan sonra sadece sa� taraf�na sel�m verir. Sol taraf�na vermi� oldu�u sel�m� ikinci kez yenilemez. Ama sa�a veya sola d�nmeksizin kar�� taraf�na sel�m veren ki�i, bundan sonra sa��na ve soluna sel�m verir. Sel�m veren ki�inin �Essel�m� aleyk�m ve rahmet�ll�h� demesi s�nnettir. �kinci sel�m� verirken, sesini birinciye oranla k�smal�d�r. Ki�i �mam olarak namaz k�ld�r�yorsa �aleyk�m� kelimesinin sonundaki �k�m� muhatap zamiri ile, kendisiyle birlikte namaz k�lan insanlar�, cinleri ve melekleri de kasdetmelidir. �mama uyarak namaz k�lan ki�i, bu muhatap zamiriyle �mam�na ve kendisiyle birlikte namaz k�lanlara sel�m vermeyi kasdetmelidir. Tek ba��na namaz k�lan ki�i ise bu zamirle, muhafaza meleklerine sel�m vermeyi kasdetmelidir.

�afiiler dediler ki: Sel�m�n ba��ndan sonuna kadar sel�m vermekte olan ki�i; meleklerden, ins ve cinnin M��minlerinden kendisine sel�m vermeyenleri kasdetmelidir. Sel�m� al�rken de �mam ve �mama uyanlardan kendisine sel�m verenleri kasdetmelidir.

Hanbeliler dediler ki: Sel�m verirken ki�i, namazdan ��kmaya niyet etmelidir. Verdi�i sel�mla melekleri ve kendisiyle birlikte namaz k�lanlar� kasdetmesi s�nnet de�ildir. Ama bu sel�mla namazdan ��kman�n yan�s�ra muhafaza meleklerine ve kendisiyle birlikte namaz k�lanlara sel�m vermeye niyet ederse bunun bir sak�ncas� olmaz.

Malikiler dediler ki: Namaz k�lan ki�inin birinci sel�m�yla namazdan ��kmay� ve e�er �mam de�ilse bunun yams�ra meleklere de sel�m vermeyi kasdetmesi mendubtur. Ama �mamsa bu sel�m�yla namazdan ��kmaya, meleklere ve kendisine uyanlara sel�m vermeyi de niyetinde bulundurmal�d�r. �mam�n ve tek ba��na namaz k�lan ki�inin bundan ba�kas�n� yapmas� gerekmez. �nce de ge�ti�i gibi, �mama uyan ki�inin durumu bunun tersinedir.

Son te�ehh�dde Peygamber Efendimize sal�t getirmek:

Namaz�n s�nnetlerinden biri de son te�ehh�dde Peygamber Efendimize sal�t getirmektir. Sal�tin en faziletlisi �udur: �Allah��m! Muhammed'e ve Muhammed'in �line; �brahim'e ve �brahim'in �line rahmet etti�in gibi rahmet et. Muhammed'i ve Muhammed'in �lini; �brahim'i ve �brah�m'in alini iki d�nyada kutlu k�ld��n gibi kutlu k�l. Sen �vg�ye l�y�k ve �st�n �eref sahibisin.� Bu kal�pta okunan sal�t, M�lik� ve Hanef�lere g�re s�nnettir. �afi� ve Hanbel�lere gelince, onlar�n buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

�afi� ve Hanbeliler dediler ki: �kinci te�ehh�dde Peygamber Efendimize sal�t getirmek farzd�r. Nitekim bunun detaylar� da mezheblerden her birine g�re daha �nce anlat�lm��t�. Hanbel�lere g�re en faziletli sal�t duas� �udur: ��fi�lerin m�teahhir�n ulem�s�, salata �seyyid� kelimesini de eklemi�lerdir. Yani sal�t okuyan ki�i, �Seyyidin� Muhammedin� ve �Seyyidin� �br�h�m� demelidir.

Son te�ehh�dde du�:

Namaz�n s�nnetlerinden biri de Peygamber Efendimize sal�t g�nderildikten sonra duada bulunmakt�r. Bununla ilgili olarak mezheblerin detayl� g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Son te�ehh�dde Peygamber Efendimize sal�ttan sonra ki�inin Kur'an l�f�zlar�na benzer dualarda bulunmas� s�nnettir. Mesel�,

All�h Subh�nehu ve Te�l�, ��yle buyurmaktad�r:

�Rabbena L� t�zi� kul�ben� 241 �l-i �mr�n: 3/8.

demek gibi. S�nnet l�f�zlar�na benzer dualar� okumak da ayn� h�kme t�bidir. Mesel� �u duay� okumak gibi:

�Allah'�m! Ben nefsime �ok zulmettim. G�n�hlar� senden ba�ka afvedecek biri yoktur. Kendi kat�ndan bir ba��lay��la beni afvet. Ve bana merhamet et. ��nk� sen kesinlikle �ok ba��lay�c� ve merhamet edicisin.� 242 Buh�r�, Ezan, 149; M�slim, M�s�f�r�n, 201; Zikr, 47; Tirm�z�, Daav�t, 96.

Bu esnada insanlar�n laf�zlar�na benzer dualarda bulunmak caiz olmaz. Mesel�: �Allah'�m beni falanla evlendir� veya, �bana �u kadar alt�n, g�m�� ve makam ihsan et� demek gibi. Bu dualar, te�ehh�d miktar� oturmaktan �nce okunurlarsa namaz� iptal ederler. Te�ehh�d miktar� oturduktan sonra ve sel�mdan �nce okunurlarsa v�cib ka��r�lm�� olur.

Malikiler dediler ki: Son te�ehh�dde Peygamber Efendimize sal�t getirdikten sonra ki�i, d�nya ve �hiret hay�rlar�ndan diledi�i bir �eyle duada bulunabilir. En faziletlisi ise �u duay� okumakt�r: �Allah'�m! Bizi, ebeveynimizi, �mamlar�m�z�, bizden �nce m�min olarak gelmi� olanlar� kesin bir ba��lay��la afveyle. Allah'�m! Yapt��m�z, yapaca��m�z, gizledi�imiz, a��klad��m�z, bizden daha iyi bildi�in �eyden (gizli kalm�� su�lar�m�zdan) afvet. Rabbimiz, bize d�nyada iyilik, �hirette de iyilik ver ve bizi cehennem azab�ndan koru.�

�afiiler dediler ki: Son te�ehh�dde Peygamber Efendimize sal�ttan sonra ve sel�mdan �nce d�n ve d�nya hay�rlar�yla duada bulunmak s�nnettir. Haram bir �eyi veya imk�ns�z veya muallakta kalm�� bir �ey i�in dua etmek caiz olmaz. Aksi takdirde namaz b�t�l olur. En faziletlisi, Peygamber (s.a.s.) den nakledilen dualar� okumakt�r. Mesel� bunlardan biri �udur: �mam olarak namaz k�ld�ran ki�inin okuyaca�� dualar, te�ehh�d ve sal�ttan daha uzun olmamal�d�rlar.

Hanbeliler dediler ki: Namaz k�lan ki�inin son te�ehh�dde Peygamber (s.a.s.) Efendimize sal�t getirdikten sonra �u duay� okumas� s�nnet olur: �Cehennem ve kabir azab�ndan, hay�t�n, �l�m�n ve Deccal Mesih'in fitnesinden Allah'a s��n�r�m.� Bunun yan�s�ra Peygamber Efendimizden nakledilen dualar� da okumak s�nnettir. Peygamber (s.a.s.) den nakledilen dualara benzemeseler bile �hiretle ilgili dualarda bulunmak da s�nnettir. Hit�b �k�f��n� (�sep� zapirini) kullanmaks�z�n belirli.bir �ah�s i�in de duada bulunulabilir. Hit�b �kaf��n� kullanma h�linde namaz b�t�l olur. Mesel� ki�inin; �Ey baba, Allah��mdan dilerim ki seni cennete koysun� demesi gibi. Ama, �Allah��m onu cennete koy� derse namaz� bozulmaz. Z�r� bu c�mlede muh�tab zamiri olan �k�f� yoktur. Ki�inin te�ehh�dde d�nyev� lezzet ve �ehvetlerini kasdedici dualarda bulunmas� da namaz� bozar. Mesel� �Allah��m bana g�zel bir c�riye nasib et� veya, �Allah��m bana leziz yiyecekler nasib et� demesi halinde namaz b�t�l olur. �mam olarak namaz k�ld�ran ki�i, duay� uzatt�� takdirde cem�ate a��r gelmeyecekse bunun bir sak�ncas� olmaz. 243 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 337-359.

Namaz�n Mendublar�

Daha �nce de anlatt��m�z gibi ��fi�lerle Hanbel�ler, mendubla s�nnet ve m�stehab terimleri aras�nda bir ay�r�m yapmam��lard�r. Onlara g�re bu terimlerin t�m� ayn� anlam� ifade ederler. Namaz�n m�cmel ve mufassal s�nnetleri daha �nce anlat�lm��t�r. Ki bu s�nnetler, onlara g�re mendup ve mustehap olarak da adland�r�labilirler. M�lik� ve Hanef�lerse mendubla s�nnet aras�nda ay�r�m yapmakta olduklar�ndan bunlara g�re namaz�n mendublar�n� a�a��da s�ralam�� bulunmaktay�z.

Malikiler dediler ki: Namaz�n mendublar� k�rksekiz tanedir:

1. Namaz ed� olarak k�l�nacaksa edas�na, kaza olarak k�l�nacaksa kazas�na niyet edilmelidir.

2. Namaz�n ka� rek'at olarak k�l�naca��na niyet edilmelidir.

3. Hu�u': Allahm azamet ve heybetini, O'ndan ba�kas�na ib�det edilmeyece�ini kalbte tutmal�d�r. ��te bu, mendubtur. Hu�u'un asl� ise v�cibtir.

4. Sadece iftitah tekbiri esnas�nda elleri omuz hizas�na kadar kald�rmal�d�r. Bundan sonra da vakarla sal�verilmelid�r.

5. F�tiha'dan sonra bir s�re okumal�d�r.

6. Sabah ve ��le namazlar�nda k�raat uzat�lmal�d�r. Bunu yaparken ��le namaz�n�n k�raatinin sabah�nkinden az oldu�unu d��nmek gerek.

7. �kindi ve ak�am namazlar�nda k�raat k�sa tutulmal�d�r.

8. Yats� namaz�nda k�raat, orta miktarda olmal�d�r.

9. S�re bak�m�ndan ikinci rek'ati birinciden k�sa tutmal�d�r. �kinci rek'ati birinciye e�it tutmak veya ondan uzun etmek, tenz�hen mekruhtur.

10. Namaz k�lan ki�i, sessiz k�raatli namazlarda k�raati kendine duyurmal�d�r.

11. Sessiz k�raatli namazlarda �mama uyan ki�i k�raatte bulunmal�d�r.

12. Hem sesli hem sessiz k�raptli namazlarda �mama uyan ki�i veya tek ba��na namaz k�lan ki�i �am�n� demelidir.

13. Sadece sessiz k�raatli namazlarda �mam �am�n� demelidir.

14. �Am�n� sessizce tel�ffuz edilmelidir.

15. R�k� esnas�nda s�rt d�md�z tutulmal�d�r.

16. R�k� esnas�nda eller, dizlere konulmal�d�r.

17. Eller, dizlere iyice tutturulmal�d�r.

18. Dizler, k�r�lmaks�zin dik tutulmal�d�r.

19. R�k�da, �S�bhane rabbiye'1-az�m� diyerek tesbih �ekilmelidir.

20. R�k�da erkekler, dirseklerini b��rlerinden uzak tutmal�d�rlar.

21. �mama uyan veya tek ba��na namaz k�lan ki�i, r�k�dan kalkarken, �Rabbena lekel hamd� demelidir.

22. E�ilme ve kalkma h�linde tekbir getirmelidir. Yaln�z iki ki�i cem�at olarak namaz k�larken k�yama kalkmakla b�yle yapmay�p, �mam kendi ba��na kalk�ncaya kadar ona uyanlar tekbiri bekletirler. �mama uyan ki�i, �mam tam olarak kendi ba��na kalkmay�nca kalkmaz.

23. Secde h�linde al�n, yere iyice temas ettirilmelidir.

24. Secdeye var�rken eller, dizlerden �nce yere konulmal�d�r.

25. Secdeden kalkarken eller, dizlerden sonra yerden kald�r�lmal�d�r.

26. Secdede elleri kulak hizalar�na veya yak�n bir yere koymal�d�r.

27. Elleri yere koyarken parmaklar birbirlerine biti�tirilmelidir.

28. Parmak u�lar� k�bleye y�neltilmelidir.

29. Secdede erkekler dizleriyle dirseklerini birbirlerinden uzak tutmal�d�r.

30. Kar�nlar�n� da bald�rlar�ndan uzak tutmal�d�rlar.

31. Ayr�ca pazular�n� da b��rlerinden uzak tutmal�d�rlar.

32. Bunu yaparken de orta bir yolu tutmal�d�rlar.

33. Kad�n�nsa secde h�linde �rt�nmeyi iyice yapabilmesi i�in yumulmas� gerekir.

34. Secdede kuyruk sokumu k�sm� yukar�ya kald�r�lmal�d�r.

35. Secdede du� edilmelidir. 36. Secdede tesbihte bulunmal�d�r.

37. Secdeden sonraki oturu�ta ifd� �eklinde oturmal�d�r.

38. Otururken eller, bald�rlar�n u� k�sm�na konulmal�d�r.

39. Otururken bald�r aralar� a��k tutulmal�d�r.

40. Sa� elin i�aret parma��yla ba� parma�� d��ndaki parmaklar, te�ehh�d oturu�u i�in mutlak surette yumulmal�d�r.

41. ��aret parma��, s�rekli olarak sa�a-sola hareket ettirilmelidir.

42. �zellikle sabah namaz�nda Kunut okunmal�d�r.

43. Bu dua, ikinci rekata varmadan okunmal�d�r. Ki metni de �udur: �Allah��m. Senden yard�m dileriz. Senden afv dileriz. Sana inan�r ve sana tevekk�l ederiz. Sana boyun b�ker; g�n�hlardan s�yr�l�r�z. Seni ink�r edenleri terkederiz. Allah'�m ancak sana ibadet ederiz. Namaz� senin i�in k�lar, secdeyi sana yapar�z. Sana do�ru se�irtip ko�ar�z. Rahmetini umar, b�y�k azab�ndan korkar�z. ��phesiz senin azab�n, k�firlere eri�endir.� (Bu duay� �mam M�lik rivayet etmi�tir).

44. Sel�m vermeden �nce duada bulunmal�d�r.

45. Bu du� sessizce okunmal�d�r.

46. Te�ehh�d sessizce okunmal�d�r.

47. Du�, herkes i�in yap�lmal�d�r.

48. Namazdan ��kmak i�in sadece sa� tarafa sel�m vermelidir.

Hanefiler dediler ki: �Mendup�, �edeb� ve �m�stehab� ayn� anlama gelir ki, Peygamber (s.a.s.) Efendimizin devaml� olmaks�z�n yapt�� i�lere denir. Namaz�n �dab�na gelince bunlar� ��ylece s�ralayabiliriz:

1. Namaz k�lan ki�i, kendisini namazdan al�koyacak bir �eye bakmamal�d�r. Mesel� duvarda as�l� levhay� okumamal� veya duvardaki nak��lara zihnini tak�p onlarla me�gul olmamal�d�r.

2. K�yam h�linde secde yerine bakmal�d�r.

3. R�k� h�linde de ayaklar�n �st�ne bakmal�d�r.

4. Secdedeyken burun kemerine bakmal�d�r.

5. Otururken de g��s k�sm�na bakmal�d�r.

6. Sel�m verirken omuzlara bakmal�d�r.

7. Elde olmayarak gelen �ks�r�k, m�mk�n mertebe giderilmeye �al��lmal�d�r. Yapmac�k olan �ks�r��e gelince bu, bir �zre dayanmad��ndan �t�r�, ileride ge�irme bahsinde de anlat�laca�� gibi bir harfi kapsayacak olursa namaz� bozar.

8. Namazdayken gelen esnemeler de m�mk�n mertebe giderilmeye �al��lmal�d�r. Z�r� Peygamber (s.a.s.) buyurmu�tur ki: �Namazda esnemek �eytandand�r. Sizden biri esneyecek olursa onu, alt duda��n� �s�rarak bertaraf etsin. E�er bu �ekilde �nleyemezse a�z�n� yeni ile veya sol elinin d�� k�sm�yla kapats�n.� 244

9. Fatihayla zamm-� s�re aras�nda besmele �ekilmelidir.

10. �ftitah tekbirini al�rken erkekler ellerini yenlerinden ��karmal�, kad�nlarsa �rt�nmeyi sa�lama a��s�ndan bunu yapmamal�d�rlar.

11. Kamet esnas�nda �Hayye ala's-sal�h� denildi�inde oturan ki�iler aya�a kalkmal�d�rlar.

12. Kamet esnas�nda �Kad kameti's-s�l�h� denildi�inde �mam namaza ba�lamal�.

13. Namaz k�lan ki�i, �n�nden ge�ecek birini hafif bir i�aretle ge�mekten al�koymal�d�r. Bundan fazlas�n� yapmak do�ru olmaz. 245 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 360-363.

Namazda �n Tarafa S�tre Koymak

S�tre'nin tan�m�:

S�tre, namaz k�lan ki�inin �n�ne k�rs�, de�nek, kanepe, duvar veya bunlara benzer �eyleri almas�d�r ki; namaz k�larken �nden ba�kas�n�n ge�mesine m�ni olunabilsin. S�trenin duvar ve direk gibi sabit �eylerden olmas�yla, sabit olmayan �eylerden olmas� aras�nda bir fark yoktur. �� mezheb �mam� bu hususta g�r�� birli�i etmi�lerdir. Yaln�z ��fi�ler, onlara muhalefet ederek ayk�r� g�r�� bey�n�nda bulunmu�turlar.

�afiiler dediler ki: S�trenin d�rt mertebesi vard�r: Bu mertebeler aras�ndaki s�raya uymak gereklidir. Birinci mertebeyi uygulamak m�mk�n olmad�� takdirde ikinciye veya ��nc�ye veyahut da d�rd�nc�ye intik�l etmek sah�h olabilir. Aksi takdirde sah�h olmaz.

Birinci mertebe: Duvar ve direk gibi sabit ve temiz e�yalarla yap�lan s�tredir.

�kinci mertebe: Dikili sopa ve di�er e�yalar� s�tre miktar� �n tarafa y��makla olur.

��nc� mertebe: Namaz k�lan ki�inin seccade, aba ve benzeri �eyleri namaz i�in �n�ne sermesidir. Ki bunlar�n da mescidin sergilerinden olmamalar� gerekir. Mescidin sergileri s�tre i�in yeterli olmaz.

D�rd�nc� mertebe: Namaz k�lan ki�inin, �n taraf�na uzunlamas�na veya enlemesine �izgi �ekmesidir. Uzunlamas�na �izmesi daha iyidir. Birinci ve ikinci mertebede s�trenin, zira'�n ��te ikisi veya daha fazla bir y�kseklikte olmas� �artt�r. Bir de s�tre ile namaz k�lan ki�i aras�nda ayakta duran kimseye nisbette ayak parmaklar�n�n u�lar�yla s�tre aras�nda, oturan kimseye nisbetle ise dizleriyle s�tre aras�nda �� zira'dan fazla bir mesafenin bulunmamas� gerekir. ��nc� ve d�rd�nc� mertebelerdeyse s�trelerin k�ble taraf�na uzamalar�, ��te iki veya daha fazla zira� uzunlu�unda olmas� da �artt�r. Bir de k�ble y�n�ne koydu�u �eyin son taraf�yla parmak u�lar� aras�nda �� zira�dan fazla bir mesafenin bulunmamas� �artt�r.

S�tre'nin h�km�:

S�tre koymak mendubtur. Namaz k�lan ki�inin bu say�lan s�trelerden birini �n�ne koymas�, mezheblerin ittifak�yla mendubtur. Bilindi�i gibi ��fi�lerle Hanbel�ler, mendubla s�nnet aras�nda anlam bak�m�ndan bir ay�r�m yapmamaktad�rlar; Bunlar, s�trenin s�nnet oldu�unu s�yledikleri gibi, mendub oldu�unu da s�ylerler. Hanef�lerle M�lik�lerse s�trenin mendub oldu�unu ve bunun anlam bak�m�ndan s�nnetten daha a�a�� bir mertebede oldu�unu s�ylerler. Bunlar derler ki: Bir ki�i, insanlar�n gelip ge�mekte olduklar� bir yolda s�tresiz olarak namaz k�lar ve bu esnada da bir ki�i �n�nden ge�erse, kendisi yolda namaz k�ld��ndan ve bu hususta tedbir de almad��ndan �t�r� g�nahk�r olur. ��fi�lerle Hanbel�lerse bu durumda namaz k�lan ki�inin g�nahk�r olmad��n�, sadece mekruh bir davran��ta bulundu�unu s�ylerler. S�tre edinmemenin g�n�h olmayaca�� hususunda g�r�� birli�i etmi�lerdir. �mam ve tek ba��na namaz k�lan ki�inin s�tre edinmesi mendubtur. �mama uyarak namaz k�lmakta olan ki�inin s�tre edinmesi mendub de�ildir. Z�r� �mam�n s�tresi, �mama uyan ki�i i�in de yeterli olur. S�treyle ilgili �artlara gelince bunlar, mezheblere g�re de�i�ik olup a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: S�treyle ilgili baz� �artlar vard�r:

1. S�tre, bir zira' veya daha fazla uzunlukta olmal�d�r. Kal�nl��n�n �l��s� yoktur. Herhangi bir kal�nl�k veya incelikteki bir s�treyi �ne koymak sah�h olur. Kalem kal�nl��nda olsa bile yeterli olur.

2. S�tre, do�ru olmal�d�r. E�ri bir �eyi s�tre edinmek sah�h olmaz.

3. Namaz k�lan ki�inin aya��yla s�tre aras�nda �� zira� miktar�nda bir mesafe bulunmal�d�r.

4. Ki�i s�tre edinebilece�i bir �eyi bulur da yerin sertli�inden �t�r� dikemezse onu �n taraf�na uzunluk veya enlemesine koymas� sah�h olur. Enlemesine koymas� daha faziletli olur.

5. Ki�i s�tre edinecek bir �ey bulamazsa �n taraf�na hil�l �eklinde bir �izgi �izer. D�z veya e�ik �izgi �izse de sah�h olur. Ama en faziletlisi hil�l �eklinde �izilenidir.

6. Bir insan�n s�rt�n� s�tre edinmek de sah�h olur. Mesel� namaz k�lan ki�inin �n�nde, arkas� d�n�k biri oturmaktaysa bunun s�rt�na do�ru namaz k�larak s�tre edinmek sah�h olur. Oturan ki�inin y�z� namaz k�lana y�nelikse s�tre edinilmesi sah�h olmaz. Tabi� �nde oturan�n k�fir bir erkek veya yabanc� bir kad�n olmamas� da �artt�r.

7. Namaz k�lan ki�i, s�tre olarak, gasbedilmi� veya necis bir �eyi bulursa -gasb eylemi her ne kadar haramsa da- bunu s�tre edinmesi sah�h olur.

�afiiler dediler ki: S�tre ile alakal� �artlar �unlard�r:

1. S�tre, en az�ndan zira'�n ��te biri uzunlu�unda olmal�d�r. Kal�nl��n�n �l��s� ise yoktur. Hanef� ve Hanbel�ler de bu g�r��tedirler. M�lik�lere gelince onlar buna muhalefet etmi�lerdir. Ki onlar�n buna ili�kin g�r��leri kendi b�l�mlerinde anlat�lacakt�r.

2. S�tre edinilen �ey, do�ru ve d�zg�n olmal�d�r. Hanef� ve Hanbel�ler de bu g�r��tedirler.

3. Namaz k�lan ki�inin ayak ucuyla s�tre aras�nda �� zira'l�k bir mesafe bulunmal�d�r. Hanef� ve Hanbel�ler de bu g�r�� payla�m��lard�r. M�lik�ler buna muhalefetle; namaz k�lan ki�iyle s�tre aras�nda r�k� veya secde mahallinden itibaren bir koyunun, ya da bir kedinin ge�ebilece�i kadar bir mesafe bulunmal�d�r, demi�lerdir.

4. Namaz k�lan ki�i, �n�nden herhangi bir ki�inin ge�ece�inden endi�e etse de, etmese de1 s�nnet gere�i olarak s�tre edinmelidir. Hanbel�ler bu g�r��tedirler. M�lik�lerle Hanef�lerse buna muhaliftirler.

5. S�tre olmaya elveri�li bir �eyi bulan ki�i, yerin sertli�i dolay�s�yla onu yere dikemezse, �n taraf�na uzunlamas�na veya enlemesine koyabilir. Enlemesine koymas�, Hanef� ve Hanbel�ler�n de dedikleri gibi daha uygundur. M�lik�lerse buna muhalefet ederek s�treyi, uzunlamas�na veya enlemesine �ne koymak yeterli olmay�p aksine, yere dikmek zorunludur demi�lerdir.

6. S�tre edinecfe bir �ey bulunmazsa, �n tarafa uzunlamas�na veya enlemesine d�z bir �izgi �izilir. Uzunlamas�na �izilmesi daha uygundur. ��fi�ler, �n tarafa �izilecek �izginin hil�l gibi kavisli olmas� daha uygun olur diyen di�er mezheb �mamlar�na muhalefet etmi�lerdir.

7. �n taraftaki bir insan�n s�rt�n� veya cephesini s�tre edinmek mutlak surette sah�h olmaz. M�lik�lerle Hanef�ler buna muhalefet ederek �n taraftaki bir ki�inin s�rt�n�n s�tre edinilmesinin sah�h olaca��n� s�ylemi�lerdir. Hanbel�ler de ��fi�lerin bu g�r��ne muhalefet ederek �n taraftaki bir ki�inin s�rt�n� veya y�z�n� s�tre edinmenin sah�h olaca��n� s�ylemi�lerdir.

8. Gasbedilmi� bir �eyi s�tre edinmek sahihtir. Hanef�lerle M�lik�ler de bu g�r�� payla�m��lard�r. Hanbel�lerse buna muhalefet ederek gasbedilmi� bir �eyin s�tre edinilmesinin sah�h olamayaca��n�, bu s�treye y�nelik olarak namaz k�lman�n mekruh olaca��n� s�ylemi�lerdir.

9. Necis bir �eyi s�tre edinmek de sahihtir. M�lik�ler d��ndaki di�er mezheb �mamlar� bu g�r��e kat�lm��lard�r. M�lik�ler aslen necis ve sonradan necislenmi� (hela kam�� gibi) �eyleri s�tre edinmek sah�h olmaz demi�lerdir.

M�lik�ler: S�tre ile al�kal� �artlar� ��ylece s�ralam��lard�r:

1. S�tre, bir zira� veya daha fazla uzunlukta olmal�d�r. Kal�nl�� da m�zrak kal�nl��ndan az olmamal�d�r.

2. Namaz k�lan ki�inin r�k� veya secde yerinden itibaren s�tre aras�nda bir koyun veya bir kedi ge�ebilecek kadar bir mesafe bulunmal�d�r,

3. S�tre, yere dikilmi� olmal�d�r. Yerin sertli�inden dolay� dikilemezse onu �n tarafa uzunlamas�na veya enlemesine koymak yeterli olmaz.

4. �nde oturan adam�n y�z�n� de�il de s�rt�n� s�tre edinmek sahih olur. Yaln�z �n taraftakinin k�fir bir erkek veya mahrem olmayan bir kad�n olmamas� �artt�r.

5. Gasbetmek her ne kadar haramsa da, gasbedilmi� bir �eyi s�tre edinmek sah�h olur. Necis bir �eyi s�tre edinmekse sah�h olmaz.

6. S�tre edinilecek bir �ey bulunmad�� takdirde �n tarafa �izgi �izilebilir. �izilecek �izginin hil�l gibi kavisli olmas� daha iyidir. Edinilen s�trenin duvar veya de�nek veya k�rs� olmas� aras�nda bir fark s�zkonusu de�ildir. Bu hususta ittifak vard�r.

Hanbel�ler: s�tre ile al�kal� �artlan �u �ekilde s�ralam��lard�r:

1. S�tre, bir zira' veya daha fazla uzunlukta olmal�d�r. Kal�nl��n�n belli bir �l��s� yoktur. Hanef�lerle ��fi�ler de bu g�r��tedirler.

2. S�tre, d�zg�n ve do�ru olmal�d�r. E�ik �eyin s�tre edinilmesi sah�h olmaz.

3. S�tre ile, namaz k�lan�n ayaklar� aras�nda �� zira'l�k mesafe bulunmal�.

4. S�treyi, yer sert oldu�u i�in dikmek m�mk�n olmazsa bu durumda �n tarafa enlemesine koymak gerekir. Enlemesine koymak, uzunlamas�na koymaktan daha faziletlidir.

5. S�tre edinecek bir �ey bulamayan ki�i, �n�ne hil�l �eklinde bir �izgi �izer. Hil�l �eklinde olmas� di�er �izgilerden daha uygundur.

6. �n taraftaki birinin y�z�n� veya s�rt�n� s�tre edinmek sah�h olur. Yaln�z �n taraftaki ki�inin m�sl�man olmas� ve yabanc� bir kad�n olmamas� �artt�r.

7. Gasbedilmi� bir �eyi s�tre edinmek sah�h de�ildir.

8. Necis bir �eyi s�tre edinmek sahihtir. 246 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 363-366.

Namaz K�lan�n �n�nden Ge�mek

�z�rs�z olarak, �n�ne s�tre koymam�� olsa bile namaz k�lan�n �n�nden ge�mek haramd�r. �nsanlar�n fazlaca gelip ge�tikleri yerlerde s�tresiz namaz k�larak ba�kalar�n�n, �n�nden ge�mesine zemin haz�rlamak da haramd�r. Bu durumda s�treyi terketti�i i�in de�il de, ba�ka birinin �n�nden ge�mesi nedeniyle g�nahk�r olur. S�tresiz olarak namaz k�l�p da �n�nden kimsenin ge�memesi h�linde g�nahk�r olmaz. ��nk� s�tre edinmek, as�l itibariyle v�cib de�ildir. Namaz k�lan ki�i, ba�kalar�n�n ge�mesine zemin haz�rlar ve �n�nden ge�en de, geni� yer olmas�na ra�men �n�nden ge�erse her ikisi de g�nahk�r olurlar. Ama namaz k�lan, ba�kalar�n�n ge�mesine zemin haz�rlamaz ve �n�nden ge�en de geni� yer bulunmad��ndan �t�r� �n�nden ge�erse ikisi de g�nahk�r olmazlar. �kisinden birisi kusurlu olursa, kusurlu olan g�nahk�r olur. M�lik�lerle Hanef�ler bu h�k�mde ittifak etmi�lerdir. ��fi�lerle Hanbel�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r. �afiiler dediler ki: Namaz k�lan�n �n�nden ge�mek haram de�ildir. Me�er �n�nde, an�lan �artlar� h�iz bir s�tre bulunsun. S�tre bulunmamas� h�linde ge�mek haram ve mekruh de�ilse de iyi bir davran�� say�lmaz. Namaz k�lan, ba�kas�n�n �n�nden ge�mesine zemin haz�rlar, s�tre edinmez ve biri de �n�nden ge�erse ikisi de g�nahk�r olmazlar. Yaln�z, namaz k�lan ki�inin ba�kalar�n�n gelip ge�tikleri yerlerde namaz k�lmas�, �n�nden kimse ge�mese bile mekruhtur.

Hanbeliler dediler ki: Ba�kas�n�n ge�me ihtiyac�nda bulundu�u yerde namaz k�lan ki�i, �n�nden biri ge�se de ge�mese de, mekruh i�lemi� olur. ��fi�ler de bu g�r��tedirler. Bu mekruh, sadece namaz k�lanla ilgilidir. �n�nden ge�ene gelince, ge�ece�i ba�ka bir yol oldu�u halde yine de �n�nden ge�erse g�nahk�r olur. Saftaki bo�lu�u doldurmak i�in namaz k�lan�n �n�nden ge�mek c�izdir. Bunu yapacak ki�i ister namaz ba�lamadan �nce namaz k�lanlarla beraber olmu� olsun, ister namaz ba�lad��nda gelmi� olsun ayn� h�kme t�bidir. M�lik�ler d��ndaki di�er mezhebter bu h�k�mde ittifak etmi�lerdir.

Malikiler dediler ki: Namaza ba�lamam�� ki�inin bunu yapmas� caiz olmaz. Me�er ki namaz k�lan�n �n�nden ge�ecek ba�ka bir yol olmas�n... K�be'yi tavaf etmekte olan�n da namaz k�lan�n �n�nden ge�mesi, mezheblerdeki tafsil�ta g�re c�izdir.

Malikiler dediler ki: Mescid-i Har�m'da s�tre edinmeksizin namaz k�lan ki�inin �n�nden ge�mek caizdir. S�tre edinenin �n�nden ge�mek de di�erleri gibidir. S�tre edinen kimsenin �n�nden tavaf eden birinin ge�mesi mekruhtur. S�tre edinmeyenin �n�nden ge�mekse mekruh de�ildir.

Hanefiler dediler ki: Kabe'yi tavaf eden birinin namaz k�lan ki�inin �n�nden ge�mesi caizdir. Ayn� �ekilde Kabe'nin i�inde veya Mak�m-� �brahim'in ard�nda namaz k�lan ki�inin �n�nde s�tre bulunsun bulunmas�n ge�mek caizdir.

Hanbeliler dediler ki: Mekke'nin hareminde veya herhangi bir yerinde namaz k�lan ki�inin �n�nden ge�mek haram de�ildir. �afiiler dediler ki: Kabe'yi tavaf edinin, namaz k�lan ki�inin �n�nden ge�mesi mutlak surette caizdir. Namaz k�lan�n �n�nden ge�ilmesi haram olan miktarla ilgili olarak mezheblerin detayl� g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Ki�i b�y�k bir mescidde veya sahrada namaz k�l�yorsa, ayaklar�n�n bast�� yerle secde etti�i yer aras�ndan ge�mek haramd�r. E�er k��k bir mescidde k�l�yorsa, ayaklar�n�n bast�� yerle k�ble duvar� aras�ndan ge�mek haramd�r. Bunun �l��s� de muhtar olan g�r��e g�re k�rk zira'd�r. Malikiler dediler ki: Namaz k�lan ki�i, �n�ne s�tre koymu�sa kendisiyle s�tre aras�ndan ge�mek haramd�r. S�trenin �tesinden ge�mek haram de�ildir. E�er s�tresiz olarak namaz k�l�yorsa r�k� ve secde yerlerinden ge�mek haramd�r.

�afiiler dediler ki: Namaz k�lanla s�tresi aras�ndan ge�ilmesi haram olan k�s�m, en az�ndan �� zira'l�k bir mesafedir.

Hanbeliler dediler ki: Namaz k�lan ki�inin �n�nde s�tre varsa, aradaki mesafe ne kadar uzak olursa olsun, kendisiyle s�tre aras�ndan ge�mek haramd�r. E�er �n�nde s�tre yoksa, ayaklar�n� bast�� yerden �� zira'l�k bir mesafe �tesine kadar aradan ge�mek haramd�r. �tesinden ge�ilebilir. Namaz k�lan�n, �n�nden ge�eni g�z, el veya ba� i�aretiyle ge�mekten menetmesi; geri d�nmedi�i takdirde g�c� yetti�i kadar�yla onu defetmesi s�nnettir. Bunu yaparken de en kolay olan y�ntemi tercih etmelidir. Yaln�z, namaz� bozacak kadar fazla hareket etmemek gerekir. ��fi�lerle Hanbel�ler bu h�k�mde ittifak etmi�lerdir. Hanef�lerle M�lik�lerin bu husustaki g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r. Hanefiler dediler ki: �nden ge�eni menetmek, s�nnet olmay�p ruhsatt�r. �u halde �nden ge�ecek olan� ba� veya g�z i�aretiyle veya �s�bhanallah� diyerek geri �evirmek m�mk�nd�r. Bundan fazlas�n� yapmak caiz de�ildir. Kad�n�n �n�nden ge�ecek olan� menetmesi i�in, ellerini bir veya iki defa birbirine vurmas� caizdir. Malikiler dediler ki: Namaz k�lan ki�inin, �n�nden ge�ecek olan� itmesi mendubtur. 247 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 366-368.

Namaz�n Mekruhlar�

Namaz�n mekruhlar�na gelince, bunlar� �u ;ekilde s�ralamak m�mk�nd�r:

1. �htiya� olmaks�z�n elbiseyle veya sakalla oynamak. Ter silmek veya y�ze eziyet veren topra�� silmek gibi ihtiy��tan �t�r� baz� hareketleri yapmak mekruh de�ildir.

2. Parmaklan namazdayken ��tlatmak ve bunlar� birbirine girdirmek. Peygamber (s.a.s.), �bn M�ce'nin rivayet etmi� oldu�u bir had�ste buyurmu�lard�r ki:

�Namazda iken parmaklar�n� ��tlatma.� 248 �bn M�ce, �k�me, 42.

Yine namazda iken elleri birbirine girdirip taraklayan birini g�ren Peygamber Efendimiz, o ki�inin parmaklar�n�n aras�n� a�m��t�.

3. Namaz k�lan ki�inin, elini b��r�ne koymas�. E�yas�n� muhafaza etmek gibi bir ihtiy�c� olmaks�z�n sa�a veya sola d�n�p bakmas�. Bununla ilgili olarak mezheblerin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Boynu sa�a ve sola �evirmek mekruhtur. Ama g�zleri sa�a ve sola �evirmek mubaht�r. Tam bir r�k�n s�resi kadar g��s�, k�bleden ba�ka tarafa �evirmek namaz� bozar.

��fi�ler dediler ki: Y�z� sa�a ve sola �evirmek mekruhtur. G��s� �evirmekse mutlak olarak namaz� bozar. Z�r� bu durumda k�ble y�n�nden sap�lmaktad�r.

Malikiler dediler ki: Ki�inin ayaklar� k�bleye y�nelik olduktan sonra b�t�n cesediyle de olsa sa�a veya sola d�nmesi mutlak olarak mekruhtur. Ama ayaklar�yla birlikte d�nerse namaz� b�t�l olur. Hanbeliler dediler ki: Sa�a veya sola bakmak mekruhtur. Kabe'de veya �iddetli bir korkudan �t�r� olmad�k�a k�bleye s�rt �evirmek veya sa�a yahut sola bedeni �evirmek namaz� bozar. Y�z� veya g��s� �evirmek, bedenin t�m� d�nmedi�inden dolay� namaz� bozmaz.

4. �k'� �eklinde oturmak. 249 �k'�: ki�inin kaba etlerini yere koyup dizlerini dikmesidir.

Eb� H�reyre'den ��yle bir hadis rivayet edelir: �Ras�lullah (s.a.s.) beni, secdeyi horozun yem yemesi gibi hafif tutmaktan; k�pe�inki gibi (�k'� �eklinde) oturmaktan ve tilki gibi (sa�a-sola) d�nmekten men etti� 250 Ahmed b. Hanbel, M�sned, 2/211.

Bu h�k�mde mezhtebler ittifak etmi�lerdir. Yaln�z M�lik�ler bu ittifak�n d��nda kalm��lard�r. Malikiler dediler ki: Bu anlamda ik'� �eklinde oturmak haramd�r. Haram olmas�na ra�men kuvvetli g�r��e g�re namaz� bozmaz. Mekruh olan ik'�'n�n �u �ekilleri vard�r: Ayak parmaklar�n�n alt�n� yere getirip ayaklan dikmek; kaba etleri topuklar�n �zerine getirmek; ayaklar�n �st�n� yere getirerek �zerine oturmak.

5. Y�rt�c� hayvanlar�n yapt�� gibi kollar� �ne uzat�p yere koymak da namaz�n mekruhlar�ndand�r. 6. Kollar�n yenini s�vaman�n mekruhlu�u hususunda da M�lik�ler d��ndaki di�er mezhebler ittifak etmi�lerdir.

Malikiler dediler ki: Kollar�n yenlerini s�vamak, namaz i�in yap�ld�� takdirde mekruh olur. Namazdan �nce bir ihtiya� nedeniyle kollar s�van�p da bu �ekilde namaza girilmi�se veya s�vama i�i namazdan dolay� olmad�� halde namazdayken s�van�rsa bile mekruh olmaz.

7. Namazdayken ka�, g�z, el ve benzeri �eylerle ��arette bulunmak; sel�m almak ve benzeri nedenlerden �t�r� i�arette bulunmak mekruh de�ildir. Bu hususta �afi� ve Hanbel�ler g�r�� birli�i etmi�lerdir. Hanef�lerle M�lik�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Sel�m almak i�in bile olsa i�arette bulunmak mutlak olarak mekruhtur. Yaln�z, namaz k�lan ki�i, �n�nden ge�ecek birini geri �evirmek kast�yla i�arette bulunursa mekruh olmaz.

Malikiler dediler ki: Sel�m almak kast�yla el veya ba�la i�aret vermek namazdayken v�cibtir. Sel�m vermek i�in de i�aret vermek kuvvetli g�r��e g�re caizdir. Hafif olmak kasd�yla bir i�aret vermek, e�er bir i� i�inse caiz olur. Aksi takdirde caiz olmaz. Aks�ran kimseye �Yerham�kellah�, yani �Allah sana merhamet etsin� demek de namazdayken caizdir.

8. Namazdan �nce sa�lar� ba��n arka k�sm�na ba�lay�p bu �ekilde namaz k�lmak; bunu namazdayken yapmak amel-i kes�ri gerektirdi�i takdirde namaz� bozar. M�lik�ler d��ndaki di�er mezhebler bu h�k�mde ittifak etmi�lerdir. ki�inin kaba etlerini yere koyup dizlerini dikmesidir. Malikiler dediler ki: Sa�� namaz i�in ba��n arka k�sm�nda ba�lamak mekruh olur. Namaz i�in olmad�� takdirde ba�lamakta kerahet yoktur.

9. Namaz k�lan ki�inin �n�nde veya arkas�ndaki elbisesini toplamas�. Bununla ilgili olarak Peygamber Efendimiz ��yle buyurmu�lard�r:

�Yedi kemik �zerine secde etmek, elbise ve sa� avu�lamamakta emrolundum.� 251 M�slim, Sal�t, B�b: 227.

10. �hram gibi kollar� ��karacak bir deli�i olmayan bir �rt�ye b�r�nerek namaz k�lmak mekruhtur. F�k�h��lar bunun i�in �i�timal-i sema� deyimini kullan�rlar. Ki�inin �rt�necek ba�ka elbisesi yoksa b�yle bir �rt�ye b�r�nerek namaz k�lmas� caizdir. Yahudilerin �rt�ye b�r�nmesi gibi de b�r�nmemelidir. Bu, M�lik� ve Hanef�lere g�re mekruhtur. Hanbel�ve ��fi�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanbeliler dediler ki: ��timal-i sema �eklinde �rt�ye b�r�nmek; ki�inin entarisinin ortas�n� sa� omuzunun alt�na al�p iki ucunu sol omuzunun �st�ne koymas� ve ayr�ca bunun alt�nda ba�ka bir elbisenin bulunmamas� h�linde mekruh olur. Alt�nda ba�ka bir elbise varsa mekruh de�ildir. �afi�ler dediler ki: ��timal-i sema �eklinde �rt�ye b�r�nmek, namaz�n mekruhlar�ndan say�lmaz.

11. �hram ve entari gibi �rt�y�, omuzunun �zerinden, iki ucundan birini di�er omuzuna getirmeksizin sark�tmak mekruhtur.

12. �z�r olmaks�z�n erke�in a�z�n� �rtmesi de mekruhtur. �ayet bir �z�rden dolay� �rtm�� ise mekruh olmaz.

13. G�mle�i sa� koltu�un alt�ndan al�p sonra ucunu sol omuzuna atmak ve di�er omuzu a��k olarak b�rakmak da Hanef� ve Hanbel�lere g�re mekruhtur. M�lik� ve ��fi�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanbeliler dediler ki: Entariyi omuzlar�n �zerine atmak mendubtur. Hatt� mescid �mam�n�n bunu yapmas� gereklidir. M�mk�n oldu�u takdirde bu entarinin alt� zira' uzunlu�unda ve �� zira� geni�li�inde olmas� mendubtur. Bornoz �eklinde bir giysi de bunun yerine ge�ebilir.

�afi�ler: An�lan g�mlek veya entarinin sark�t�lmasm� namaz�n mekruhlar�ndan saymam��lard�r.

14. Zamm-� s�reyi r�k� h�linde tamamlamak mekruhtur. F�tiha�y� r�k� h�linde tamamlamaya gelince, F�tiha'n�n okunmas� farz oldu�undan bu �ekilde tamamlanmas� namaz� bozar. Hanef�ler d��ndaki di�er mezheb �mamlar� bu hususta ittifak etmi�lerdir.

Hanefiler dediler ki: R�k� h�linde F�tiha'y� tamamlamak da zamm-� s�reyi tamamlamak gibidir ve mekruhtur. �nce de anlat�ld�� gibi, Hanef�lere g�re namazda F�tiha'y� okumak farz de�ildir. Ancak zamm-� s�renin tersine F�tiha'y� r�k� esnas�nda tamamlamak tahr�men mekruhtur.

15. Namaz�n bi� r�kn�nden di�er birine ge�erken gerekli zikir veya tekbirleri, zaman�ndan ve yerinden ba�ka yer ve zamanda tel�ffuz etmek de mekruhtur. Z�r� bu zikir veya tekbirlerin, bir r�k�nden di�erine ge�erken s�ylenmeye ba�lanmas�; ge�i� tamamland�� anda da tel�ffuzun tamamlanmas�d�r. Buna g�re, s�zgelimi r�k�a ge�i� yapan ki�i, ge�i�i tamamlad�ktan sonra �Allah� ekber� diyecek olursa veya r�k�dan tam olarak kalk�p do�rulduktan sonra �semiallah� limen hamide� diyecek olursa mekruh i�lemi� olur. Oysa namaz k�lan ki�iden istenen �ey onun, r�k�a ge�i�i tekbirle doldurmas�dir. Di�er r�k�nlere de ge�i�in ba�lamas�yla tamamlanmas� aras�n� da ilgili zikirle doldurmas� gerekir. Hanef�lerle ��fi�ier bu h�k�mde ittifak etmi�lerdir. M�lik�lerle Hanbel�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanbeliler dediler ki: Bunu kas�tl� olarak yapan ki�inin namaz� bozulur. Mesel� bir ki�i kas�tl� olarak r�k�u tamamlad�ktan sonra r�k� tekbiri al�rsa namaz� bozulur. E�er bunu bir dalg�nl�k veya unutkanl�k sonucu yapm��sa sehiv secdesi yapmas� v�cib olur. Z�r� tekbiri veya zikri, ge�i�in ba�lang�c�yla tamamlanmas� aras�nda tel�ffuz etmek v�cibtir.

16. Namazdan al�koyacak veya zihni anlams�z �eylere takacak �eyleri g�rmemek gibi faydal� bir sebebe dayanmaks�z�n g�zleri yummak da mekruhtur. Bu hususta ittifak vard�r.

17. Namazdayken g�zleri g��e dikmek de mekruhtur. Bu meyanda Peygamber (s.a.s.) Efendimiz buyurmu�lard�r ki:

�G�zlerini namaz k�larken g��e diken kimselere ne oluyor? Bunlar bu i�e bir son vermeliler. Veya g�zleri kap�l�p al�ns�n.� 252 Buh�r�, Ezan, B�b: 92; M�slim, Sal�t, B�b: 117.

G�zleri namaz k�larken g��e dikmek Hanef� ve ��fi�lere g�re mutlak olarak mekruhtur. Hanbel� ve M�lik�lere gelince onlar�n buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Malikiler dediler ki: E�er bu bak��, g�kteki il�h� �yetlerden ve al�metlerden ibret ve nasihat almak i�inse mekruh olmaz.

Hanbeliler dediler ki: Ge�irmeden �t�r� g�zleri g��e kald�rmak mekruh say�lmaz.

18. �kinci rek'atte okunan s�renin, birinci rek'atte okunan surenin �st taraf�nda olmas� mekruhtur. Mesel� birinci rek'atte �n�irah s�resini okuduktan sonra ikinci rek'atte Duh� s�resini okumak veya birinci rek'atte, �ems s�resinin �yetini okuduktan sonra ikinci rek'atte ayn� s�renin birinci �yeti olan �yetini okumak gibi. Ayn� s�reyi bir rek'atte veya iki rek'atte tekrar okumak, ki�inin ezberinde ba�ka �yetler varsa farz ve nafile namazlarda mekruh olur. �afi� ve M�lik�ler bu g�r��tedirler. Hanbel�lerle Hanef�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler: Bunun sadece farz namazlarda mekruh oldu�unu, nafile namazlardaysa tekrar etmenin mekruh olmayaca��n� s�ylemi�lerdir.

Hanbeliler: Bunun mekruh olmad��n�, mekruh olan hususun, F�tiha'y� ayn� rek'atte tekrar etmek ve Kur'an-� Ker�m'in t�m�n� nafile de�il de farz bir namazda hatmetmek oldu�unu s�ylemi�lerdir. 19. Mec�silere benzeme durumu oldu�undan �t�r� namaz k�lan�n �n taraf�nda tand�r veya i�inde ate� k�z� bulunan bir mangal�n bulunmas� da ��fi�ler d��ndaki di�er mezheblerin ittifak�yla mekruhtur.

��fi�ler: Tand�r veya ocak-mangal gibi �eylere kar�� namaz k�lmay� mekruh davran��lardan saym��lard�r.

20. Namaz k�lan�n kar��s�nda, kendisini me�gul edecek bir canl� resminin bulunmas� mekruhtur. Kendisini me�gul etmeyen resmin bulunmas� M�lik� ve ��fi�lere g�re mekruh de�ildir. Hanef�lerle Hanbel�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Ki�iyi me�gul etmese bile canl�lar�n resmine kar�� namaz k�lmak; bu resimler namaz k�lan�n ba��n�n �st�nde, �n�nde, ard�nda, sa��nda, solunda, veya hizas�nda olsa da, mutlak surette mekruhtur. Mekruhlu�un en �iddetlisi resmin, namaz k�lan�n �n taraf�nda olmas�, sonra �st taraf�nda, sonra sa��nda, sonra solunda bulunmas�d�r. Yaln�z resim, para �zerindekiler gibi iyice bak�p d��nd�kten sonra belli olacak kadar k��k ise mekruh olmaz. Buna g�re, �zerinde resim bulunan paralarla birlikte namaz k�lmak mekruh olmamaktad�r. B�y�k de olsa ba�� kesik resimlere kar�� namaz k�lmak mekruh de�ildir. Ki�iyi me�gul etmeyecekse a�a� resmine do�ru namaz k�lmak da mekruh de�ildir.

Hanbeliler: Ki�inin �n�nde, iyice bak�p d��nd�kten sonra belli olacak kadar k��k de olsa dikili resim bulunmas� h�linde namaz k�lmak mekruhtur, dediler. Ama arkas�nda veya �st taraf�nda veya sa��nda veya solunda bulunur veya �n taraf�nda olmakla birlikte dikili olmazsa mekruh olmaz.

21. �ndeki safta bo�luk olmas�na ra�men geride namaz k�lmak, Hanbel�ler d��ndaki di�er mezheblerin ittifak�yla mekruhtur.

Hanbeliler dediler ki: �ndeki safta bo�luk olmas� h�linde geri tarafta tek ba��na namaz k�lan ki�inin namaz� b�t�l olur. Ama bu ki�inin yan�nda bir ba�kas� varsa namazlar� mekruh olur.

22. ��pl�kte, mezbahada, yol ortas�nda, hamamda, develerin ��kt�kleri yerlerde, necasetten emin olunsa bile namaz k�lmak mekruhtur. ��fi�lerle Hanef�ler bu h�k�mde g�r�� birli�i etmi�lerdir. M�lik�lerle Hanbel�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Malikiler dediler ki: Necasetten emin olunsa bile ��pl�kte, mezbahada, yol ortas�nda namaz k�lmak ker�hetsiz caiz olur. Emin olmaz da, bu emin olmay�� tahkiki veya zann� olursa namaz� b�t�l olur. Emin olmay�� pheden ileri gelirse, buralarda k�ld�� namaz� sadece vakti varsa iade eder. Yaln�z, mescidin dar olmas�ndan �t�r� yol ortas�nda k�lm��sa, necasetten emin olmay�� da ��pheden ileri geliyorsa iade etmez. Arap�a �alel� ad� verilen develerin ikinci defa su i�mek i�in ��kt�� yerde, necasetten emin olunsa bile namaz k�lmak mekruhtur. Kas�tl� olarak k�l�nm��sa iki g�r��ten birine g�re bu namaz� vakit i�inde iade etmek gerekir. Develerin geceledikleri ve ��leden sonra uyuduklar� yerlede necasetten emin oldu�u takdirde namaz k�lmak, m�temed g�r��e g�re mekruh de�ildir.

Hanbeliler dediler ki: ��pl�kte, mezbahada, yol ortas�nda, hamamda ve develerin ��kt�kleri yerlerde hapsedilmek gibi bir mazeret olmaks�z�n namaz k�lmak haramd�r. K�l�nan namaz da b�t�ld�r. Bu gibi yerlerin damlar� da ayn� h�kme t�bidir. Yaln�z cenaze namaz� bundan m�stesnad�r. Cenaze namaz�m bu gibi yerlerin dam�nda veya mezarl�kta k�lmak sahihtir.

23. Mezarl�klarda namaz k�lmak da mezhebierin tafsil�t�na g�re mekruhtur.

Hanefiler dediler ki: Ki�i, hu�u i�inde namaz k�larken g�z�, kar��s�ndaki kabre ili�ti�i takdirde hu��una halel gelece�inden �t�r� mezarl�kta namaz k�lmas� mekruh olur. Ama mezar, arkas�nda veya �st taraf�nda bulunursa mutlak surette mekruh olmaz. E�er mezarl�kta necaset ve pisliklerden ar�nd�r�lm�� bir namazgah bulunursa burada k�lmay�p mezarlar aras�nda k�lmak mekruh olur. Peygamberlerin kabirleri yan�nda namaz k�lmak, mutlak surette mekruh de�ildir.

Hanbeliler dediler ki: Mezarl�kta namaz k�lmak mutlak surette namaz�n bozulmas�na sebeb olur. Mezarl�k en az�ndan defin i�in vakfedilen bir arazide �� mezar�n bulunmas�yla te�ekk�l eder. B�yle bir arazide �� de�il de sadece bir veya iki mezar bulunursa ve bunlara kar�� durmaks�z�n namaz k�l�n�rsa k�l�nan namaz, ker�hetsiz olarak sah�h olur. Ama b�yle bir yerde mezara kar�� k�lmak mekruh olur.

�afiiler dediler ki: �zeri a��lmam�� mezarl�klarda namaz k�lmak mekruhtur. Bu mezarlar, namaz k�lan�n ard�nda veya �n�nde veya sa��nda veya solunda veyahut da alt taraf�nda bulunsa da buralarda namaz k�lmak mekruhtur. Yaln�z �ehidlerin ve peygamberlerin mezarlar� yan�nda bunlar� ta'z�m kasd� olmaks�z�n namaz k�lmak mekruh de�ildir. Aksi takdirde haramd�r. �zeri a��k ve �rt�s�z mezarlar�n yan�nda namaz k�lmak, i�lerinde necaset bulundu�u gerek�esiyle b�t�ld�r. Malikiler dediler ki: Necasetten emin olundu�u takdirde mezarl�klarda namaz k�lmak her�hetsiz olarak caizdir. Necasetten emin olunmad�� takdirde ��pl�klerde namaz k�lmayla ilgili tafsil�t burada da ge�erli olur. 253 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 368-374.

Namaz�n Mekruhlar�n�n Toplu Say�m�

Bu b�l�mde namaz�n mekruhlar�n�, her mezhebe g�re toplu olarak .saym�� bulunmaktay�z. Ki okuyucular, kolayca okuyup zihinlerine yerle�tirebilsinler.

Hanef�ler: Namaz�n mekruhlar�n� �u �ekilde s�ralam��lard�r:

1. Vacibi veya m�ekked s�nneti kasden terketmek tahr�men mekruhtur. Vacibi terketmenin g�n�h�, m�ekked s�nneti terketmenin g�n�h�ndan daha fazlad�r.

2. Elbise veya bedenin bir taraf�yla oynamak.

3. Secde i�in de�il de ba�ka maksatlar i�in �n taraftaki �ak�llar� bir kez temizlemek.

4. Parmaklar� ��tlatmak.

5. Parmaklar� birbirine girdirip taraklamak.

6. Elleri b��rlere koymak.

7. G�zle de�il de boyunla sa�a sola d�nmek. G�zle sa�a sola bakmak mubaht�r. G��sle sa�a sola d�nmekse namaz� bozar.

8. �k'� h�linde oturmak.

9. Secde halindeyken kollar� yere sermek.

10. Kol a��zlar�n� s�vamak.

11. Entari giymeye muktedir olunmas�na ra�men �alvar ve benzeri �eylerle namaz k�lmak.

12. ��aretle sel�m almak.

13. �z�rs�z olarak ba�da� kurmak.

14. Sa�lar� ba��n arka k�sm�nda ba�lamak.

15. Ortas�n� a��k b�rakarak ba�� mendille ba�lamak.

16. �n veya arkas�ndaki elbiseyi secdeye giderken kald�rmak.

17. Entariyi sark�tmak.

18. Kollar� ��karacak deli�i olmayan bir elbiseye b�r�nmek.

19. Elbiseyi sa� koltu�un alt�na al�p u�lar�n� sol omuzun �zerine atmak. Veya bunun tersini yapmak.

20. K�raati, k�yam h�li d��nda, (mesel� r�k�da) tamamlamak.

21. Nafile namazlar�n iki rek'at h�linde k�l�nanlar�nda birinci rek'ati uzatmak. Yaln�z Peygamber Efendimizden veya sahabelerden bunun tersine �zel bir rivayet varsa mekruh say�lmaz. Mesel� vitir namaz�n�n birinci rek'atinde A'l� s�resini, ikinci rek'atinde K�fir�n s�resini, ��nc� rek'atinde de �hl�s s�resini okumak gibi. Vitir de k�raat a��s�ndan nafile namazlar grubunda m�talaa edilir. 22. Farz namazlar�n t�m�nde ittifakla, nafile namazlarda da sah�h olan kavle g�re, ikinci rek'ati birinciden �� yet miktar� fazla uzatmak.

23. Farz namazlar�n bir veya iki rek'atinde ayn� s�reyi tekrarlamak. Nafile namazlarda bu mekruh de�ildir.

24. �kinci rek'�tte, birinci rek'atte okunan�n �st taraf�ndaki bir s�reyi okumak.

25. Birinci rek'atte okunan s�reden sonra gelen s�reyi, ikinci rekatte okumay�p ondan bir sonraki s�reyi okumak. Mesel� birinci rek'atte �hl�s s�resini okuduktan sonra ikinci rek'atte Fel�k s�resini atlay�p N�s s�resini okumak gibi. Bunun mekruh olmas� da Kur'an-� Ker�m'in baz� s�relerini tercih, baz�lar�n� da terketme sebebinden ileri gelmektedir.

26. Kas�tl� olarak koku koklamak.

27. Elbise veya yelpaze ile bir veya iki defa yellenmek. �ki defadan fazla yap�ld�� takdirde narnaz bozulur.

28. El ya da ayak parmaklar�n� secde h�linde ve di�er h�llerde k�ble y�n�nden sapt�rmak.

29. R�k� h�linde elleri dizlerin �zerine koymamak.

30. �ki secde aras�nda ve te�ehh�d esnas�nda otururken elleri bald�rlar�n �zerine koymamak.

31. K�yan� esnas�nda sa� eli sol elin �zerine koymamak.

32. Esnemek. Esneme bast�rd��nda m�mk�n mertebe yutmak gerekir. Bunu yapmak i�in de k�yam esnas�nda, mesel� sa� elin d�� k�sm�n� veya yenleri a�za dayamak; ba�ka zamanlardaysa sol elin s�rt�n� a�za dayamak gerekir.

33. Bir fayda olmaks�z�n g�zleri yummak.

34. G�zleri g��e dikmek.

35. Gerinmek.

36. Namaza z�t olan bir hareketi az miktarda yapmak. Namazla ilgili hareketlere gelince bunlar zaten istenilen hususlard�r. Te�ehh�d esnas�nda i�aret parma��n� kald�rmak gibi.

37. �z�rs�z olarak biti yakalad�ktan sonra �ld�rmek. Ama bit kendisini �s�rd�� takdirde kan�n�n namaz k�lana bula�mamas�na dikkat ederek �ld�r�lmesi mekruh de�ildir.

38. A�z� veya burnu �rtmek.

39. Erimeyen bir �eyi a�za almak. E�er alman bu �ey, namazdaki ki�iyi s�nnet olan k�raattan al�koyuyor veya zihnini me�gul ediyorsa mekruhtur.

40. Sar��n kenar� �zerine secde etmek.

41. Mazeretsiz olarak sadece al�n �zerine secde etmek, tahr�men mekruhtur.

42. Namaz� yolda, hamamda, kenefte, mezarl�kta, necasete yak�n yerde, sahibinin raz� olmad�� bir yerde k�lmak.

43. �drar, yellenme veya d��k�n�n s�k��t�rmas� h�linde namnz k�lmak. Bu durumda namaza ba�lam�� olan�n namaz� kesmesi mendubtur. Ancak vaktin ��kmas�ndan veya cerahatin ka��r�lmas�ndan korkulursa namaz kesilmez.

44. Kirlerden korunmayan i� elbisesiyle namaz k�lmak.

45. Erke�in tenbellik ederek ba� a��k namaz k�lmas�. Ama zillet ve tazarru' niyetiyle ba� a��k k�lmak kerahetsiz olarak caizdir.

46. ��tah �ekici bir yeme�in haz�r olmas� durumunda namaz k�lmak. Yaln�z vaktin ��kmas�ndan veya cemaate ula�amamas�ndan korkulursa namaz� k�lmak gerekir.

47. Z�net ve benzeri zihni me�gul edici veya oyun ve e�lence gibi hu��a halel getirici �eylerin yan�nda namaz k�lmak. Bunun gibi ko�arak namaza gitmek de mekruhtur. Aksine s�nnet olan, a��r ve vakarl� bir ed� ile namaza gitmektir.

48. Okunan �yet ve tesbihleri parmakla, saymak.

49. �m�m�n tam olarak mihrab�n i�inde durmas�. Yaln�z, mihrab�n d��nda k�yamda durur da secdeyi mihrab�n i�inde yaparsa mekruh olmaz. Ayr�ca camide yer darl�� nedeniyle �mam, mihrab�n i�inde namaz k�larsa mekruh olmaz.

50. �mam�n cemaate g�re bir zira' y�kseklikteki bir yerde namaz k�lmas�. Veya cemaatin bir zira' al�akl�ktaki bir yerde namaz k�ld�rmas�.

51. Bir ki�inin mescidde kendine �zel bir yer ay�r�p �det olarak devaml� �ekilde orada namaz k�lmas�.

52. Bo�luk bulunan saf�n gerisinde namaz k�lmak.

53. Resimli elbise i�inde namaz k�lmak.

54. Resme y�nelik olarak namaza durmak.

55. Tand�ra veya i�inde k�z bulunan mangala kar�� namaz k�lmak. Kandile veya lambaya kar�� k�lmak mekruh de�ildir.

56. Uyumakta olan kimselerin yan�nda namaz k�lmak.

57. Zarars�z bir topra�� namazdayken al�ndan silmek.

58. Ba�kalar�n� de�il de ill� belirli bir s�reyi okumay� �det edinmek. Yaln�z, kolay geldi�i i�in her zaman ayn� yeri veya s�reyi okumak mekruh de�ildir.

��fi�ler: Namaz�n mekruhlar�n� �u �ekilde s�ralam��lard�r:

1. S�rt �st� uzanarak namaz k�lan ki�i d��ndaki kimselerin g��slerini de�il de y�zlerini sa�a veya sola �evirmeleri. Bir �z�r nedeniyle s�rt�st� namaz k�lan ki�inin y�z�n� sa�a veya sola �evirmesi namaz� bozar.

2. �ftitah tekbirini al�rken, r�k� ve secdeye var�rken, birinci ve ikinci te�ehh�dde otururken, birinci te�ehh�dden ��nc� rek'ate kalkarken erke�in, ellerini yen i�inde b�rakmas�. Kad�n�n b�rakmas� ise mekruh de�ildir.

3. Dilsiz de olsa ihtiya� olmad�� durumda ka�, g�z ve benzeri �eylerle i�arette bulunmak. Ama sel�m almak ve benzeri ihtiya�lar i�in bu gibi i�aretlerde bulunmak mekruh de�ildir. H�l�sa, namaz�n ciddiyetiyle oynamaks�z�n i�arette bulunmak mekruh de�ildir. Aksi takdirde namaz bozulur.

4. Sesli k�raatli namazlarda sessiz k�raatte bulunmak veya bunun tersini yapmak, bir ihtiya�tan �t�r� de�ilse mekruhtur.

5. ��m�n� deme d��nda, �mama uyan ki�inin sesini y�kseltmesi.

6. Elleri ihtiya� olmaks�z�n b��re koymak.

7. Bir vacibi eksiltmemekle birlikte namaz� �abuk k�lmak, namaz�n mekruhlar�ndand�r. V�cib eksiltildi�i takdirde namaz b�t�l olur.

8. ��plak olmayan erke�in pazular�n� b��rlerine yap��t�rmas�. R�k� ve secde h�linde karn�n� bald�rlar�na yap��t�rmas�. Kad�n veya ��plak erke�in bu �ekilde yumulmas� gerekir.

9. �k'� �eklinde oturmak da mekruhtur.

10. �tmi'nan �art�n� yerine getirmekle birlikte secdeye var�rken aln� yere vurmak. �tmi'nan yerine getirilmedi�i takdirde namaz b�t�l olur.

11. Hi� gerek yokken y�rt�c� hayvanlar�n yapt�� gibi secde esnas�nda kollar� yere sermek.

12. Her zaman camiin ayn� yerinde namaz k�lmay� �tiyad edinmek. Yaln�z �mam�n her zaman mihrabta namaz k�lmas� bundan m�stesnad�r.

13. R�k�da ba�� fazlaca e�mek.

14. Birinci te�ehh�d� uzatmak. Bu te�ehh�d� son te�ehh�d�n sonunda okunmas� mendub dualarla da uzatmak mekruhtur. Tabi� bu anlatt��m�z, �mama uymayarak tek ba��na namaz k�lan kimseleri ilgilendirmektedir. �mama uyan ki�ininse bunu yapmas� mekruh de�ildir.

15. G�mle�i sa� koltu�un alt�na al�p ucunu sol omuzun �zerine atmak ve sa� omuzun �st�n� a��k b�rakmak.

16. Parmaklar� birbirine girdirip taraklamak.

17. Parmaklar� ��tlatmak.

18. V�c�dun �zerine at�lan �rt�y� yere kadar sark�tmak.

19. Bir mazeret olmaks�z�n g�zleri yummak. Ama diyelim ki, saflarda ��plak insanlar varsa g�zleri yummak v�cib olur. Nak��l� bir duvara kar�� namaz k�lan ki�inin de g�zlerini yummas� s�nnettir. 20. Namazdayken g�zleri g��e dikmek. Asl�nda g��e bakmak, sadece abdestten sonra s�nnettir. 21. Namazdayken etrafa sa��lan sa�lar� veya elbiseyi toparlamak.

22. �htiya� olmaks�z�n a�z� el veya ba�ka bir �eyle kapatmak. Ama esnemeyi gidermek gibi bir sebebten dolay� b�yle yapmak mekruh de�ildir.

23. Namazdayken �n tarafa, sa�a veya sola t�k�rmek.

24. Defi hacet dolay�s�yla s�k��kken namaz k�lmak.

25. ��tah �eken yiyecek veya i�ecekleri haz�r oldu�u esnada namaz k�lmak.

26. �nsanlar�n fazlaca gelip ge�tikleri bir yolda namaz k�lmak.

27. Hamam veya kilise gibi g�n�h i�lenen yerlerde veyahutta necasetle ilgisi olan ��pl�k, mezbaha, develerin ��kt�kleri yerler gibi necis mahallerde namaz k�lmak.

28. Kabre kar�� durup namaz k�lmak.

29. Tek ayak �zerinde durarak namaz k�lmak.

30. Ayaklar� yanyana biti�tirerek namaz k�lmak.

31. Uyku bast�rd��nda namaz k�lmak.

32. Cem�at haz�rken tek ba��na, saftan ayr� olarak namaz k�lmak. Cem�at haz�r de�ilken tek ba��na k�lmak mekruh de�ildir. B�t�n bu anlatt�klar�m�z, vaktin m�sait olmas� h�linde s�z konusudurlar. Aksi takdirde kerahet s�z konusu olmaz.

Malikiler dediler ki: Namaz�n mekruhlar�n� ��ylece s�ralayabiliriz:

1. Asl� farz namazlarda k�raatten �nce e�z� �ekmek.

2. Ayn� �ekilde F�tiha'dan veya zamm-� s�reden �nce besmele �ekmek. Nafile namazlar nezredilmi� olsalar bile bunlarda e�z� besmeleyi �ekmemek evl�d�r. Ama ihtil�ftan kurtulmak i�in farz ve di�er namazlarda besmele �ekmek, en iy�sidir.

3. K�raatten �nce veya k�raat esnas�nda duada bulunmak.

4. R�k�da duada bulunmak.

5. Te�ehh�dden �nce duada bulunmak.

6. Son te�ehh�dden sonra de�il de birinci te�ehh�dden sonra duada bulunmak.

7. �mam�n sel�m yermesinden sonra, �mama uyan ki�inin duada bulunmaya devam etmesi.

8. Namazda okunmas� istenen duay� seslice okumak.

9. Te�ehh�d� seslice okumak.

10. Namaz k�lan ki�inin, kendi elbisesinin �zerine secde etmesi.

11. Sar��n k�vr�m� �zerine secde etmek. Sar��n, �zerine secde edilen k�sm� bir veya iki k�vr�ml�k kadarsa bundan �t�r� namaz� iade etmek gerekmez. Bundan fazla oldu�u takdirde namaz�n vakit i�inde iade edilmesi �c�b eder.

12. Namaz k�lan ki�inin, namaz k�lanlardan ba�kas�n�n elbisesi �zerine secde etmesi.

13. Mescide ait olmayan sergi veya yumu�ak has�rlar�n �zerine secde etmek Mescide ait olanlar�n �zerine secde etmek mekruh de�ildir.

14. R�k� veya secde esnas�nda du� kasd� olmaks�z�n k�raatte bulunmak.

15. Her zaman �det edinerek belli bir duay� okumak.

16. M�him bir ihtiya� olmaks�z�n namazdayken etrafa bakmak.

17. Parmaklar� birbirine girdirip taraklamak ve ��tlatmak.

18. Elleri b��rlere koymak.

19. Ki�iyi me�gul edecek bir korku bulunmad�� takdirde g�zleri yummak.

20. �bret alma niyeti olmaks�z�n g�zleri g��e dikmek.

21. Tek ayak �zerinde namaz k�lmak. Ama bu bir zorunluluktan �t�r� yap�l�yorsa mekruh olmaz. 22. Ayaklardan birini di�erinin �zerine koymak, veya s�rekli olarak biti�ik tutmak.

23. Namazdayken d�nya i�lerini d��nmek.

24. Kollar�n�n yenine bir �ey saklamak. Veya harflerin ��kmas�na engel olmayacak bir �eyi a�za koymak. A�za konan �ey, harflerin ��kmas�na engel olursa namaz bozulur.

25. Sakal ve benzeri �eylerle oynamak.

26. Aks�ran ki�iye namazdayken �Yerham�kellah� demek.

27. Namaz k�lan ki�i aksinp da ba�kas� kendisine �Yerham�kellah� dedi�inde buna kar��l�k olarak el veya ba�la i�arette bulunmak.

28. �rfe g�re az da olsa zaruret olmaks�z�n v�c�dun herhangi bir yerini ka��mak. Bu bir zaruretten �t�r� olursa mekruh de�ildir. �rfe g�re �ok say�lan bir ka��ma ise namaz� iptal eder.

29. �rfe g�re az da olsa keyf� olarak tebess�mde bulunmak. Zar�retten dolay� olsa bile �rfe g�re �ok denecek miktarda tebess�mde bulunmas� namaz� bozar.

30. Kas�tl� olarak hafif bir s�nneti, �rne�in bir tekbiri veya tesmi'i etmek. Farz namazlar�n ilk iki rek'atlerinden sonraki rek'atlerde zamm-� sure veya �yet okumamak gibi m�ekked s�nnetleri terk etmekse haramd�r.

31. Namazla ilgili bir ihtiya�tan �t�r� erkek veya kad�n�n ellerini birbirine ��rpmas�.

32. Gereksiz yere s�bhanallah demek.

33. Kollar� ��karacak deli�i olmayan bir �rt�ye b�r�nmek.

34. G�mle�i sa� koltu�un alt�na al�p ucunu sol omuzun �zerine atarak ve sa� omuzun �zerini a��k b�rakmak.

35. Yere biti�ik olsun olmas�n namaz k�lan ki�inin, �zerine secde etti�i �eyi im� ile kald�rmas�.

36. �zerine secde etmek i�in g�ne�te veya g�lgedeki �ak�llar� ta��mak.

37. Arap�a okumaya muktedir olan ki�inin ba�ka dille duada bulunmas�.

Hanbel�ler: Namaz�n mekruhlar�n� �u �ekilde s�ralam��lard�r:

1. ��km�� bir yerde namaz k�lmak.

2. B�bil topra�� gibi az�b inmi� bir m�nt�kada namaz k�lmak.

3. De�irmende ve dam�nda namaz k�lmak.

4. Tuzlu toprakta namaz k�lmak,

5. G�mle�i sark�tmak.

6. Kollar� ��karacak deli�i olmayan bir �rt�ye b�r�nmek.

7. Y�z�, a��z ve burnu �rtmek.

8. Sebepsiz yere kol a��zlar�n� s�vamak.

9. Z�nnara benzer kemer ba�lamak.

10. Erke�in ve kad�n�n g�mlek �zerine kemer ba�lamas�. Bu kemer-i mendil gibi olup z�nnara benzemeseler bile yine mekruhturlar. Kaftan gibi giysilerin �zerine kemer ba�lamakta kerahet yoktur.

11. Vitirden ba�ka namazlarda, bir musibet yokken Kunut duas�n� okumak. �mam �zam'a g�re, cuma namaz� d��ndaki b�t�n namazlarda Kunut okunmas� s�nnettir.

12. Az�c�k da olsa gereksiz yere sadece y�zle veya y�z�n yan� s�ra g��sle sa�a veya sola d�nmek. Ama, t�mden k�bleye arka �evrilecek kadar d�n�ld�� takdirde namaz b�t�l olur. Yaln�z bu �ekildeki bir d�n��, �iddetli bir korku nedeniyle olursa veya Kabe i�inde bulunulursa namaz b�t�l olmaz.

13. Ge�irme h�li d��nda g�zleri g��e dikmek. Cem�atle namaz k�lan ki�i, ge�irdi�i takdirde yan�ndakilere eziyet vermemek i�in y�z�n� g��e kald�r�rsa mekruh olmaz.

14. Kar��da dikili bulunan resme do�ru durarak namaz k�lmak.

15. Resim �zerine secde etmek.

16. Namaz k�lan�n k��k de olsa para gibi, �zerinde resim bulunan bir �eyi �st�nde ta��mas�.

17. Bir insan�n veya hayvan�n y�z�ne kar�� namaz k�lmak.

18. Ki�inin zihnini me�gul edecek bir �eye kar�� namaz k�lmak. Mesel� nak��l� duvara kar�� namaz k�lmak gibi.

19. Ki�inin zihnini me�gul edecek bir �eyi namaz k�larken �zerinde bulundurmas�.

20. ��inde az da olsa l�mba, kandil, yanmakta olan mum gibi ate� bulunan �eylere kar�� namaz k�lmak.

21. A�z� a�mak, dili ��karmak veya a�za bir �eyler koymak.

22. �nsanlar�n konu�up sohbet ettikleri bir meclise kar�� durarak namaz k�lmak.

23. Uyumakta olan bir kimseye veya k�fire kar�� durarak namaz k�lmak.

24. �htiya� olmad�� halde bir �eye dayanarak namaz k�lmak. Bu dayan�lan destek, �ekildi�i takdirde ki�i d��mezse namaz mekruh olur. D��erse namaz b�t�l olur.

25. S�cakl�k ve so�ukluk gibi namaz�n kem�line engel durumlarda namaz k�lmak.

26. Secde h�linde y�rt�c� hayvanlar gibi kollar� yere sermek.

27. �k'� �eklinde oturmak.

28. �drar, d��k� veya yellenmenin s�k��t�rd�� durumda namaz k�lmak.

29. Yeme, i�me veya cinsel ili�kinin arzuland�� bir durumda namaz k�lmak.

30. �ak�l tanelerini bir kenara atmak.

31. Namazdayken bir �eylerle oynamak.

32. Eli b��re koymak.

33. Yelpazeyle serinlemek. Yaln�z �ok yapmad�k�a bir ihtiya�tan �t�r� serinlemek mekruh de�ildir.

34. Bazan bir aya�a, bazan di�erine a��rl�k vermek.

35. Parmaklar� ��tlatmak. Birbirine girdirip taraklamak.

36. Oturma h�linde a��rl�� ellerin �zerine vermek.

37. Kendi iste�iyle elini arkaya ba�layarak namaz k�lmak.

38. Sa�lar� ba��n ard�nda ba�lamak.

39. Sarkan sa�lar� ve elbiseyi toparlamak.

40. Secdeye giderken elbiseyi elle toparlamak.

41. Secde ederken aln� belirli bir �ey �zerine koymak.

42. Al�nda kalan secde izlerini temizlemek.

43. K�ble taraf�nda bulunan bir yaz�ya kar�� namaz k�lmak.

44. K�ble taraf�na k�l�� ve Mushaf gibi �eyler asmak.

45. �z�r olmaks�z�n secde yerini d�zeltmek.

46. F�tiha'yi ayn� rek'at i�inde tekrar okumak. K�l�nan namaz farz da olsa ayn� rek'atte i�inde birden fazla zamm-� s�re okumak mekruh de�ildir.

47. Bir farz namazda Kur'an-� Ker�m'in tamam�n� hatmetmek mekruhtur. 254 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 374-382.

Mescidlerde Yap�lmas� Mekruh Olan Ve Olmayan Davran��lar

Mescidden ge�mek: �htiya� olmaks�z�n mescidin yol edinilmesi mezheblerin ileri s�rm�� olduklar� detaylara g�re mekruhtur.

Hanefiler dediler ki: �z�r olmaks�z�n mescidi yol edinmek tahr�men mekruhtur. Fakat bir �z�r nedeniyle caiz olur. Yaln�z her g�n i�in giri�ler m�kerrer de olsa bir defa tahiyyet�'l-mescid namaz�n� k�lmak yeterli olur. �z�r olmaks�z�n bir�ok defalar ge�mekle mescidi yol edinmeyi �det h�line getiren ki�i g�nahk�r olur. Bir veya iki defa ge�mekle g�nahk�r olunmaz. G�nahtan kurtulmak i�in de itik�fa niyet edilmelidir. Mescidde beklenmiyecekse bile itik�fa niyet etmek yine de gereklidir.

Malikiler dediler ki: Fazla olmad�k�a mescidden ge�mek caizdir. Mescidin binas� yoldan ileride oldu�u takdirde mescidden �ok defa ge�mek mekruhtur. Aksi takdirde mekruh olmaz. Mescidden ge�ecek olanlar�n mutlak olarak tahiyyet�'l-mescid namaz� k�lmalar� istenmez.

�afiiler dediler ki: Temiz veya c�n�b kimselerin mutlak olarak mescidden ge�meleri caizdir. Hayizl� kad�n�n mescidden ge�mesi, bir ihtiya�tan �t�r� olsa bile mekruhtur. Bu kad�n�n, mescidi kirletmekten emin olmayarak ge�mesi haramd�r. Mescidden ge�ecek ki�inin temiz olmas� veya yak�n bir yerde temizlenmesi m�mk�n oldu�u takdirde her giri�te tahiyyet�'l-mescid namaz�n� k�lmas� s�nnet olur.

Hanbeliler dediler ki: Temiz veya c�n�b kimselerin mescidden ge�meleri mekruhtur. C�n�b kimsenin abdestsiz olarak mescidde beklemesi her ne kadar haramsa da mescidden ge�mesi sadece mekruh olur. Ayn� �ekilde ihtiy�� yokken hay�zl� veya nifasl� kad�nlar�n mescidi kirletmiyeceklerinden emin olmalar� h�linde yine mescidden ge�meleri mekruhtur. Mescidden ge�mek bir ihtiya�tan �t�r� ise bu say�lanlar�n t�m�n�n ge�mesi mekruh olmaz. Mescidin kestirme bir yol olmas� da bir ihtiya� say�labilir. Bu durumda oradan ge�mek mekruh olmaz.

Mescidde uyumak ve yemek yemek:

Mescidde uyumak, mezheblerin ileri s�rd�kleri detaylara g�re mekruhtur.

Hanef�ler: �tik�ftaki kimselerle yabanc�lar�n mescidde uyumalar�n�n mekruh olmad��n� s�ylemi�lerdir. Mescidde uyumak isteyen ki�i itik�fa niyet etmeli; niyetlendi�i, ib�detleri yapmal�d�r. Bundan sonra uyumas�nda kerahet kalmaz. �afiiler dediler ki: Mescidde uyuyan ki�i, namaz k�lanlar� �a��rtacak veya yan�ltacak derecede horlam�yor ve y�ksek ses ��karm�yorsa, uyumas� mekruh olmaz.

Hanbeliler dediler ki: �t�k�fta olan ve olmayan kimselerin mescidde uyumalar� mubaht�r. Yaln�z, uyuyan kimselerin namaz k�lanlar�n �nlerine uzanmamalar� gerekir. Uyuyan kimselere kar�� durarak namaz k�lmak mekruh oldu�undan, namaz k�lanlar bu durumda uyuyanlar� uyand�rabilirler.

M�lik�ler: ��leyin mescidde uyuman�n caiz oldu�unu s�ylemi�lerdir. Bu mescid �ehirde de olsa, ��lde de olsa h�k�m ayn�d�r. Gece uykusuna gelince, ��l mescidlerinde geceleyin uyumak caiz olur. �ehir mescidlerindeyse, evi olmayanlar�n veya geceleyin evlerine gitmeleri zor olan kimselerin uyumalar� mekruhtur. Mescidde devaml� kalan, kendini ib�dete aday�p ba�ka i� ile me�gul olmayan erkekler i�in caizdir. Kad�n�n s�rekli olarak mescidde kalmas�ysa hel�l de�ildir, Ayn� �ekilde itik�fa girmeyenlerin mescidde yemek yemeleri de mezheblerin a�a��da sunulan detayl� g�r��lerine g�re mekruhtur.

Hanef�ler: Pis kokusu olmayan �eyleri yemenin tenz�hen mekruh oldu�unu s�ylemi�lerdir. So�an, sar�msak gibi pis kokulu �eyleri mescidde yemek tahr�men mekruhtur. Bu gibi �eyleri d��ar�dayken yeyip gelenler, mescide girmekten men edilirler. A��z kokular�yla namaz k�lanlara eziyet veren kimselerle, dilleriyle eziyet veren kimseler de mescide girmekten men edilmelidirler.

M�lik�ler: Mescidden ba�ka s��nacak yer bulamayan gariplerin mescide s��nmalar� ve kirli art�k b�rakmayan hurma gibi �eyleri yemelerinin caiz oldu�unu s�ylemi�lerdir. Kirli art�k b�rakan yiyecekleri sofra veya bir deri par�as� sererek mescidi kirletmekten emin olduklar� takdirde yiyebilirler. Ayr�ca bu yiyeceklerin pis kokulu olmamalar� da gerekir. Pis kokulu yiyecekleri mescidde yemek haramd�r.

�afiiler dediler ki: Mescidde ya�, bal gibi zifirli �eyleri mescidi kirletmemek kayd�yla yemek mubaht�r. Aksi takdirde haramd�r. Bunlar her ne kadar temiz yiyecekler iseler, de mescidi bunlarla kirletmek haramd�r. Bakla gibi kirletici olmayan ve fakat �er-��p b�rakan �eyleri yemek mekruhtur.

Hanbeliler dediler ki: �tik�fta bulunan ki�inin, mescidi kirletmemek, kemik ve benzeri �eyleri mescide atmamak �art�yla her �e�it yiyece�i yemesi mubaht�r. Bu gibi �eyleri att�� takdirde temizlemesi gerekir. Tabi� so�an ve sar�msak gibi pis kokulu �eyleri yemesi mekruhtur. Bu gibi �eyleri d��ar�da yiyen ve a�z� kokan kimselerin mescide girmeleri mekruhtur. Girdikleri takdirde eziyeti gidermek amac�yla mescidden ��kar�lmalar� m�stehab olur. Nitekim mescidde yellenmek de bu sebebten �t�r� mekruhtur.

Mescidde sesi y�kseltmek:

Mezheblerin ileri s�rd�kleri tafsil�tl� g�r��lere g�re mescidde konu�arak veya zikrederek sesi y�kseltmek mekruhtur. Mezheblerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Mescidde namaz k�lanlar�n zihinlerini kar��t�rmayacak ve uyuyanlar� uyand�rmayacaksa, zikir yaparak sesi y�kseltmek mekruh de�ildir. Aksi takdirde mekruhtur. Hatt� zikredenlerin kalbini �k�z etmek, �zerlerine gelen uykuyu bertaraf etmek, ib�det i�in zindele�melerini sa�lamak a��s�ndan sesi y�kseltmek daha faziletlidir. Hel�l olmayan konu�malarla sesi y�kseltmek tahr�men mekruhtur. Hel�l i�erikli konu�malarla sesi y�kseltme h�linde, namaz k�lanlar�n zihni kar��t�r�lacak olursa mekruh olur. Aksi takdirde mekruh olmaz. �zellikle konu�mak i�in mescide girilirse konu�mak, mutlak surette mekruh olur. Yaln�z ib�det i�in mescide girildi�i takdirde konu�mak mekruh olmaz.

�afiiler dediler ki: Namaz k�lanlar�n, ders verenlerin, okuyanlar�n, ders m�t�l�a edenlerin, uyand�r�lmalar� mesnun olmayan kimselerin zihni kar��t�r�l�p uykular� ka��r�lacak olursa mescidde zikirle sesi y�kseltmek mekruh olur. Bu say�lanlar vuku bulmad�� takdirde mekruh olmaz. Mevzu had�sleri m�t�l�a ederek veya benzeri hel�l olmayan konu�malar� yaparak sesi mescidin i�inde y�kseltmek mutlak surette haramd�r. Hel�l i�erikli konu�malarla mesciddeki kimselerin zihinleri kar��t�r�lacak olursa, sesi y�kseltmek mekruh olur.

M�lik�ler dediler ki: Zikir ve ilimle de olsa mescidde sesi y�kseltmek mekruh olur. Yaln�z d�rt �ey bundan istisna edilmi�tir:

1. M�derrisin, talebelere sesini duyaracak kadar y�kseltmesi mekruh de�ildir.

2. Sesi, namaz k�lanlar�n zihinlerini kar��t�racak kadar y�kseltmek haramd�r.

3. Mekke veya Min� mescidlerinde telbiye yaparak sesi y�kseltmek mekruh de�ildir.

4. D��man s�n�r�nda n�bet bekleyen ki�inin tekbir al�rken sesini y�kseltmesi mekruh de�ildir. Hanbeliler dediler ki: Mescidde namaz k�lan ki�ilerin zihinlerini kar��t�rmayacak kadar zikirle sesi y�kseltmek mubaht�r. Aksi takdirde mekruhtur. Mescid i�erisindezikirden ba�ka mubah konu�malarla sesi y�kseltmek namaz k�lanlar�n zihinlerini kar��t�rmad�� takdirde mekruh olmaz. Mubah olmayan konu�malarla sesi y�kseltmekse mutlak surette mekruh olur.

Mescidde al��veri� yapmak:

Mezheblerin ileri s�rd�kleri tafsil�ta g�re al�m-sat�m gibi akidleri mescidde yapmak mekruhtur. Buna ili�kin olarak mezheblerin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Al�m-sat�m, kira gibi takas akidlerinin mescidde yap�lmas� mekruhtur. Hibe ve benzeri akidlerin yapilmas�ysa mekruh de�ildir. Hatt� nik�h akdinin yap�lmas� m�stehabt�r. �tik�ftaki kimsenin kendi �ahs� ve �ocuklar�yla ilgili sat�� akitlerini mescidde yapmas� mekruh olmaz. Yalmz, akde konu e�yan�n mescidde bulundurulmamas� �artt�r. Tic�ret akidlerine gelince bu, di�erleri gibi itik�ftaki kimse i�in de mekruhtur.

Malikiler dediler ki: Al�� veri� ve benzeri akidlerin mescidde yap�lmas� mekruhtur. Yaln�z, sat�lan e�yay� d�nd�r�p bakma olmad�� h�lde bu akidleri yapmak mekruh olmaz. Simsarl�k alarak mescidde sat�� yapmak haramd�r. Hibe ve benzeri akidlerle nik�h akdini mescidde yapmak caizdir. Hatta nik�h akdini yapmak mendubtur. Nik�h akdinden maksat, s�hhat S�rtlan d��ndaki di�er �artlan ve fazla konu�malar� s�ylemeksizin salt olarak �c�b ve kabulden ibarettir.

Hanbeliler dediler ki: Mescidde al�m sat�m ve kira akidlerini yapmak haramd�r. Bu akitler mescidde yap�lsalar da ge�ersiz olurlar. Yaln�z, nik�h akdinin mescidde yap�lmas� s�nnettir. �afiiler dediler ki: Mescidin al�m-sat�m yeri yap�lmas�, mescidin sayg�nl��n� zedeledi�i takdirde haram olur. Sayg�nl��n� zedelemeyerek bir ihtiya�tan �t�r� mescidde yap�lan akitler de, namaz k�lanlara s�k�nt� ver�lmedi�i takdirde mekruh olur. S�k�nt� verildi�i takdirde haram olur. �tik�ftaki kimselerin nik�h akidlerini mescid i�erisinde yapmalar� caizdir.

Mescidlerin s�slenmesi:

Mescidin alt�n ve g�m��ten ba�ka �eylerle nak��lan�p s�slenmesi mekruhtur. Alt�n ve g�m��le s�slenip yald�zlanmas� ise haramd�r. ��fi�lerle Hanbel�er bu h�k�mde ittifak etmi�lerdir. M�lik�lerle Hanef�lerin bu husustaki g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Malikiler dediler ki: Mescidin mihrab, tavan ve duvarlar�n�n alt�n ve g�m��le de olsa nak��lan�p yald�zlanmas� mekruhtur. Mescidin s�vanmas� ve yap�s�n�n sa�lam yap�lmas�ysa menduptur. Hanefiler dediler ki: Mescidin mihrab�n� ve k�ble duvar�n�, vak�f mal� d��ndaki hel�l bir malla finanse ederek alt�n suyu kaplamasiyla nak��lamak mekruhtur. Haram bir mal veya vak�f mal�yla finanse ederek nak��lamak haram olur. Mescidin tavan�n� ve k�ble d��ndaki duvarlar�n� vak�f olmayan hel�l bir malla finanse ederek nak��lamak mekruh olmaz. Yaln�z, vak�f mal�n�n z�limlerin elinde zayi olmas�ndan korkulmas� veya mescidin binas�n� koruma amac�n�n bulunmas� veya bizzat vak�f sahibinin yapmas� h�linde vak�f mal�yla finanse ederek nak��lamakta bir sak�nca yoktur.

Necis �eyleri mescide koymak:

Bizzat necis veya sonradan necislenmi� bir �eyi kuru da olsa mescide koymak haramd�r. Mescidi nec�setli petrol veya ya�la ayd�nlatmak, ayn� �ekilde mescidin binas�n� nec�setli katk� maddeleriyle in�a etmek; necis bir �eyle s�vamak caiz de�ildir. Yine bunun gibi, mescide idrar ve benzeri pislikleri yapmak, zaruret olmay�nca kap i�inde olsa bile caiz de�ildir. Yaln�z, necis ayakkab�yla mescide girmek bundan istisna olup ihtiy�� h�linde caizdir. Bu ayakkab�lardan nec�setli maddelerin mescide d��p bula�mas�ndan da sak�nmak gerekir. M�lik�lerle ��fi�ler bu h�k�mde ittifak etmi�lerdir. Hanef�lere gelince, onlar�n buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r. Hanefiler dediler ki: Necis veya sonradan necislenmi� bir �eyi mescide koymak veya necis olmu� bir petrol veya ya�la mescidi ayd�nlatmak, mescidin binas�n� necis katk� maddeleriyle in�a etmek veya meseidde idrar yapmak tahr�men mekruhtur.

Hanbeliler dediler ki: Necis bir �eyi veya necislenmi� bir �eyi mescide koyma h�linde bunlardan bir pislik mescide d��erse haramd�r. D��mezse haram olmaz. Necis bir yak�tla meseidde ayd�nlanmak haramd�r. Bir kap i�ine olsa bile meseidde idrar yapmak haramd�r. Mescidin necis bir katk� maddesiyle in�� edilmesi veya necis bir �eyle s�vanmas� mekruhtur.

NOT: De�erli okucucular; Ben ara�t�rmalar�m da, Abdeste ba�larken veya Namaza ba�larken Niyet, kalple olur. Bu Niyet, Namaz Abdesti, G�s�l Abdesti, Teyemm�m Abdesti, Farz Namaz, S�nnet Namaz veya Nafile Namazlarda da ayn�d�r. Ben konu b�l�nmesin diye oldu�u gibi yazd�m. En do�ru kaynak, hi� ��phesiz Kur'an ve S�nnet'tir. Bunun d��nda alimler ve imamlar hata yapabilirler yani nadiren de olsa g�r��lerinde yanl�� bilgi verebilirler. Birde, bu temizlik ve namaz b�l�mlerinde yazm�� oldu�um D�rt Mezhep �mamlar�n�n g�r��leri, yazm�� oldu�um t�m konularda tamam�, �mamlar�m�z�n kendi g�r��leri de�ildir bir k�sm� yani kendilerinden sonra gelen, onlar� takip eden (��rencilerinin) �mamlar�n g�r��leridir. All�h Subh�nehu ve Te�l� onlara Rahmet etsin. Bu notu yazmamdaki ama�, yanl�� bilgi verip, gerek de�erli imamlar�m�z� gerekse kendimizi zan alt�nda b�rakmamak i�indir. Sizlere buradan tavsiyem e�er, t�m bu yazm�� oldu�um konularla alakal�, yanl�� oldu�unu d��nd��n�z veya bildi�iniz bir �ey varsa, onu Kur'an ve S�nnet'ten ara�t�rman�zd�r. All�h Subh�nehu ve Te�l� bize ve T�m M�sl�man karde�lerimize dinimiz �sl�m'� do�ru ��renmeyi ve hayat�m�z�n her alan�nda do�ru uygulamay� nasib etsin �n�eAll�h. All�h�mme Amin.

H�time:

Hamd �lemlerin rabbi olan All�h�a mahsustur. Sal�t ve sel�m yarat�lm��lar�n en hay�rl�s� Muhammed sallall�hu aleyhi ve sellem�in, �linin ve ashab�n�n �zerine olsun.

Yard�m ve ba�ar�, izzet ve �eref All�h�tand�r.

O, her �eyin en iyisini bilendir.

Muvahhid Kullara Sel�m Olsun.

Polat Akyol

NOT: KONUNUN DEVAMI VAR

KAYNAKLAR:

241 �l-i �mr�n: 3/8.

242 Buh�r�, Ezan, 149; M�slim, M�s�f�r�n, 201; Zikr, 47; Tirm�z�, Daav�t, 96.

243 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 337-359.

244 Tirm�z�, Sal�t, B�b: 156.

245 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 360-363.

246 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 363-366.

247 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 366-368.

248 �bn M�ce, �k�me, 42.

249 �k'�: ki�inin kaba etlerini yere koyup dizlerini dikmesidir.

250 Ahmed b. Hanbel, M�sned, 2/211.

251 M�slim, Sal�t, B�b: 227.

252 Buh�r�, Ezan, B�b: 92; M�slim, Sal�t, B�b: 117.

253 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 368-374.

254 Abdurrahman Cez�r�, D�rt Mezhebe G�re �sl�m F�kh�- I, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 374-382.

�EV�REN :

�aban Kurt

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( Namaz Kitab�'s-sal�t (Namaz B�l�m�) Devam� 5 ba�l�kl� yaz� Polat Akyol taraf�ndan 9.09.2020 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.