Hamd, All�h�a mahsustur. O�na hamd eder, O�ndan yard�m ve ma�firet dileriz. Nefislerimizin �errinden ve amellerimizin k�t�l��nden O�na s��n�r�z. O�nun hid�yete erdirdi�ini hi� kimse sapt�ramaz, sapt�rd��n� ise hi� kimse hid�yete erdiremez. �eh�det ederim ki, All�h�tan ba�ka ib�dete l�y�k hi�bir il�h yoktur. Ve yine �eh�det ederim ki, Muhammed aleyhissel�m O�nun kulu ve Ras�l��d�r�

Bundan sonra:

�ST�SKA NAMAZI

�stisk�n�n Tan�m� Ve Sebebi

��stisk�, l�gatte Allah�tan veya insanlardan su talebinde bulunmak demektir. Bir ki�i suya ihtiya� duyar da onu bir ba�kas�ndan isterse, bu iste�ine �istisk� denir. �er�� a��dan istisk�; kullar�n v�disiz, nehirsiz, kuyusuz bir yerde olup da kendi i�ecekleri, davar ve ekinlerini sulayacaklar� bir suyun bulunmamas� veya bulunup da yeterli olmamas� sebepiyle Allah�tan su talebinde bulunmalar�na denir. 356 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 504.

�stisk� Namaz�n�n K�l�n�� ekli

�nsanlar an�lan �ekilde suya ihtiya� duyarlarsa, bu durumda m�sl�manlar�n istisk� namaz� k�lmalar� gerekli olur. �stisk� namaz�n�n k�l�n�� ekli, mezheblere g�re tafsil�tl� bir bi�imde a�a��da anlat�lm��t�r.

�afiiler dediler ki: �stisk� namaz�, cemaatle ed� edilen iki rek�atli bir namazd�r. Bu namaz� k�ld�ran imam�n, m�sl�manlar�n en y�ksek h�kimi veya onun vekili olmas� gerekir. Bunlar bulunmad�� takdirde m�sl�manlar�n n�fuz ve �evket sahibi reisleri k�ld�rmal�d�r. K�lm�� ekli t�pk� bayram namaz� gibidir. �mam, birinci rek�atte iftitah tekbiri d��nda yedi tekbir al�r. �kinci rek�atte ise k�yam tekbiri d��nda be� tekbir al�r. Her tedbir al��ta eller omuz hizas�na kadar kald�r�l�r. �mam tekbir al�rken cemaat de kendisine uyar ve beraberce tekbir al�rlar. Tekbir al�nd�ktan sonra �e�z� besmele� �ekip iftitah duas� okunur. Ayr�ca her iki tekbir aras�na, normal uzunlukta bir �yet okuyacak kadar fas�la koymak m�stehabt�r. Tekbirler aras�nda �nce sessizce zikir yapmal�, sonra bu zikirleri seslice tekrarlamal�d�r. Fatihadan sonra birinci rek�atte K�f veya A�l� s�resini ikinci rek�attaysa �n�ikak veya ��iye s�resini, bayram namazlar�nda yap�lan uygulamaya k�yasla, okumak m�stehabt�r. �ki rek�atlik bu namaz tamamland�ktan sonra hatibin, bayram hutbeleri gibi iki hutbe okumas� mendubtur. Yaln�z bu hutbelerde tekbir al�nmay�p birinci hutbeye ba�lamadan �nce yedi defa isti�farda bulunulur. Tam isti�far duas�n�n metni �udur: Sadece demek de yeterli olabilir. Hatibin entarisi, �al veya aba da olsa, bunlar� ters �evirmesi mendubtur. Ters �evirme �u �ekilde yap�l�r: Entarinin sa�� sola, alt� da �ste getirilmelidir. Sa� eliyle ent�rinin sol alt taraf�n� tutup sa� omuzun �zerine atar. Sol eliyle de entarinin sa� alt taraf�n� tutup sol omuzun �zerine atar. Bunu, ikinci hutbenin ��te birini okuduktan sonra yapmal�d�r. �kinci hutbenin ��te biri tamamland�ktan sonra k�ble taraf�na y�nelip an�lan �ekilde entariyi ters �evirmek s�nnettir. Bu ters �evirmeyi yapmamak mekruhtur. �mam�n ters �evirmesi an�nda, oturmakta olan cemaatin de ayn� �ekilde oturarak entarilerini ters �evirmeleri mendubtur. Sesli veya sessiz �ok�a du� yapmak da s�nnettir. �ftitah duas�n� yaparken s�k�nt�y� gidermesi i�in Allah�a �ok�a yalvar�p duada bulunmak da s�nnettir. S�k�nt�y� gidermek i�in okunmas� gereken en uygun du� �udur: Hatibinde fazla miktarda ba��lanma talebinde bulunmas� ve �u �yet-i ker�meyi okumas� s�nnettir.

All�h Subh�nehu ve Te�l�, ��yle buyurmaktad�r:

�Dedim ki: �Rabbinizden ba��lanma dileyin; do�rusu O, �ok ba��layand�r. Size g�kten bol bol ya�mur indirsin. Sizi mallar ve o�ullarla desteklesin; sizin i�in bah�eler var etsin, �rmaklar ak�ts�n.� 357 Nuh: 71/10-11-12.

Ayr�ca hatib, hutbesinde Peygamber (s.a.s.) Efendimizin �u duas�n� da okumal�d�r:

�Allah��m! Ya�muru bize rahmet k�l. Bize az�b, helak, bel�, y�k�m ve bo�ma suyu g�nderme. Allah��m! Ya�d�raca��n ya�muru k��k tepelerin �st�ne, a�a�lar�n bittikleri yerlere, vadilerin i� taraflar�na ya�d�r. Allah��m! Ya�d�raca��n ya�muru etraf�m�za ya�d�r. �zerimize ya�d�rma. Aleyhimize olmas�n. Allah��m! Yard�ma ko�ucu, fel�ketten kurtar�c�, afiyet verici, g�zleri doyurucu, meralar� bolla�t�r�c�, yery�z�n� kaplay�c�, umum� sa�anak ve de devaml� bir ya�mur ya�d�r. Allah��m! Bize medet k�l�p su ihsan et. Bizleri �mit kesenlerden eyleme. Allah��m! Kullarda ve beldelerde s�k�nt�, darl�k ve a�l�k vard�r. Ki bunu ancak sana �ik�yet edebiliriz. Allah��m! Ekinlerimizi ye�ert. Hayvanlar�m�z�n memelerinden bize s�t ak�t. G��n bereketlerini �zerimize ya�d�r. Yerden de bize bereketler bitir. �zerimizdeki bel�y� kald�r. Bu bel�y� senden ba�ka kald�rabilecek kimse yoktur. Senden ba��lanma diliyoruz. ��phesiz ki sen ba��lay�c�s�n. G�kten, �zerimize bol miktarda ya�mur ya�d�r.�

Hanefiler dediler ki: �stisk� namaz� hususunda ihtil�f vard�r. Baz�s� bunun namaz k�lmaks�z�n sadece du� ve isti�fardan ibaret oldu�unu, imam�n aya�a kalk�p k�bleye y�nelerek ellerini kald�r�p dua etmesi ve pe�indeki cemaatin de k�bleye y�nelerek oturmu� vaziyette imam�n okuyaca�� u du� i�in ��m�n� demesinden ibaret oldu�unu s�ylemi�lerdir. �mam �u duay� veya buna benzer dualar� sesli veya sessiz olarak okur: Ne var ki bu g�r�� kuvvetli de�ildir. Kuvvetli g�r��e g�re istisk� i�in di�er mezheb imamlar�n�n da dedi�i gibi, iki rek�at namaz k�l�nmal�d�r. Netice olarak Hanef�ler bu namaz�n mendub oldu�unu s�ylerler. Di�er baz� Hanef�ler de s�nnet oldu�unu s�ylerler. Ki istisk� namaz�n�n h�km� bahsinde bu husus ele al�nacakt�r. �stisk� namaz�n�n k�l�n�� ekli, t�pk� bayram namaz� gibidir. Yaln�z bu namazda zev�id tekbirleri al�nmay�p sadece namazla ilgili tekbirlerle yetinilir. Namaz tamamland�ktan sonra imam veya vekili, t�pk� bayramlarda oldu�u gibi iki hutbe okur. Ancak imam, yerde durarak elinde de yay, k�l�� veya �s� oldu�u halde hutbe okur. Entarisini de birinci hutbenin bir k�sm�n� ir�d ettikten sonra ters �evirir. Omzuna giydi�i entarisini, d�rt k��eliyse alt�m �st�ne, �st�n� de alt�na getirerek ters �evirir. E�er entarisi yuvarlaksa sa��n� soluna, solunu da sa��na getirerek ters �evirir. �zerinde palto ve benzeri astarl� bir rid� varsa, bunun i�ini d��na d��n� da i�ine �evirerek giyer. Kendisine t�bi olan cemaat ise entarilerini ters �evirmezler. Bunda ittifak vard�r. Sadece imam�n ters �evirmesiyle yetinilir. Hanbeliler dediler ki: �stisk� namaz�, t�pk� bayram namaz� gibi k�l�n�r. Birinci rek�atinde yedi, ikincisindeyse be� tekbir al�n�r. Birinci rek�atte F�tiha�dan sonra A�l� s�resini, ikinci rek�atte ise diledi�i herhangi bir s�reyi okuyabilir. Bundan sonra da sadece bir tek hutbe okur. Bu hutbeyi okumadan �nce, minbere ��kt��nda istirahat i�in bir s�re oturur. Bundan sonra, bayram hutbesindeki gibi dokuz tekbir al�r. Bu hutbede Peygamber Efendimize fazlaca sal�t� sel�m getirir ve isti�farda bulunur. Bundan sonra N�h s�resinin emriyle ba�layan 11. ayetini okur. Du� esnas�nda ellerini, koltuk altlar�n�n beyazl�� g�r�necek kadar kald�rmas� s�nnettir. Avu�lar�n�n i�ini yere, d��n� da g��e y�neltir. Kendisine uyanlar da du� c�mlelerinin sonlar�nda ��m�n� derler. Oturmu� vaziyette ellerini g��e do�ru kald�r�rlar. �mam�n, uygun g�rece�i dualar� okumas� sahih olur. Ancak, en faziletlisi, �u duay� okumas�d�r: �mam du� ederken, i�itenler ��m�n� derler. Hutbe esnas�nda k�bleye y�nelmesi m�stehabt�r. Bundan sonra entarisinin sa��m sol taraf�na, solunu sa� taraf�na getirerek ters �evirir. Cemaat de ayn� �ekilde ters �evirir. Elbiselerini beraberinde ��kar�ncaya kadar, entarilerini bu �ekilde b�rak�rlar. K�bleye y�nelip elbiseyi ��kar�rken gizlice �u duay� okurlar:

�Allah��m! Sana du� etmemizi sen emrettin. Duam�za icabet edece�ini vaad ettin. Bize emretti�in gibi sana duada bulunduk. Vaad etti�in gibi sen de duam�za icabet et. ��phesiz sen, vaadine muhalefet etmezsin.�

Bu duay� tamamlad�ktan sonra imam tekrar cemaate d�n�p sadaka vermeye, hay�r ve hasenatta bulunmaya te�vik eder. Peygamber Efendimize sal�t� sel�m getirerek m��min erkeklerle kad�nlara duada bulunur. Kendisine Kur�an�dan nasib oldu�u kadar�n� okur. Sonra da �unlar� okuyarak hutbesini tamamlar: �stisk� namaz� ve bu namazdan sonra ir�d edilen hutbe i�in ezan okumak �art de�ildir. �stisk� namaz� i�in �Essal�t� camia� diye �a�r�da bulunulur. Misafirler ve k�ylerde ya�ayanlar da istisk� namaz� k�larlar. �mam bulunmamas� h�linde, k�yl�lerden biri imamette bulunup hutbe okur.

Malikiler dediler ki: �stisk� namaz� t�pk� bayram namaz� gibi k�l�n�r. Yaln�z, namaz�n mutlak tekbirleri d��nda, zev�id tekbirleri al�nmaz. Hanef�ler de bu g�r��tedirler. ��f��lerle Hanbel�ler buna muhaliftirler. Bu namazda iki hutbe okunur. �mam, ikinci hutbeyi tamamlad�ktan sonra k�bleye y�nelerek s�rt�n� cemaate d�ner. Sonra entarisini arkadan ters �evirerek sol omuzu �zerindekini sa� omzuna, sa� omzunun �zerindekini de sol omzunun �zerine atar. Rid�n�n �st�n� alt�na, alt�n� da �st�ne �evirmez. �mama uyanlar�n, oturarak ters �evirmeleri mendubtur. Kad�nlar�n ise ters �evirmemeleri gerekir. Bundan sonra imam, halk�n ba��na gelen musibetin defi i�in fazlaca duada bulunur. Bu konuda v�rid olan dualar� okumas� mendubtur. �rne�in Muvatt� adl� eserde ge�en Peygamber (s.a.s.) Efendimizin okudu�u rivayet edilen �u duay� okumak mendubtur: M�lik�ler, cemaatle ed� edildi�i takdirde bu namaz�n, erkekler i�in bayram namaz�ndan sonra gelen m�ekked bir s�nnet oldu�u hususunda �afi� ve Hanbel�lerle g�r�� birli�i i�indedirler. �mamla birlikte k�lmayanlar�nsa ferd� olarak k�lmalar�n�n mendub oldu�unu s�ylemi�lerdir. Ayn� �ekilde m�meyyiz �ocu�un ve ya�l� kad�n�n da bu namaz� k�lmas� mendubtur. Gebe kad�nlar�n istisk� namaz� i�in d��ar�ya ��kmalar� mekruhtur. ��kmalar� h�linde fitne vukuundan korkulursa, namaza gitmeleri haram olur. 358 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 504-509.

�stiska Namaz�n�n H�km�

Suya ihtiya� duyuldu�u zamanlarda istisk� namaz� m�ekked s�nnettir. �nsanlar�n suya ihtiya� duyduklar� zamanlarda, anlatm�� oldu�umuz �ekli ile istisk� namaz� k�lmalar� s�nnet olur. Mezheblere g�re anlatt��m�z �ekillerden herhangi birine uygun olarak k�ld�klar�nda bu s�nneti yerine getirmi� olurlar. Bu namaz� belirli bir mezhebe g�re k�lma zorunlulu�u yoktur. ��nk� bu hususta gelen rivayetlere ili�kin olarak mezhebler g�r�� ayr�l��na d��m��lerdir. Bu namazda zev�id tekbirleri al�nmaz diyen Henef� mezhebinin baz� imamlar�ysa, bayram namaz�nda oldu�u gibi, bu namazda da zev�id tekbirlerinin al�nmas� gerekti�ini s�ylemi�lerdir. Buna benzer bir tak�m �rnekler daha vard�r. Okuyucular�n t�mden birbirine kar��t�rmaks�z�n, nisbeten olsun konuya v�k�f olmalar� i�in bunu her mezhebe g�re belli bir �l��de, bir noktaya kadar anlatmaya �al��t�k. Bu namaz�n m�ekked s�nnet olu�una gelince, Hanef�ler d��ndaki di�er mezhebler bunda g�r�� birli�i etmi�lerdir.

Hanefiler dediler ki: Do�rusu �u ki, istisk� namaz� mendubtur. �stisk�n�n yap�lmas� her ne kadar Kitab ve S�nnet�le i�lenmi�se de, bundan maksad�n sadece isti�far, hamd� sena ve du� oldu�u bilinmektedir. �stisk� namaz�n� k�lmaya gelince, bu hususta sah�h had�sler mevcut de�ildir. Yaln�z cemaatsiz ve ferd� olarak istisk� namaz�n�n me�ru oldu�u hususunda hi�bir ihtil�f yoktur. Z�r� bu nitelikte k�l�nan bir namaz, mutlak nafiledir. Kur�an-� Ker�m�de N�h S�resinin on birinci �yet-i ker�mesine gelince diyece�imiz �udur ki: Bizden �nceki �mmetler i�in me�ru k�l�nan hususlar� Allah ve Ras�l�, yad�rgamaks�z�n bir k�ssa �eklinde bize naklettiklerinde bunlar, bizim i�in de me�ru say�l�r. Baz� sah�h had�sler, Peygamber (s.a.s.) Efendimizin istisk� namaz� k�l�p Allah�a duada bulundu�unu ve o s�ralar ya��n�n da k��k oldu�unu if�de etmektedirler. Yine bir rivayette Mekkeli�lerin k�tl��a maruz kald�klar�, Kurey�li�lerin de Eb� T�lib�e; �Ey Eb� T�lib, Mekke vadisi k�tl��a du�ar oldu. �oluk �ocuk, a�l�ktan k�r�ld�... Haydi gidelim de istisk�da bulun� dediler, bunun �zerine Eb� T�lib�in istisk� duas�na ��kt�� nakledilmektedir. Bu s�rada Eb� T�lib�in yan�nda bir de �ocuk vard�. Bu �ocuk, sanki kendisinden k�z�l bulutlar peydahlanan bir g�ne� gibiydi. Bunun etraf�nda bir tak�m �ocuklar da vard�. Eb� T�lib onu tutup s�rt�n� Kabe�ye dayad�. Parma��yla kendisini s��ayarak duada bulundu. O s�ra g�kte hafif bir bulut bile yoktu. Hemen o esnada etraftan bulutlar gelerek bol miktarda ya�mur ya�d�. V�d� sularla kaynad�. �nsanlar ve ��ller bol suya kavu�tu. Bunun i�in Eb� T�lib ��yle dedi: �Beyazla�t�. Y�z�yle bulutlar suland�. O, yetimlere imdat, dullara s��nakt�r.�Bu olay�, �bn As�kir rivayet etmi�tir. �stisk� namaz�n�n vaktine gelince, Hanef� ve Hanbel�lere g�re bu namaz, nafilenin mubah oldu�u vakitlerde k�l�n�r. Nafile namazlar�n hangi vakitlerde k�l�nabilece�i, kendi �zel bahsinde a��klanacakt�r. M�liki ve ��fi�lerin, istisk� namaz�n�n vaktine ili�kin g�r��leri a�a��da belirtilmi�tir.

Malikiler dediler ki: �stisk� namaz�n�n vakti, bayram namaz�nda oldu�u gibi, nafile k�lman�n mubah oldu�u vakitten itibaren ba�lay�p, zeval vaktine kadar devam eder.

�afiiler dediler ki: Sebepli bir namaz oldu�undan bunu, nafile k�lman�n yasakland�� vakitte k�lmak da m�mk�nd�r. Bu anlat�lanlar�n yan� s�ra �unu da kaydetmekte yarar vard�r: Ya�murun ya�mas� gecikti�i takdirde ge�en sayfalarda belirtildi�i �ekli ile istisk� namaz�n� ya�mur ya��ncaya kadar tekrarlamak, Hanef�ler d��ndaki �� mezheb imam�na g�re s�nnettir.

Hanefiler dediler ki: �nce de anlat�ld�� gibi istisk� namaz�n� tekrarlamak, s�nnet olmay�p mendubtur. En fazla �� g�n pe� pe�e tekrarlanabilir. 359 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 509-510.

�stisk� Namaz�na Gitmeden �nce �mam�n Yapmas� M�stehab Olan �eyler

�stisk� namaz�na gitmeden �nce imam�n yapmas� m�stehab olan �eyleri ��ylece s�ralayabiliriz:

1. �mam, namaza ��kmadan �nce halk�n tevbe edip sadaka vermesini, zul�mden uzak durmas�n� emreder. Ki bu hususda mezhebler g�r�� birli�i etmi�lerdir.

2. Halk�n, kendi d��manlar�yla bar�� yapmalar�n� emretmelidir. �� mezheb, bu hususta g�r�� birli�i etmi�lerdir. M�lik�lerse bunun m�stehab olmay�p mendub oldu�unu s�ylemi�lerdir.

3. �� g�n �nceden ba�layarak pe� pe�e oru� tutmalar�n� emretmeli, d�rd�nc� g�n�n her hangi bir saatinde, yaya olarak istisk� namaz�n� k�lmaya gitmelidirler. Hanefilerle ��fi�ler bu g�r��te ittifak etmi�lerdir. Hanbel�lerle M�lik�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Cemaatin d�rd�nc� g�n istisk� namaz�na ��kmalar� mendub de�ildir. �mam�n t�yin edece�i g�nde beraberce ��kmalar� mendubtur.

Malikiler dediler ki: Namaza, d�rd�nc� g�n�n ku�luk vakti ��kmak mendubtur. Ancak evi uzak olanlar, imama kavu�acak �ekilde bundan daha �nce ��karlar.

4. �mam ve cemaat hep birlikte eski elbiseler giymi� ve boynu b�k�k, zel�l�ne bir �ekilde namaza gitmelidirler. Hanbel�ler d��ndaki di�er mezhebler, bu h�k�mde g�r�� birli�i etmi�lerdir. Hanbeliler dediler ki: Bayram namaz�nda oldu�u gibi, istisk� namaz�na da s�sl� ve g�zel elbiseleri giyerek ��kmak gerekir.

5. �mam, halk�n beraberinde �ocuklar�, ya�l� erkekerle kad�nlar� ve hayvanlar� da getirmelerini, fazlaca fery�d ve fig�n etmelerini sa�lamak i�in s�tteki �ocuklar�n analar�ndan uzak tutulmalar�n� emreder. B�yle yapmakla az�z ve cel�l olan Allah��n rahmetine daha fazla yakla��lm�� olur. Hanef�lerle ��fi�ler bu g�r��te birle�mi�lerdir. M�lik�lerle Hanbel�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Malikiler dediler ki: Namaz k�lmas� sah�h olan m�meyyiz �ocuklar� istisk� namaz�na g�t�rmek mendubtur. K��k �ocuklar� ve hayvanlar� g�t�rmek ise mekruhtur.

Hanbeliler dediler ki: M�lik�lerin de dedikleri gibi m�meyyiz �ocuklar� istisk� namaz�na g�t�rmek s�nnettir. Ya�l�lar� ve hayvanlar� g�t�rmek ise mubaht�r. 360 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 510-511.

G�NE� TUTULMASI (K�S�F) NAMAZI

H�km� Ve Delili

K�s�f namaz� m�ekked s�nnettir. Bu namaz, Peygamber (s.a.s.) Efendimizin �u kutlu s�z�yle sabit olmu�tur:

��phesiz g�ne� ve ay, Allah��n (varl��n� ve birli�ini ispatlayan) �yetlerinden iki �yettir. Bunlar, ne bir kimsenin �l�m� ve ne de ya�amas� i�in tutulmazlar. Tutulduklar�n� g�rd��n�zde sizdeki �eyin (g�ne� veya ay tutulmas�n�n) a��lmas�na dek namaz k�l�p dua edin.� 361 Buh�r�, K�s�f, 1, 6, 13-15; M�sl�m, K�s�f, 6, 10, 17, 21.

Bu had�sin if�desine g�re Peygamber Efendimizin g�ne� tutulmas� s�ras�nda namaz k�ld�� sabit olmu�tur. Ayr�ca ileride de anlat�laca�� gibi, ay tutulmas� s�ras�nda da namaz k�lm��t�r. 362 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 512.

K�s�f Namaz�n�n Me�rulu�unun Hikmeti

Bilindi�i gibi g�ne�, t�m olarak k�inat�n ya�amas�n�n kendisine ba�l� oldu�u il�h� nimetlerin en b�y�klerinden biridir. Tutulmas�; onun bir g�n mutlaka zev�l bulaca��n�, bunun yan� s�ra b�t�n �lemlerin kudretli bir il�h�n kabzas�nda bulundu�unu ve bu il�h�n istedi�i anda g�ne�i s�nd�rebilece�ini ve yok edebilece�ini insanlara hissettirmek i�indir. Bu durumda namaz k�lmak, kullar�n boyun b�k��lerini ve zel�l olduklar�n�, bu kuvvetli il�ha teslim olduklar�n� itaat ettiklerini g�stermek anlam�n� ta��r. Bu da saf tevhid inanc�n� getiren, putlara -ki ay ve g�ne�le di�er baz� varl�klar da bir zamanlar put olarak kabul edilmi�lerdi- tapmamay� �iar edinen �sl�miyet�in g�zel y�nlerinden birini yans�tmaktad�r. 363 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 512-513.

K�s�f Namaz�n�n K�l�n�� ekli

Namaz�n k�l�n�� ekli: �� mezheb imam� bu namaz�n iki rek�at olarak ve artt�rmaks�z�n k�l�nmas� hususunda g�r�� birli�ine varm��lard�r. G�ne�in karart�s�n�n a��lmas�ndan �nce namaz tamamland�� takdirde, g�ne� a��l�ncaya kadar duaya devam edilir. Her rek�ate, normal r�k� ve k�yamdan fazla olarak ikinci birer k�yam ve r�k� eklenir. Buna g�re her rek�atte iki�er k�yam ve r�k� bulunur. Hanef�ler bu g�r��e muh�lefet etmi�lerdir.

Hanefiler dediler ki: G�ne� tutulmas� namaz� iki k�yam ve iki r�k� ile k�l�nd�� takdirde sah�h, olmaz. Aksine bu namaz�n, di�er nafilelerden farks�z olarak tek k�yam ve tek r�k� ile k�l�nmas� zorunludur. Ayr�ca bu namaz� en az�ndan iki rek�at olarak k�lmak gerekir. Dileyen, d�rt veya daha fazla rek�at halinde k�labilir. En faziletlisi, tek veya �ift sel�mla d�rt rek�at olarak k�l�nmas�d�r. Hanefilere muhalefet edenlerse bu namaz�n, yukar�da an�lan �ekilden ba�ka1 �ekilde k�l�nmas� h�linde de sah�h olabilece�ini s�ylemi�lerdir. Mesel� di�er nafileler gibi bir fazlal�k yapmaks�z�n k�l�nmas� h�linde ker�hetsiz olarak caiz ve bunun yeterli olaca��n� s�ylemi�lerdir. Bu g�r��teki kimselerle Hanef�ler aras�ndaki fark �udur: Hanef�ler, bu namaz�n tek k�yam ve r�k� ile k�l�nmas� gerekti�ini s�ylemi�lerdir. Di�erleri ise bu namaz�n yukar�da an�lan �ekilde k�l�nabilece�i gibi, ba�ka �ekilde de k�l�nmas�n�n caiz olaca��n� beyan etmi�lerdir. An�lan namaz�n iki k�yam ve iki r�k� ile k�l�nmas�n� iler s�renler, gerek�e olarak derler ki: Farz olan, birinci k�yam ile birinci r�k�dur. �kinci k�yam ile ikinci r�k�a gelince, bunlar da mendubtur. 364 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 513.

K�s�f Namaz�n�n S�nnetleri

Birinci rek�atteki k�yamda F�tiha�dan sonra Bakara s�resini veya ona denk bir s�reyi okuyarak, ikinci k�yamda F�tiha�dan sonra �l-i �mr�n s�resini veya dengi bir s�reyi okuyarak, ikinci rek�atin birinci k�yam�nda F�tiha�dan sonra Nisa s�resini, ikinci k�yam�nda ise yine F�tiha�dan sonra M�ide s�resini okuyarak k�raati uzatmak s�nnettir. Hanef�ler d��ndaki di�er mezhebler, bu h�k�mde ittifak etmi�lerdir.

Hanefiler dediler ki: Birinci rek�atte F�tiha�dan sonra Bakara s�resini, ikinci rek�atte ise �l-i �mr�n s�resini veya uzunluk bak�m�ndan bunlara denk bir s�reyi okuyarak k�raati uzatmak s�nnettir. Bu s�releri hafifleterek okuyan ve b�ylece de namaz� �abukla�t�ran, fakat duay� uzatan ki�i yine s�nneti yerine getirmi� olur. ��nk� bunlara g�re s�nnet olan, g�ne�in karart� vaktinden a��lmas�na dek s�ren aral�� namaz ve du� ile doldurmakt�r. �ayet namaz ve duadan biri hafifletilir de, di�eri uzat�l�rsa ve hu�u i�inde bulunulup g�ne�in a��lmas� korku ve ha�yetle beklenirse s�nnet yine yerini bulmu� olur. Her iki rek�atte, mezheblerin muhtelif olarak belirttikleri miktarlarda r�k� ve secdeyi uzatmak da s�nnettir.

Hanefiler dediler ki: Bu namaz�n her iki rek�atinde de r�k� ve secdeyi, belli bir �l��s� olmaks�z�n, uzatmak s�nnettir. Hanbeliler dediler ki: Her rek�atteki r�k�u yine belli bir �l��s� olmaks�z�n uzatmak gerekir. Birinci rek�atteki r�k�da y�z �yet miktar� te�bihte bulunmak, ikinci r�k�unda ise yetmi� �yet miktar� te�bihte bulunmak gerekir. Ayn� �ekilde ikinci rek�atin r�k�lannda da te�bihte bulunmak icab eder. Yaln�z, ikinci rek�atin fiilleri, birincininkine nisbetle daha k�sa olmal�d�r. Secdeye gelince her iki rek�atte de bunun �rf�n takdirine g�re uzat�lmas� s�nnettir.

�afiiler dediler ki: Birinci rek�atteki birinci r�k�u, Bakara s�resinden y�z �yet okuyacak kadar, ikinci r�k�u ise seksen �yet okuyacak kadar uzatmak; ikinci rek�atin birinci r�k�unu ayn� s�reden yetmi� �yet okuyacak kadar, ikici r�k�unu da elli �yet okuyacak kadar uzatmak s�nnettir. Secdeye gelince, her iki rek�atin birinci secdesini, �it oldu�u rek�atin birinci r�k�u kadar, ikinci secdesini de yine �it oldu�u rek�atin ikinci r�k�u kadar uzatmak s�nnettir.

Malikiler dediler ki: B�t�n r�k�lar�, kendisinden �nce okunan s�reye yak�n miktarda uzatmak mendubtur. Birinci r�k�da Bakara s�resini okumaya yetecek kadar uzatmak, ikincisini ise �l-i �mr�n s�resini okumaya yetecek kadar uzatmak mendubtur. Her rek�atteki secdeye gelince; bunun da kendisinden �nceki r�k� kadar uzat�lmas� mendubtur. ikinci secde, birinciden k�sa olmal�d�r. Bu namaz�n r�k� ve secdelerinde tesbihte bulunmak da mendubtur. �mam�n bu namaza ba�lamas�ndan sonra, ikinci k�yam veya ikinci r�k� h�linde yeti�erek kendisine t�bi olan ki�i, imam�n i�inde bulundu�u rek�ate kavu�mu� say�lmaz. M�lik�ler buna muhaliftirler.

Malikiler dediler ki: Her rek�atin ikinci k�yam ve r�k�u farzd�r. Birinci k�yam ve r�k�u ise s�nnettir. Bir ki�i imama, bu namaz�n rek�atlerinden birinci ikinci k�yam�nda yeti�irse o rek�ati k�lm�� say�l�r. �mama t�bi olanlar raz� olmasalar bile onlar�n durumlar�na bak�lmaks�z�n bu namazlar� uzatmak, �� mezheb imam�n�n ittifak�na g�re me�rudur. M�lik�ler ise bu g�r��e muh�liftirler.

Malikiler dediler ki: Namaz� yukar�da anlat�lan �ekilde uzatmak, cemaate zarar vermedi�i ve nafile namaz k�lman�n hel�l oldu�u vakitten, g�ne�in zevaline kadar olan nafile k�lma vaktinin ��kmas�ndan korkulmad�� takdirde me�ru olur. Bu namaz i�in ne ezan ve ne de ikamet okunur. Sadece, �es-Sal�t� c�miah� diye �a�r�da bulunmak mendubtur. K�raati gizli yapmak da mendubtur. Hanbel�ler buna muhalefet etmi�lerdir. Derler ki: Bu namaz�n k�raatini sesli yapmak s�nnettir. Cemaatle k�lmak mendubtur. Bu namaz� k�ld�ran ki�inin Cuma imam� olmas� veya devlet ba�kan� taraf�ndan yetkili k�l�nm�� olmas� �art de�ildir. Hanef�ler bu g�r��e muhaliftirler.

Hanefiler dediler ki: Bu namaz� k�ld�ran imam�n ayn� zamanda Cuma imam� olmas� gerekir. Sah�h g�r�� budur. Cuma imam� bulunmad�� takdirde bu namaz� k�ld�racak ki�iye devlet ba�kan�n�n izin vermesi gerekir. Bu izin de verilmedi�i takdirde herkes kendi evinde yaln�z ba��na k�lar. Yine bu namaz�n camide k�l�nmas�, M�lik�ler d��ndaki �� mezheb imam�na g�re mendubtur. M�lik�ler derler ki: Cemaatle k�l�nmad�� takdirde bu namaz�n camide k�l�nmas� mendub olmaz. Ferd� olarak k�lan ki�inin, diledi�i herhangi bir yerde k�lmas� caizdir. 365 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 513-515.

K�s�f Namaz�n�n Vakti

Bu namaz�n vakti, g�ne�in tutulmas� an�ndan ba�lay�p karart�s�n�n a��lmas�na kadar devam eder. Yaln�z bu vakit, nafile namaz k�lman�n yasak oldu�u bir vakit olmamal�d�r. �ayet g�ne� tutulmas�, nafile namaz k�lman�n yasak oldu�u bir vakte tesad�f ederse, sadece du� ile yetinilip namaz k�l�nmaz. Hanef�lerle Hanbel�ler bu g�r��tedirler. M�lik�lerle ��fi�lerin buna ili�kin g�r��leri ise a�a��ya al�nm��t�r.

�afiiler dediler ki: G�ne� tutulmas� meydana geldi�i zaman bu, nafile namaz k�lman�n yasak oldu�u vakte rastlasa bile, yine namaz k�l�n�r. Z�r� bu namaz, sebepli nafilelerdendir.

Malikiler dediler ki: K�s�f, yani g�ne� tutulmas� namaz�n�n vakti, g�ne�in do�duktan sonra bir m�zrak boyu kadar y�kselmesi an�ndan ba�lay�p g�ne�in zevale ermesi vaktine kadar devam eder. K�s�f namaz� bu vaktin ba�lang�c�ndan �nce k�l�namayaca�� gibi, zevalden sonra da k�l�namaz. 366 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 515-516.

K�s�f Namaz� Hutbesi

K�s�f namaz� i�in hutbe okumak me�ru de�ildir. Namaz k�lma esnas�nda g�ne�in karart�s� gidip de ayd�nlan�rsa, namaz�n geri kalan k�sm� asl� �ekliyle tamamlan�r. Gurup vaktinde g�ne� tutulur da, o �ekilde batarsa bahis konusu namaz k�l�nmaz. Bu namaz i�in hutbenin me�ru olmay��, ��fi�ler d��ndaki di�er mezheblerin ittifak�yla sabittir.

�afiiler dediler ki: K�s�f namaz�n� cemaatle k�lan erkekler i�in, t�pk� bayram namazlar�ndan sonra oldu�u gibi iki hutbe okumak s�nnettir. Bu durumda g�ne� a��lsa bile yine ayn� �ekilde namaz ve hutbeye devam edilir. Yaln�z, bu hutbede tekbir yerine isti�farda bulunulur. Ki bu da h�le m�n�sip bir davran�� olur. Bu hutbelerde Cuma hutbesinin �artlar� aranmaz. Yaln�z, cemaatin duymas�, hutbenin Arap�a olmas� ve hatibin de erkek olmas� gereklidir.

Malikiler dediler ki: Namaz�n birinci rek�atinin iki secdesi tamamlanmadan �nce g�ne� a��l�rsa, fazla k�yam ve r�k� yapmaks�z�n n�file namaz gibi iki rek�at k�l�n�r. Herhangi bir uzatma da yap�lmaz. Ama g�ne�, birinci rek�atin iki secdesi yap�ld�ktan sonra a��l�rsa asl� �ekliyle k�yam ve r�k�lar� ikileyerek namaz k�l�n�r. Fakat k�raat uzat�lmaz. Baz�lar� da yine bu namaz�n, nafileler gibi tamamlanmas� gerekti�ini s�ylemi�lerdir ki, her iki g�r�� de ayn� a��rl�ktad�r. 367 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 516.

AY TUTULMASI VE KORKU NAMAZI (SAL�T-I H�S�F VE FEZA�)

Ay tutulmas� esnas�nda k�l�nan namaz, t�pk� g�ne� tutulmas� esnas�nda k�l�nan namaz gibidir. Yaln�z bu namazla ilgili baz� hususlarda mezheblerin bir tak�m tafsil�tlar� olmu�tur.

Hanefiler dediler ki: H�s�f namaz� da t�pk� k�s�f namaz� gibidir. Yaln�z bu namaz mendub olup onun gibi m�ekked s�nnet de�ildir. Camide cemaatle k�l�nmas� me�ru olmay�p evlerde ferd� olarak k�l�nmal�d�r.

�afiiler dediler ki: H�s�f namaz� iki durum d��nda t�pk� k�s�f namaz� gibidir:

a. H�s�f namaz�nda k�raat sesli yap�l�r. K�s�f namaz�ndaysa sessiz yap�l�r.

b. G�ne� tutulmu� vaziyette batarsa k�s�f namaz� k�l�nmaz. Ama ay tutulmu� vaziyette batsa bile h�s�f namaz�, g�ne� do�uncaya kadar k�l�nabilir. Bu iki namaz� vaktinde k�lamayanlar, bil�here kaza edemezler.

Hanbeliler dediler ki: H�s�f namaz� da t�pk� k�s�f namaz� gibidir. Yaln�z, geceleyin ay, tutulmu� oldu�u halde batsa bile g�ne� do�uncaya kadar h�s�f namaz� k�l�nabilir. Oysa g�ne� tutulmu� vaziyette batarsa k�s�f namaz� k�l�namaz.

Malikiler dediler ki: H�s�f namaz�, k�s�f namaz�n�n hil�f�na olarak s�nnet de�il mendubtur. M�temed g�r�� budur. K�raatini uzatmaks�z�n, t�pk� nafileler gibi k�l�n�r. K�yam ve r�k�u ikilenmez. K�raatini sesli yapmak mendubtur. Vakti, ay�n tutulmas�ndan itibaren ba�lay�p a��lmas�na kadar s�rer. Bu namaz, nafile k�lman�n yasakland�� vakitte k�l�namaz. �ki rek�at k�lmakla, mendubluk sevab� elde edilmi� olu. Bu namaz� ay a��l�ncaya veya bat�ncaya veyahut da fecir do�uncaya kadar tekrarlamak mendubtur. Oysa k�s�f namaz�n� tekrarlamak caiz de�ildir. Ancak g�ne� a��l�r da tekrar tutulursa, k�s�f namaz� yeniden k�l�n�r. Ay tutulmas� h�linde k�l�nan h�s�f namaz�n� cemaatle k�lmak mekruh oldu�u gibi, mescidde k�lmak da mekruhtur. Korku an�nda k�l�nan namaza (Sal�t-� Havf) gelince, bu mendubtur. Depremden, y�ld�r�m �arpmas�ndan, karanl�ktan, �iddetli f�rt�nalardan, veba ve benzeri fel�ketlerden korkulmas� h�linde, iki rek�at namaz k�lmak mendubtur. ��nk� an�lan bu fel�ketler, kullar�n ma�siyet ve g�nah� terk edip Allah�a t�atte bulunmaya d�nmeleri i�in, Y�ce Rabb�n insanlar� korkutmak amac�yla g�stermi� oldu�u bir tak�m al�metlerdir. Bu t�r hallerin vukuunda, insanlar�n d�nya ve �hiret mutlulu�unu sa�layan ib�dete ba�vurup iki rek�at namaz k�lmak gerekir. Mutlak nafileler gibi k�l�nan bu namaz i�in cemaat ve hutbe gerekli de�ildir. Mescidlerde k�l�nmas� da s�nnet de�ildir. En faziletlisi, bu namaz�n evlerde k�l�nmas�d�r. M�lik�lerle Hanef�ler bu hususta g�r�� birli�i etmi�lerdir. Hanbel�lerse an�lan fel�ketlerden �t�r� namaz k�lman�n mendub olmad��n�, ancak, deprem devam etti�i takdirde, onun i�in k�s�f namaz� gibi, iki rek�at namaz k�lmak mendub olur demi�lerdir. ��fi�lere gelince onlar, say�lan bu durumlar i�in namaz k�lman�n mendub oldu�unu s�ylememi�lerdir. 368 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 517-518.

Namaz K�lman�n Yasakland�� Vakitler

G�nl�k be� vakit farz namazlar�n vakitleri bahsinde, an�lan namazlar�n ed� edilmelerinin gerekli oldu�u baz� vakitlerin bulundu�unu, bu vakitleri ge�irip de haram vakitte namaz k�lan ki�inin g�nahk�r olaca��n�, yine bu vakitleri ge�irip de kerahet vaktinde namaz k�lan ki�inin mekruh i�lemi� olaca��n� anlatm��t�k. Ancak �� mezheb imam� g�r�� birli�i ederek vakti girdikten sonra k�l�nan namaz�n sah�h olaca��n� bey�n etmi�lerdir. Hanef�ler namaz�n, �� vakitte sah�h olmayaca��n� ileri s�rerek, bu h�kme muhalefet ederek; bu �� vakitte k�l�nan farz namazlar�n asla sah�h olmayaca��n� s�ylemi�lerdir.

Hanefiler dediler ki: Farz namazlar, �� vakitte kesinlikle ge�erli olmazlar:

1. G�ne�in do�mas�ndan y�kselmesine kadar ge�en zaman i�inde ge�erli olmazlar. Mesel� sabah namaz�na g�n do�madan �nce ba�lan�r da, namaz tamamlanmadan g�ne� do�arsa, namaz bat�l olur. Ancak k�dede te�ehh�d miktar� oturmu� olan ki�inin namaz�n�n bu durumda bat�l olup olmayaca�� hususunda ihtil�f vard�r. Baz� Hanef�ler, sabah namaz�n�n bu durumda bat�l olaca��n�, baz�lar�ysa bat�l olmayaca��n� s�ylemi�lerdir.

2. G�ne�in zevalden az �nce, tam tepe noktas�nda bulundu�u s�rada k�l�nan farz namazlar ge�erli olmaz. Zeval kelimesinin anlam�, namaz vakitleri bahsinde anlat�lm��t�.

3. G�ne�in guruba girmeden az �nce, k�zarmas� an�ndan ba�layarak g�ne�in batmas�na kadar ge�en zaman i�inde de farz namaz ger�ekle�mez. K�l�n�rsa, ge�erli olmaz. Yaln�z ayn� g�n�n ikindi namaz� bu s�re i�inde k�l�n�rsa ge�erli olur. Fakat bu vakitte k�lmak tahr�men mekruh olur. Bu vakitlerde farz namaz k�l�namayaca�� gibi, til�vet secdesi de yap�lamaz. Til�vet secdesinin bu vakitlerde sah�h olmamas�, an�lan secdenin s�z konusu vakitlerin girmesinden �nce ki�iye v�cib olmas� �art�na ba�l�d�r. Mesel� g�n do�madan secde �yetini i�iten ki�i, g�ne�in do�mas� an�nda secde ederse secdesi sah�h olmaz. Ama bu vakitlerin i�inde bir secde �yetini i�iten ki�i, secde etti�i takdirde secdesi sah�h olur. Mesel� g�ne�in, do�mas� esnas�nda veya zevalden az �nce, tam g��n ortas�nda bulunmas� an�nda veyahut da gurup vakti, k�zarmas� esnas�nda secde �yetini i�iten ki�i, ayn� anda secde etse, secdesi sah�h olur. Ama bu vakitlerde secde �yetinin okundu�u i�itilse bile secdeyi, namaz k�lman�n caiz oldu�u vakte ertelemek daha faziletli olur. Cenaze namaz� da bu a��dan til�vet secdesi gibidir. Bu vakitlerin girmesinden �nce cenaze haz�r bulunur da �zerine namaz k�l�nmam�� olursa, bu vakitlerin girmesi esnas�nda �zerine namaz k�lmak sah�h olmaz. Fakat bu vakitlerin giri�i esnas�nda cenaze haz�r olursa �zerine k�l�nan namaz sah�h olur. Yaln�z bu durumda cenaze namaz�n�, namaz k�lman�n caiz oldu�u vakte ertelemek mekruhtur. Bu anlat�lanlar, b�t�n farz namazlar� ilgilendirmektedir. Nafile namazlara gelince bunlar� k�lman�n yasak oldu�u vakitler hususunda mezhebler muhtelif g�r��lere sahihtirler.

Hanefiler dediler ki: Baz� vakitlerde nafile namaz k�lmak tahr�men mekruhtur:

1. Fecrin do�mas�ndan sonra ve sabah namaz�n�n farz�n� k�lmadan �nce, aradaki zaman i�inde nafile k�lmak tahr�men mekruhtur. Yaln�z ayn� g�n�n sabah namaz�n�n s�nneti bu arada k�l�nabilir. 2. Sabah�n farz�n� k�ld�ktan sonra, g�ne� do�uncaya kadar ge�en zaman i�inde nafile k�l�nmaz. Hatta farzdan �nce k�l�nmam�� ise, ayn� g�n�n sabah s�nneti bile bu zaman i�inde k�l�nmaz. ��nk� sabah�n s�nneti, vakti ge�tikten sonra art�k m�kellefin omzundan d��m�� say�l�r ve iade edilmez.

3. �kindinin farz� k�l�nd�ktan sonra, g�ne�in batmas�na kadar ge�en zaman i�inde nafile namaz k�l�namaz.

4. Hatibin hutbeye ��kmas� ve hutbeye ba�lamas�ndan sonra nafile namaz k�l�namaz. Okunan hutbe de, ister Cuma hutbesi olsun, isterse bayram, hac, nik�h, g�ne� tutulmas� veya istisk� namaz� i�in olsun, h�k�m de�i�mez.

5. Farz namaz i�in m�ezzinin ik�met etmesi esnas�nda da nafile namaz k�l�nmaz. Yaln�z cemaatin ka��rtmamas�ndan em�n olundu�u takdirde, m�ezzinin ik�meti esnas�nda ayn� g�n�n sabah namaz�n�n s�nneti k�l�nabilir.

6. Bayram namazlar�ndan �nce ve sonra nafile namaz k�l�nmaz.

7. Arafat�ta ��le ile ikindi namazlar�n�n cem-i takd�m �eklinde bir arada k�l�nmas� s�ras�nda, bu iki namaz aras�nda, ayn� g�n�n ��le s�nneti bile olsa, herhangi bir nafile k�l�nmaz.

8. Ak�amla yats� namaz�n�n M�zdelife�de cem-i teh�r �eklinde bir arada k�l�nmas� h�linde, ayn� g�n�n ak�am s�nneti de olsa, bu iki namaz aras�nda herhangi bir nafile namaz k�l�namaz.

9. Farz namazlar�n vaktinin daralmas� h�linde nafile k�l�namaz. Bu say�lan vakitlerde nafile k�l�n�rsa tahr�men mekruh olmakla birlikte ge�erli olur. Bu esnada nafile namaza ba�lanm�� ise, kesilmesi ve nafile namaz k�lman�n caiz oldu�u vakte ertelenmesi v�cib olur.

Hanbeliler dediler ki: Sebepli de olsa, �� vakitte nafile namaz k�lmak haramd�r. K�l�nsa bile ge�erli olmaz:

1. Fecrin do�mas�ndan sonra, g�ne�in do�up bir m�zrak boyu y�kselmesi an�na kadar ge�en zaman i�inde, ayn� g�n�n iki rek�atl�k sabah s�nneti d��nda hi�bir nafile namaz k�l�namaz. Ayn� g�n�n sabah s�nneti, sabah�n farz�ndan �nce k�l�nmas� h�linde sah�h olur. Farzdan sonra k�l�nmas� haramd�r. K�l�nsa da ge�erli olmaz.

2. ��leyle birlikte cem-i takd�m �eklinde k�l�nsa bile, ikindi namaz�ndan sonra, g�ne�in tam olarak batmas�na kadar ge�en zaman i�inde o g�n�n ��le s�nneti d��nda hi�bir nafile k�l�namaz. O g�n�n ��le s�nneti, ��le namaz�yla birlikte cem-i takd�m �eklinde k�l�nan ikindi namaz�ndan sonra k�l�n�rsa caiz olur.

3. G�ne�in tam tepe noktas�nda bulunmas�ndan zevale ermesine kadar ge�en zaman i�inde nafile k�l�namaz. Yaln�z bu zaman i�inde iki rek�atl�k tavaf namaz�, nafile olmas�na ra�men k�l�nabilir. �ade edilmekte olan bir namaz mesc�d i�inde cemaatle birlikte k�l�nacak olursa bu vakitte de sah�h olur. Yani k�l�nm�� olan bir namaz, yeniden cemaatle birlikte iade edildi�i takdirde nafile de olsa bu esnada k�l�nabilir. Tahiyyet��l-mescid namaz� da bu h�kme t�bidir. �mam�n, hutbe okumaya ba�lamas� ve g�ne�in g��n tam ortas�nda bulunmas� an�nda tahiyye namaz� k�lmak sah�h olur. Bu vakitlerin girmesinden �nce nafile bir namaza ba�layan bir ki�inin, namazdayken bu vakitlerin girmesi halinde ba�lad�� namaz� tamamlamas� sah�h olsa bile, haramd�r. Cenaze namaz�na gelince bunun, g�ne�in g��n tam orta yerine gelmesinden zevaline kadar ge�en zaman i�inde k�l�nmas� haramd�r. G�ne�in guruba ula�mas� ve tam olarak batmas� an�nda da cenaze namaz�na ba�lamak haram oldu�u gibi, g�ne�in do�maya ba�lamas�ndan tam olarak do�mas�na kadar ge�en zaman i�inde de k�l�nmas� haramd�r. Bir �zre dayal� oldu�u takdirde k�l�nmas� caiz olur. Aksi takdirde caiz olmaz.

��fi�ler dediler ki: Sebepsiz nafileleri a�a��da say�lan �u be� vakitte k�lmak tahr�men mekruhtur. Bu vakitlerde k�l�nsalar bile ge�erli olmazlar.

1. Sabah namaz�n�n ed� edilmesinden sonra, g�ne�in do�up y�kselmesi an�na kadar ge�en zaman i�inde nafile k�l�namaz.

2. G�ne�in do�mas� an�ndan ba�lay�p bir m�zrak boyu y�kselmesine kadar ge�en zaman� i�inde nafile k�l�namaz.

3. �kindi namaz�n�n ed� edilmesinden sonra, ikindi namaz� ��le namaz�yla birlikte ��le vaktinde cem-i takdim �eklinde k�l�nsa bile, yine ikindi namaz�ndan sonra nafile namaz k�l�namaz.

4. G�ne�in sararmas�ndan batmas�na kadar ge�en zaman i�inde de nafile namaz k�l�namaz.

5. G�ne�in, g��n tam orta noktas�nda bulunmas�ndan zevaline kadar ge�en zaman i�inde nafile k�l�namaz. Tahiyyet��l-Mescid namaz�yla abdestten sonra ve tavaftan sonra k�l�nan iki rek�atlik namaz gibi sebepli olan nafile namazlara gelince; bunlar�n an�lan vakitlerde k�l�nmalar� ker�hetsiz olarak sah�h olur. ��nk� bu namazlar�n mescide girmek, abdest almak ve tavaf etmek gibi baz� sebepleri bulunmaktad�r. �stisk� ve k�s�f namazlar� gibi kendisinden �nce mevc�d baz� sebepleri bulunan namazlara gelince bunlar� da an�lan vakitlerde k�lmak ker�hetsiz olarak sah�h olur. Z�r� istisk� namaz�, kendisinden �nce mevc�d olan k�tl�k sebepine dayanmaktad�r. K�s�f namaz� da kendisinden �nce mevc�d olan g�ne� tutulmas� sebepine dayanmaktad�r. �stihare ve tevbe namazlar� gibi, sebepleri kendilerinden sonra mevc�d olacak namazlara gelince, bunlar�n sebepleri kendilerinden sonra oldu�undan �t�r� an�lan vakitlerde k�l�nmalar� caiz olmaz. Yaln�z Mekke�de bu gibi namazlar� kerahet vakitlerinden herhangi birinde k�lmak, ker�hetsiz olarak sah�h olur. Mekke�de olsa bile kerahet vakitlerinde nafile k�lmak, evl� olan h�kme ters d��er. Cuma g�n� g�ne�in tam tepe noktas�nda bulunmas� an�nda, namaz k�lman�n haram olmayaca�� hususu da bu h�k�mden istisna edilmi�tir. Cuma g�n�, hatibin hutbe okumak i�in minbere oturmas�ndan sonra tahiyye namaz� d��ndaki b�t�n namazlar haram olur. Tahiyye namaz� ise ancak iki rek�at olursa caiz oh�r. ��nc� rek�atte kalk�ld�� takdirde tahiyye namaz�n�n t�m� bat�l olur. Cuma hutbesi d��ndaki di�er hutbelere gelince; o esnada namaz k�lmak tenz�hen mekruhtur. Cuma namaz� i�in ik�met edilirken, e�er bu namaz�n ikinci rek�a-tinin r�k�unda imama kavu�ulamayacaksa nafile namaz k�lmak haram olur. Nafile namaza ba�lanm��sa bile, bu esnada kesilmesi v�cib olur. �k�metten �nce nafileye ba�layan ki�i, namazdayken ik�met edilirse, cemaatin ka��r�lmayaca��ndan em�n olursa namaz�n� tamamlar. �ayet imam�n sel�m verip cemaatin ka��r�laca��ndan korkar ve ayn� zamanda da ba�ka bir cemaatin te�ekk�l edece�ine galip zanla karar veremezse nafile namaz� kesmesi mendub olur.

Malikiler dediler ki: Be� vakit farz namazdan ba�ka namazlar�n t�m� nafile h�km�nde olup bunlar�n yedi vakitte k�l�nmalar� haram olur. De�i�ip koku�mas�ndan korkulmayan cenaze i�in k�l�nan namazla, til�vet secdesi ve sehiv secdesi de nafile namaz�n dengi say�l�rlar. Bu namazlar� k�lman�n haram oldu�u vakitler �unlard�r:

1. G�ne�in do�maya ba�lamas�ndan, tam olarak do�mas�na kadar ge�en zaman.

2. G�ne�in batmaya ba�lamas�ndan, tam olarak batmas�na kadar ge�en zaman.

3. �ttifakla Cuma hutbesi esnas�nda, kuvvetli g�r��e g�re de bayram hutbesi esnas�nda.

4. �mam�n hutbe okumak i�in minbere ��kmas� esnas�nda.

5. Farz namazlar�n ihtiyar� veya zarur� vakitlerinin daralmas� esnas�nda.

6. Kaza namazlar�n�n hat�rlanmas� esnas�nda. Yaln�z vitir, hafif h�k�ml� oldu�undan dolay� bundan istisna edilmi�tir. Onun kazaya kald�� hat�rlansa bile o esnada nafile k�lmak haram olmaz. Bu hususta Peygamber (s.a.s.) ��yle buyurmu�lard�r:

�Bir namaz� unutan ki�i, onu hat�rlad��nda k�ls�n. Onun bundan ba�ka kefareti yoktur.� 369 Buh�r�, Mev�kit, 37; M�slim, Mes�cid, 309; �bn M�ce, Sal�t, 10.

7. G�revli imam�n namaz i�in ik�meti esnas�nda nafile k�lmak haramd�r. Bununla ilgili olarak Peygamber (s.a.s.) Efendimiz buyurmu�lard�r ki:

�Namaza ik�met edildi�inde, (art�k) farz namazdan ba�ka namaz yoktur.� 370 Tirm�zi, Mev�kit, 195; Eb� D�v�d, Talavv�, 5.

Nafile namazlarla, yukar�da belirtilen nafile dengi namazlar�n baz� vakitlerde k�l�nmalar� mekruhtur:

1. Fecrin do�mas�ndan itibaren, g�ne�in do�mas�ndan az �ncesine kadar ge�en zaman i�inde nafile k�lmak mekruhtur. Bu zaman i�inde baz� nafilelerin k�l�nmas� ise istisna kabilinden mekruh say�lmam��lard�r:

a. Sabah namaz�ndan �nce k�l�nan iki rek�atlik ra��be namaz�. Bu, sabah�n farz�ndan �nce mekruhluk s�z konusu olmaks�z�n k�hnabilir. Sabah�n farz�ndan sonra k�l�nmas�ysa mekruhtur.

b. Vird namaz�. Bu, bir kimsenin geceleri k�lmak �zere kendisine vazife edindi�i namazd�r. Bunun, fecrin do�mas�ndan sonra k�l�nmas� mekruh de�ildir. Aksine, baz� �artlar do�rultusunda fecirden sonra k�l�nmas� mendub olur:

1. Vird namaz�n� fecir namaz� ve sabah namaz�ndan �nce k�lmak. Sabah�n farz� k�l�nd�ktan sonra virdin vakti ��km�� olur. Sabah�n iki rek�atlik s�nnetini k�lmakt^.olan ki�i, vird namaz�n� k�lmad��n� hat�rlarsa, bu namaz� kesip vird namaz�n� k�lar. �ki rek�atlik s�nneti tamamlad�ktan sonra vird namaz�n� k�lmad��n� hat�rlayan ki�i, virdi k�l�p iki rek�atlik s�nneti yeniden k�lar. ��nk� daha �nce s�yledi�imiz gibi vird namaz�n�n vakti, sadece sabah�n iki rek�atl�k farz� k�l�nmakla sona erer.

2. Vird namaz�n�n ortal��n ayd�nlanmas�ndan �nce k�l�nmas� gerekir. Ortal�k ayd�nland�ktan sonra k�l�nmas� mekruhtur.

3. Ki�inin vird namaz�n� k�lmay� �det h�line getirmi� olmas�. Geceleyin nafile namaz k�lmay� �det h�line getirmemi� olan ki�inin, fecrin do�mas�ndan sonra nafile namaz k�lmas� mekruhtur.

4. Vird namaz�n�n geciktirilmesi, gecenin son k�sm�nda ve uykunun ki�iye bask�n gelmesi sebepinden dolay� olmal�d�r. �ayet tenbellikten dolay� olmu�sa virdin, fecirden sonra k�l�nmas� mekruh olur.

5. Vird namaz�n� k�lmaktan �t�r� sabah namaz�n�n farz�n� cemaatle ed� edememekten korkulmamas� gerekir. �ayet sabah namaz�n�n farz�n� cemaat ile ed� edememekten korkutursa, bir kimsenin vird namaz�n� mescidin d��nda oldu�u halde k�lmas� mekruh olur. E�er cemaat, g�revli imam�n cemaati ise ve bu ki�i de mescidin i�indeyse, bu durumda vird namaz�n� k�lmas� haram olur. Ayn� �ekilde �ef ve vitir namazlar�n� fecir do�uncaya kadar k�lamam�� olan kimsenin, sabah namaz�n� k�lmadan �nce ve fecrin do�mas�ndan sonra k�lmas� mekruh say�lmaz. Sabah namaz�n� k�lmam�� oldu�u s�rece, an�lan namazlar� k�lmas� kendisinden istenir. Ancak sabah namaz�n� geciktirip de g�ne�in do�mas�na, sadece sabah namaz�n� k�labilecek kadar zaman kalm��sa, bu durumda �ef ve vitir namazlar�n� b�rak�p yaln�zca sabah namaz�n� k�lmak �c�b eder. Cenaze namaz�yla til�vet secdesi de bu vakitte k�lm�rsa, istisna� olarak mekruh olmaz. Bu namazlar�n sabah namaz�ndan sonra da olsa ortal�k ayd�nlanmadan �nce k�l�nmalar� mekruh olmaz. Ortal�k ayd�nland�ktan sonra k�l�nmalar�ysa mekruh olur. Yaln�z, cenazenin bekletilmekten �t�r� bozula ca��ndan korkulursa, bekletilmeyip bu vakitte de namaz k�l�nabilir.

2. G�ne�in do�u�unun tamamlanmas�ndan, bir m�zrak boyu y�kselmesi an�na kadar, yani orta kar��la oniki kar�� kadar y�kselmesi zaman�na kadar nafile namaz k�lmak mekruhtur.

3. �kindi farz�n�n ed� edilmesinden itibaren, g�ne� bat�n�m�n az �ncesine kadar nafile k�lmak mekruhtur. Yaln�z cenaze namaz�yla til�vet secdesini, g�ne�in sararmas�ndan �nce k�lmak mekruh olmaz. Sararmas�ndan sonra k�lmak ise mekruhtur. Ancak, cenazenin bekletilmesi durumunda bozulaca��ndan korkulursa, bu vakitte de cenaze namaz� k�l�nabilir.

4. G�ne�in bat�m�n�n tamamlanmas�ndan ak�am namaz� farz�n�n k�l�nmas�na kadar ge�en zaman i�inde de nafile k�l�namaz.

5. Namazgahta k�l�nd�� takdirde bayram namaz�ndan �nce ve sonra nafile k�l�namaz. Kastedilerek bu vakitlerde �zellikle k�l�nd�klar� takdirde, haram veya mekruh olurlar. Bu nafileler nezredilmi� veya daha �nce ba�lan�p da bozulan nafilelerin kazas� olsalar bile, yine ayn� yasa��n kapsam�na girerler. Fakat nafile kastedilmeyerek k�l�nacak olursa, mesel� nafile namaz k�lman�n yasak oldu�u bir vakitte farz namaz k�lmaya ba�lam�� olan ki�i, bu namaz esnas�nda birinci rek�ati k�ld�ktan sonra �zerinde kaz�ya kalm�� namaz bulundu�unu hat�rlarsa, k�ld�� birinci rek�ate bir rek�at daha ekledikten sonra sel�m verir. K�ld�� bu namaz nafile olmas�na ra�men mekruh olmaz. Bir ki�i, nafile namaz�n yasakland�� bir vakitte nafile i�in iftitah tekbirini al�p namaza girmi� olursa, bu durumda haram bir vakitte bulundu�u i�in namaz� kesmesi v�cib olur. Yaln�z imam�n hutbe okumas� esnas�nda mescide girip de unuttu�undan veya bilmedi�inden �t�r� nafile namaza ba�layan ki�inin bu namaz�n� kesmesi gerekmez. Nafileye ba�lad�ktan sonra hatib, hutbe okumak i�in minbere ��karsa; bu durumda bir rek�at k�l�nmam�� olsa bile, namaz� tamamlamak v�cib olur. E�er mekruh bir vakitteyse kesmesi mendub olur ve bu kesmesi nedeniyle de k�lmakta oldu�u nafileyi daha sonra kaza etmesi gerekmez. 371 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 518-524.

Vakti Ge�en Veya Ba�lad�ktan Sonra Bozulan Nafile Namazlar�n Kaza Edilmesi

Nafile namazlar, vakitleri ge�tikten sonra kaza edilmezler. Yaln�z sabah namaz�n�n iki rek�atl�k s�nneti bundan istisna edilmi� olup g�ne�in do�mas�ndan sonra, nafile namaz k�lman�n hel�l oldu�u vakitten itibaren zeval vaktine kadar kaza edilebilir. Hanef�lerle M�lik�ler bu g�r��tedirler. ��fi�lerle Hanbel�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

�afiiler dediler ki: Farzlara ba�l� nafilelerle ku�luk ve bayram namazlar� gibi vakitli nafileleri kaza etmek mendub olur. Vakitsiz nafilelere gelince bunlar, k�s�f namaz� gibi sebepli nafileler de olsalar, mutlak nafileler gibi sebepsiz de olsalar kaza edilmezler.

Hanbeliler dediler ki: Farzlara ba�l� s�nnetlerle vitir d��ndaki nafilelerin hi�biri kaza edilmezler. Bir ki�i nafile namaza ba�lay�p da sonra bu namaz� bozarsa kaza etmesi gerekmez. ��nk� nafile, ba�lamaktan �t�r� k�l�nmas� zorunlu bir namaz h�line gelmez. ��fi�lerle Hanbel�ler bu g�r��te ittif�k etmi�lerdir. M�lik�lerle Hanef�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Ki�iden istenilen, ba�lad�� bir nafilenin bozulmas�ndan sonra, bu namaz� kaza etmesidir. Bir kimse, iki rek�at nafile k�lmaya niyet ettikten veya rek�at say�s�n� belirlemeksizin nafile k�lmaya niyet ettikten sonra, namazdayken herhangi bir sebeple namaz�n� bozarsa, bu namaz�n� iki rek�at olarak kaza etmesi gerekir. D�rt rek�at olarak k�lmaya niyet etti�i nafileyi bozan ki�i ise, bil�here bunu iki rek�at olarak kaza etmelidir. Sah�h olan g�r�� budur. Kendisinden istenildi�ini sanarak nafileye ba�layan ki�i, namaz esnas�ndayken bunun kendisinden istenilmedi�ini anlay�p da namaz�n� bozarsa, kaza etmesi gerekmez.

Malikiler dediler ki: Ba�lad�� nafile namaz� bozan ki�inin, bu namaz� kaza etmesi v�cibtir. �ki rek�at olarak veya rek�at say�s�n� belirtmeksizin niyet ederek nafileye ba�layan ki�i, k�lmakta oldu�u namaz�n� bozarsa, bunu iki rek�at olarak kaza etmesi gerekir. Ama d�rt rek�at olarak niyet edip nafile namaza ba�layan ki�i, bu namaz�n� ��nc� rek�atin r�k�undan ba��n� mutmain ve mutedil olarak kald�r�p da r�k�u tamamlamadan bozarsa bunu iki rek�at olarak kaza etmesi gerekir. ��nc� rek�atin r�k�undan ba��n� mutmain ve mutedil olarak kald�r�p da ��nc� rek�ati tamamlarsa, bu durumda namaz� d�rt rek�at olarak kaza etmesi v�cib olur. 372 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 524-525.

Nafileyi Evde Veya Mescidde K�lmak

Nafile namaz� evde k�lmak daha faziletlidir. Zira bunu te�vik sadedinde Ras�lullah (s.a.s.) ��yle buyurmu�tur:

�Ey insanlar! Namaz� evinizde k�l�n. Z�r� ki�inin en faziletli namaz�, evinde k�ld�� namazd�r. Ancak farz namazlar bundan m�stesnad�r.� 373 Buh�r�, Edeb, 75; Ezan, 81; M�slim, M�s�fir�n, 213; D�rim�, Sal�t, 96.

Teravih gibi cemaatle k�l�nmas� me�ru olan nafileler, bu h�k�mden istisna edilmi� olup bunlar�n mescidde k�l�nmalar� daha faziletli olur. Nitekim bu husus teravih bahsinde de daha �nce detayl� olarak anlat�lm��t�r. 374 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 525-526.

Binek �zerinde Nafile K�l�nmas�

�z�rs�z olarak dahi binek �zerinde nafile namaz k�lmak caizdir. Mezheblerin buna ili�kin detayl� g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

�afiiler dediler ki: Misafirin (yolcunun) gitmekte oldu�u y�ne do�ru binek �zerinde nafile namaz k�lmas� caizdir. Bu y�nden ba�kas�na y�nelerek k�lmas� caiz olmaz. Ancak bu y�nden k�bleye d�nmesi caiz olur. Gitmekte oldu�u sefer y�n�ne do�ru namaz k�lmakta olan ki�i, k�ble d��ndaki bir tarafa y�neldi�i takdirde namaz� bozulur. Yaln�z sefer y�n� de�i�ti�i takdirde, de�i�en y�ne do�ru y�nelmesi caiz olur. Sefer i�in sapt�� yolun mesafesi, namaz� k�saltmaya ruhsat verecek k�saltma seferi olmasa bile, yine caiz olur. Binek �zerinde nafile k�lan ki�i, �ok zor olmad�� takdirde namaz�n� tam r�k� ve secde ile k�lar. Me�akkatli oldu�u takdirde r�k� ve secdeyi i�aretle yerine getirir. Yaln�z secde i�in yapt�� m�, m�mk�n oldu�u takdirde r�k�unkinden daha e�imli olmal�d�r. Kolay olmad�� takdirde yapabildi�i kadar�yla yetinmelidir. Me�akkatli olmazsa k�bleye y�nelmek de v�cibt�r. Namaz�n t�m�nde k�bleye y�nelmek zor olursa, sadece ba�lang��ta k�bleye y�nelmek v�cib olur. Namaz�n ba�lang�c�nda da k�bleye y�nelmek zor olursa, �u alt� �art�n tahakkuku ile k�bleye y�nelme zorunlulu�u da d��er:

1. Gidilmekte olan sefer, mubah maksatl� olmal�d�r.

2. Cuma �a�r�s�n�n i�itilemeyece�i bir yere sefer kasdedilmelidir.

3. Sefer, ticaret gibi �er�� bir maksada dayal� olmal�d�r.

4. Namaz� k�l�p tamamlay�ncaya kadar sefer h�li devam etmelidir. Namaz� k�larken sefere son veren ki�inin bu durumda k�bleye y�nelmesi gerekli olur.

5. Binek �zerinde nafile k�lmakta olan ki�inin seyir h�li devam etmelidir. �stirahat i�in namaz esnas�nda y�r�meye ara verip duran ve binekten inen ki�inin y�r�medi�i s�rece k�bleye y�nelmesi zorunludur.

6. Gereksiz yere ko�up s��rama gibi, mazeretsiz, amel-i kes�rin namaz esnas�nda yap�lmamas� zorunludur. Ama namaz k�larken bir ihtiya�tan �t�r� misafirin ko�up s��ramas�n�n namaza zarar� olmaz. Binek �zerinde namaz k�l�nan yerin temiz olmas� da gereklidir. Ama bindi�i hayvan, idrar�n� yapar veya a�z� kanar veya �slak bir necasete basarsa, yular� da elinde ise namaz� bozulur. Elinde de�ilse bozulmaz. Hayvan�n bast�� necaset kuruysa ve basar basmaz da aya��n� kald�r�rsa namaz� sah�h olur. Aksi takdirde sah�h olmaz. Bindi�i hayvan� necasete bast�ran ki�inin namaz� mutlak olarak bozulur. Yolcunun, y�r�yerek de olsa nafile k�lmas� caizdir. Gitmekte oldu�u yol �amurlu de�ilse, r�k� ve secdeyi tam olarak yapmas�; r�k� ve secdede iftitah tekbiri esnas�nda ve iki secde aras�ndan otururken k�bleye y�nelmesi v�cibtir. Sadece k�yamda, r�k�dan kalk�p do�rulmada, te�ehh�d ve sel�m esnas�nda y�r�yebilir. Karl�, �amurlu ve ya� bir yolda y�r�yen ki�i, nafile k�larken r�k� ve secdeyi im� ile yerine getirebilir. Yaln�z, r�k� ve secde h�linde k�bleye y�nelmesi gereklidir. Nafile namaz k�larken y�r�yen ki�i, kas�tl� olarak necasete basarsa namaz� mutlak olarak bozulur. Sehven basarsa, bast�� necaset kuru olur ve aya��n� da derhal �zerinden kald�r�rsa namaz� sah�h olur. Aksi takdirde bat�l olur.

Malikiler dediler ki: Namaz� k�saltman�n caiz oldu�u bir seferde, vitir namaz� dahi olsa, b�t�n nafileleri binek �zerinde k�lmak caizdir. Yaln�z, binek �zerindeki ki�inin m�tad bir bini�le binmi� olmas� �artt�r. Binek �zerinde k�labilmek i�in de sefer h�k�mlerinin ba�lad�� yere gelinmi� olmas�, ihtiyat a��s�ndan gereklidir. Sonra ki�i, e�er taht�revan ve binek �zerine konulan oturmaya ve namaz k�lmaya elveri�li bir �eyin �zerindeyse veya bunlara benzer r�k� ve secdenin normal olarak yap�labilece�i bir �eyin �zerindeyse; dilerse oturarak, dilerse ayakta k�larak r�k� ve secdeyi de normal �ekilde ed� eder. Bu durumda im� ile r�k� ve secde yapmas� caiz olmaz. Sefer y�n�ne y�nelerek namaz k�lmak, k�bleye y�nelme yerine ge�erli olur. E�ek ve benzeri bir bine�e binen ki�i, r�k� ve secdeyi im� ile yerine getirir. Yaln�z im�s�n�, e�erin �zerine do�ru de�il de, yere do�ru yapmal�d�r. Ayr�ca aln�ndaki sar�� da ��zmelidir. �m� etti�i yerin temiz olmas� �art de�ildir. �m� yaparken k�bleye y�nelmek v�cib olmay�p sefer y�n�ne y�nelmek yeterli olur. Kas�tl� olarak sefer y�n�nden sapma h�linde, e�er bir zaruret s�zkonusu de�ilse namaz bozulur. Fakat sefer y�n�nden sapt�� y�n k�ble ise namaz sah�h olur. ��nk� as�l olan k�bleye y�nelmektir. An�lan misafirin, namaza ba�larken k�bleye y�nelmesi mendubtur. Y�nelmesi m�mk�n olsa bile v�cib de�ildir. Y�r�yen veya namaz� k�saltman�n ruhsat olarak tan�nmad�� bir seferde bulunan ki�i, seferinin k�sa veya mubah maksatl� olmamas� nedeniyle namaz�n� k�saltamaz. Bine�e normal bini�le binmeyen, mesel� ters binen ki�inin, binek �zerinde k�bleye y�nelmedik�e, r�k�u ve secdeyi de asl� �ekliyle ed� etmedik�e k�ld�� namaz sah�h olmaz. Binek �zerinde nafile k�lmakta olan ki�inin hayvan� k�rba�lamak, aya��n� oynatmak, eliyle yular�n� tutmak gibi, yapmas� zorunlu i�leri yapmas� caizdir. Yaln�z bunlar� yaparken konu�mamas�, sa�a sola bakmamas� gerekir. Binek �zerinde nafileye ba�layan, sonra da duran ki�i, e�er seferi kesip ikamete niyet ederse, sefer h�km� kalmad��ndan yere inmesi ve namaz�n�n geri kalan k�sm�n� yerde tamamlay�p r�k� ile secdeyi de asl� �ekliyle ed� etmesi gerekir. Yoksa k�raati hafif yaparak namaz� bine�in s�rt�nda tamamlar. Nezredilmi� nafile bir namaz da olsa, farzlar�n binek s�rt�nda k�l�nmas�na gelince, bunlar sah�h olmaz. Yaln�z, bine�in �zerinde oturmaya ve hareket etmeye m�sait bir �ey bulunursa, bunun �zerinde farz namaz� k�lmak k�bleye y�nelmek, r�k� ve secdeyi asl� �ekliyle yerine getirmek ve k�yamda durmak �art�yla sah�h olur. E�ek ve benzeri binekler �zerinde zaruret olmad�k�a farz namaz k�lmak sah�h olmaz. Nitekim bu husus, farz namazlar i�in k�bleye y�nelme bahsinde de anlat�lm��t�r.

Hanefiler dediler ki: Bine�i hangi tarafa y�nelirse y�nelsin, ki�inin binek �zerinde namaz k�lmas� mendubtur. Bindi�i hayvan�n gitti�i y�nden ba�ka tarafa do�ru namaz k�lan ki�inin, zaruret olmamas� h�linde namaz� sah�h olmaz. Binek �zerinde nafile k�labilmek ��in sefer hali �art de�ildir. Muk�m kimseler de herhangi bir �z�rleri olmaks�z�n dah� misafirin sefere ��karken �ehir d��ndaki namaz� k�saltmaya ba�lad�� yeri ge�ince nafile namazlar�m binek �zerinde k�labilirler. Bu durumda en uygun olan da, r�k� ve secdeyi im� ile yapmakt�r. ��nk� binek �zerinde namaz k�lmak, im� ile me�ru k�l�nm��t�r. E�er �zerine veya hayvan�n s�rt� �zerine konmu� bir �eyin �st�ne secde edilirse bu secdenin im�s�, r�k�unkinden daha e�imli olursa bu durumda secde, im� ile muteber olur. Namaz ba�lang�c�nda k�bleye y�nelmek �art de�ildir. ��nk� binek, Kabe y�n�nden ba�ka tarafa y�neldi�i takdirde namaz� a��p ba�ka tarafa do�ru k�lmak da caiz olur. Bu, me�akkat olmamas� h�linde m�stehabt�r. Hayvan� y�r�mesi i�in az bir amelle te�vik etmek de caizdir. Yine bunun gibi, namaz� binek �zerinde ba�latt�ktan sonra, az amel ile binekten inip geri kalan k�sm�n� yerde tamamlamak da caizdir. Namaza yerdeyken ba�lad�ktan sonra geri kalan k�sm�n� bine�in �zerinde tamamlamak caiz olmaz. �ehir d��nda namaza ba�layan kimse, �ehre girdikten sonra namaz�n� bine�in �zerinde tamamlayabilir. Farz, v�cib, sabah�n iki rek�athk s�nneti gibi namazlara gelince, bir zaruret olmad�k�a bunlar� binek �zerinde k�lmak caiz olmaz. Mesel� h�rs�zdan veya canavardan korkan ki�i, bine�inden indi�i takdirde kendi �ahs�na veya elbisesine veyahut da bine�ine zarar gelmesinden korkarsa, namaz�n� binek �zerinde k�labilir. Nitekim bu husus, istikb�l-i k�ble bahsinde de anlat�lm��t�r. �zerinde fazla miktarda da olsa necaset bulunan hayvan �zerinde namaz k�lmak sah�h olur. Eyer ve �zengiler �zerinde necaset bulunursa, sah�h olan g�r��e g�re namaz�n s�hhatine m�ni olmaz. Y�r�yen ki�inin, y�r�yerek nafile namaz k�lmas� caiz de�ildir. Bu durumdaki bir ki�i, nafile namaz k�lmak istedi�i zaman durmal� ve namaz�n� tam olarak ed� etmelidir.

Hanbeliler dediler ki: Misafirin seferi, mubah maksatl� olup belirli bir y�ne do�ru oldu�unda, bu seferi ister namaz�n k�salt�labilece�i bir sefer olsun, isterse olmas�n, bine�in s�rt�nda nafile k�lmas� veya yolda y�r�rken nafile k�lmas� caizdir. Binek �zerindeki ki�inin nafile k�larken r�k� ve secdeyi yapmas�, k�bleye y�nelmesi me�akkatsiz m�mk�n oldu�u takdirde b�t�n namazlarda v�cib olur. E�er me�akkat do�arsa v�cib olmaz. K�bleye y�nelmek zor oldu�u takdirde, namaz�n� kendi sefer y�n�ne do�ru k�lar. R�k� veya secdeden biri zor oldu�u takdirde bunlardan biri i�in im� yapar. M�mk�n oldu�u takdirde secde i�in yapt�� im�n�n, r�k� i�in yapt�� m�dan daha e�imli olmas� gerekir. Y�r�yen ki�inin namaz�n� k�bleye y�nelerek ba�latmas� gerekir. Ayr�ca r�k� ve secdeyi k�bleye y�nelerek yerde yapmas� ic�b eder. Namaz�n�n geri kalan k�sm�m da sefer y�n�ne do�ru y�r�yerek tamamlar. Bine�i y�r�mekte olan ki�inin, binek �zerinde nafile k�lmas� h�linde, bine�in y�n� sefer y�n�ne do�ru oldu�u halde bil�hare ba�ka tarafa sapsa veya kendisi sapt�rsa, sapt�� taraf k�ble ciheti ise namaz sah�h olur. K�bleden ba�ka tarafa sap-m��sa ve bir mazeret de s�zkonusu de�ilse namaz� bozulur. E�er bir mazeret olur da sapma s�resi �rfe g�re uzun s�rerse namaz� yine bozulur. Aksi takdirde bozulmaz. Bine�e binmi� vaziyette nafile k�lan ki�inin alt�ndaki semerin temiz olmas� �artt�r. Ama bine�in bizzat kendisinin temiz olmas� �art de�ildir. Sefere ��k�p da belli bir y�ne y�nelmeyen veya haram, ya da mekruh maksatl� bir sefere ��kan ki�inin k�bleye y�nelmesi ve benzeri namaz i�in l�z�m olan �artlar� muhakkak surette yerine getirmesi zorunlu olur. 375 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 526-529.

CUMA�NIN BAH�SLER�

Cuma�n�n H�km� Ve Delili

Cuma namaz� ileride a��klanacak olan �artlar� ta��yan kimselere farz olup iki rek�at olarak k�l�n�r. Buna ili�kin olarak Hz. �mer (r.a.) in ��yle dedi�i rivayet edilmi�tir: �Peygamberinizin ifadesiyle Cuma namaz�, eksiltmeksizin tam olarak iki rek�attir.� Bunu, Ahmed �bn Hanbel ile Nes�� ve �bn M�ce, hasen bir senedle rivayet etmi�lerdir. Cuma namaz�, g�c� yeten ve gerekli �artlar� ta��yan her m�kellefe farz-� aynd�r. ��le namaz�n�n bedeli de�ildir. Yaln�z, Cumaya yeti�meyen ki�iye, d�rt rek�atl�k ��le namaz�n�n farz�n� k�lmak mecburiyet haline gelir. Cuman�n farz olu�u Kitab, S�nnet ve �cm� ile sabittir. Kitabtaki delil Y�ce Allah��n �u buyru�udur:

All�h Subh�nehu ve Te�l�, ��yle buyurmaktad�r:

�Ey im�n edenler! Cuma g�n� namaz i�in �a��r�ld��n�zda, durmaks�z�n Allah��n zikrine ko�un ve al�� veri�i b�rak�n� 376 Cuma: 62/9.

S�nnetten delil de Peygamber (s.a.s.) Efendimizin �u kutlu s�z�d�r:

�Muhakkak istedim ki: Bir adama emredeyim de insanlara namaz k�ld�rs�n. Sonra da, Cumadan geri duran erkeklerin evlerini yakay�m.� Bu had�si M�slim rivayet etmi�tir. Cuma namaz�n�n farz-� ayn oldu�u hususunda icm� edilmi�tir. 377 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 530.

Namaz Cuma Namaz�n�n Vakti

Cuma namaz�n�n vakti, ��le namaz�n�n vaktidir ve dolay�s�yla g�ne�in zevali an�ndan itibaren ba�lay�p her �eyin g�lgesinin, zeval pay�na ek olarak, kendi misline ula�mas�na kadar devam eder. Bu vakitten �nce ve sonra Cuman�n sahih olmayaca�� hususunda Hanef�lerle ��fi�ler g�r�� birli�i etmi�lerdir. M�lik�lerle Hanbel�ler buna muhaliftirler.

Hanbeliler dediler ki: Cuma namaz�n�n vakti, g�ne�in bir m�zrak boyu y�kselmesinden itibaren ba�lar ve her�eyin g�lgesinin zeval pay�na ek olarak kendi reisline ula�mas�na kadar devam eder. Zevalden �nceki vakti cevaz vakti oldu�undan dolay�, zevalden �nce k�l�nmas� caizdir. Zevalden sonra k�l�nmas� ise, bu vakit v�c�b vakti oldu�undan dolay� v�cibtir. Zev��den sonra k�lmak, zevalden �nce k�lmaktan daha faziletlidir.

Malikiler dediler ki: Cuma namaz�n�n vakti, g�ne�in zevalinden batmas�na kadard�r. Yani son vakti, hutbeyi okuyup namaz� tam olarak k�ld�ktan sonra, g�ne�in batmas� vaktidir. G�ne�in batmas�na sadece hutbeyi okuyup bir rek�at namaz k�lacak kadar bir s�re kalm��sa, Cumaya ba�lanmay�p ��le namaz� k�l�n�r. Zaten bu durumda Cuma namaz�na ba�lansa da sah�h olmaz. Cuma namaz� k�l�nd�� s�rada vakit ��kacak olursa, mezheblerin bu durumda h�km�n ne olaca��na ili�kin muhtelif g�r��leri vard�r.

Hanefiler dediler ki: Cuma namaz� tamamlanmadan �nce vakit ��karsa, �art� ka��r�ld��ndan dolay� namaz da bat�l olur. K�dede te�ehh�d miktar� oturulmu� olsa bile, vakit ��kt��nda namaz bat�l olur.

�afiiler dediler ki: Cuma k�lacak kadar vakit varken Cumaya ba�lan�r, fakat namaz uzat�l�r ve bu esnada vakit de ��karsa, k�l�nmakta olan namaz bat�l olmay�p d�rt rek�ate tamamlanarak ��le yerine k�l�nm�� olur. Bunu yaparken de ��le namaz�na niyet edilmez. Eklenen k�s�mda imam, k�raati sessiz yapar. Ekleme yapmadan namaz� kesmek ve ��le namaz�n� ba�tan k�lmak haram olur. Ama vakit darald�� halde Cuman�n k�l�nabilece�ini zannederek namaza ba�lan�p da namazdayken vakit ��karsa, k�l�nan namaz bat�l olup ��le namaz�na d�n��medi�inden, d�rt rek�ate tamamlanmaz.

Hanbeliler dediler ki: Cemaat vaktin sonunda Cumaya ba�lar da namazdayken vakit ��karsa, namazlar�n� Cuma namaz� olarak tamamlam�� olurlar.

Malikiler dediler ki: Tam olarak k�l�nabilece�ine inanarak (vaktin sonunda) Cuma namaz�na ba�lan�r da namazdayken g�ne� batarsa, e�er birinci rek�at iki secdesiyle birlikte k�l�nm��sa, namaz Cuma namaz� olarak tamamlanm�� olur. Aksi takdirde ��le namaz� olarak tamamlanm�� say�l�r. Cuma namaz�n�n vaktiyle ilgili delil, biri Buh�r�nin Sah�h�inde Enes (r.a.) den rivayet edilen ve di�eri de M�slim�in Seleme �bn Ekv�dan nakletmi� oldu�u �u iki had�s-i �eriftir:

�Ras�lullah (s.a.s.) g�ne�in zevale meyletmesi zaman�nda Cuma namaz�n� k�lard�.� 378 Buh�r�, Cum'a, 16; Eb� D�v�d, Sal�t, 216.

�Ras�lullah (s.a.s.) ile g�ne�in zevale ermesi esnas�nda Cumay� k�lar, sonra da d�n�p (serinlemek) i�in g�lge yerleri ara�t�r�rd�k.� 379 Buh�r�, Cum'a, 16; Muvatta, Vuk�t, 7. Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 531-532.

Al��-Veri�in Haram Olup Cumaya Ko�man�n V�cib Oldu�u Zaman Ve �kinci Ez�n

Cuma namaz�n� k�lmakla y�k�ml� olan kimselerin, hatibin minbere ��kt�� esnada okunan ezan ile �a�r� yap�ld��nda ali�-veri�i b�rak�p Cumaya ko�malar� gerekir. ��nk� bu esnada al��-veri� art�k haram olur. Bu hususta Y�ce Allah ��yle buyurmaktad�r:

All�h Subh�nehu ve Te�l�, ��yle buyurmaktad�r:

�Ey im�n edenler! Cuma g�n� namaz i�in �a�r� yap�ld��nda durmaks�z�n Allah�� zikretmeye ko�un ve al��-veri�i b�rak�n.� 380 Cuma: 62/9.

Y�ce Allah bu �yette, �a�r� esnas�nda Cuma namaz�na ko�mam�z� emretmi�tir. Asr-� Saadette hutbe �ncesi ezandan ba�ka bir �a�r� yoktu. Peygamber (s.a.s.) Efendimiz, hutbe i�in minbere ��kt�klar�nda m�ezzin, kar��s�nda durup ezan okurdu. Bu haberi Buh�r�, Eb� D�v�d, Nes�� ve Tirm�z� rivayet etmi�tir. Hz. Osman (r.a.), halk�n �o�almas�, cemaatin fazlala�mas� dolay�s�yla, o zamanlar hutbe ezan�ndan �nce bir ezan daha okunmas�n� emretti. Bu ezanla ilgili olarak Saib �bn Yezid�in ��yle dedi�i rivayet edilmektedir:

�Peygamber (s.a.s.), Hz. Eb� Bekir ve Hz. �mer devirlerinde Cuma �a�r�s�, hatibin minbere oturmas� esnas�nda yap�l�rd�. Hz. Osman devrinde insanlar �o�al�nca, minare �zerinde ayr�ca bir ezan daha okunmaya ba�land�. (Bir rivayette �ayr�ca ��nc� bir ezan daha okunmaya ba�land��). 381 Buh�r�, Cum'a, 21.

�k�met de bir ezan say�ld��ndan, hatibin kar��s�nda okunan ezanla birlikte minarede okunan ezan ��nc� ezan olmaktad�r. Bu ezan�n da me�ru h�viyete s�hib bir ezan oldu�u ��phesizdir. Z�r� bundan maksat, namaz vaktinin geldi�ini haber vermektir. M�sl�manlar�n Hz. Osman (r.a.) devrinde �o�almalar� nedeniyle onlara b�yle bir �a�r� yapmak zorunlu h�le geldi. Efendimiz Osman (r.a.), dinin kurallar�n� bilen ve onlar� Ras�lullah (s.a.s.) tan nakleden m�ctehid sahabelerin �nde gelenlerindendir. Hatibin huzurunda okunan ezan�n duyulmas�yla m�kellefin Cuma namaz�na ko�mas�n�n v�cib oldu�u ve �yet-i ker�meden de bu m�n�n�n anla��ld�� hususunda �� mezheb imam� g�r�� birli�i etmi�lerdir.

Hanef�ler buna muhalefet ederek demi�lerdir ki: G�ne�in zevalinden hemen sonra okunan ezan�n duyulmas� esnas�nda m�kellefin Cumaya ko�mas� v�cibtir. Zaman�m�zda, Cuma g�nleri namaz i�in minareden okunan ezanla birlikte Cumaya ko�mak v�cib olmaktad�r. Z�r� bu ezan me�ru bir �a�r�d�r. �yet-i ker�me genel bir m�n� ifade etmekte ve hu-s�sen hatip huzurunda okunan ezan� kasdetmemektedir. Nitekim di�er �� mezheb imam� da bu g�r��tedirler. Cuma ezam okunurken her ne kadar sah�h olsa bile, al��-veri�in haram oldu�u hususunda Hanef�lerle ��fi�ler g�r�� birli�i etmi�lerdir. Yaln�z ��fi�ler, Cuma ez�n�yla, hatibin huzurunda okunan ezan� kasdetmi�lerdir. Hanef�ler ise al��veri�in, Cuma i�in minarede ezan okunmas�ndan itibaren namaz�n tamamlanmas�na kadar haram oldu�unu s�ylemi�lerdir. M�lik�lerle Hanbel�lerin buna ili�kin g�r��leri a�a��ya al�nm��t�r.

Hanbeliler dediler ki: Cuma ezan� okunurken yap�lan al��-veri� otomatikman ge�ersiz olur.

Malikiler dediler ki: Ezan vakti yap�lan al��-veri�, f�sid oldu�undan feshedilir. Yaln�z, sat�lan e�yada bir de�i�iklik meydana gelirse; mesel�, sat�lan �ey bir hayvan olur da kesilip eti yenilirse veya sat�lan e�yan�n fiyat� d��p-y�kselerek piyasas� de�i�irse yap�lan al��-veri� f�sid olmaktan ��kar. Bu e�yan�n al�� fiyat� �zerinden de�il de teslim al�nd�� g�nk� de�er �zerinden paras� �denir. Bu anlat�lanlar, Cuma namaz�n� k�lmakla y�k�ml� olanlar� ilgilendirmektedir. Cuma namaz�yla y�k�ml� olmayanlar�n ezan okundu�unda namaza ko�malar� v�cib de�ildir. Dolay�s�yla bu gibi kimselerin al��-veri� yapmalar� da haram olmaz. Al��-veri�i yapanlardan biri Cuma namaz�yla y�k�ml� olur, di�eri olmazsa; ah�-veri� her ikisi i�in de haram olur. Z�r� bu durumda y�k�ml� olmayan ki�i, y�k�ml� olan ki�inin g�nah i�lemesine yard�mc� olmu�tur. �nceki ihtil�ftan �t�r�, mezk�r ezandan �nce al��-veri�in haram olmad�� ve bu esnada namaza ko�man�n da v�cib olmad�� anla��lm�� bulunmaktad�r. Ama evi mescide uzak olan bir ki�inin, Cuman�n farz�na yeti�ecek �ekilde acele edip namaza ko�mas� v�cibtir. 382 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 532-534.

Cuma Namaz�n�n �artlar�

��le namaz� ve �Namaz�n �artlar�� b�l�m�nde anlat�lan �artlar Cuma namaz� i�in de gereklidir. Cuma namaz�nda, bunlara ek baz� �artlar daha gereklidir. Bu �artlar� her mezhebe g�re ayr� ayr� anlatacak, daha sonra da bunlar�n ittifakl� ve ihtilafl� olanlar�n� belirtmeye �al��aca��z.

Hanefiler dediler ki: Namaz�n �artlar�n�n yams�ra, Cuma namaz� i�in ek olan �artlar, v�c�b ve s�hhat �artlar� olmak �zere iki k�sma ayr�lmaktad�r. V�c�b �artlar� alt� tanedir:

1. Erkek olmak: Cuma namaz� kad�n i�in gerekli de�ildir. Ama Cuma namaz�na haz�r olup da k�larsa, namaz� sah�h olur ve ��le namaz� yerine ge�er.

2. �zg�rl�k: Boynunda k�lelik ba�� bulunan ki�iye Cuma namaz� gerekli de�ildir. Ama cemaate haz�r olup da k�larsa Cumas� sah�h olur.

3. Sa�l�kl� olmak: Y�r�yerek Cumaya gitmekle sa�l�k a��s�ndan zarar g�recek olan ki�iye Cuma gerekli de�ildir. Y�r�yerek mescide gitmekten aciz olan (hasta) kimseden Cuma namaz�n� k�lma y�k�ml�l�� d��er. Kendisini ta��yacak biri bulunsa bile gitmek zorunda de�ildir. Hanef�lerin bu g�r��te ittifaklar� vard�r, tmam �zam�a g�re bir kimsenin kendi ba��na mescide gidebilme g�c� yoksa �cretli veya mecc�n� bir yard�mc� bulsa bile, Cuma k�lma y�k�ml�l�� d��er. Fakat Ebu Y�suf ile Muhammed�e g�re, g�rmeyen bir kimse �cretli veya mecc�n� bir g�d�c�n�n yard�m�yla mescide gidebilirse Cuma namaz�na gitmesi ic�b eder. �u halde am� kimseler bu iki g�r��ten birini terc�h edebilirler, fakat ihtiyatl� davranma a��s�ndan �m�meyn�in g�r��n� tercih etmek daha uygun olur. �u da var ki; Cuma namaz�n� k�lmas� h�linde, Cuma namaz�n�n sah�h olaca�� hususunda ittifak vard�r.

4. Cuma namaz� k�l�nan bir yerde veya buraya biti�ik bir yerde ik�met etmek: Cuma namaz� k�lman yerden uzakta olan bir kimsenin Cuma namaz� k�lmas� �art de�ildir. Bu uzakl�k, bir fersah ile takdir edilmi�tir. Bir fersah, �� mil eder. Bir mil ise alt� bin zira (5040 metre) d�r. Fetva i�in muhtar olari g�r�� de budur. Baz�lar� da bu uzakl�� d�rty�z zira olarak takdir etmi�lerdir ki, buna bir �gulve� denir. Bundan da anla��l�yor ki; Cuma namaz�, bir yerde onbe� g�n ik�met etmeye niyetlenmeyen misafire farz olmamaktad�r.

5. Ak�ll� olmak: Deli ve deli durumunda olanlar�n Cuma namaz� k�lmalar� �art de�ildir.

6. Bali� olmak: Bul��a ermemi� �ocu�a da Cuma namaz� �art de�ildir. �unu da s�yliyelim ki; ak�l ve bul��un, namaz�n �artlar�ndan olmas� gibi Cuma i�in de �art olarak say�lmas� kimseyi �a��rtmamal�d�r. ��nk� Hanef�ler me�hur kitaplar�nda namaz�n �artlar�n� v�c�b ve s�hhat �artlar� olarak saymakla yetinmi�lerdir. Yoksa bul��un, ayn� �ekilde sa�l�k ve iktidar�n namaz�n v�c�b �artlar�ndan oldu�u hususunda hi� kimsenin ��phesi yoktur. Hastal�k ve benzeri nedenlerden �t�r� �ciz olan ki�iye Cuma namaz� farz de�ildir. Ak�l ve bul��u, namaz�n �artlar� b�l�m�nde saymakla yetinerek Cuman�n �artlar� aras�nda saymayan ki�iler, bir bak�ma normal davranm�� kabul edilirler. Cuma namaz�n�n s�hhat �artlar�na gelince, bunlar da yedi tanedir:

1. �ehirde ik�met etmek: K�yde ik�met edene Cuma namaz� farz de�ildir. Hz. Ali (r.a.), bu hususta ��yle demi�tir: �Cuma namaz�, te�rik tekbiri, Ramazan ve Kurban Bayram� namazlar� ancak toplu bir yerle�im b�lgesi (m�s�r), ya da b�y�k bir �ehirde ed� edilirler.� �ehirle k�y aras�ndaki farka gelince; �ehir, i�indeki en b�y�k mescidin, Cuma ile y�k�ml� olan insanlar�n i�ine s��mad�� yerdir. Bu insanlar mesc�dde bilfiil haz�r bulunmasalar bile, h�k�m ayn�d�r. Hanef� f�k�h��la-r�n�n �o�u bu do�rultuda fetva vermi�lerdir. Buna g�re te�kil�tl� yerle�im b�lgesinin (m�sr �lkesinin) mescidi olup da Cuma namaz� k�l�nan her taraf�nda Cuma namaz� sahih olmaktad�r. Z�r� hi�bir te�kil�tl� yerle�im b�lgesi (m�sr)�ne ba�l� k�y yoktur ki, o k�y�n en b�y�k mescidi, i�indeki Cuma namaz�yla y�k�ml� kimselerin t�m�n� i�ine almas�n. Farzedelim ki, bu b�lgenin herhangi bir taraf�nda k��k bir k�y bulunsun. Buna n�zle� denir. An�lan �artlar bu gibi yerde aranmaz. Buralarda ik�met edenlerin Cuma namaz�n� k�lmalar� sah�h olmaz. ��nk� kendileriyle ba�ka bir belde aras�nda bir fersahl�k mesafe bulunmamaktad�r. E�er ba�ka bir beldeyle kendi aralar�ndaki mesafe bundan az olursa, Cuma namaz�n� oraya gidip k�lmalar� gerekir. Ama Eb� Han�fe�nin mezhebine g�re me�hur olan g�r�� udur: �ehir, bilfiil infaz etmese bile, hadlerin �o�unu infaz etmeye muktedir bir kad�s� ve em�ri bulunan yerlere denir. Bu g�r��e g�re an�lan �arta uygun olmayan �ehirlerin mescidlerinde k�l�nan Cuma namaz� sah�h olmaz. �unu da belirtelim ki, bu mezhebin �limlerinin �o�unlu�u, birinci g�r��e g�re fetva vermi�lerdir. �u halde ihtil�f a��s�ndan birinci g�r��e uymak ic�beder. Zaten b�t�n imamlar da bu �art� ileri s�rm�� de�ildirler. �ehrin tarifiyle ilgili olarak, baz� Hanef�lerce ��hret kazanan g�r��e dayanarak Cuma namaz�m k�lmayanlar, dinlerine tutunma bak�m�ndan ihtiyatl� davranmamaktad�rlar. B�yle yap�ld��nda, halk ��phe ve teredd�de d��ecek; d�n� vecibelerini ed� hususunu da hafife alacakt�r. Bu yolda olanlar, ibn Eb� �eybe�nin Hz. Ali (r.a.) den mevkuf olarak rivayet etti�i ve biraz �nce ge�en �u habere dayan�rlar: �Cuma namaz�, te�rik tekbiri, Ramazan ve Kurban bayram� namazlar�, ancak toplu bir yerle�im b�lgesi, ya da b�y�k bir �ehirde ed� edilirler.� Nasb��r-R�ye adl� eserinde Zeyla� der ki: Bu mevzuda Peygamber (s.a.s.) den hi�bir �ey nakledilmemi�tir. Hz. Ali (r.a.) nin s�yledi�i bu s�z�n sah�h bir had�s oldu�unu farzetsek bile bunda, �hadleri infaz eden bir kad�s� ve em�ri bulunan yerlere �ehir denilir� diye bir tarif ge�mekte midir? Ge�medi�ine g�re hak a��a ��km�� olmakta m�d�r? Bu g�r��e dayanmak mutlak surette fayda vermez. Hanef� mezhebinin muhakkik �limleri �u a�a��daki tarif etraf�nda toplanm��lard�r: �ehir; en b�y�k mescidinin, Cuma ile y�k�ml� insanlar�m i�ine s��d�ramad�� yerdir. Bu insanlar, mescidde bilfiil haz�r bulunmasalar bile h�k�m ayn�d�r. Di�er mezheb imamlar�ysa, zaten Hz. Ali (r.a.) den rivayet edilen bu haberi kendilerine dayanak edinmemi�lerdir.

2. Sultan�n veya onun em�r olarak atad�� ki�inin izni olmal�d�r: Devlet ba�kan�, bir ki�iyi hatib olarak g�revlendirirse, -ba�kas�n� g�revlendirme yetkisini vermemi� olsa bile- kuvvetli g�r��e g�re bu hatib, kendi yerine ba�ka birini hatib olarak g�revlendirebilir. Baz�lar� ise, devlet ba�kan� kendisine ba�kas�n� g�revlendirme yetkisi vermedik�e, kendi yerine bir ba�kas�n� hatib olarak g�revlendirmesi caiz olmaz demi�lerdir.

3. Vaktin girmesi: Cuma namaz�n� ��le vakti girmedik�e k�lmak sah�h olmaz. Bilindi�i gibi vaktin girmesi, Cumadan ba�ka di�er namazlar i�in de mutlak bir s�hhat �art�d�r. Vaktin girmesi ayn� zamanda v�c�b �art�d�r da. Ancak bunu, kolayl�k olsun diye, Cuma namaz�n�n s�hhat �artlar� aras�nda da saym��lard�r. Bu namaz tamamlanmadan �nce vakit ��kt��nda, ka�dede te�ehh�d miktar� oturulmu� olsa bile namaz bat�l olur. Bilindi�i gibi Cuma namaz�n�n vakti, ��le namaz�n�n vaktidir ki, bu da g�ne�in zevali an�ndan ba�lay�p her�eyin g�lgesinin, zeval pay�na ek olarak kendi misline varmas� �n�na kadar devam eder.

4. Hutbe okunmal�d�r: Hutbeyle ilgili a��klama ileride yap�lacakt�r.

5. Hutbe, namazdan �nce okunmal�d�r.

6. Cemaat: Cuma namaz� m�nferiden k�l�nd�� takdirde sah�h olmaz. Hanef�lere g�re cemaat, hutbede haz�r bulunmasalar bile, imamdan ba�ka (en az�ndan) �� ki�inin bulunmas�yla ger�ekle�ir. 7. Devlet ba�kan�nca genel izin verilmelidir: Baz� kimselerin Cuma namaz�n� k�lmaktan nienedildikleri bir yerde k�l�nan Cuma namaz� sahih olmaz. E�er y�netici, kendi evinde maiyyeti ve hizmet�ileriyle beraber k�larsa, k�l�nan namaz ancak kap�lar� a�t�r�p halk�n i�eri girip k�lmas�na izin vermesi �art�yla ve fakat yine de kerahetle birlikte sah�h olur. Kaleler de bu hususta ev h�km�ne t�bidir. Yaln�z, d��man korkusu nedeniyle kale kap�lar�n� kilitlemenin bir zarar� olmaz, insanlar�n i�ine girip k�lmalar�na izin verildi�i takdirde kalelerde de Cuma namaz�n� k�lmak sahih olur. A��k arazide Cuma namaz�n� k�lmak, ayr�ca iki �artla sah�h olur:

1. Devlet ba�kan�n�n izni olmal�d�r.

2. Namaz k�lman bu yer, �ehirden en az�ndan bir fersah uzakl�kta veya yar�� alanlar�, �l�lerin defnedilmeleri i�in haz�rlanan yerler gibi, �ehirle ilgisi olan yerlerden biri olmal�d�r.

Malikiler dediler ki: Cuma namaz�n�n �artlar� v�c�b ve s�hhat �artlar� olmak �zere iki k�sma ayr�l�r. V�c�b �artlar�, ilgili b�l�mde say�lan namaz�n �artlar�n�n yams�ra birtak�m il�ve �artlard�r ki, bunlar on tanedir:

1. Erkek olmak: Kad�na Cuma namaz� v�cib de�ildir. Ama kad�n, cemaatle birlikte Cuma namaz�n� k�larsa, namaz� sah�h olup ��le namaz� yerine ge�erli olur.

2. �zg�rl�k: Cuma namaz� k�leye v�cib de�ildir. Ama k�le Cumada haz�r bulunup namaz k�larsa, namaz� sah�h olur. Bu iki �art �zerinde mezhebler g�r�� birli�i etmi�lerdir.

3. Cuma namaz�m terk etmeyi mubah k�lan bir �zr�n bulunmamas�: Bir bine�e binerek veya ba�kas� taraf�ndan ta��narak mescide gitti�inde zarar g�ren ki�inin Cuma namaz� k�lma y�k�ml�l�� d��er. �cretli bir ki�inin kendisini mescide ta��mas� h�linde mescide gidebilirse ve verece�i bu �cret de b�t�esine zarar vermezse, Cuma namaz�n� k�lmak kendisine v�cib olur. K�t�r�m olan ki�iyi mescide g�t�recek biri bulunursa ve g�t�rmesi sebepiyle kendisine bir zarar gelmezse, k�t�r�m�n Cuma namaz�m k�lmas� v�cib olur.

4. G�zleri g�r�r olmak: Kendi ba��na mescide gitmesi m�mk�n olmayan veya g�t�recek birisini bulamayan �m�ya Cuma namaz� v�cib olmaz. G�t�recek birisini bulan veya kendi ba��na mescide gidebilen �m�ya ise Cuma namaz� v�cibtir.

5. Eli aya�� tutmayan ve mescide gitmesi �ok zor olan ya�l� kimseye de Cuma namaz� v�cib de�ildir.

6. Hava �iddetli derecede s�cak veya so�uk olmamal�d�r: A��n derecede ya�mur ya�mas� ve (mescide giden yollar�n) �amurlu olmas� da bu h�kme t�bidir.

7. Su�suz yere bir z�limin kendisini hapsetmesinden veya kendisine zarar vermesinden korkan ki�iden Cuma k�lma y�k�ml�l�� d��er. Ama bu zul�mleri hak eden ki�i Cuma y�k�ml�l��nden kurtulamaz.

8. Cumaya gitti�i takdirde mal�na, �rz�na veya can�na zarar gelece�inden korkmamal�d�r: Mal�na gelecek olan zarar�n, kendisini m�l� y�nden sarsacak bir zarar olmas� h�linde Cuma k�lma y�k�ml�l�� d��er.

9. Cuma namaz� k�lman bir beldede ik�met etmek: Veya b�yle bir yere 3,3 mil mesafedeki bir k�yde yahut �ad�rl�kta ik�met etmekte olmak. Bu mesafe, Cuma mescidlerinin birden fazla olmas� h�linde, �ehir kenar�ndaki minareden itibaren hesaplan�r. Yani bu mesafe, Cuma mescidlerinin birden fazla olmas�n� gerekli k�lan bir zaruretin olmas� h�linde, �ehir kenar�ndaki minareden itibaren hesaplan�r. Ama Cuma mescidlerinin birden fazla olmas� caiz olmazsa, bu durumda s�zkonusu mesafe, Cuman�n ilk k�l�nd�� mescidin minaresinden itibaren hesaplan�r, ik�mete niyet eden yolcularla Cuma namaz� her ne kadar ger�ekle�mese bile, muk�m kimselere ve d�rt tam g�n ik�mete niyet eden yolculara Cuma namaz� v�cibtir. Vatan edinmek, bir yerde s�rekli olarak ik�met etmek demektir. Ki bu da Cuma namaz�n�n ba�tan v�cib ve sahih olmas� i�in �artt�r. Cuma namaz� ancak bir beldede s�rekli olarak ik�met etmeye niyet eden kimselere ba�tan v�cib olur. �yle ki bu kimseler, d��ar�dan gelen bask�n ve h�cumlara kar�� bu beldeyi koruyup savunabilmelidirler.

10. Ki�i, vatan edindi�i bir yerde bulunmal�d�r: Mesel� bir topluluk bir yere konaklar da, s�zgelimi orada bir ayl��na ik�mete niyet ederlerse, Cuma namaz� kendilerine v�cib olmaz. Bunlar Cuma namaz� k�lsalar bile, namazlar� sah�h de�ildir. Cuma namaz� k�l�nan yerin �ehir olmas� �art de�ildir. K�ylerde, hurma dallar�ndan ve kam��tan yap�lm�� evlerde oturanlar da Cuma namaz�n� k�lmal�d�rlar. �ad�rlarda ya�ayanlara gelince bunlar, �o�unlukla g��ebe olduklar�ndan dolay�, kendilerine Cuma namaz� v�cib olmaz. Bunlar, Cuma k�l�nan beldeye yak�n olduklar� takdirde, oraya ba�l� olarak Cuma namaz�yla y�k�ml� olurlar. Cuman�n s�hhat �artlar�na gelince, bunlar be� tanedir:

1. Halk�n bir, beldeyi veya taraf� s�rekli olarak kendilerine yurt edinmeleri, burada hayatlar�ndan emin olarak d��ar�dan gelecek bask�n ve sald�r�lara kar�� g�venlik i�inde ya�amalar�. Abdestin �artlar� bahsinde de anlat�ld�� gibi, bu s�hhat �art�, Cuma namaz� i�in ayn� zamanda bir v�c�b �art�d�r.

2. �mamdan ba�ka oniki ki�inin namazda haz�r bulunmas�. Belde halk�n�n t�m�n�n haz�r bulunmas� �art de�ildir. Oniki ki�inin Cuman�n ba�lang�c�ndan itibaren haz�r bulunmalar� sah�h g�r��e g�re s�hhat �art�d�r. Evet, belde halk�n beldede veya gerekti�inde kendilerinden destek sa�lanacak yak�nl�kta bulunmalar� �artt�r.

3. �mam�n muk�m veya d�rt g�n ik�mete niyet eden misafir bir ki�i olmas� ve ayn� zamanda hutbeyi bizzat kendisinin okumas� �artt�r. �mam hutbeyi okumay�p sadece namaz� k�ld�racak olursa namaz bat�l olur. Ancak hatibin, hutbeyi okuduktan sonra burnundan kan akmas� veya ba�ka bir sebeple abdestinin bozulmas� gibi durumlarda namaz� k�lmas�na engel olan ve yerine ba�kas�n� ge�irmesine cevaz veren bir hal vuk�bulur-sa, hatibten ba�kas�n�n namaz k�ld�rmas� cuma namaz�n� bat�l etmez. Hatibin �zr�n�n k�sa zamanda ortadan kalkmas� umulmazsa, ba�ka birisinin Cuma namaz�n� k�ld�rmas� sah�h olur. Aksi takdirde �zr�n�n ortadan kalkmas� beklenir. Bu durumdaki k�sa zaman �l��s� k�raatleriyle birlikte yats� namaz� farz�n�n ilk iki rek�atini k�lacak kadar bir zaman olarak takdir edilmi�tir.

4. �ki hutbe okunmal�d�r. Hutbeyle ilgili a��klama daha �nce yap�lm��t�r.

5. Cuma namaz� camide k�l�nmal�d�r. Mesel�, geni� arazilerde ve evlerde k�l�nmas� sah�h de�ildir. Ayr�ca cami i�in de d�rt �art gereklidir:

a. Cami, bina edilmi� olmal�d�r. Bina edilmeksizin etraf� ta� ve tu�lalarla �evrili bir yer, cami say�lmaz.

b. Camiin binas�, nitelik bak�m�ndan en az�ndan bulundu�u yerin binalar�na e�it olmal�d�r. E�er beldenin evleri hurma dal�ndan yap�lm��sa, camiin de kam��tan yap�lmas� veya kendirden yap�lmas� caizdir.

c. Cuma namaz� k�l�nan beldede veya bir beldenin dumanlar�n�n ula�t�� yak�n bir yerde ik�met etmelidir.

d. Mescid, yaln�z bir tane olmal�d�r. Ayn� beldede birden fazla mescid bulunmas� h�linde Cuma namaz�, sadece en eski camide sahih olur.

�afiiler dediler ki: Cuma namaz�n�n �artlar� v�c�b ve s�hhat �artlar� olmak �zere iki k�sma ayr�l�rlar:

V�c�b �artlar�: Namaz�n v�c�b �artlar�na ek olarak M�lik�lerin sayd�klar� on tane v�c�b �art�, ��fi�lerce de benimsenmektedir. Cuma namaz�n�n hastaya, k�t�r�m ve �m�ya -M�lik�lerin ileri s�rd�kleri baz� kay�tlar d��nda- v�cib olmad�� hususunda M�lik�lerle g�r�� birli�i etmi�lerdir. Ayn� �ekilde �iddetli derecede s�cak ve so�uklarda, ya�mur ve �amurda, z�lim d��mandan veya z�lim y�neticiden korkulmas� h�linde, ki�inin b�t�esini sarssa da sarsmasa da -M�lik�ler bu ikinci kayda muhaliftirler- mal�n�n zayi olmas�ndan, �rz�na veya can�na zarar gelmesinden korkmas� h�linde ki�iye Cuma namaz� v�cib olmaz. Kad�n ve k�leler, Cuma namaz�yla y�k�ml� olmamalar�na ra�men, k�larlarsa namazlar� sah�h olur. Hanbel�ler de bu �arta muvafakat etmi�lerdir. Yaln�z Hanbel�lere g�re �m�n�n �zerinden, kendisine k�lavuzluk eden birini bulamad�� veya bir duvar, ya da mescide kadar uzanan bir ip gibi, kendisine tutunarak el yordam�yla mescide gitmesine imk�n veren bir i�aret -ki bu da k�lavuz yerine ge�erli olur- bulamad�� takdirde Cuma namaz� y�k�ml�l�� d��er. Bilindi�i gibi Hanef�lere g�re, mescide y�r�yerek gitmekten zarar g�ren hasta ki�i �zerinden Cuma namaz� y�k�ml�l�� kalkar. Mescide y�r�yerek gidemeyen hasta birisi, kendisini s�rtlay�p ta��yacak birini bulsa bile, yine Cuma namaz�m k�lmakla y�k�ml� olmaz. �m�ya gelince onun durumu hakk�nda g�r�� ayr�l�� vard�r. Baz�lar�, mecc�n� bir k�lavuzu olsa bile, �m�n�n Cuma namaz�yla y�k�ml� olmad��n� s�ylemi�lerdir. Di�er baz�lanysa, mecc�n� k�lavuzla veya �cretini �deyebilece�i bir yard�mc�yla Cuma namaz�na gidebilen �m�ya Cuma namaz�n�n v�cib oldu�unu s�ylemi�lerdir. Nitekim bu husus, Hanef�lere g�re Cuman�n v�c�b �artlar� k�sm�nda da anlat�lm��t�r. Cuma namaz�na gitme h�linde can�na, �rz�na veya mal�na z�lim birinin zarar vermesinden -mal�na gelen zarar�n, b�t�esini sarsacak bir zarar olmas� �artt�r- korkan ki�iye Cuma namaz�n�n v�cib olmad�� hususunda Hanef�ler, di�er mezheb imamlar� ile g�r�� birli�i etmi�lerdir. Fakat kendisi bunu hak etmi� z�lim biri olup da misillemeden korkarsa, Cuma namaz�ndan muaf tutulmaz.

��fi�lere g�re Cuma namaz�n�n di�er v�c�b �artlar�ysa �unlard�r:

1. Di�er mezheb imamlar�n�n da s�yledikleri gibi, Cuma namaz� k�l�nan yahut da buraya yak�n, bir yerde ik�met etmek. Yaln�z ��fi�lerin buna ili�kin baz� tafsil�tlar� vard�r. ��yle ki: Bunlara g�re ki�i, Cuma ezan�n� ve �a�r�s�n� i�itebilecek kadar yak�n bir yerde olmal�d�r. Cuma ezan�m i�itemeyecek kadar uzakta olan kimseye Cuma namaz� v�cib olmaz. Ancak bu durumdaki kimselerin say�s� k�rka ula��rsa, Cuma namaz�n� bulunduklar� yerde k�lmalar� gerekir. B�yle kimselerin Cuma namaz� k�lman yak�n beldeye gitmeleri gerekmez. Yurt edinmi� olmak da Cuma namaz� i�in �art de�ildir. Yurt edinmek; normal olarak bir beldede ya�ayan insanlar gibi, ne k��n ve ne de yaz�n oradan g��meyecekleri bi�imde s�rekli olarak bir yerde ik�met etmek demektir. Yurt edinme �art�, Cuman�n v�c�bu i�in de�il, fakat bir beldede k�l�nd�� takdirde ge�erli olmas� i�in �artt�r. Cuma namaz� ancak yurt edinmi� kimselerden olu�an bir cemaatle ger�ekle�ir. ��yle ki: Cemaatte yurt edinmi� kimselerin say�s� k�rktan az olur da k�rk say�s� ba�kas�yla tamamlan�rsa; k�l�nan Cuma namaz� ger�ekle�mez ve sahih olmaz. Zaten b�yle bir m�nt�kada ya�ayanlara Cuma namaz� daha ilk ba�ta v�cib olmaz.

2. Cuma namaz�n�n v�c�b �artlar�ndan biri de ik�mettir. Cuma namaz� k�l�nan bir belcede d�rt g�nl��ne ik�mete niyet etmemi� bir misafire Cuma namaz� v�cib olmaz. Cuma g�n� fecrin do�mas�ndan sonra sefere ��kan ki�i, sefere gitti�i yerde Cuma namaz�na kavu�ursa k�lmas� v�cib olur. Ama Cuma g�n� fecrin do�mas�ndan �nce yola ��kan ki�i, seferi uzun da olsa, k�sa da olsa Cuma ile y�k�ml� olmaz. Ancak yak�n bir yere giden ki�i, gitti�i yerde, ��k�p gelmi� oldu�u �ehirde okunan Cuma ezan�n� duyarsa, Cuma namaz�n� k�lmas� v�cib olur. Ama Cuma ezan�m bir ba�ka beldeden duyarsa, bu durumda Cuma namaz�n� k�lmakla y�k�ml� olmaz. �u halde hasat��lar veya i��iler, Cuma g�n� fecirden �nce beldelerinden ��k�p i� yerlerine gittiklerinde Cuma namaz� kendilerine v�cib olur. Ancak �� yerlerinde kendi beldelerinde okunan Cuma ezan�n� duyarlarsa, k�lmalar� v�cib olur.

��fi�lere g�re, Cuma namaz�n�n s�hhat �artlar� ise alt� tanedir:

1. Cuma namaz�n�n t�m� ve hutbesi, kesin olarak ��leyin ed� edilmelidir.

2. Cuma namaz� k�y olsun, �ehir olsun, ma�aral�klar veya yeralt� bodrumlar� olsun, binalar� bir arada olan yerlerde k�l�nmal�d�r. Bunun en sa�lam form�l� �udur: Sefer dolay�s�yla �ehirden namaz� k�saltabilecek mesafedeki bir uzakl�kta bulunan yerlerde Cuma namaz� k�l�nmaz. Ama surlardaki bo�luklar gibi, bu mesafeden daha yak�nda bulunan yerlerde Cuma namaz� k�l�n�rsa sah�h olur.

3. Cuma namaz� cemaatle k�l�nmal�d�r. Bununla ilgili �artlar daha �nce anlat�lm��t�r.

4. Cuma namaz�n� k�lan cemaatin say�s� en az�ndan k�rk ki�i olmal�d�r. Bununla ilgili �artlar da �nceki sayfalarda anlat�lm��t�r.

5. Cuma namaz�, beldede k�l�nan di�er Cuma namazlar�ndan �nce olmal�d�r. Bununla ilgili tafsil�t, Cuma namaz�n�n taadd�d� bahsinde verilecektir.

6. �artlar� ve r�k�nleri ileride a��klanacak olan iki hutbenin, namazdan �nce okunmas� da Cuma namaz�n�n s�hhat �art�d�r.

Hanbeliler dediler ki: Namaz�n �artlar�na ek olarak Cuma namaz�n�n �artlar�, v�c�b ve s�hhat �artlar� olmak �zere iki k�sma ayr�l�r: Namaz�n v�c�b �artlar�na ek olarak Cuman�n v�c�b �artlar�n� M�lik�, �afi� ve Hanef�lerce anlat�lan �artlar�n yan�s�ra �u �ekilde s�ralayabiliriz:

1. �zg�rl�k: K�leye Cuma namaz� v�cib de�ildir.

2. Erkeklik: Kad�nlara Cuma namaz� v�cib de�ildir. Ama bunlar, namaza haz�r olup da k�ld�klar� takdirde, namazlar� sah�h olur.

3. Cuma namaz�n� terk etmeyi mubah k�lacak bir �z�r bulunmamal�d�r: Bir bine�e binmi� olarak veya ba�kas� taraf�ndan ta��narak mescide gitmesi durumunda zarar g�recek ki�iye Cuma namaz� v�cib olmaz. Ama b�t�esine zarar vermeyecek bir �cretle ta��narak veya bir bine�e binerek mescide gitmeye muktedir olan ki�iye Cuma namaz� v�cib olur. K�t�r�mler de hasta kimseler h�km�ndedirler.

4. K�r olmamak: Kendisine k�lavuzluk yapacak birisi olsa bile, �m� ki�iye Cuma namaz� v�cib de�ildir. Ancak �m�, Cuma mescidine kadar uzanan ve oraya ba�l� bir ipe tutunarak gitme imk�n�na sahip olursa, o zaman Cuma namaz� kendisine v�cib olur.

5. Hava �iddetli derecede s�cak veya so�uk olmamal�d�r.

6. Cuma namaz� i�in d��ar�ya ��k�ld�� takdirde, su�suz olarak ve haks�z yere hapsedilmekten korkulmamahd�r: Ama hapsedilmeyi hak eden ki�i, d��ar� ��kmaktan korksa bile, Cuma namaz� yine kendisine v�cib olur.

7. Mal�na, can�na, �rz�na zarar gelmesinden korkulmamal�d�r: Mal�na gelecek zarar�n, b�t�esini sarsacak bir zarar olmas� �artt�r. Daha az bir zarar Cuma namaz�na gitmek i�in engel te�kil etmez. 8. Mesel� te�kilatl� bir yerle�im b�lgesi gibi tek ismin b�lgenin her taraf�na ��mil oldu�u bir yerde ik�met etmek: Bu nitelikteki bir yerde ik�met edenler, kendileriyle Cuma namaz� k�l�nan yer aras�nda fersahlarca mesafe olsa bile, yine Cuma namaz�yla y�k�ml� olurlar. Ama Ayn��-�ems, M�sr��lCed�de, Zeyt�ne, Maad�el-Habir� gibi �zel isimleri olan yerler, bu �art a��s�ndan m�stakil bir varl��a sahip olan yerlerdir. Bu yerlerde Cuma namaz� k�lm�yorsa, buralar� yurt edinmeyenlere Cuma namaz�n� k�lmak v�cib olmaz. Bu yerlerin Cuma namaz� k�l�nan mescidleri olmad�� gibi, civarlar�nda Cuma namaz� k�l�nan yerler varsa ve aralar�ndaki mesafe de bir fersah (5040 m.) veya daha azsa, Cuma namaz� i�in oralara gitmek v�cib olur. Ama aradaki mesafe bir fersahtan fazlaysa, bu durumda burada bulunanlara Cuma namaz� v�cib olmaz. Bilindi�i gibi bir fersah 5040 metredir. �ad�rlarda ve s�kinlerinin say�s� k�rka ula�mayan k�ylerde ya�ayanlara Cuma namaz� v�cib de�ildir. E�er bir k�yde ya�ayanlar�n say�s� k�rk� buluyorsa ve y�l�n b�t�n mevsimlerinde burada ya��yorlarsa Cuma namaz� kendilerine v�cib olur.

9. �k�met: Cuma namazimn v�c�b �artlar�ndan birisi de �ik�met� oldu�undan, d�rt g�nl��ne ik�mete niyet etmeyen misafire Cuma namaz� v�cib de�ildir. Hanbel�lere g�re muteber olan sefer mesafesi, ki�inin gitti�i yerle kendi asl� vatan� aras�nda bir fersahl�k uzakl�k olmas�d�r. Aradaki mesafe bundan az ise Cuma namaz� v�cib olur. Aksi takdirde v�cib olmaz. Cuma namaz�n�n s�hhat �artlar�na gelince, bunlar d�rt tanedir:

1. Vaktin girmesi: Vaktin girmesinden �nce k�l�nan Cuma namaz� sah�h olmad�� gibi, vaktin ��kmas�ndan sonra k�lman Cuma namaz� da sah�h olmaz. Ancak Hanbel�lere g�re Cuma namaz�n�n vakti, bayram namaz� vaktinin ayn�s�d�r. G�ne�in do�up da nafile namaz k�lman�n mubah olaca�� zamandan, yani bir m�zrak boyu y�kselmesi an�ndan itibaren ba�lar. Bu vakitle ilgili olarak, Cuma namaz�n�n vakti bahsinde yeterince a��klama yap�lm��t�r.

2. Muk�m olmak: Bu �art, Cuma namaz�n�n v�c�b �artlar�nda anlat�lan niteliklere s�hib bir �ehir veya k�yde muk�m bulunmay� gerektirir. ��lde veya �ad�rlarda ik�met edenlerin Cuma namaz� k�lmalar� sah�h de�ildir. Hanef�ler, ��lde ik�met edenlerin Cuma namaz� k�lmalar�n�n sah�h olaca��n� s�yleyerek bu g�r��e muhalefet etmi�lerdir.

3. Baz�lar� dilsiz olsalar da imamla birlikte k�rk veya daha fazla ki�inin namazda haz�r bulunmas�: Haz�r bulunanlar�n t�m� dilsiz olurlarsa k�lman Cuma namaz� sah�h olmaz.

4. Hutbe: �artlar�na ve h�k�mlerine ri�yet edilerek Cuma namaz� i�in iki hutbenin okunmas� gereklidir. 383 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 534-543.

NOT: De�erli okucucular; Ben ara�t�rmalar�m da, Abdeste ba�larken veya Namaza ba�larken Niyet, kalple olur. Bu Niyet, Namaz Abdesti, G�s�l Abdesti, Teyemm�m Abdesti, Farz Namaz, S�nnet Namaz veya Nafile Namazlarda da ayn�d�r. Ben konu b�l�nmesin diye oldu�u gibi yazd�m. En do�ru kaynak, hi� ��phesiz Kur'an ve S�nnet'tir. Bunun d��nda alimler ve imamlar hata yapabilirler yani nadiren de olsa g�r��lerinde yanl�� bilgi verebilirler. Birde, bu temizlik ve namaz b�l�mlerinde yazm�� oldu�um D�rt Mezhep �mamlar�n�n g�r��leri, yazm�� oldu�um t�m konularda tamam�, �mamlar�m�z�n kendi g�r��leri de�ildir bir k�sm� yani kendilerinden sonra gelen, onlar� takip eden (��rencilerinin) �mamlar�n g�r��leridir. All�h Subh�nehu ve Te�l� onlara Rahmet etsin. Bu notu yazmamdaki ama�, yanl�� bilgi verip, gerek de�erli imamlar�m�z� gerekse kendimizi zan alt�nda b�rakmamak i�indir. Sizlere buradan tavsiyem e�er, t�m bu yazm�� oldu�um konularla alakal�, yanl�� oldu�unu d��nd��n�z veya bildi�iniz bir �ey varsa, onu Kur'an ve S�nnet'ten ara�t�rman�zd�r. All�h Subh�nehu ve Te�l� bize ve T�m M�sl�man karde�lerimize dinimiz �sl�m'� do�ru ��renmeyi ve hayat�m�z�n her alan�nda do�ru uygulamay� nasib etsin �n�eAll�h. All�h�mme Amin.

H�time:

Hamd �lemlerin rabbi olan All�h�a mahsustur. Sal�t ve sel�m yarat�lm��lar�n en hay�rl�s� Muhammed sallall�hu aleyhi ve sellem�in, �linin ve ashab�n�n �zerine olsun.

Yard�m ve ba�ar�, izzet ve �eref All�h�tand�r.

O, her �eyin en iyisini bilendir.

Muvahhid Kullara Sel�m Olsun.

Polat Akyol

NOT: KONUNUN DEVAMI VAR

KAYNAKLAR:

356 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 504.

357 Nuh: 71/10-11-12.

358 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 504-509.

359 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 509-510.

360 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 510-511.

361 Buh�r�, K�s�f, 1, 6, 13-15; M�sl�m, K�s�f, 6, 10, 17, 21.

362 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 512.

363 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 512-513.

364 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 513.

365 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 513-515.

366 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 515-516.

367 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 516.

368 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 517-518.

369 Buh�r�, Mev�kit, 37; M�slim, Mes�cid, 309; �bn M�ce, Sal�t, 10.

370 Tirm�zi, Mev�kit, 195; Eb� D�v�d, Talavv�, 5.

371 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 518-524.

372 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 524-525.

373 Buh�r�, Edeb, 75; Ezan, 81; M�slim, M�s�fir�n, 213; D�rim�, Sal�t, 96.

374 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 525-526.

375 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 526-529.

376 Cuma: 62/9.

377 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 530.

378 Buh�r�, Cum'a, 16; Eb� D�v�d, Sal�t, 216.

379 Buh�r�, Cum'a, 16; Muvatta, Vuk�t, 7. Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 531-532.

380 Cuma: 62/9.

381 Buh�r�, Cum'a, 21.

382 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 532-534.

383 Abdurrahman Ceziri, D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2, �a�r� Yay�nlar�, 7. Bask�, �stanbul, 1993: 534-543.

�EV�REN :

�aban Kurt

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( D�rt Mezhebe G�re �slam F�kh�- 2 Namaz Kitab�'s-sal�t (Namaz B�l�m�) Devam� 9 ba�l�kl� yaz� Polat Akyol taraf�ndan 13.09.2020 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.