�LER� YA� PS�KOLOJ�S�

Ya�l�l��n Tan�m�:

          D�nya Sa�l�k �rg�t� 65 ya� ve �st�ndeki bireyleri ya�l� kabul etmektedir. Ya�lanma bireysel bir de�i�im olarak ki�inin fiziksel ve ruhsal y�nden gerilemesidir. Ya��n ilerlemesiyle birlikte doku ve organlarda olu�an ya�lanma biyolojik ya�lanma olarak de�erlendirilir. �te yandan, toplumsal de�erler ve k�lt�rel yap� da ya�l�n�n ve ya�l�l��n yerinin belirlenmesinde etkin rol �stlenir. Biyolojik ya�lanma beraberinde zihinsel ya�lanmay� da getirir. Zihinsel de�i�ikliklere paralel olarak, ki�iliklerde bir tak�m farkl�la�malar olu�ur.

Bu d�nemde alg�lamada yava�lama, yarat�c� yeteneklerde azalma, dikkatsizlik daha yava� d��nme, zor ��renme, �abuk unutma, hareketlerde yava�lama gibi bir dizi belirtiyle kar��la��l�r. Yeni geli�melere uyum sa�layabilme ve yeni d��nceleri kabul etmede problemler ya�an�r. �evreyle daha az ilgilenilirken, kendi bedenlerine daha fazla ilgi g�sterilir. Be�eri �li�kilerde gen�lik d�nemine oranla daha derin ve se�ici olurlar. Yeniliklerden �rk�l�r, eski ya�amlar �zlenerek gen� ku�aklarla aralar�ndaki mesafeyi uzak tutma gereksinimi duyulur.

            Ya�l�l�kla birlikte fiziksel yak�nmalar da ba�lar. �rne�in sa�l��a a��r� �nem verme, her g�n bir hastal�ktan s�z etme, s�k s�k doktora ba�vurma v.b… Ya�l�l�k bireyin ge�mi�ini daha s�k sorgulad�� bir s�re�tir. Ki�i ge�mi�inde kendisine doyum veren bir hayat ya�am��sa, hedeflerine, isteklerine, ideallerine yakla�abilmi�se, ya�l�l�� daha kolay kabullenir. �retkenlik d�neminde yapamad�� etkinliklere kat�lma arzusu g�sterir. Seyahat etmek, okumak, art�k daha geni�lemi� olan ailesine ve arkada�lar�na zaman ay�rmak gibi, ya�am�n� zenginle�tiren i�lere y�nelme e�ilimi g�sterir.

            Ya�l�l�� kabullenme her bireyin dinamiklerine g�re de�i�ir. Maddi durumunun iyi olmas� ya da olmamas�, ailesi ve dostlar� i�inde sevdi�i ki�ileri kaybetmesi, �evrede kendisini fazlal�k olarak hissetmesi, e� ve �ocuklar�na y�k oldu�unu varsaymas� ya�l� ki�ileri olumsuz y�nde etkileyebilir ve bu y�zden ba�layan huzursuzluk d�nemi, depresyona kadar gidebilir.

            Bunun yan�nda, ya�l� ku�a��n s�kl�kla kar��la�t�� kalp hastal�klar�, hipertansiyon ve diyabet gibi rahats�zl�klar�n ciddi boyutta ya�ad�� bu d�nemde, fiziksel yetersizlikle ilgili d��nceler ortaya ��kar. Aile i�indeki rol ve ili�kilerin de�i�mesi, yak�n �evrede �l�mle sonu�lanan kay�plar�n ya�an�yor olmas� bu d�nemde baz� ruhsal s�k�nt�lar�n ortaya ��kmas�na neden olur.

Ya�l�l�kta Ortaya ��kan Ruhsal S�k�nt�lar:

1) �leri ya�lardaki insanlar fizyolojik olarak gen�lere oranla daha az uykuya ihtiya� duyarlarsa da, uyku s�resinde fiziksel ve ruhsal hastal�klara ba�l� olarak artma ve azalma olabilir. Uyku d�zensizlikleri ve g�nd�z uyuklamalar� gibi sorunlar ki�inin g�nl�k ya�am enerjisini de etkileyerek hem �evreyle, hem de kendisiyle olan ili�kilerini bozar.

2) Zor ��renip �abuk unutman�n yan�nda, hat�rlamada �ok ciddi bir sorundur. Ki�i �ocukluk ve gen�lik d�nemlerinde ��rendiklerini ve ya�ad�klar�n� kolayca hat�rlayabilirken, birka� g�n �ncesinde ya�ad�klar�n� hat�rlamakta g��l�k �eker.

3) Bedensel ve ruhsal hastal�klar�n ortaya ��k��, e�-dost kayb�, fiziksel yetersizlik gibi nedenlerle �evredekilere s�rekli ihtiya� duyar hale gelmek, ekonomik sorunlar, yak�n �evresindeki �l�m olaylar� gibi etmenler depresyonun ortaya ��k��na uygun ortam haz�rlar.

4) Sinir sistemi ve beyinde ya�a ba�l� yap�sal de�i�iklikler meydana gelir. Bu ba�lamda dikkatte azalma, nesnelerin isimlerini s�ze d�kmede yava�lama ve teredd�tler, yeni bilgiler ��renmede, �nceden ��renilenlerini hat�rlamada g��l�kler ortaya ��kar. Sorunlar kar��s�nda ��z�m �retmede, yeni ortamlara uyum sa�lamada zorluk �ekilir. Dolay�s�yla ya�am�n her alan�na yay�labilen performans kayb� ki�ide yetersizlik duygular�na ve ba�ka ruhsal s�k�nt�lar�n ortaya ��kmas�na neden olur.

5) Zaman i�ersinde bellek, dikkat, yo�unla�ma gibi alanlarda performans kayb� ortaya ��kar. Kar��la��lan sorunu tam olarak de�erlendirme ve ��z�mleme yetene�inde azalma belirginle�ir. Kar��daki insan�n davran��lar�n� yorumlamak g��le�ir, yanl�� yorumlar yap�lmaya ba�lan�r. �fke, �z�nt�, sevin� gibi duygusal tepkiler daha g��l� olarak ya�an�r. Al�nganl�k belirli bir noktaya kadar do�al bir davran�� kal�b� olarak kabul edilebilirse de, ileri ya�larda hem sosyal hem fiziksel anlamdaki kay�plar ki�iyi daha duyarl� ve k�r�lgan hale getirir.

6) Ya�l�larda s�kl�kla g�r�len bir rahats�zl�k da bunamad�r. Hastan�n bilinci yerinde olmas�na ra�men bellekte zay�flama ve baz� zihinsel yetilerde azalma olur. Gen�lik d�nemine oranla daha k�r�lgan ve �fkelidir. Yeni bilgiler ��renmede ve bunlar� an�msamada, konu�ma s�ras�nda do�ru s�zc�kleri bulmakta, g�nl�k ya�ant�ya ait sorunlar� ��zmekte yava�lama zamanla daha belirgin hale gelir. Bazen de ya�l�l�k d�ne mi �ncesi ezbere bildi�i baz� isimleri, telefon numaralar�n�, hatta ya�amakta oldu�u yer ve mekan�, e�ini, �ocuklar�n�, dostlar�n� ve ge�mi�ini an�msayamayarak hayata tamamen kapanma e�ilimi g�sterir .

7) Ya�l�lar�n evrensel korkusu �l�md�r. Ya�l�lar�n �l�m� yak�nlar�nda hissetmeleri ve her an �lebileceklerini d��nmeleri �l�m fobisine neden olur.

Ya�l�l��a Uyum:

1)Ya�l�l�k �aresi bulunamayan fiziksel ve ruhsal bir hastal�kt�r. Fiziksel ya�lanma evrensel t�bb�n, ruhsal ya�lanmaysa Psikiyatri ve b�y�k �l��de Psikoloji ve Sosyolojinin g�rev alan�na girmektedir. Dolay�s�yla ya�l� bireylerin biyolojik ve ruhsal sorunlar�ndan ar�nd�r�lmalar� konusunda g�n�m�ze kadar yap�lan bilimsel �al��malarda, ila�la tedavi, psikolojik terapi seans ve huzur evlerinde bar�nd�rma ve bak�m uygulamalar� gibi sorunlar�n hafifletilmesi d��nda y�zde y�zl� oranlara varan bir ba�ar� maalesef yakalanamam��t�r.

2) �zmir de ki huzurevlerinde ve aile ortam�nda ya�aman�n, ya�l�lar�n ya�am doyumuna olan etkisini incelemek amac�yla d�zenlenmi� bir ara�t�rmada: 240 ya�l�dan olu�an �rneklem ile y�r�t�len �al��ma sonunda, aile ortam�nda ya�ayan ya�l� kad�n ve erkeklerin huzurevinde ya�ayan kad�n ve erkeklere g�re ya�am doyum ve kalitesinin daha y�ksek oldu�u, keza huzurevlerinde ya�ayan ya�l�larda depresyon g�r�lme s�kl��n�n da evinde ya�ayan ya�l�lardan daha fazla oldu�u, ayr�ca demans seyrinin huzurevinde h�zlanarak k�sa s�rede k�t�ye gitti�i saptanm�� ve bu durumda, ya�l�lar�n aile ortam�nda ya�amlar�n� s�rd�rmelerinin sa�lanmas� ve desteklenmesi karar�na var�larak, ya�l�lara verilecek bak�m hizmetlerinin de “Evde Bak�m” ve “G�nd�z Bak�mevleri” gibi �rg�tlenmelere �ncelik verilmesi gerekti�i �nerilmi�tir.

Son S�z:

Ya�l�lar�n en �nemli psiko-sosyal sorunu yaln�zl�k duygusudur. Ya�l� bir insan �ok l�ks bir huzurevine veya hastaneye b�rak�ld��nda,hizmetlilerden ne kadar yak�n ilgi g�r�rse g�rs�n, akl� e�,�ocuk ve torunlar�ndad�r.Ya�l� bireylerin sorunlar�ndan ar�nd�r�lmas� ancak ve ancak aile bireyleri ile ikincil derecedeki yak�nlar�ndan g�rd�� i�tenlikli sevgi,�efkat, sayg� ve g�ven duygusuyla olanakl�d�r.

            Ya�l� bir bireyi s�ms�cak bir �at� alt�nda kar��s�na ald�� torunlar�na uzun bir �m�r s�recinde olu�an bilge ki�ili�indeki deneyim ve an�lar�n� aktarmak kadar mutlu edecek ba�ka bir tedavi y�ntemi d��n�lebilir mi?

Bir An�:

            Y�l bin dokuz y�z doksan bir. Bing�l’�n Karl�ova il�esindeyim. Takvimler 15 A�ustosu g�steriyor. Gece ayr�l�k�� k�rt �rg�t�n�n sald�r�s�na u�ruyoruz. K�rk dakika s�ren bir �at��madan sonra etraf� toparlama�a �al��yoruz. Bu yo�un �al��ma s�ras�nda Bursa Yeni�ehir de ikamet eden ileri ya�taki annemin �ok a��rla�t�� yolunda bir telefon al�yorum. Ortam �ok gergin. Bu y�zden izinler kald�r�lm��. �� g�n sonra vuku bulan ikinci bir sald�r�y� da bertaraf ettikten ve takviye g��lerle s�k�net tesis edildikten sonra izin alabildim. Memlekete gitti�imde annemi yata��nda bulmu�tum. Ba�ucunda Kur’an okunuyordu. Karde�lerim:” �uur gitti kimseyi tan�m�yor, on be� g�nd�r bir lokma yemedi,”dediler. Ald�m Devlet Hastanesine g�t�rd�m. Kahramanmara�l� bir Ba�hekim vard�. Tanr� ondan ho�nut olsun, hemen yat�r�p tedavi alt�na ald�. On g�nl�k yo�un bak�m s�recinde e�im gece g�nd�z yan�nda kalarak bak�m ve temel ihtiya�lar�yla yak�ndan ilgilendi. Sonu�ta �ifayla taburcu edildi. Evde ge�mi� olsun ziyaretine gelip giden t�m aile bireyleri ile yak�n akraba ve kom�ulardan olu�an ola�an�st� bir trafik var. Annem dal�p dal�p gidiyor. Yan�nda olmama kar��n beni tan�m�yor ve �ok enteresand�r, e�ime ad�yla hitap ederek beni soruyor:”Kim bu adam k�z�m?” �ok �z�l�yorum. Yan�ndan saklamay� ba�aramad��m g�zya�lar�mla d��ar� ��karken dudaklar�mdan �u dizeler d�k�l�yor:

Ana ben var�m ya,
D�rd�nc� �ocu�un.
Hani bin dokuz y�z k�rk ikide,
�ehremini’ de do�urdu�un.
Tek odal� y�re�ine,
Bir kalemde s��d�rd��n alt� �ocuktan,
Seni alt� y�re�e s��d�ramayan,
D�rd�nc� �ocu�unum...
S�yle yi�it anam:
Hal� �ocu�un muyum?

             .../...

Sonu�ta oturup konu�tuk karde�lerimle. Alzheimer hastas� olan annemin bak�m�n� �stleneceklerine dair kati s�z verdiler. Bunun �zerine g�n�l rahatl��yla Karl�ova'ya d�nd�m. Sevgili annem 1995 y�l�na kadar aile ortam�nda mutlu bir bi�imde ya�ad�. Kalp yetmezli�i sonucu hayat�n� yitirdi�inde, devletin n�fus kay�tlar�na g�re y�z on bir ya��ndayd�. Mek�n� cennet, topra�� bol olsun efendim. Sel�m ve sayg�lar�mla. 01 Aral�k 2012

                                                                                                                                           Necati �ZTURA�

NOT: Bize bu �al��may� �neren ya�l� dostumuz sevgili �nal Hocam�z� umar�m mahcup etmemi�izdir.

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( �leri Ya� Psikolojisi ba�l�kl� yaz� manast�rl� taraf�ndan 3.12.2012 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.