TÜRK-ÝSLÂM BÝLGÝNLERÝ - 1

Ayten DÝRÝER

Belgeseller izlerken, kameranýn izlettiklerinin ardý sýra bambaþka bir aleme dalarým. Özellikle Ýpek Yolu belgesellerinde, Ýstanbul’dan Kaþgar’a dek yol üzerinde tesbih taneleri gibi dizilen hayal þehirlerin her birinde, Asya’yý aydýnlatan kandilleri hatýrlar, günümüze dönünce buruk bir duygunun etkisinde uzun süre kalýrým. Ýstanbul, Ýznik, Konya, Erzurum, Harran, Mardin, Halep, Þam,Musul, Baðdat, Hemedan, Ýsfahan, Rey, Niþabur, Herat, Merv, Buhara, Semerkant, Hocent, Özkent, Fergana, Katvan, Belh, Gazne, Lahor, Balasagun, Yarkent, Kaþgar ve Turfan adý geçtiðinde, Ortaçað boyunca oralarý aydýnlatan unutulmuþ kandillerin adlarý, yaþamlarý zihnimde resmî geçide baþlar.
Cern Deneyi nedeniyle yine hatýrladýðým; hem dönemlerini, hem de o sýrada karanlýk bir çað yaþayan Avrupalýlarý aydýnlatýp, Batý Uygarlýðýnýn yücelmesine temel oluþturan bu kandilleri, zamanlarý ve alanlarýyla kýsaca tanýyalým.
*iþaretliler Türk’tür.
*VII. YÜZYIL
-Hazini : ( 6 - 7 yüzyýl ) Yerçekimi ve terazilerle ilgili izahlarda bulunan bilgin.
*VIII. YÜZYIL
-Ýbni Avvam : ( 8 yüzyýl ) Tarým alanýnda ortaçað boyunca kendini kabul ettiren bilgin.
-Ýbni Fazýl : ( 739 - 805 ) 12 asýr önce ilk kaðýt fabrikasýný kuran vezir.
-Maaþallah : ( 72? - 815 ) Meþhur islam astronomlarýndandýr. Usturlabla Ýlgili ilk eseri veren bilgindir
IX. YÜZYIL
-Ýbn-i Firnas: Modern Havacýlýðýn Öncüsü Bilgin. Tarihî kaynaklar Ýslâm bilgini Endülüslü Ýbn-i Firnas'ýn da (? - 888) uzun çalýþmalar sonunda yeni bir keþifte bulunup bir cihaz yaptýðýný, üzerine kumaþ geçirip kanat yerine büyük kuþ kanatlarý taktýðýný ve bu aleti çalýþtýrarak havalanýp uçtuðunu kaydeder. Üstelik havada uzun süre kuþlar gibi süzüldüðünü, daha sonra da saðlam bir þekilde yere indiðini belirtirler. Wright kardeþlerden önce 1000 sene önce ilk uçaðý yapýp uçmayý gerçekleþtiren bilgin, Batýyý, Batý’dan etkilemiþtir.
*Cabir Bin Hayyan : ( 721 - 805 ) Atom bombasý fikrinin ilk mucidi ve kimyanýn babasý sayýlýr. Maddenin en Küçük parçasý atomun parçalana bileciðini bundan 1200 yýl önce söylemiþtir.
-Cahiz : ( 776 - 869 ) Zooloji Ýlminin öncülerindendir. Hayvan gübresinden amonyak elde etmiþtir. Türkler hakkýnda verdiði bilgilerle ünlenmiþtir.
-Dinaveri : ( 815 - 895 ) Botanikçi Ve astronom bir alim olarak bilinir.
-Ebu Maþer : ( 785 - 886 ) Med-cezir olayýný (gel-git) ilk keþfeden bilgindir.
*Fergani : ( 9 yüzyýl ) Ekliptik meyli ilk defa tesbit eden astronomi alimi.
-Huneyn Bin Ýshak : ( 809 - 873 ) Göz doktorlarýna öncülük yapan bilgin.
*Ýbni Türk : ( 9 yüzyýl ) Cebirin temelini atan islam bilgini.
-Kindi : ( 803 - 872 ) Ýbni Heysem'e kadar optikle ilgili eserleri kaynak olan bilgin. Fizik, felsefe ve matematik alanýnda yaptýðý hizmetleri ile tanýnmýþtýr.
-Sabit Bin Kurra : ( ? - 901 ) Newton' dan çok önce diferansiyel hesabýný keþfeden bilgin. Dünyanýn çapýný doðru olarak hesaplayan ilk islam bilgini. Matematik ve astronomi bilgini.

*Harizmi: ( 780 - 850 ) Cebirin Kurucusu Harizmi, Horasan’da (Özbekistan’ýn Harezm kentinde) doðmuþtur. Hayatýnýn büyük bir bölümü Baðdat’da (Beytü’l Hikme’de) matematik, astronomi ve coðrafya konularýnda çalýþarak geçmiþtir. Cebirin kuran ve sistemleþtiren Harizmi’nin iki önemli matematik kitabý vardýr; "Cebir" ve "Hint Hesabý". Adý algoritmaya isim oldu, rakamlarý Avrupa' ya öðretti.

X. YÜZYIL
*Razi : ( 864 - 925 ) Keþifleri ile ün salan asýrlar boyunca Avrupa'ya ders veren kimyager doktor ünlü klinikçi. Devrinin En büyük bilgini Ýbni Sina ile ayný ayarda bir bilgin
*Farabi: Büyük Ýslam Filozofu Ebu Nasýr Muhammed bin Muhammed bin Tarhan bin Uzlug El-Farabi (879-950) (batýda Alpharabus), Sir Derya’nýn Farab þehrinde doðdu. Aristo’nun derin bilgiç çalýþmacýsý, matematikçi, müzikolog ve doktor olarak ün kazandý. Aristo ve Yeni Platon(Eflatun)cularýn çalýþmalarýnýn Suriye’deki çevirmen ve yorumcularýyla daha yakýndan tanýþmak için Baðdat, Þam, Halep ve Harran’ý ziyaret etti.
Sistemi Aristoteles mantýðýna dayanan akýlcý bir metafizikten oluþan, Aristoteles'in sistemini Platon'un görüþleri yardýmýyla, Ýslam inancý ile uzlaþtýrmaya çalisan Farabi, Tanrý'nýn varoluþunu kanýtlarken, Aristoteles'in akýl yürütme çizgisini takip etmiþtir. Ona göre, bu dünyadaki nesneler hareket etmekte, deðiþmektedirler. Dünyadaki nesneler hareketlerini bir ilk Hareket Ettiriciden almak durumundadýrlar. Farabi, Ses olayýný ilk defa fiziki yönden ele alýp açýklayýp izah getiren ilk bilgin olup, Ebcet hesabýyla bir ebcet notasý geliþtirdi.
*Ahmed Bin Musa : ( 10. yüzyýl ) Sistem mühendisliðinin Öncüsü. Astronom ve Mekanikçi.
*Hasan Bin Musa : ( 10. yüzyýl) Dünyanýn çevresini ölçen, üç kardeþler olarak bilinen üç kardeþten biri.
*Muhammed Bin Musa : ( 10. yüzyýl ) Dünyanýn Çevresini ölçen 3 kardeþten biri. Matematikçi ve astronom.

-Ali Bin Abbas : ( ? - 994 ) 1000 sene önce ilk kanser ameliyatýný yapan ve kýlcal damar sitemini ilk defa ortaya atan bilim adamýdýr. Eski çaðýn en büyük hekimlerinden olan Hipokratesin (Hipokrat) Doðum olayý görüþünü kökünden yýktý.
-Battani : ( 858 - 929 ) Dünyanýn en meþhur 20 astrononumdan biri, trigonometrinin mucidi, sinus ve kosinüs tabirlerini kullanan ilk bilgin.
-Ebu Kamil Þuca : ( ? - 951 ) Avrupaya matematiði öðreten islam bilgini.
-Ebu'l Vefa : ( 940 - 998 ) Matematik ve Astronomi bilginidir trigonometriye tanjant, kotanjant, sekant ve kosekantý kazandýran matematik bilginidir.
-Ýbni Cessar : ( ? - 1009 ) Cüzzam hastalýðýnýn neden ve tedavilerini 900 sene önce açýklayan müslüman doktor.
-Ýbni Havkal : ( 10 yüzyýl ) 11 asýr önce ilmi deðeri yüksek bir coðrafya kitabý yazan bilgin.
-Zehravi : ( 936 -1013 ) Ýlk çaðdaþ ameliyatý yapan, böbrek taþlarýnýn nasýl çýkarýlacaðýný ve ilk böbrek ameliyatýný gerçekleþtiren bilim adamý..
-Ýbni Yunus : ( ? - 1009 ) Galile'den önce sarkacý bulan astronom.

-Ýhvanü-s Safa : ( 10 yüzyýl ) çeþitli ilim dallarýný içine alan 52 kitaptan meydana gelen bir ansiklopedi yazan ilim adamý. Astronomi , Coðrafya, Musiki, Ahlâk, Felfese kitaplarý yazmýþtýr.
-Ýstahri : ( 10 yüzyýl ) Minyatürlü coðrafya kitabý yazan bilgin.
-Macriti : ( ? - 1007 ) Matematikte baþkan kabul edilen Endülüslü Matematikçi ve astronom.
-Mes'ûdi : ( ? - 956 ) Kýymeti ancak 18. 19. Yüzyýllarda anlaþýlan büyük tarihçi ve coðrafyacý. Mesudi günümüzden 1000 sene önce depremlerin oluþ sebebini açýklamýþtýr. Mesûdinin eserlerinden yel deðirmenlerinin de müslümanlarýn icadý olduðu anlaþýlmýþtýr.
.
XI. YÜZYIL
*Ýbn-i Sina: Dünya Týbbýna Yön Veren Tabip. Bilim ve tabâbet dünyasýnýn göklerinde bir güneþ gibi parlayan Müslüman Türk bilgini. Ýbn-i Sînâ (980-1037), Buhârâ'ya baðlý Afþan'da doðdu. O, tarihin en büyük Týp Bilginidir. Esas adý Ebû Ali el Hüseyin, babasý Abdullah bin Sina. Doktorlarýn sultanýnýn eserleri Avicenne adýyla, Avrupa üniversitelerinde 600 yýl temel kitap olarak okutuldu.. En ünlü eseri El KANUN’dur. Hastalýk yayan küçük organizmalar, civa ile tedavi, Pastör' e ýþýk tutmasý, ilaç bilim ustasý, dýþ belirtilere dayanarak teþhis koyma, botanik ve zooloji ile ilgilendi, fizikle ilgilendi, jeoloji ilminin babasý.

*Biruni: (4 Eylül 973 – 1061) Astronomi ve Matematik Dehasý. Al Biruni (Abu?l-Reyhan Muhhamed ibn Ahmad Al- Biruni) 973 yýlýnda þimdi Khiva olarak bilinen þehirde, Özbekistan’da doðdu. Ýlk öðrenimini Yunanlý bir bilginden aldý. Tanýnmýþ ve seçkin bir aileden gelen Harezm'li matematikçi ve gökbilimci biri tarafýndan evlat edinilen el-Biruni ilk çalýþmalarýný bu alimin yanýnda yaptý. Batý dillerinde adý Alberuni veya Aliboron olarak geçer. Ýlk eseri Asar-ül Bakiye'dir. Astronomi, matematik, doða bilimleri, coðrafya ve tarih alanýndaki çalýþmalarýyla tanýnýr.Dünyanýn kendi ekseni etrafýnda döndüðünü söyleyen, Ümit Burnu, Amerika ve Japonyanýn varlýðýndan bahseden ilk bilim adamý. Beyruni Amerika kýtasýnýn varlýðýný Kristof Colomb'un keþfinden 500 yýl önce bildirmiþtir. Çaðýnýn en büyük bilginidir.

*Gazali: Muhteþem Ýslam Filozofu ve Müceddidi. Ýmam-ý Gazalî, bugün bir kýsmý Ýran topraklarý içinde kalan Horasan'ýn Tûs þehrinde hicri 450 tarihinde (M. 1058) doðmuþ, yine Tûs'un yakýnlarýndaki Tabira kasabasýnda505'de 55 yaþýnda vefat etmiþtir. Ömrünün ilk seneleri ilim tahsiliyle geçmiþ, orta yaþlarýnda ilmin zirvesine çýkmýþ, itibar ve hürmetin en muhteþemini görmüþtür.
-Ali Bin Ýsa : ( 11 yüzyýl ) Ýlk defa göz hastalýklarý hakkýnda eser veren müslüman bilim adamý.
-Ali Bin Rýdvan : ( ? - 1067 ) Batýya tedavi metodlarýný öðreten islam alimi.

-Ammar : ( 11 yüzyýl ) Ýlk katarak ameliyatýný kendine has biçimde yapan müslüman bilim adamý.
-Zerkali : ( 1029 - 1087 ) Keþif ve hizmetleri ile ün salmýþ astronomi alimidir.
-Ýbni Heysem : ( 965 - 1051 ) Optik ilminin kurucusu büyük fizikçi. Ýslam dünyasýnýn en büyük fizikçisi, batýlý bilginlerin öncüsü, göz ve görme sistemlerine açýklýk kazandýran alim. Galile teleskopunun arkasýndaki isim.
-Kerhi : ( ? - 1029 ) Ýslam Matematikçilerinden.

XII. YÜZYIL
*Cezeri: : ( 1136 - 1206 ) Sibernetiðin Kurucusu. Bedîüzzaman Cezerî, 1136'da Diyarbakýr'da doðdu. Artuklu sarayýnda 32 yýl baþmühendislik görevi yaptý. Bir yýðýn keþifleri, özellikle robotlarý bugün dahi hayret vericidir. Cezeri Ýlk sistem mühendisi, ilk sibernetikçi ve elektronikçi bilgindir. Bilgisayarýn babasý sayýlýr; oysa bilgisayarýn babasý yanlýþ olarak Ýngiliz matematikçisi Charles Babbage olarak bilinir..
-Ýdrisi : ( 1100 - 1166 ) Dünyanýn,bügünküne çok benzeyen haritasýný çizen coðrafyacý.
-Ýbn-i Rüþd: Rüþd (1126-1198), Ýslâm Filozofu ve Hekimi Endülüs'ün yetiþtirmiþ olduðu en büyük filozoflardan ve hekimlerden birisi olan Ýbn-i Rüþd, Aristoteles'in yapýtlarýna yapmýþ olduðu yorumlarla Aristotelesçiliðin dirilmesini ve güçlenmesini saðlamýþtýr. Felsefecilerle kelamcýlar arasýnda cereyan eden tartýþmalarda, Ýbn Rüþd, felsefecilerin tarafýný tutmuþtur. Ýbni Rüþd doktor, astronom ve matematikçidir
-Cabir Bin Eflah : ( 12 yüzyýl ) Ortaçaðýn büyük matematik ve astronom bilginidir . Çubuklu güneþ saatini bulan ilk bilim adamýdýr.
-Ýbni Karaka : ( ? - 1100 ) Döneminde torna tezgahý yapan bilgin.
-Ýbni Zuhr : ( 1091 - 1162 ) Endülüsün en büyük müslüman doktorlarýndan asýrlarca Avrupa'da eserleri ders kitabý olarak okutuldu.
-Ömer Hayyam : ( ? - 1123 ), Cebirdeki binom formülünü bulan bilgin. Newton veya binom formülünün keþfi Ömer Hayyam’a aittir. Astronomi, matematik ve kronoloji ile uðraþmýþtýr. Muzaffer Ýsfizari ile, Sultan Melikþah adýna, Güneþ sistemine dayalý “Celâlî Takvimi”ni hazýrlamýþtýr.