ÞÝÝR MÝ SANAT MI

Emojiler çýkmadan önce en önemli iletiþim aracý yazý idi.

Ýnsanlar duygu ve düþüncelerini kalýcý hale getirmek için yazý ile iletiþim kurarlardý.

“Söz uçar, yazý kalýr”  vecizesi  çok sonralarý duyulur oldu.

Yazýnýn icadýný, kil tabletlere yazýlar yazýlmaya baþlanmasýndan hareketle M.Ö. 2000 li yýllara dayandýrabiliriz. Sonraki yýllarda ise aðaç kabuklarýna, palmiye yapraklarýna, kemik, fildiþi, papirüs, deri, parþömen vb gibi türlere geçiþle yazýnýn geliþtiðini görüyoruz.

Bütün bu süreçte ilk þiirin ise yine Sümerler döneminde M.Ö 18 Yüzyýl civarýnda yazýldýðý varsayýlýyor.

O gün þartlarýnda kimlerin hangi sýklýkla   kil tabletler ya da baþka malzemeler üzerine þiirler yazdýðýný, zamanýn nüfusunu da gözeterek tahmin edebiliriz.

Þimdi burada durup þöyle düþünelim;

Yeryüzünde henüz hiç þiir, edebiyat yokken, þiir ile ilgili, “Hece þiiri þöyle, aruz böyle, serbest þiir þu þekilde olmalý,  haydi insanlýk þiir yazmaya baþlayabiliriz.” Diyen kimdir sizce?

Tabii ki öyle biri yok.

Peki þiirler yazýlmaya baþlandýktan sonra hangi evrede bu kurallar  ortaya konmuþ olabilir?

Zaman içinde, günümüze deðin milyonlarca þiir yazýlmýþtýr herhalde. Ancak bunlarýn kategorize edilip þablonlaþtýrýlmalarý yakýn tarihimizde gerçekleþtirildi.  Sümerlerde ya da sonraki medeniyetlerde   hece sayýsý þöyle olacak, kafiyeler böyle olacak, aruz kalýplarý þudur, imge budur, edebi sanatlar þunlardýr, þiirleri bunlara göre yazarsanýz daha güzel olur diyecek kimsecikler henüz yoktu. Ortada henüz þiir yokken herhalde bu kurallarýn olmasý beklenemez deðil mi?

Ýnsanlar içlerinde barýndýrdýklarý duygularý dile getiriyorlar bunlarý bulduklarý malzemeler üzerine yazýyorlardý. Muhtemelen yazdýklarýný çok kýsýtlý sayýda kiþiler görüyordu. Ya   hitap  edilen , hediye edilen kiþiler, ya da yakýn çevresindeki insanlar.

Zamanla þiir yazanlar çoðaldýkça, yazýlanlarýn, matbaanýn da icadýndan sonra çoðaltýlýp yaygýnlaþtýrýlabilmesiyle, diðer insanlar tarafýndan deðerlendirilir olmaya baþladýlar. Göze, kulaða, ruha iyi gelen þiirler, konusu, ifade þekli, ritmi, iç musikisi güzel olan söylemler insanlar tarafýndan daha çok beðenildi. Baþkalarýnýn yazdýklarýný baþkalarýna aktarmaya baþladýlar. Kitaplarýn, matbuatýn, gazete dergilerin yaygýnlaþmasý bunda göreceli daha etkili oldu.

Yazýnýn icadýndan beri, þiir kurallarý diye dayatýlan silsile, önceden vahiy olarak inmediðine göre muhtemeldir ki zaman içinde þekillenmiþtir. Nasýl peki?

Araþtýrýcýlar, yukarýda özellikleri belirtilen beðenilen þiirlerin ortak özelliklerini irdelemeye giriþtiler.

Yani bugünkü kurallarla “Þiir iþte  böyle olmalý üstadým”  diyenlerin tarifine göre yüzyýllardan beridir yazýlmýþ þiirlerin içlerinden en çok beðenilenlerin hangi özellikleri taþýdýðýna bakýlýyor aslýnda.

Ve “Buradan özetlenen, formüle edilen kalýplara göre yazarsanýz ancak ona þiir derim”, olmazsa olmaz anlayýþýnýn neþet etmesi de 300-500 yýllýk tarihimizde yavaþ yavaþ þekillenmeye baþlýyor.

Peki, bugün önümüze konulan kalýplarýn oluþmasý, binlerce yýllýk bir yazým kültürünün özümsenmesi neticesinde ortaya çýkmýþsa, bunun “duraðan” olmasý mümkün müdür?

Bugünkü dünya gerçekleri, insanlarýn dünyaya, hayata bakýþlarý, çevresel faktörler vb. kalýplara sýðabilir mi?

Ýnsanlarý etkileyebilmek ise gaye, yüzlerce yýl önceki anlayýþlarýn bugünkü insanlarýn beklentilerine hangi ölçüde cevap verebileceði tartýþýlmamalý mýdýr?

Doðal olarak günümüz insaný okuduðu hangi metinden etkileniyorsa, beðeniyorsa, þairin duygularýný  hissedebiliyorsa, þiirin melodisi kulaðýna hoþ geliyorsa bunu klasik kalýplar ile eleþtiremeyiz. Birkaç kiþinin beðenisi deðil elbette, ilgilisi denilen zümrenin de deðil, yaygýn bir beðeniden  ve” gerçek  beðeniden” bahsetmek gerek burada.

Bu noktada, edebiyatý, þiiri, ya da büsbütün sanat anlayýþýný belli kalýplar dahilinde kabullenen, benimseyen, içselleþtiren, öðrenen, öðreten anlayýþ zaman içinde insaný o kalýplara baðýmlý hale getiriyor.

Kendi deðerlendirmelerini de ezberlediði kalýplarla kýyaslayarak yapýyor. Örneðin  kulak nasýl okurken hece sayýsýnýn eksikliðini ya da fazlalýðýný algýlýyorsa,  duraklarýn yerinin yanlýþlýðýný, kafiyedeki uyumsuzluðu hemen imliyorsa,  bilgisayar yazýlýmý gibi adeta, kuraldýþýna çýkýþlar da  “error” veriyor hemen zihinlerde.

Okuduðu metinden ne anladýðý, hangi duygularý içselleþtirdiði, hangi yaþanmýþlýklarýný tetiklediðini de  fark edemiyor doðal olarak. Ya da “bu kalýplarýn dýþýnda böyle güzel bir þiir olamaz, çünkü kurallara uymuyor “  itirafý zor geliyor insanlara.

Türk þiirini düþünürsek halk ozanlarý dahil, çaðdaþ þairler dahil kaç kiþi sayýlabilir edebiyatýmýzý etkileyen?

 100 ?

 500?

Yüzbinlerce deðildir herhalde. Peki þiir yazanlar hikaye roman yazanlar bu kadar mýdýr sadece?

Yaygýn beðeni  denilen  þey, sosyal, siyasal, ekonomik birçok faktöre baðlý aslýnda. Tesadüfen tanýnan bilinenleri saymazsak   çok azý gün yüzüne çýkabiliyor, fark edilebiliyor. Hepsine vakýf olabilsek belki de kalýplar deðiþecekti.

Kalýplarýn kurallarýn içine sýðdýrmaya çalýþtýðýmýzda da þiir veya edebiyat geliþemiyor. Edebiyatýn da kendi þeyhleri, tarikatlarý, imamlarý, müritleri ortaya çýkmaya baþlýyor. Kýramadýklarý, parçalayamadýklarý kalýplarýna uymayanlarý zevkle aforoz etmeye baþlýyorlar.

Benzer þekilde sanatýn sporun diðer dallarýnda da ayný sorunlarý görebiliriz. Resimde, heykelde, musikide.

Oysa;

Hayat dinamik. Anlamak lazým bunu.