Ana-Beyit mezarlýðýnýn bir efsanesi, Juan-Juanlar'ýn bozkýrý iþgal ettikleri çaðlara dayanan bir hikâyesi vardý .San-Özek'i iþgal eden Juan-Juanlar tutsaklara korkunç iþkenceler yaparlarmýþ. Bazen de onlarý komþu ülkelere köle olarak satarlarmýþ. Satýlanlar þanslý sayýlýrmýþ, çünkü bunlar bazen bir fýrsatýný bulup kaçar, ülkelerine dönerek Juan-Ju anlar'ýn yaptýðý iþkenceleri anlatýrlarmýþ.

 

Ama asýl iþkenceyi, genç ve güçlü olduklarý için satmadýklarý esirlere yaparlarmýþ. insanýn hafýzasýný yitirmesine, deli olmasýna yo açan bir iþkence usulleri varmýþ. Önce esirin baþýný kazýr saçlarý tek tek kökünden çýkarýrlarmýþ. Bunu yaparken usta bir kasap oracýkta bir deveyi yatýrýp keser, derisini yüzermiþ.

 

Derinin en kalýn yeri boyun kýsmý imiþ ve oradan baþlarmýþ yüzmeye. Sonra bu deriyi parçalara ayýrýr, taze taze esirin kan içinde olan kazýnmýþ baþýna sýmsýký sararlarmýþ .Böylece sarýlan deri, bugün yüzücülerin kullandýðý kauçuk baþlýða benzermiþ. Buna "Deri geçirme iþkencesi" derlermiþ.

 

Böyle bir iþkenceye maruz kalan tutsak ya acýlar içinde kývranarak ölür, ya da hafýzasýný tamamen yitirir, ölünceye kadar geçmiþini hatýrlamayan bir mankurt, yani geçmiþini bilmeyen bir köle olurmuþ. Bir devenin boynundan beþ-altý kiþinin baþýný saracak deri çýkýyormuþ.

 

Bundan sonra tutsaðýn boynuna, baþýný yere sürtmesin diye, bir kütük ya da tahta kalýp baðlar, yürek parçalayan çýðlýklar duyulmasýn diye uzak, ýssýz bir yere götürürler, elleri ayaklarý baðlý, aç, susuz, yakan güneþin altýnda öylece birkaç gün býrakýrlarmýþ. Bu tutsaklar birer mankurt olmadan yakýnlarý bir baskýn düzenleyip onlarý kurtarmasýn diye, yanlarýna gözcüler koyarlarmýþ.

 

Açýk bozkýrda her taraf kolayca görüldüðü için gizlice gelip baskýn yapmak kolay olmazmýþ. , Juan-Juanlar'ýn bir tutsaðý mankurt yaptýklarý duyulur, öðrenilirse , artýk onu en yakýnlarý bile gerek zorla, gerek fidye vererek kurtarmak istemezlermiþ. Çünkü bir mankurt, vücuduna saman doldurulmuþ bir korkuluktan, bir mankenden farksýz olurmuþ onlar için.

 

Bununla birlikte, bir defasýnda, adý tarihe Nayman Ana olarak geçen bir göçebe kadýn, oðlunun baþýna gelenlere dayanamamýþ, onu kurtarmak istemiþ. Efsane böyle anlatýr. Ana-Beyit mezarlýðýnýn adý da buradan gelir. "Ana-Beyit" 'ana barýnaðý, ana huzuru' demektir. San-Özck'in kýzgýn güneþine 'mankurt' olmalarý için býrakýlan tutsaklarýn çoðu ölür, beþ-altý kiþiden ancak bir ya da ikisi sað kalýrmýþ.

 

Onlarý öldüren açlýk ya da susuzluk deðil, baþlarýna geçirilen soðumamýþ deve derisinin güneþte kuruyup büzülmesi, baþlarýný mengene gibi sýkýp dayanýlmaz acýlar vermesiymiþ. Bir yandan deve derisi büzülüyor, bir yandan da kazýnan saçlar büyüyüp baþýna batýyormuþ. Asyalýlar'ýn saçlarý fýrça gibi sert olur zaten. Kýllar üste doðru çýkamayýnca içeri doðru uzar ve diken gibi batarmýþ.

 

Bu dayanýlmaz acýlar sonunda tutsak ya ölür ya da aklýný, hafýzasýný yitirilmiþ. Juan-Juanlar iþkencenin beþinci günü, 'sað kalan var mý?'diye gelip bakarlarmýþ. Bir teki bile sað kalmýþsa, amaçlarýna ulaþmýþ sayarlarmýþ kendilerini. Hafýzasýný yitirmiþ tutsaðý alýr, boynundaki kalýbý çýkarýr, ona yiyecek içecek verirlermiþ.

 

Köle zamanla kendine gelir, yeyip içerek gücünü toplarmýþ. Ama o bir mankurt imiþ artýk ve böyle bir köle, pazarlarda, güçlü-kuvvetli on tutsak deðerinde sayýlýrmýþ. Hatta Juan-Juanlar arasýnda bir gelenek varmýþ ki buna göre, aralarýnda çýkan bir kavgada bir mankurt öldürülürse, bunun için ödenecek bedel, hür bir insanýn ölümü için ödenecek bedelden üç kat fazla olurmuþ.

 

Bir mankurt kim olduðunu, hangi soydan, hangi kabileden geldiðini, anasýný, babasýný, çocukluðunu bilmezmiþ. insan olduðunun bile farkýnda deðilmiþ. Bilinci, benliði olmadýðý için, efendisine büyük avantaj saðlarmýþ. Aðzý var, dili yok, itaatli bir hayvandan farksýz, kaçmayý düþünmeyen, bu yüzden de hiç tehlike arz etmeyen bir köle imiþ. Köle sahibi için en büyük tehlike, kölenin baþkaldýrmasý, kaçmasýdýr. Ama mankurt ,isyaný, itaatsizliði düþünemeyen tek varlýkmýþ. Efendisine köpek gibi sadýk, onun sözünden asla çýkmayan, baþkalarýný dinlemeyen, karnýný doyurmaktan baþka bir þey düþünemeyen bir yaratýk..

 

En pis, en güç iþleri, büyük sabýr isteyen çekilmez iþleri gýk demeden yaparlarmýþ. San-Özck'in ýssýz, engin, kavurucu çöllerine ancak bir mankurt dayanabileceði için, buralarda deve sürülerini gütme iþi onlara verilirmiþ. Böyle yitik yerlerde, bir mankurt birkaç kiþiye bedelmiþ. Yanýna yiyeceðini, içeceðini verince, kýþ demeden, yaz demeden, o ilkel hayata dönüþten dolayý sýzlanmayý düþünmeden kalabilirmiþ bozkýrda.

 

Onun için önemli olan tek þey efendisinin emirlerini yerine getirmekmiþ. Açlýktan ölmemesi için yiyecek, donmamasý için eski-püskü giyecek verdiniz mi, baþka bir þey istemezmiþ... Bir tutsaðýn içine korku salmak için ona kafasýnýn uçurulacaðýný ya da baþka bir yerinin kesileceðini bildirmek; onun hafýzasýný silme, son nefesine kadar taþýyacaðý ve baþkalarýnýn anlayamayacaðý yegâne kazancý olan bilincini kökünden yok etme cezasý yanýnda hiç kalýr.

 

iþte, göçebe Juan-Juanlar, o kýsa tarihlerinde, insanýn bu gizli özüne kastetmek gibi en büyük vahþet örneðini çýkardýlar. Tutsaklarýn yaþayan anýlarýný elinden almak usulünü bulmakla, insanlýða karþý en korkunç cinayeti iþlemiþ oldular. iþte Nayman Ana oðlunun mankurt olduðunu öðrenince, dayanýlmaz bir acý ve umutsuzluk içinde, aþaðýdaki aðýtý bunun için yakmýþtý:

 

- "Oy balam, oy!

Hafýzan kökünden sökülüp  alýnanda.

Baþýna sardýklarý deve derisi ,

kuruyup büzülerek ceviz kýrar gibi beynini sýkýþtýranda,

o çember gözlerini kanlý yaþla dolduranda,

Sarý Özek'in dumansýz ateþinde cayýr cayýr yananda,

ölüm susuzluðundan çatlayan dudaklarýna bir damlacýk yaðmur düþmedi!

 

Oy balam, oy!

Can balam oy!

Yeryüzüne hayat veren güneþ,

senin için kapkara bir yýldýz oldu da bir damla ýþýk vermedi!

Ondan nefret etmedin mi

 

oy balam oy!

Can balam oy!.

"Acý çýðlýklarýn bozkýrda yanký yanký yayýlanda,

gece-gündüz Tengri! deyip

yana-yakýla gökyüzü boþluðuna seslendiðinde,

dayanýlmaz acýlarla kývrananda,

kusmuklarýn, pisliklerin, sidiklerin içinde boðulanda,

 

oy balam oy,

vücudun yýkýlýp üzerine sinekler üþüþende,

yavaþ yavaþ aklýný yitirip gittiðinde,

hepimizi yaratýp sonra da kendi hâlimize salýveren Teng-ri'ye

son gücünü toplayýp isyan etmedin mi?

 

Oy balam oy!

Can balam oy!

"iþkenceyle sakatlanan aklýný

karanlýðýn örtüsü yavaþ yavaþ kapladýðýnda,

zorla elinden alýnan hafýzan

geçmiþle baðlantýsýný koparanda,

öz ananý dað dibinden akan

ve kýyýsýnda oyun oynadýðýn derenin þýrýltýsýný,

kendi adýný, babanýn adýný,

sana utana utana bakarak gülümseyen kýzýnýn adýný,

aralarýnda büyüdüðün

bacý-kardeþ, hýsým-yoldaþ herkesin

hayali gözünde silinende,

seni karnýnda taþýyýp

bu günleri göstermek için doðuran anana

kargýþlar okumadýn mý?

Oy balam, oy!

Can balam, oy!.."

 

Bu efsane, Juan-Juanlar'ýn güney-doðu Asya sýnýrlarýndan sürülünce, kuzeye akýn ederek San-Özck'i ele geçirdikleri zamana aittir. Buraya geldikten sonra topraklarýný geniþletmek ve köle toplamak için ardý arkasý kesilmeyen savaþlar yaptýklarý dönemle ilgilidir.

 

Ýlk zamanlarda pek çok tutsak almýþlar. Bunlarýn arasýnda kadýnlar ve çocuklar çokmuþ ve hepsi köle yapýlmýþ. Zamanla direniþ baþlamýþ, yerliler toplanýp silahlanmýþ, bir ordu kurmuþlar, savaþmýþlar. Ama Juan-Juanlar sürülerini beslemeye çok elveriþli olan Sarý-Özek bozkýrlarýný terkelmemiþler, buraya iyice yerleþmek için saldýrýlarýný daha da arttýrmýþlar.

 

Topraklarýnýn elden çýkmasýna razý olmayan yerliler de yabancýlarý ülkelerinden sürüp çýkarmayý hak ve görev saydýklarý için savaþlar sürüp gitmiþ. Bazen bunlar kazanmýþ, bazen onlar.. Savaþsýz, sessiz dönemler de oluyormuþ bazen.

 

Ýþte bu savaþsýz dönemlerin birinde, Naymanlar'ýn ülkesine bir tüccar kervaný gelmiþ. Bu tüccarlar çay içerken, çevresinde Juan-Juanlar'ýn oturduðu kuyularýn yanýndan geçtikleri sýrada deve sürüsü güden genç bir çobanla karþýlaþtýklarýný söylemiþ ve gördüklerini anlatmaya baþlamýþlar.

 

Çobanla konuþmak isteyen tüccarlar onun bir mankurt olduðunu hemen anlamýþlar. ilk bakýþta saðlýklý biri gibi görünüyormuþ, onun bir mankurt olduðu, baþýna böyle bir felâket geldiði hiç belli deðilmiþ. Býyýklan yeni terlemiþ, oldukça yakýþýklý bir genç imiþ. Daha önce akýllý, konuþkan olduðu da besbelliymiþ. Ama, yeni doðmuþ gibi, hiçbir þey bilmiyormuþ. Ne kendisinin adýný biliyormuþ, ne anasýnýn, ne babasýnýn adýný. Juan-Juanlar'ýn ona yaptýklanra da hiç hatýrlamýyormuþ. Sorulan her soruya ya evet, ya hayýr diyor, ya da hiçbir þey söylemiyormuþ.

 

Baþýna sýmsýký yapýþtýrdýðý þapkasýný da hiç çýkarmýyormuþ. Çok ayýp, çok acý bir þey olsa da, insanlar bazen sakatlarla alay etmekten hoþlanýrlar. Tüccarlar, bazý mankurtlarýn baþýndaki deve derisinin kendi derisine çýkmamasýya yapýþtýðýný bildiklerinden, onunla gülüp alay etmeye baþlamýþlar.

 

Böyle bir mankurta "Gel baþýný buharlayalým da o deve derisini koparalým" demekten daha korkutucu bir þey olmazmýþ. Bu sözü duyan mankurt yaban ayýsý gibi tepinir, kafasýna kimseyi dokundurmazmýþ.

Konuk tüccarýn anlattýklarýna göre bir mankurt ne kadar sarsak olsa da, iþini çok iyi yapýyormuþ, tüccarlarýn kervaný onun otlattýðý develerden uzaklaþýncaya kadar gözlerini onlardan ayýrmamýþ.

 

Gidecekleri sýrada tüccarlardan biri ona takýlmak için:

- Uzun yola gidiyoruz, çok yer göreceðiz, selâm göndereceðin biri, meselâ bir yavuklun var mý? demiþ. Nerde yavuklun? Haydi, utanma, söyle. iþitiyor musun? Belki bir mendil verirsin, ona götürürüz.

 

Mankurt tüccara uzun uzun baktýktan sonra þöyle demiþ: .

- Her gün ben Ay'a bakarým, o da bana bakar. Birbirimizi iþitmeyiz. Ama biliyorum, orada oturan biri var... Çadýrda tüccarlarý dinleyenler arasýnda, onlara çay veren bir kadýn varmýþ. Nayman Ana imiþ bu.

 

San-Özek efsanesinde kadýnýn adý böyle geçer. Nayman Ana konuk tüccarlara hiçbir þey belli etmemiþ. Anlattýklarý olayýn onu nasýl etkilediðini hiçbiri anlayamamýþ. Kadýn, sorular sorup daha fazla bilgi almak istiyormuþ ama, bir yandan da daha fazlasýný öðrenmekten korkuyormuþ.

Bu yüzden dilini tutmuþ, yaralý bir kuþun çýðlýðý gibi içinde doðan acý sesi bastýrabilmiþ. Bu sýrada sohbet konusu deðiþmiþ, kimse zavallý mankurttan söz etmiyormuþ artýk. Dünyada böyle þeylere rastlanýr, diye düþünmüþ olsalar gerek. Ama Nayman Ana hâlâ vücudunu saran korkuyu atmaya, ellerinin titremesini gizlemeye, içinde çýðlýk atan o kuþu boðmaya çalýþýyormuþ.

 

Yas için baðladýðý ve nice zamandýr herkesin görmeye alýþtýðý aðarmýþ saçlarýný örten yaðlýðý biraz daha indirmiþ alnýna. Az sonra kervan yoluna koyulmuþ. O gece gözlerine uyku girmeyen Nayman Ana, San-Özek bozkýrýnda çobanlýk eden bu mankurtu bulmadan, onun kendi oðlu olup olmadýðýný öðrenmeden asla rahat edemeyeceðini anlamýþ.

 

Uzun zamandan beri oðlunun savaþ meydanlarýnda ölmediði, yine uzun zamandan beri kimseye söyleyemediði bir his, bir sezgi varmýþ içinde. iþte bu korkunç düþünce yine uyanmýþ onun ana yüreðinde. Bir an için, böyle kemirici bir þüphe, böyle büyük bir korku ve acý içinde yaþamaktansa, oðlunu iki defa gömmesi daha iyi olurdu herhalde...

 

Oðlunun Sarý-Özek'te, Juan-Juanlar'la yapýlan bir savaþta öldüðü söylenmiþti. Kocasý ise bundan bir yýl önce yapýlan bir savaþta ölmüþtü. Kocasý, Naymanlar arasýnda ün yapmýþ, sevilen, sayýlan bir adamdý. Onun ölümünden sonra yapýlan ilk savaþa, babasýnýn öcünü almak için oðlu da katýlmýþ. Ölenleri asla savaþ meydanýnda býrakmazlarmýþ ama, bu defa onun oðlunun ölüsünü getirmek mümkün olmamýþ.

 

Arkadaþlarý çarpýþma sýrasýnda, birçoklarý, delikanlýnýn vurulup atýnýn yelesine abandýðýný görmüþ. Onu almak istedikleri zaman savaþ gürültüsünden korkuya kapýlan at hýzla kaçmaya baþlamýþ. Derken delikanlý da yuvarlanmýþ attan. Yuvarlanmýþ ama yere düþmemiþ, ayaðý üzengiye takýlý kalmýþ, iyice korkuya kapýlan at, ölü binicisini sürükleyip götürmüþ uzaklara.

 

Paniðe kapýlan at aksi gibi düþman safýna doðru kaçmýþ. Kýyasýya savaþ sürerken delikanlýnýn iki arkadaþý onun ölüsünü kurtarmak için atýn peþinden gitmiþler. Ama, örgülü saçlý Juan-Juan allýlarý derede pusu kurmuþ onlara. Sonra, ansýzýn çýkýp naralar atarak saldýrmýþlar.

Naymanlar'dan biri okla vurulup ölmüþ, öbürü de aðýr yaralanmýþ ve atýnýn gemini çevirip geri kaçmak zorunda kalmýþ, arkadaþlarýnýn yanýna gelince de devrilmiþ atýndan.

 

Naymanlar, pusudaki Juan-Juanlar'ýn savaþýn en kýzgýn zamanlarýnda kanattan baskýn yapacaklarýný o zaman anlamýþlar ve yeniden toparlanýp hücuma geçmek için geri çekilmiþler. O sýrada Nayman Ana'nýn oðlunun baþýna gelenler unutulmuþ. Onun ölüsünü almak için giden, sonra da aðýr yaralanýp geri dönen Nayman, ölüyü sürükleyen atýn bilinmeyen bir yöne gidip gözden kaybolduðunu söylemiþ onlara...

 

Birkaç gün sonra Naymanlar savaþ meydanýna gidip gencin ölüsünü aramýþlar. Ama ne ölüsünü bulmuþlar, ne atýný, ne silahýný, ne de herhangi bir izini.. Onun öldüðünden kimsenin þüphesi kalmamýþ. Savaþ sýrasýnda ölmeyip sadece yaralanmýþ olsa bile, kan kaybýndan ya da susuzluktan çoktan ölmüþ olacaðýný düþünmüþler.

 

Böylece, onun ölüsünü aramaya, ondan bir iz bulmaya gidenler, elleri boþ dönünce, delikanlýnýn San-Özek bozkýrýnda kefensiz, mezarsýz yattýðýný düþünerek aðlamýþlar. Onu bu halde býraktýklarý, yitirdikleri için utanç duyuyorlarmýþ. Nayman Ana'nýn çadýrýnda, onunla birlikte aðlaþan kadýnlar aðýt yakarken bir yandan da kocalarýný, erkek kardeþlerini yeriyor, suçluyorlarmýþ:

 

- Akbabalar vücudunu didik didik etti,

çakallar alýp götürdü,

siz de kendinize erkek diyorsunuz!

topraðýnýz yere batsýn!..

 

 O günden sonra Nayman Ana için dünya bomboþ kalmýþ, günleri acýlarla dolu olarak geçmeye baþlamýþ.

 

Bir yiðidin savaþ meydanýnda vurulup ölmesini anlýyor, ama onun bir kefene sarýlmadan, bir mezara gömülmeden orada býrakýlmasýný kabul edemiyor, dövünüyormuþ. Rahatý, huzuru kalmamýþ. Üzüntüler ve kara kara düþünceler ana yüreðini parça parça ediyormuþ. Derdini kimselere açamýyor, içini kimselere dökemiyormuþ.

 

Allah'tan baþka baþvuracaðý kimse kalmamýþ. Bu kara düþüncelerden, dayanýlmaz acýlardan kurtulmak için, iþin doðrusunu anlamak, çocuðunun ölüsünü gözleriyle görmek istiyormuþ kadýncaðýz. Eðer gerçekten ölmüþse, kaderi böyleymiþ diyecek, olaný kabullenecekmiþ.

Onu en çok þüpheye düþüren, oðlunun atýnýn hiçbir iz býrakmadan yok olmasýymýþ.

 

Hayvan vurulmamýþ, yýkýlmamýþ, ürkmüþ ve bir yerlere kaçýp gitmiþti. Bütün yýlký atlarý gibi onun da bir gün sürüye dönmesi ve üzengisine takýlan binicisini sürükleyip getirmesi gerekirdi, diye düþünüyormuþ. Çocuðunun ölüsünü böyle görmeye de razýymýþ.

 

Ne yazýk ki oðlunun ölüsü bulunmamýþ, bindiði at geri gelmemiþti. Kabilenin öbür insanlarý zamanla olayý unutmuþlardý ama oðlunu unutamayan ananýn acýlarý dinmiyor, þüpheler aklýndan çýkmýyordu. Ata ne olmuþtu. Silahlar ne olmuþtu? Bunlardan birini bulsa, oðlunun baþýna gelenleri de tahmin edebilirdi.

 

Koþa koþa gücünü yitiren atý, Juan-Juanlar yakalamýþ olabilirlerdi. Koþumlu bir at da iyi bir ganimet sayýlýrdý çünkü. Atý yakalayanlar üzengide sürüklenen oðlunu ne yapmýþlardý? Onu görmüþler miydi yoksa kurda kuþa yem olsun diye çöle mi atmýþlardý? Eðer bir mucize olmuþ da ölmemiþse, onlar mý öldürmüþ ve acýsýna son vermiþlerdi? Yoksa, öylece býrakmýþlar mýydý?

 

Bu sorular, bu þüpheler hiç çýkmamýþtý Nayman Ana'nýn aklýndan. Bozkýra gelen tüccarlar çaylarýný içerken, yolda bir mankurta rastladýklanný söyleyince iþle bu acýlarla yaþayan Nayman Ana'nýn yüreðine yeni bir kývýlcým düþüldüklerinin farkýnda deðillerdi.

 

O günden sonra o mankurtun kendi oðlu olabileceði düþüncesi aklýndan çýkmadý. Bu mankurtu bulmadan, onun kendi oðlu olup olmadýðýný ansýmadan rahat edemeyecekti. Naymanlar'ýn yaylaklarý olan dað eteklerinde, taþlý-çýngýllý küçük dereler akardý. Nayman Ana bütün gece o derelerin þarýltýsýný dinledi.

 

Onun tedirgin, allak-bullak olmuþ ruh haliyle taban tabana zýt bu þýrýltýlar ona ne mýrýldanýyor, ne anlatýyordu? Ruhu yatýþmalý, huzur bulmalýydý artýk. Sarý-Özck'in mutlak sessizliðine dalýp gitmeden önce, o monoton berrak þarýltýyý doya doya içer gibi kulaklarýna doldurmalý, yüreðini serinletmeliydi.

 

Kimse anlamazdý onu."Çoktan ölmüþ olan bir insaný aramak için çöllere düþülür mü?" derlerdi. Büyük bir tesadüf eseri olarak sað kalmýþ olsa bile onu aramak yine anlamsýzdý. Çünkü bu takdirde onu mutlaka mankurt yapmýþlardý ve bir mankurt, dýþý insan içi saman bir korkuluk idi. Geçmiþini bilemezdi...

 

Nayman Ana, karar verdiði yolculuða baþlamadan, o gece birkaç defa çadýrdan çýktý, çevresine kulak verip dinledi, ufaktan süzdü düþüncelerini ,derleyip toparlamaya çalýþtý. Vakit geceydi .Bulutsuz gökyüzünde parlayan Ay, süt rengi soluk ýþýðýný yeryüzüne yayýyordu. Daðýn eteðine serpilmiþ beyaz yurtlar (çadýrlar), þýrýltýlý derelerin kýyýsýnda gecelemek için konmuþ iri kuþ sürülerini andýrýyordu.

 

Avýlýn (köyün) ötesinde koyun aðýllarý vardý. Daha da ileride yýlkýlarýn otladýðý vadilerden köpek havlamalarý ve bazý anlaþýlmaz insan sesleri duyuluyordu. Nayman Ana'yý en çok duygulandýran, avýl yakýnýnda koyun sürülerini bekleyen genç kýzlarýn yanýk türküleri oldu.

 

Bir zamanlar o da söylemiþti bu türküleri... Buraya gelin geldiðinden beri her yaz tam bu bölgede yaylaya çýkarlardý ve þimdi o yýllan da hatýrlýyordu. Bütün gençliði, bütün ömrü burada geçmiþti. Aileleri büyüdükten sonra dört yurt kurmaya baþlamýþlardý burada.

Birinde yemek piþirilir, mutfak olarak kullanýlýrdý. ikincisinde yemek yerlerdi. Diðer ikisi de oturmak, yatmak içindi. Sonra Juan-Juanlar'ýn istilasý baþlamýþtý ve o yapayalnýz kalmýþtý...

 

Yol için gerekli hazýrlýðý akþamdan yapmýþtý. Yiyecek ve gereðinden fazla su almýþtý yanýna. San-Özek bozkýrýnda belki kuyuya rastlayamaz, susuz kalabilirdi. Onun için iki tulumu aðzýna kadar doldurmuþtu. Üzerine bineceði diþi deve Akmaya'yý da hazýrlamýþtý ve hayvan ileride bir kazýða baðlý olarak bekliyordu. Bu deve onun hem yoldaþý, hem umudu olacaktý. Ona güveniyordu.

 

Akmaya gibi güçlü ve hýzlý yürüyen bir devesi olmasa, o ýssýz, o engin bozkýr yolculuðuna nasýl çýkabilirdi? O yýl Akmaya gebe deðildi. Üst üste iki yavrudan sonra kýsýr kalmýþtý ve gücünün doruðunda bulunuyordu. Saðlam, uzun bacaklý, çevik, kývrak yürüyüþlü, çift hörgüçlü idi. Hörgüçleri kaya gibi saðlamdý. Aðýr yük taþýmaktan ya da kocamýþlýktan tabanlarý aþýnmýþ deðildi.

 

Uzun, güçlü boynu, zarif bir baþý, soluk aldýkça kelebek kanadý gibi açýlýp kapanan burun delikleri ile, beyaz renkli Akmaya bir sürüye bedeldi. Herkes imreniyordu ona. Ona sahip olmak, onun cinsinden develer üretmek için on tane genç deve vermeye hazýr olanlar vardý. Nayman Ana'nin eski zenginliðinden kala kala bu diþi deve kalmýþtý elinde.

 

Bütün malýný mülkünü ölen yakýnlarýnýn kýrkýncý gün yemeklerinde, daha sonra da kocasý ve oðlu için verilen yas þölenlerinde harcamýþ, elindeki avucundaki savrulup gitmiþti. Þimdi, sezgilerle ve dayanýlmaz acýlarla aramaya çýkacaðý oðlu için de, bir süre önce büyük bir anma þöleni düzenlemiþ, yöredeki bütün Naymanlar'ý davet etmiþti...

 

Þafak sökerken Nayman Ana çadýrýndan çýktý. Yolculuk için bütün hazýrlýðý tamamdý. Eþikten bir adým atýnca durdu. Sýrtýný kapýya yaslayarak, düþüncelere daldý. Nayman Ana, gençliðini yitirmiþ olsa da güzelliðini henüz yitirmemiþti. ince, uzun boylu, saðlam yapýlý idi. Uzak yol için uygun düþecek þekilde giyinmiþti.

 

Ayaklarna çizmelerini çekmiþ, beline kuþaðýný baðlamýþ, entarisinin üzerine bir yelek geçirmiþ, geniþ bir þalvar giymiþ, sýrtýna bir manto atmýþtý. Baþýna ak bir yazma dolamýþ, uçlarýný ensesinden baðlamýþtý. Bu ak yazmayý geceleyin düþüncelere daldýðý sýrada baðlamaya karar vermiþti. Madem ki oðlunun yaþadýðýný ümit ediyordu, öyleyse kara yazma baðlamasý gerekmezdi.

Eðer onun yaþadýðýndan ümidini keserse, kara yazmasýný yeniden baðlar ve bir daha hiç çýkarmazdý baþýndan. 

Sabahýn alaca karanlýðý aðarmýþ saçlarýný, derin acýlarýn izleri olan alnýndaki kýrýþýklarý göstermiyordu henüz. O anda gözleri doldu, derin bir ah çekti. Bir gün böyle bir durumla karþýlaþacaðý aklýna gelir miydi? Kendini toparladý, fýsýltý hâlinde "Eþhedüen lâ ilahe illallah!".dedi Bundan sonra kararlý adýmlarla devesine doðru yürüdü ve onu ýhtýrdý, elindeki heybeyi hayvanýn sýrtýna attý ve kendiside üzerine oturdu.

 

Akmaya tekrar doðruldu ve sahibini tâ yukarýya kaldýrarak yürümeye hazýrlandý. Uzun bir yola çýkacaklarýný o da anlamýþtý... Nayman Ana'ya ev iþlerinde yardým eden eltisinden baþka, avýlda onun yola çýktýðýný gören, bilen olmadý. Nayman Ana, esneye esneye kalkan eltisine bir gün önce kendi akrabalarýna, oradan da, kendisiyle birlikte gelmek isteyen olursa, Kýpçak ülkesindeki evliya Yesevi dedenin türbesini ziyarete gideceðini söylemiþti.

 

Yola böyle erkenden ve kimseye görünmeden çýkýþýnýn sebebi, soru yaðmuruna tutulmaktan kurtulmak idi. Avýldan çýktýktan sonra devesinin baþýný San-Özek'e çevirdi. Önünde hareketsiz bir boþluk gibi uzanan engin San-Özek'e... Bu yerlerde trenler doðudan batýya, batýdan doðuya gider gelir .

Bu yerlerde demiryolunun her iki yanýnda, ýssýz, engin, sarý kumlu bozkýrlarýn özeði Sarý-Özek uzar giderdi.. Coðrafyada uzaklýklar nasýl Greenwich meridyeninden baþlýyorsa, bu yerlerde de mesafeler demiryoluna göre hesaplanýrdý. Trenler ise doðudan batýya, batýdan doðuya gider gelir , gider gelirdi…

 

Ak deve Akmaya, inler gibi hafif ve monoton bir ses çýkararak, ayaklarýný belli belirsiz bir hýþýrtýyla yere dokundurarak, uçsuz, bucaksýz bozkýrýn düzünde bayýrýnda, günlerden beri yürüyor, yürüyordu... Nayman Ana, bu kavurucu ýssýz topraklarda devesinin daha fazla yavaþlamasýna izin vermeden sürüyor, pek nadir olarak karþýlarýna çýkan bir kuyu baþýnda ve ancak geceleri duruyor, sabah olur olmaz devam ediyordu yoluna...

 

San-Özck'in sayýsýz tümseklerinden birinin ardýnda büyük bir deve sürüsüyle karþýlaþacaðý âný bekliyordu kadýn. iki günden beri, kýrmýzý kumlu geniþ Malakumduçap vadisinin yakýnýnda idi. Avýla gelen tüccarlarýn, büyük bir deve sürüsünü güden mankurtla karþýlaþtýklarýný söyledikleri yer burasýydý.

 

Kilometrelerce uzanan Malakumduçap vadisinin çevresinde iki günden beri umutla dolanýyor, bir yandan da Juan-Juanlar'la karþýlaþmaktan korkuyordu. Aradý, taradý ve yalnýz uzayýp giden bozkýrý gördü. Bozkýr ve serap... Bir defa, kývrým kývrým yanan bir yolun ilerisinde koca bir þehir gördü. Camileri, minareleri, kale surlarý gibi yüksek duvarlarý vardý bu þehrin.

 

Büyük bir umuda kapýldý. Akmaya'yý hýzlandýrdý. Oðlunu belki orada bir köle pazarýnda bulabilirdi. Onu alýr, Akmaya'ya bindirir, köyün yolunu tutarlardý. Akmaya öyle koþardý ki kimse yetiþemezdi arkalarýdan.. Ne yazýk ki, bir seraptý bu! Çöl yolculuðu aðýr ve yorucudur ve bu yüzden sýk sýk böyle aldatýcý hayaller görür insan.

 

Elbette, San-Özck çölünde bir adam arayýp bulmak hiç de kolay bir iþ deðildi. Ama bu adamýn etrafýnda, geniþ düzlüðe yayýlmýþ büyük bir deve sürüsü varsa, iþ kolaylaþýr. Ýnsan er-geç bu develerden birini görür. Sonra bütün sürüyü, sonra çobanýný... iþte Nayman Ana'nýn umudu, güveni bu idi. Ama Nayman Ana sürünün ne kendisine rastlýyordu ne de izine. içine bir korku düþtü.

 

Ya sürü baþka bir otlaða gitmiþse? Ya Juan-Juanlar develerini satmak için Hive ya da Buhara gibi þehirlerin pazarlarýna göndermiþlerse?.. Eðer sürüyü satmak için götürmüþlerse, mankurt çoban o kadar uzaktan geri dönebilir miydi? Köyden çýkarken, kaygýlar, þüphelerle yanýp tutuþurken, tek avuntusu vardý: Çocuðunu sað olarak görsün de nasýl görürse görsün.

Ýster mankurt olsun, ister her þeyi, bütün geçmiþi unutmuþ olsun, yeter ki sað olsun, yaþýyor olsun.. Bu kadarýna da razýydý.

 

Ama þimdi, San-Özek bozkýrýnda, aradýðý çobaný bulabileceði yere yaklaþtýkça, beyinsiz, deli bir yaratýkla karþýlaþmaktan korkmaya, rastlayacaðý böyle bir çobanýn kendi oðlu olmamasý, baþka bir zavallý olmasý için Tanrý'ya dua etmeye hazýrdý. Þimdi bu mankurtu, gözleriyle görüp, oðlunun yaþadýðý þüphesini kafasýndan atmak istiyordu.

 

Onu kendi gözleriyle gördükten sonra evine dönecek, bir daha kendine iþkence etmeyecek, ömrünün geri kalan bölümünü, kaderine razý olarak sessizce geçirecekti...

 

Gün Olur Asra Bedel

Cengiz Aytmatov