Uzun vakt olmuþtur ki Þehr-i Diyarbekir hususunda yazýlarýmýz bir kaç kitap tutacak boyutlara ulaþmýþtýr. Bizi bu yazýlarýmýz sebebiyle kimsenin ne Nobel’e ne de Noel’e aday göstermesi söz konusu olmamakla birlikte bizim de öyle ya da bu þekilde bir niyetimiz kesinlikle söz konusu deðildir. Bahusus, bizim mahalle muhtarý olmaya da niyetimiz olmadýðý içindir, ne bayram ne seyran günlerinde on beþ- yirmi evden fazla haneyi ziyaret etmemiz söz konusu deðildir. Bundan dolayý ne miting alanlarýnda ne sempozyumlarda ve açýkoturumlarda bulunmamýz olmamýþtýr.
Kimsenin ne etlisi ne sütlüsü bizi ilgilendirmemektedir. Bu nedenden ötürü de hiçbir kurumla kuruluþla iç içe bir davranýþýmýz yoktur, olmamýþtýr, olacaða da benzemez.
Birinci Sahne
Bizi tanýmak isteyen kimi okurlar, tanýdýkça hayal kýrýklýðýna uðramaktadýr. Kimisi bizim aracýmýzýn son model bilmem ne marka olduðunu varsaymýþ kimisi de malikhânemizin þu en son yapýlan triblexlerden olduðu yanýlgýsýna kapýlmýþtýr. Garibim okurlardan biri ile þehir içi halk otobüsünde tanýþtým.
Ýndirimli olduðu için bindiðimiz araçta ayaktayýz. Muhtemel tanýþtýðý þahsýn aradýðý insan olduðunu bilmiyor. Ýþ yerine giderken beni sormadan merhaba faslýna giriþmesini olaðan karþýlýyorum. Bizim daima daðýnýk olan masamýn bulunduðu odaya geçiþimizle irkilmesi bir oldu.
“Hocam sizi arýyordum.” demesiyle güzel bir tesadüf yaþadýðýný Yeþilçam’ýn ölümsüz eserlerinde geçen sahneler gibi anlatmaya çalýþtý. Garibim okurumuz, önüne býrakýlan çayý varsayarak konuþmaya devam etti. Bendeniz de dinliyorum. Muziplik yaptýðý için odaya getirilen suçluyu kendi metotlarýmla biraz terbiye edip gönderdim. Görevine geç gelen bir zatý paylamam ve haþlamam uzun sürmedi. Ardýndan patladýðý söylenilen kalorifer peteðine müdahale ederken üst baþ ýslandýðý için odaya aniden girmem kendisini ürküttü. Ardý sýra kantini iþleten adam gelip para istemez mi!...Bir müdavimimiz dert yanýyor:
-Ben bu iþi býrakacaðým. Hocam çalýþmak istemiyorum.
Alttan alýp üste çýkarak bu kýþta kýyamette 350 YTL ile çoluk-çocuðunun kimi ihtiyaçlarýný karþýlamasýnýn þart olduðunu dile getiriyorum. Postacý kapýyý çalmadan içeri giriyor. Elinde bir tomar mektup… Kimi telefonlarla ilgili. Bir adedi iþ yeri adýna gelen özel mektup. Açmaya yetkili olmam sebebiyle zarf açacaðýný imdada çaðýrdým. Açmamla okumam bir oldu. Bana ait 250 YTL tutan icra ihbarnamesi. Merak eden bakýþlarý tatmin ettim. Masada duran kâðýda baktý:
-Bu borcunuzu ödeyemediniz mi?
Cevabýný verdiðimde üzgünlüðü simasýnýn aldýðý renkten belli oluyordu. Gerçekten üzülmüþtü. Ben alýþkýn olduðum için bozuntuya vermedim. Hayalindeki beni silmiþ, yerine saða sola borcunu ödeyemeyen, iþten baþýný kaldýrmayan-saçýný tarayamayan birinin imajýný býrakmýþtý. Neyse ki ortam durulur gibi oldu.
Þehr-i Diyarbekir’den konuþmaya baþladýk. Bendenize yazýlarýmý nasýl yazdýðýma dair bir sual havale edilince cevabýný askýya almadan vermeye çalýþtým:
-Bilgisayarda zaman buldukça taksit taksit yazar, öyle tamamlarým. Bir de zaman elverirse kitap okurum. Ýþte dünya hali. Bu iþten de çoluk-çocuðun rýzkýný elde ediyoruz.
Muhatabým, arabamýn olmadýðýný öðrendiði için soramadý. Önümüzdeki sabah kahvaltýsýný oluþturan çayla çöreði görünce þaþýrdý. üst baþýmýzýn periþan haline þahit olunca da iþin ne olduðunu kavradý.
Diyarbekir’i bilmemek ayýp sayýlmaz. Bildiðini varsayýp ortaya inciler savuranlarý gördükçe müdahale etmemek, bizim açýmýzdan ayýp sayýlýr oldu.
Muhatabým olan zat, benden genç olduðu için kendisine birkaç kitap hediye ettim ve yaþantýmýzýn böyle devam ettiðini sýmsýký, unutmayacak biçimde tekrarlayarak ifade ettim.
Ayrýlýp giderken yere düþüp baþý kanayan çocuðu kucaklayýp götüren mesai arkadaþýma yol parasýný verdiðimi görünce bir þey demeden çýkýp gitti. Ýki ay içinde gelmediðine göre MEM ile bir daha konuþma imkânýmýz olmaz. Sýk sýk yazýlarýma yorumlarýyla katkýda bulunmasý, minnet duygularýnýn yansýmasýdýr.
Ýkinci Sahne
Bendeniz kale surlarýný yýlda dört kez içten ve dýþardan dolaþýp kitabe kitabe görerek Ýç Kale’ye kadar giderim de kimse bana bu ziyaretlerimden dolayý ” Hacý” demedi. Demelerini de bekleyemem. Çünkü Hacc yeri, Mekke-i Mukerreme’dir, Medine-i Münevvere’dir.
Þehr-i Diyarbekir’in kiliselerini adým gibi bilirim de koltuðumuzun altýndan hiçbir zaman haç düþtüðüne þahit çýkan olmadý. Halen arada bir de olsa ziyaret etmemiz söz konusudur, bu mekânlarý.
Camiî ve Mescid adýna neyin nerede olduðunu bilen biri olarak gitmediðimiz alan kalmamýþtýr. Ol sebebten ismimiz “Evliya Çelebî” olarak algýlanmamýþtýr. Namaz saatlerinde elimizdeki makineyý kapatýp, cemaate katýlmamýz, “Gazeteciler de namaz kýlýyor” sözünü duymamýzý saðlamýþtýr. Yaþlýlarýn verdiði, misk u anber dedikleri aðýr kokulu “Made In Ýndia” markalý esanslarýn “Hacdan gelmiþtir. Kutsal topraklarýn malý” denilerek elimize sürüldüðü gizli-saklý bir þey deðildir.
Hanlarý olduðu söylenegelen þehrimizde atlý birinin geliþinde atýnýn yularýný baðlayacaðý bir han mevcut deðildir.
Küçe küçe gezdiðimiz, arþýn arþýn dolaþtýðýmýz kenar mahallelerinde hiçbir Allah’ýn kulu bize sosyete muamelesinde bulunmamýþtýr. Ayný dili konuþmuþuz, ayný þeylere sevinip üzülmüþüz. “Hello” diyen birkaç ufak çocuk dýþýnda para isteyen olmamýþ, ne paramýz ne elimizdeki çanta ile fotoðraf makinemiz gaspa uðramýþtýr.
Mahalleleri dolaþýrken, “Diyarbekir bu mudur/Desti dolu su mudur” misali eserleri anlayanlarýn bulunmadýðýna þahid olmuþ, söylenegelenlerin “ Vayî ah malamýné” dedirten acý, efkâr, keder kokan sesleniþler olduðu anlaþýlmamýþtýr. Elini kulaðýna götürüp uzun hava çeken görülmemiþ, sanat müziði icra edene rastlanmamýþtýr. Karný açýkta kalmýþ, bacaðýnda kýsa donuyla elinde tandýr ekmeði, kýz kardeþinin terliðini giyen bir çocuða ne olmak istersin yollu soru sorulduðunda “Tarkan” olacaðým cevabý da alýnmamýþtýr. Kimse Karaoðlan’ý, Fatihin Fedaisi Kara Murad’ý, Malkoçoðlu’nu, Karapençe’yi hatýrlamaz. Bilinse bilinse magazin dünyasýnýn kýytýrýk kimi isimleridir ki onlarýn hayatlarýna da inanýlmamaktadýr. Lakin onlar gibi bir hayat içinde bulunmak isteyenlere rastlanmakta olup, kýlýk ve kýyafet açýsýndan benzemek isteyenler yok deðildir. Düþük bel kot pantolon, kulaklara küpe, saçlara müdahale, dilde nazikleþme gibi artýk olan ve biten sonrasý doðal karþýlanabilen durumlara rastlanýlmadýðýný söylemek, koskoca bir yalandýr.
Açlýðý gözlerimle tanýdým, sofralarda. Yoksulluðun gizlenmesine þahit oldum, baðdaþ kurarken yere ve anlamýþým, dýþa vurulmayanlarýn içe akýtýlmasýnýn sebebini.
Tandýrda piþirilen ekmeðin ilkini almanýn mecburiyet, ikincisini almamýn da nezaket olduðunu anladým. Sýmsýcak tandýr ekmeði ile karýn doyuranýn þükür, bulamayanýn aç yattýðý bacasý tütmez evlerin sayýsýnýn binleri geçtiðini bilmekten uzak olmak, yaþanan dünyanýn dýþýnda olmaktan kaynaklanmaktadýr.
Salam-sosis- sucuk muhabbetini reklamlara taþýyanlarýn reklamlarýnda bir yanýlgý görmediklerinden yana çekimserim. Bilirim ki onlar bilselerdi, bu manzaralarýn yaþandýðýný, müdahale etme hakký olarak reklamlarýný geri çekerdi ekranlardan. Fakat bu devrin çarklarýnýn nasýl döndüðünü bilmezler mi? Geç saatlerde yayýnlanýr oldu, bu reklamlar. Çocuklar sanki uyuyor, bu saatlerde. Uyuyan kim ve uyutulan kim? Utanýyorum, yaþananlarý anlatamadýðým için. Keþke gazeteci olsaydým, ünlü biri olsaydým, yýlbaþý bileti -bana çýkmaz ki bilet almadýðýmdan- ikramiyesi olsaydý pay etseydim mahalle mahalle. O zaman görün babalýðýn ne olduðunu.
Ne yapayým ki bilet almaktan uzaðým yýllardýr… bahis ve diðer þans oyunlarýný da protestomuz sürecek, yaþadýkça.
Aç mý kalacaklar o zaman bu manzaraya figüran seçtiðimiz, insanlar? Dünyaya gelen hangi canlýnýn rýzký kendisiyle beraber indirilmez yeryüzüne? Bu hakikati inkâr edecek hangi insan vardýr ve yalanlayacak olan insanýn, insan müsveddelerinin ismi nedir?
Üçüncü Sahne
El sanatlarý adýna oynanan komedyanýn Türkiye Güzeli Seçme Yarýþmasý kadar orýjinal olduðuna þahit oldum. Bu alanda bir sempozyum-toplantý karýþýmý etkinlik yapýldýðýný biliyorum.
Sanatýn canýna rahmet okutanlarýn kalkýp ah u vah etmelerine mana veremiyorum. Ne keçecilik ne bakýrcýlýk…Puþi desen kalmamýþ, mantin-çarþaf desen baþka dert. Kuyumculuk desen birkaç kiþi ya var ya yok.
Taþ duvar örecek usta kalmamýþ ki yapýlar ayaða kaldýrýlsýn. Bedenlerde yapýlan onarýmlara bakýldýðýnda kaldýrým taþýnýn bile deðerlendirildiðini görmek baþka bir karýn aðrýsý.
Akl-ý evvelin biri derz adýna beden taþlarýnýn arasýna beyaz dolgular yaptýrmýþ. Bir baþka yerde yýktýrýlan taþ basamaklarýn yerine kalbi çaðrýþtýran þekiller görmekteyiz. O dönemde de Eros, kalplere oklar fýrlatýyor muydu? Emin olun bunu bilmiyorum.
Yaklaþýk 1400 yýl önce inþâ edilen Urfa Kapý’dan Mardin Kapý’ya uzanan bedenlerde ortaya çýkartýlan ucube görünüme kim ne mana veriyorsa versin, ben bir anlam çýkartamýyorum. O dönemde insanlar, can korkusu içinde taþý taþ üstüne býrakýrken kalbi resmeden görünümlere ne kadar yakýndý. Belki de bu denli çizim ilk kez bedenlerimizden aþk termonolojisine / literatörüne yansýtýlmýþtýr. Bilinmez!...
Musýkî denilerek ortaya konulan icrâ, dünden o kadar uzaktýr ki tarifi na-mümkünken bazýlarýnýn en olmadýk yalanlar uydurtarak hikâyelerini düzdükleri aþklarý, elde mendil dillendirmeleri karþýsýnda aktörler ve aktristler halt etmiþtir.
Kalkýp bu yaþta bu konuda araþtýrma yapacak kadar ne zamanýmýz var ne imkânýmýz. Onarým adýna kafasýna göre takýlanlar tarih karþýsýnda muhakeme edilsin.
Dördüncü Sahne
Gidilmeyen ilçede var olmayan durumlarý ve tarihî dokuyu var göstererek yazanlara dokuz pulu reva görenler, bunun yalan olduðunu haykýranlara bir pulu çok görürken araþtýrmacýlýðýn ruhuna fatiha ve çanýna ot týkatýrken ne demeli? Kendilerini bulunmaz Hind Kumaþý bilerek ve göstererek, þehrin tarih ve kültür zenginliði üzerine araþtýrma yapanlara yardým elini uzatmayan kimi þehir sevdalýlarý, kumda oynayan çocuklar misali konaklardaki yemekleri, baþa takýlan iðne oyasý leçekleri araþtýradursun, kimi çalýþmalar içine girenlerin önünü açmaya üþeniyor. Yahut bu alanda iyi niyetli olanlarýn önüne takoz misali iþin gerçekleþmesini engelliyor.
Adam, kalkýp þehir yemeklerini araþtýrsa yirmi yýl önce çekilen birkaç kare eskimemiþtir. Meftune, kadayýf, ciðer kebabý, kelle-paça, kibe-mumbar muhabbeti eski tas eski hamam, temcid pilavý gibi beþ-on sayfada verilir, adamýn eline.
Adam kalkýp bedenlerin kitabeleri için çaba harcamak istese kitabeler için Beysanoðlu Merhumun kitabý tavsiye edilir.
Bunlar Basri Konyar’ý kaynaklarýn dibacelerinden bile tanýmaz. Bunlara kalkýp Süleyman Savcý sorula mutlaka Adliye’ye gönderirler, soraný. Bunlara þehri anlatan yýllýklar sorulanda kütüphanede bir-iki kitabý iþaret ederler.
Bunlara þehrin alýnýþý soruldukta çadýra giren kelpten mesele açýlýr, haram su yolu anlatýlýr.
Bunlara küçe isimleri denilse yerinde zýnk deyip durur, Üstad Abdüssettar Hayati Avþar Hocamýzý –yaþarsa- yüz yaþýnda bile rahatsýz ederler.
Kendilerine Hanbelî sokaðýný sorun, Müftülüðe yollarlar.
Ziya Gökalp’in intiharýna sebep bunalýmlarýný açýp Abdullah Cevdet ve Ýçtihad’ý sorsanýz mutlaka, “Ýçtihad devri kapanmýþtýr.”diye Saadet-i Ebediyye’den örnek sundurturlar, bir hafta sonra. Zat-ý âlilerin bazýsýna Diyarbakýr’da kaç kale ayakta durur yollu soru sorulsa þehir kalesinden ve Silvan Kalesi’nden baþka bir þey demez. Kalkýp Kâf-i Rûm deseniz, Zerzevan deseniz, Býrkleyn diye sorsanýz kemkümler baþlar.
Bizden iyi olsunlara dair bir þey sorulsa Diyarbakýr Efsaneleri ismi altýnda saçmalýklarý bir bir anlatýrlar, kültürel zenginlik adýna. Ýþ, bu þehir için ne yapmalý’ya geldiðinde nutuklar arasýnda sorduðunuz soruya piþman edilirsiniz. Kültür ve Turizm Müdürlüðü adres olarak verilir, iþin en sonunda.
Biz, þehrin bu tarz tanýtýmýnýn olmamasýnýn olmasýndan daha hayýrlý olduðunu söylesek, afarozu elinde koz olarak kullanan kilise sorumlusu gibi, hakkýmýzda binbir iftira ve karalama yapýlarak, anamýzdan doðduðumuza peþiman edilir, ismimiz baþkalarýyla yan yana getirilir. Amacýmýz þehri tanýtmak iken baþka anlamlar yüklenilen iþ ve iþlemlerle maðdur edilmek istemeyiz.

Beþinci Sahne
Eline her kalem alanýn Âllame-i cihan kesilmesi, bizim gibi garip-kendi halinde olanlara gýcýk gitmek olduðunu bilenler, tam gazla cilalama faslýný en iyi þekliyle yaparak, “Diyarbakýr, Güneydoðu Anadolu Bölgesi’nde yar alýr.” cümlesine çok anlam yükleyerek, bunun ilkokul ikinci sýnýfta öðretildiðinden habersizdir.
Kendilerini “Þeher Çocýði “sayanlarýn bize biçtikleri unvan “Gûndî” iken, bizim gibilerinin þehri kirlettiðini iddia edebilecek kadar zavallýlaþanlar, bazen kendi aralarýnda geceler tertiplermiþ. El-hak hepsini karalamak deðil maksadýmýz. Fakat, genelinde bu þehrin sehebi olduðuna inanan bu tarz insanlar, köylüyü ve ilçeliyi þeherden saymazlar. Bilmezler ki þeheri þeher yapan köylerdir, ilçelerdir. Onlar zannederler ki þehirdir, bu köyleri ve ilçeleri vucuda getiren. Nereden bilsinler þeheri köyler ve ilçeler oluþturur. Çok geçmiþte þeher bildikleri, savaþlarýn ve kýyýmlarýn olduðu anlarda sýðýnýlacak kale olduðunu. Onlar nereden bilsin þeherin sadece zor zamanda iþe yaradýðýný.
Onlar köylüyü hizmete mecbur, parya olarak görürlerdi, bu gün de aynýdýr anlam, þekil deðiþikliðinden öte. Binlerce dönüm araziye sahip olanlarýn bu topraðý nasýl elde ettiðini sormamak kadar aptallýk var mýdýr?
Onlarýn çocuklarý doktor, öðretmen, memur olurken etkinlikleri vardý. Þimdi köylü okuduktan sonra düðün yemeklerini hatýrlayýp üzülen çingene misali dövünenlerin nostaljisinin dönemi bitti.
Garibim köylünün aþýrýlýklarý, herhalde bastýrýlmýþ duygularýn dýþa vurumudur, sýnýrsýzca. Ne yaparsýnýz, bizim köylü onlar gibi tutturmaz ne kremi ne boyayý. O ne kadar çok kullanýrsa daha güzel olacaðýný zanneder.
Köylü düðün salonlarýnda yemekli düðünler yapar, durur, lüküs vesaitlere biner, gerektiðinde triblex villasýný da köyünde diker, garaj kapýsýný da uzaktan kumandayla açar ve kapatýr.
Son Sahne
Ey þehrim, yazdýðým son sahne olmasa da yazýnýn son sahnesidir, aslýnda. Evimizde teknolojik geliþmelere uyumlu Mp 5’ten tutun dýgýtal fotoðraf makinesine, gitardan saza, darbukadan defe kadar bir çok çalgý aleti var. Fakat herhangi bir kaset veya çalýþmaya sahip deðiliz.
Ey þehrim, televizyon desen bir elin parmaklarýna iki sayý kaldý.
Ey þehrim, pikaptan DVD-Room denilen alete kadar cihaz var. Yüzlerce plâk, CDlere eþlik eder durur.
Ey þehrim, halen piþen yemeklerden yana þikâyetimiz yok. Biz bulguru halen þehriyeli yer, dururuz. Pirince pilav demeyiz. Hele Karajdað oldu mu en iyisi.
Ey þehrim, marketlerden alýþveriþ etme budalasý olmadýk, olmaya da niyetimiz yok.
Ey þehrim, kulaðýmýza küpe takmýþ deðiliz, halen. Sakalýmýzý top kestirmedik, saçýmýza toka baðlamadýk.
Ey þehrim, halen ilçeden ve köyden gelen misafirlerimiz var. Bayramlarda yirmi yýldýr evimizde durmadýk. Büyüklerden baþlayarak ev ev dolaþýr, dururuz.
Bizim için Ramazan Ayý’dýr, þeker bayramý deðil. Kurban kesersek daðýtýrýz, kesilirse alýrýz.
Her cum’a akþamý, yoksula, yetime yemek daðýtma adetimiz sürüyor, inadýna.
Ey þehrim, biz halen büyüðün önünden kalkarýz, otururken. Küçük görünce onunla yaþýt oluruz hal dilince.
Ey þehrim, senin için ne düþünüyorsam öyleyim. Benim hakkýmda ned üþünürse bazýlarý Rabbim onlara iki katýný nasip etsin.
Ey okur, bedduanýn alasýný biliriz de ne inancýmýz ne edebimiz ne örfümüz buna izin verir. Ben insanlarýn tümünü bu þehir kadar severim. Bu þehirden ayrýlmayý da yaþamama bilirim.
Bayým, uzunca yazýmda size þehre ve þehre dair kimi bilgiler sundum, sohbet tadýnda. Biz, deryada damla misali olmaya çalýþýr, dururuz. Damla olmaktan uzak olanlarýn isimlerini bize sorma. Sen bu þehri sevip tanýdýkça onlarý da bileceksin.
Mesela bizim düne kadar çöpe atýlan sakatad adý verilen hayvan iç organlarý fakir fukara aþý idi.
Bu gün zengin sofralarýný süsleyip duruyorsa itirazýmýz onadýr. Bir kitapta yazýlý safsatalarý doðru kabul ederek, kaynak gösterenleredir.
Yoksa ayný þeherde yaþadýðýmýz ayný havayý soluduðumuz ayný ekmeði yediðimiz ayný suyu içtiðimiz insanýmýzla kavgamýz yoktur, bu olmadý, olamaz da.
Yazým tarzýmýza takýlanlara çift sözümüz: Bu þekilde yazmasak emin olun meramý dile getiremeyiz.
Ondandýr, sýk sýk bunu dile getirmemiz. Ýþin diðer yönlerini sorsanýz kara mizah diliyledir, dile getirilen hikâyemiz.
Ey þehir ve ey okur, anlattýðýmýz aslýnda kendi hikâyemizdir. Ýþin özü yazý yazarken birçok kelimeyi ziyan etmeden, tasarrufta bulunarak, “Biz bu þehri seviyoruz” diyebilirdik. Ne yaparsýnýz, lafý evirip çevirmek olmasa taþýdýðýmýz sýfatý hakkeder miydik? Hoþ karþýlana!..