ÝTALYA’NIN LÝBYA’DA, YUNANÝSTAN’IN ÝZMÝR’DE NE ÝÞÝ VARDI?

1911 de Avrupa’nýn büyük devletleri olan Ýngiltere, Fransa ve Almanya’nýn desteðini alan Ýtalya 28 Eylül 1911 de Osmanlý Devletine sert bir ültimatom göndererek bir Osmanlý topraðý olan Trablusgarp’ý ( Libya ) resmen istedi. Bu ültimatomda Osmanlý askerinin 24 saat içinde Trablusgarp’tan çekilmesi isteniyordu.

Ýyi de Osmanlý Devleti niçin kendisine ait olan bir toprak parçasýndan askerini çekmeliydi ki? Yani Ýtalya’nýn gerekçeleri nelerdi?

Ýtalya’nýn gerekçeleri þunlardý:

1- Trablusgarp eski bir Roma Eyaleti idi ( Kartaca ) Ýtalya da Roma’nýn devamýydý. Dolayýsýyla Trablusgarp, tarihsel baðlarla Ýtalya’ya baðlýydý

2- Osmanlý Devleti Trablusgarp’ý uygarlýk bakýmýndan geri býrakýyordu. Oysa bu topraklarý Ýtalya’ya verirse Ýtalya kültür ve medeniyet getirecekti.

3- Osmanlý Devleti, baþta Ýtalyan uyruklular olmak üzere bu topraklarda yaþayan yabancýlara çok kötü davranýyordu.

Evet, þaka gibi ama gerçek.

Avrupa’nýn büyük devletleri bu gerekçeleri haklý bulmuþlar ve Ýtalya’ya ‘’ Yürü, meydan senin’’ Demiþlerdi.

Devamýný uzun uzadýya yazmaya gerek yok. Ýtalya’nýn teklifini ertesi gün reddettik ve ayný gün ( 29 Eylül 1911 ) Ýtalya, Osmanlý Devletine savaþ ilan etti.

Esas itibariyle savaþýn bir kazananý yoktu. Ne Ýtalya galip çýkmýþtý ne de Osmanlý Devleti ama Balkanlarda Osmanlý Devleti aleyhine yeni bir savaþýn baþlamasý üzerine Ýtalya ile 18 Ekim 1912 de Uþi Antlaþmasýný imzaladýk.

Þimdi Uþi Antlaþmasýnýn þartlarýna çok çok dikkatinizi çekerim.

Þartlar þunlar: ( Tamamý on maddedir zaten )

1-Trablusgarp ve Bingazi’ye tam özerklik verilecek. Bu kentler yeni kanunlarla yönetilecek. ( Trablusgarp Ýtalya’ya verilecek diye bir þart yok.)

2-Trablusgarp ve Bingazi’de Osmanlý Devleti’nin çýkarlarýný padiþah adýna “naibü’s sultan” olarak tayin edilecek bir görevli koruyacak. Dini ve adli iþler padiþah eliyle seçilecek kadýlar tarafýndan yürütülecek. Bu görevlilerin maaþlarý Osmanlý tarafýndan ödenecek. ( Yani Trablusgarp [Libya] Halen Osmanlý Devletinin bir eyaleti.)

3-Halk, dini yönden Osmanlý halifesine baðlý kalacak. ( Bu madde önemli. Az sonra o konuya geleceðiz.)

4-Osmanlý Devleti Libya’daki askeri güçlerini, memurlarýný ve sivil görevlilerini geri çekecek. ( Osmanlý Devletinin Libya’daki askeri ve mülki varlýðý sona eriyor )

5-Ýtalya’nýn elinde tuttuðu Ege Denizi’ndeki Rodos ve On Ýki Ada Osmanlý Devleti’ne geri verilecek. Osmanlý Devleti, Balkan Savaþlarý’nda bu adalarý savunamayacak. (Ýtalya bu maddeye uymayarak adalarý iade etmemiþtir.)

6-Ýtalya, kapitülasyonlarýn kaldýrýlmasýnda Osmanlý Devleti’ne yardým edecek.

7-Ýki devlet arasýndaki düþmanlýklar sona erdirilecek.

8-Tutuklular ve rehineler takas edilecek.

9-Savaþtaki düþmanca fiiller için karþýlýklý af getirilecek.

Evet, bu antlaþma ile Osmanlý Devleti’nin Trablusgarpdaki varlýðý onulmaz bir yara almýþtý ama ‘’Al sen yönet’’ Diye Ýtalya’ya býrakýlmýþ da deðildi. Ancak gerek Balkan Savaþlarý, gerekse hemen peþi sýra gelen I. Dünya Savaþý nedeniyle Osmanlý Devleti, Trablusgarp ile yeterince ilgilenemedi. Zaten Trablusgarp savaþýnda bile oraya ordu gönderememiþ, Ýtalyanlarla savaþý Mustafa Kemal, Enver Bey, Fethi Okyar ve daha nice Türk subaylarý, yerli halký teþkilatlandýrarak sürdürmüþlerdi.

I. Dünya Savaþý yýllarýnda Ýtalya resimde gördüðünüz gibi Trablusgarp’a medeniyet getirdi..

Trablusgarp’ýn Müslüman halkýný etrafý dikenli tellerle çevrili toplama kamplarýna doldurdu. En ufak direnme gösterenleri resimde de gördüðünüz gibi ibret-i alem için kalabalýk meydanlarda astýrdý.( Resim 1910-1970 Yýllarý arasýnda gazetecilik alanýnda faaliyet gösteren Ýngiliz Pathe Mews arþivinden )

Trablusgarp’ta ( Libya’da ) Bu mezalim yaþanýrken camilerde hutbe hâla Osmanlý padiþahý adýna okunmaktaydý. Yani hakimi olamadýðýmýz topraklarda hakimiyetin en en önemli sembolü hâlen sürdürülmekteydi.

Türkiye topraklarýnda 1 Kasým 1922 de saltanat, 3 Mart 1924 de halifelik kaldýrýldýktan sonra Libya ile artýk hiç bir maddi ve manevi baðlantýmýz kalmadý. Çünkü adýna hutbe okunacak bir halife yoktu, halife'nin Libya'ya atayacaðý bir naibü's sultan yoktu. Artýk Libya topraklarýnda halk dini olarak Osmanlý halifesine baðlý da olmayacaktý. Nitekim halifeliðin kaldýrýlmasýndan kýsa süre önce 24 Temmuz 1923 de imzaladýðýmýz Lozan Antlaþmasý ile Trablusgarp’ý  tamamen kendi kaderine terk etmiþtik zaten. Þöyle ki:

Lozan Antlaþmasý Madde 22 — Türkiye, 27. Maddenin genel bükümlerini bozmamak koþulu ile, 18 Ekim 1912 günlü Lozan Andlaþmasý ve ona iliþkin Baðýtlar gereðince, her ne nitelikte olursa olsun, Trablusgarp (Libya) üzerinde sahip olmuþ bulunduðu tüm hak ve ayrýcalýklarýn kesinlikle kaldýrýlmýþ olmasýný tanýdýðýný açýklar.[Demek oluyor ki Lozan Antlaþmasý öncesinde bizim Libya üzerinde haklarýmýz vardý.Yoksa böyle bir madde antlaþmaya niçin konsun ki ? ]

Peki bu 22. Maddenin atýfta bulunduðu 27. Madde ne diyordu?

Lozan Antlaþmasý Madde 27 — Türkiye Hükümeti ya da Türkiye makamlarýnca, Türkiye topraklarý dýþýnda, iþbu antlaþmayý imzalayan öteki Devletlerin egemenliði altýnda ya da koruyuculuðunda bulunan topraklarýn yurttaþlarý ile Türkiye’den ayrýlan topraklarýn yurttaþlarý üzerinde siyasal, yasama ya da yönetimsel konularda, her ne nedenle olursa olsun, hiçbir yetki ya da yargý hakký kullanýlmayacaktýr.[Libya, Mýsýr,Sudan, Suriye, Irak, Filisitin vb daha önce Osmanlý hakimiyetindeki topraklardan bahsediliyor.]

Þurasý da kararlaþtýrýlmýþtýr ki, Ýslam dini makamlarýnýn dinsel yetkilerine bir zarar gelmemektedir.

Sonrasý malum.

Halký toplu infazlar ve iþkencelerle sindiren Ýtalyan güçleri Birinci Dünya Savaþý'ndaki müttefikleri Ýngiltere ve Fransa'nýn da desteðiyle Libyalýlarý kendi ülkelerinde köle haline getirdi. Bu dönemde Ýtalyan sömürgeciliðine karþý Ömer Muhtar tarafýndan baþlatýlan direniþ hareketi ise Muhtar'ýn yakalanarak idam edilmesi neticesinde sekteye uðradý. Ýkinci Dünya Savaþý'ndan sonra bölge Fransa ve Ýngiltere'ye býrakýldý. Birleþmiþ Milletler 1949'da Libya'nýn baðýmsýz bir ülke olmasý gerektiði kararýný aldý. 1951'de Libya,Birleþmiþ Milletler aracýlýðýyla baðýmsýzlýðýna kavuþan ilk ülke oldu. 

1911 yýlýnda Ýtalya fi tarihinde Roma Devletinin bir eyaleti olmasýný gerekçe olarak gösterip 1556 yýlýndan beri Osmanlý topraðý olan Libya’da hak iddia etti.Hem de yukarýda belirttiðim saçmasapan gerekçelerle... O tarihte Ýtalya’ya ‘’ Senin ne iþin var Libya’da?’’ demeyen, dememekle de kalmayýp destek veren devletlerin bugün Türkiye’ye ‘’ Senin ne iþin var Libya’da? ‘’ Demesini anlamakta zorluk çekmiyorum ama ayný soruyu bir Türkiye Cumhuriyeti vatandaþýnýn sormasý ilkin acayibime gidiyordu. Sonra düþününce artýk acayip gelmiyor. Öyle ya 24 Temmuz 1923 de. ‘’Türkiye Cumhuriyeti, Trablusgarp (Libya) üzerinde sahip olmuþ bulunduðu tüm hak ve ayrýcalýklarýn kesinlikle kaldýrýlmýþ olmasýný tanýmaktadýr’’ Þeklindeki bir maddenin altýna imza atarak redd-i miras davasýnda bulunmuþ bir devletin doksan yedi sene sonra'' Ben de hakkýmý istiyorum.'' deme hakký olabilir mi? 

Sonuç itibariyle Ýtalya’nýn, Fransa’nýn, ABD nin,Katar’ýn, Birleþik Arap Emirliklerinin hatta Patagonya’nýn bile Libya üzerinde haklarý olabilir ama Türkiye Cumhuriyeti’nin herhangi bir hakký olamaz. Hem olsa ne olacak ki? Fotoðrafta görüldüðü gibi bir medeniyet mi götüreceðiz Libya’ya?

Çocukluðumuzdan beri haritalarýmýzda gördüðümüz ve kýrmýzý çizgilerle çizilmiþ olan, burnumuzun dibine kadar sokulmuþ( bugüne kadar da rahatsýzlýk duymadýðýmýz.) deniz sýnýrlarýmýz neyimize yetmiyor?

........................................

Gelecek bölümde de ‘!’Yunanistan’ýn Ýzmir’de ne iþi vardý?’’ konusunu yazmaya çalýþacaðým.