( Yemen, T�rk��n oldu�u kadar T�rk vatanda�� olan Ermeni�nin de vatan�yd� ama �lenler hep Mehmet ve Memi��lerdi.)
*********************
Ge�en b�l�mde �ngiltere�nin �zmir konsolosunun Islahat Ferman�ndan d�rt y�l sonra �zmir�de M�sl�man T�rkler ile az�nl�k Rum ve Ermenilerin durumlar�n� k�yaslayan raporundan k�sa bir pasaj payla�m��t�m. Bu b�l�mde yine �ngiltere�nin iki konsolosunun Islahat Ferman�ndan sonra T�rklerin nas�l ikinci s�n�f vatanda� durumuna d��t�kleri, buna mukabil Rum ve Ermenilerin nas�l birinci s�n�f vatanda� durumuna y�kseldikleri ile ilgili raporlar�n� okuyal�m.

�ngiltere�nin Trabzon Konsolosu Palgrave, 1968 y�l�nda Londra�ya �unlar� rapor ediyordu:

"Bug�nk� durumda (1868�de), muvazzaf olsun, ihtiyat olsun, b�t�n askerlik y�k� yaln�z ve yaln�z M�sl�man halk�n omuzlar�ndad�r. Ger�i H�ristiyanlar hazineye k��k ve �nemsiz bir askerlik bedeli �demektedirler. Ama bu, onlar�n askere gitmemekle elde ettikleri avantajlara oranla bir hi�tir. Askerlik bedeli adamak�ll� y�kl� olsa bile, yine de M�sl�man tebaan�n zavall� omuzlar�ndaki muazzam y�k�n alt�nda d��t�� yoksullu�u hi�bir zaman dengeleyemez". [ G�R�LD�� G�B� BEDELL� ASKERL�K G�N�M�Z�N �CADI DE��LD�R. �YLE K� T�RK�LER�M�ZE B�LE KONU OLMU�TUR.]

Konsolos Palgrave ��yle devam ediyordu:

"M�sl�man halk, merkez� �stanbul H�k�meti�nde kesinkes temsil edilmiyor. Padi�ah�n M�sl�man tebaas�n�n ba�kentte derdini anlatabilece�i hi� kimsesi yoktur. Buna kar��l�k H�ristiyanlar, �mparatorlu�un her taraf�na yay�lm�� b�t�n yabanc� konsolosluklara, kimi de �stanbul�daki El�iliklere ba�vurup haklar�n� arayabiliyorlar. H�ristiyanlar�n dertleri can kula��yla dinleniyor. �stelik hi�bir �ik�yetleri olmad�� zaman da onlar ad�na hayali �ik�yetler uyduruluyor. [ BU SON C�MLEYE D�KKAT! BUNU BEN DE��L, HERHANG� B�R T�RK TAR�H��S� DE DE��L, B�R �NG�L�Z KONSOLOSU S�YL�YOR.]

"Bunun kahredici sonucu olarak da b�t�n mali bask�lar ile yerel ve ki�isel bask�lar hep M�sl�manlara yap�l�yor, H�ristiyanlara de�il... ��nk� M�sl�man��n feryad�na kulak asan yok. H�ristiyan��n ise bin tane s�zc�s� ve avukat� var. M�sl�man bir su� mu i�lemi�? Hemen ve sert bi�imde cezaya �arpt�r�l�r. Ayn� su�u i�leyen H�ristiyan ise ��yle b�yle cezaland�r�l�r ya da b�sb�t�n ba��lan�r. ��nk� i�in i�inde bir H�ristiyan olunca yabanc� konsoloslar ve temsilciler ona kanat gererler ve adaletin eli kolu ba�lan�r...��

"Bug�n g�r�len odur ki, Osmanl� H�k�meti, H�ristiyan tebaa yarar�na M�sl�man tebaas�n� ezmek gibi a��r bir itham alt�ndad�r. Ben, bu su�lamay� �z�lerek do�rulamak durumunday�m ..."

Evet, k�saca durum buydu. Osmanl� H�ristiyanlar�, genellikle T�rklerden �ok daha iyi durumdayd�lar. Bir de�il alt� Avrupa devletinin ve Amerika�n�n koruyucu kanad� alt�ndayd�lar. Tanzimat�tan beri M�sl�manlar be� y�l mecburi askerlik yap�yorlard� ve sava� zaman�nda bu s�re daha da uzuyordu. H�ristiyan tebaa ise askerlik yapm�yor, para yap�yordu. Trabzon�daki �ngiliz Konsolosu Palgrave bu konuda da ��yle diyor:

"T�rkiye�deki H�ristiyanlar�n M�sl�manlara k�yasla refah i�inde olmalar�n�, onlar�n daha enerjik, daha �al��kan ve daha erdemli olmalar�na yormak yanl��t�r. Ger�ek �u ki, �al��kanl�k, do�ruluk, namus ve d�r�st i� ��karma bak�m�ndan M�sl�manlar, Rum ve Ermeni hem�erilerinden bir g�mlek �st�nd�rler. Ama ne var ki, M�sl�manlar muazzam bir y�k�n alt�nda sistematik olarak ezilmi�lerdir ve ezilmektedirler. H�ristiyanlar ise Osmanl� �mparatorlu�undaki ayr�cal�kl� durumlar�n� s�rd�rerek son y�zy�ldan beri s�rekli olarak zenginle�mi�lerdir. Zenginle�meleri de spek�lasyonlarla, apa��k hilelerle ya da tefecilikle olmu�tur...

"Osmanl� devleti, kendi a��r y�k�n�n t�m�n� yaln�z M�sl�man��n omzuna y�klemi�tir. Tek omuza y�klenmektir bu. Y�k, M�sl�man ve H�ristiyan tebaan�n omuzlar�na e�it�e b�l��t�r�lmezse bu �mparatorluk sittin sene belini do�rultamaz."

Evet, k�saca durum buydu. Osmanl� H�ristiyanlar� genellikle T�rklerden �ok daha iyi durumdayd�lar. Askere gitmiyorlard�. Bundan da yararlanarak ticareti, k��k zanaatlar� ele ge�irmi�lerdi. Islahat d�neminde tar�m� da ele ge�iriyorlard�.

T�rklerin tarlas�n�, bozulan �iftini �ubu�unu sat�n al�yorlard�. Osmanl� Ermeni�si k�yde a�a, kasabada e�raf, �ehirde zengin i�adam� olmu�tu. Ba�kentte pa�a oluyordu art�k.

T�rk k�yl�s�n�n korkulu r�yas� o m�ltezimlerin, o g�t�r� vergi toplayanlar�n �o�u Ermeni'ydi, Rum'du. Durmadan yak�nan, s�zlanan da yine onlard� yani Padi�ah�n H�ristiyan tebaas�yd�. Anla�malar onlar i�indi, yabanc� konsoloslar onlara kulak veriyor, yabanc� El�iler onlara arka ��k�yordu. Osmanl� Ermeni�si, ezilmek ��yle dursun, korunmu�, kayr�lm�� ve ��mart�lm��t�.

Erzurum�daki �ngiliz Konsolosu Taylor ise 19 Mart 1869 tarihli raporunda �unlar� yaz�yordu:

"Bu y�renin her k��esinde Ermeniler, T�rk H�k�metinden ac� ac� yak�n�yorlar. Ayn� zamanda hi� sak�nmadan Rusya�y� �v�p g�klere ��kar�yorlar. Ermenilerin bu tutumu kiliselerinin d��manl�k ��retilerinden ileri geliyor. Erzurum�daki varl�kl� Ermeniler, T�rk tebaas� olduklar� halde Rus pasaportu alm��lard�r. Gizli gizli y�r�t�len Rus pasaportu ticareti bu y�rede pek yayg�nd�r."

Evet, padi�ah�n sad�k tebaas� sand��m�z Ermenilerin ceplerinde 1860 l� y�llar�n sonlar�, 1870 li y�llarda Rus pasaportu vard�. D�� Osmanl�, i�i Rus bir y��n insan t�remi� ve bu "Ruslar" her kasabam�za s�zm��t�.

�ngiliz konsolosu Taylor ��yle devam ediyordu:

"Bu gibi d��nceleri k�r�klemek, ayn� zamanda var olan baz� s�k�nt�lar� abartmak ve yoktan hayal� �ik�yetler uydurmak, Rus H�k�metinin ve dolay�s�yla Rus ajanlar�n�n izledi�i bir politikad�r. �zellikle Rusya�ya kom�u Do�u �lkelerinde ho�nutsuzluklar� canl� tutmak Rusya�n�n izledi�i politikaya uygun d��mektedir."

�ngiliz konsolosu bu sat�rlar� 1869 y�l�nda Erzurum�dan yani Osmanl� �lkesinin Do�u topraklar�ndan yaz�yordu. Ama patlama bat� topraklar�m�zda ba�lad�.

1875�te Bosna-Hersek, arkas�ndan Bulgar ayaklanmalar� patlak verdi. Osmanl� Devleti�ne kar�� ayaklanan Balkan H�ristiyanlar� Avrupa�da b�y�k sempati toplad�lar. Rus ve Avrupa gazetelerinin zembere�i bo�and�. Osmanl� y�netimi yerin dibine bat�r�l�yor, ayaklanan Osmanl� H�ristiyanlar� ise alk��lan�yor, y�celtiliyordu.

O �ok ay�l�p bay�ld��m�z Charles Darwin Oscar Wilde Victor Hugo, Osmanl� Devleti aleyhine yazd�lar da yazd�lar. Bunun yan�s�ra eski �ngiltere ba�bakan� Gladstone, �talyan siyaset�i Garibaldi, Bulgarlar� g�klere ��kar�rken Osmanl�lar� yerin dibine sokuyordu yaz�lar�yla.

Devlete sad�k san�lan Osmanl� Ermenileri, Balkan H�ristiyanlar�na �zenme�e ba�lad�lar. Filibe sanca��nda Bulgar ayaklanmas�n�n patlak vermesinden be� ay sonra, Eyl�l 1876�da, �stanbul�daki �ngiliz B�y�kel�isi Sir H. Elliot, "Ermeniler aras�nda da ho�nutsuzluk hareketi var" diyordu. Bu ho�nutsuzlu�un giderek �nem kazanabilece�ine parmak bas�yordu. B�y�kel�i, "Ermeniler aras�ndaki bu ho�nutsuzluk hareketine Rus ajanlar�n�n entrikalar�n�n neden oldu�unu" da belirtiyordu.

Silaha sar�lan Balkan H�ristiyanlar� i�in Avrupa devletleri devreye girmi�lerdi. 1876 y�l� sonunda �stanbul�da �nemli bir konferans toplanacakt�. Paris Antla�mas��n� imzalam�� olan Avrupa devletleri konferansa geliyorlard�. "Tersane Konferans�" diye tarihe ge�en bu konferansta Avrupa devletleri, Osmanl� tebaas� Balkan H�ristiyanlar� i�in ba��ms�zl�k veya siyasal �zerklik isteyeceklerdi. Osmanl� Ermenilerinin ise esamisi okunmuyordu?

�stanbul Ermeni Patri�i Nerses dayanamad�. Tersane Konferans� arifesinde �ngiliz B�y�kel�isine ��kt�. "Cemaatim pek heyecanl�d�r" dedi ve ekledi: "Avrupa devletlerinin sempatisini kazanmak i�in ayaklanma ��karmak gerekiyorsa Ermeniler aras�nda da b�yle bir hareket yaratmak hi� de g�� olmayacakt�r"

Tersane Konferans�n�n topland�� tarih ilgin�tir.

Sultan II. Abd�lhamit 31 A�ustos 1876 da tahta ��kt�, 23 Aral�k 1876 da ise �stanbul- Hali� Tersanesi- Bahriye Naz�rl��nda Osmanl� Devleti, �ngiltere, Rusya, Fransa, Prusya bir araya geldi. Konu Balkanlar�daki milletlere �zerklik veya ba��ms�zl�k verilmesiydi.

Konferans�n topland�� g�n II. Abd�lhamit, i� i�lerimize m�dahalenin �nlenmesi, �zerklik ve ba��ms�zl�� istenen topraklarda ya�ayan t�m halk�n Osmanl� Anayasas�n�n g�vencesi alt�nda oldu�unu ifade ederek di�er devletleri taleplerinden vaz ge�irmek i�in Me�rutiyeti ilan etti.

Ancak di�er devletler, Me�rutiyetin ilan edilmesini hi� nazar-� dikkate almad�lar ve �u isteklerde bulundular Tersane konferans�nda:

A) S�rbistan ve Karada�a ba��ms�zl�k
B) Bulgaristan ve Bosna- Hersek�e �zerklik

Osmanl� Devleti bu istekleri kabul etmeyince Rusya, do�udan ve bat�dan Osmanl� topraklar�na girerek sava�� ba�latt�. B�ylece 1876-1878 Osmanl�- Rus Sava��, di�er ad�yla 93 Harbi ba�lad� ve i�te Osmanl��n�n as�l Ermeni sorunu da bundan sonra ba�lad�. Yani danan�n kuyru�u bu sava�tan sonra koptu.

Devam edecek.

&autoplay=1" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen>

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( Millet-i Sad�ka Dedi�imiz Ermeniler T�rklere Sad�k De�illermi� Ki�6. B�l�m� ba�l�kl� yaz� Sami Biber taraf�ndan 8.05.2021 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.