Sitemizin deðerli Tarihçisi Sami Hocamýn sende bir konuda yaz önerisiyle yazmaya  karar verdiðim yazý dizisine baþlamadan evvel þu hususu belirtmeliyim ki  Tarihsel olaylar yaþandýðý dönemin ahval ve þeraitine göre kaleme alýnmalýdýr. Bu minvalde olaylar ele alýnýrken; bütüncül, kapsayýcý ve hakim bir bakýþ açýsýyla irdelenmeye çalýþýlmalýdýr. Ve ilaveten belirtmeliyim ki neden sonuç iliþkisi içerisinde, belgelere dayandýrýlan tarihsel çýkarýmlar bana göre hakikatin neþvünema bularak temayüz etmesini saðlamak için yeter þart deðildir. Fakat bu bahis baþka bir yazýnýn konusu olabilir. Bu vech ile yazacaðým makale yorumlamalara açýk olacaðý gibi bazý yadýrgamalarýn olmasýda doðaldýr.

Osmanlýda Eþ’arilik Üzerine

Þüphesiz günümüz Türkiyesinde en sevilen Osmanlý Padiþahý kimdir denilse kuvvetle muhtemel çýkacak sonucun en baþýnda gelir Fatih Sultan Mehmet. Kýrk dokuz yaþýnda vefat eden otuz yýl hükümdarlýk yapmýþ olan padiþah;  Osmanlý Hükümdarlarý içerisinde halký tarafýndan en az sevilen hükümdardýr. Nedenlerini sýralamayacaðým çünkü zaten öyle olmak zorundadýr. Anlatalým.

II. Mehmet yalnýzca halký tarafýndan sevilmeyen bir sultan deðildir. Kaynaklarda geçen  bilgilere göre, dik baþlý, eðitilmeyi reddeden ve derslere pek ilgi duymayan bir çocuk olduðu mevzu bahis edilir.  

Kaynaklarýn ifadesine göre, babasý onun baþarýsýz öðrenciliðine karþý çareler düþünür ve Molla Gürânî’yi ona hoca tâyin ederek Manisa’ya gönderir. Gürâni, beraberinde bir de sopa ile þehzâdenin karþýsýna çýkar. II. Mehmed merak edip, sopayý neden aldýðýný sorunca, Gürânî, eðer okumakta tembellik ederse, babasýnýn emriyle bunu kullanmak zorunda kalacaðýný belirtir. Babinger’e göre Gürâni’ye ince deðneði bizzat babasý II. Murad vermiþ ve Molla’nýn yukarýdakine yakýn sözleri üzerine Çelebi Mehmed gülünce, Molla Gürânî ona öyle bir dayak atmýþ ki, çocuk ondan hayatý boyunca korkmuþ. Küçük Þehzâde, bu tecrübe üzerine kýsa sürede Kur’an okumayý öðrenmiþ. II. Mehmet yalnýzca halký tarafýndan sevilmeyen bir sultan deðildir. Daha ilk derste hocasý tarafýndan üstelik babasýnýn emriyle dövülen bir þehzadedir. Bir çocuk gözüyle, II. Mehmet Hocasý ve Babasý tarafýndan sevilmeyen bir þehzadedir.

Diðer yandan, yine kaynaklardan edindiðimiz bilgilere göre, Þehzâde Mehmed’in diðer kardeþlerine nazaran babasýnýn gönlünde özel bir yeri yoktur. Dahasý, Þehzâde Alâeddin Ali’nin Sultan II. Murad’ýn gözdesi olmasý onun dik baþlý kiþiliðinde; altý kardeþ olmasý hükümdarlýk ihtimalini düþük görmesinden dolayý derslere ilgisiz tavrýnýn inþâsýnda kuvvetli bir etkisi olmuþ olabilir. Nitekim II. Murad’ýn Þehzâde Alâeddin’e teveccühünün boyutlarýný ifþâ açýsýndan, vasiyetnâmesi son derece çarpýcýdýr.

Þehzâde II. Mehmed’in kardeþleri kimlerdi; tarihçi Þükrullah’a göre II. Murad’ýn beþ oðlu vardý: Ahmed, Ali, Mehmed, Hasan ve Orhan. Neþrî bunlara altýncý oðul olan Ahmed’i de ekler – ki II. Mehmed ikinci ve son tahta çýkýþýnda nizâm-ý âlem için kardeþ katlinin ilk örneði olmak üzere onu öldürtmüþtü.

Diðer yandan, bunlarýn hiçbiri onun öz kardeþi deðildir. Þükrullah, II. Mehmed’in kardeþlerinden Ahmed’in ve Alâeddin’in  Amasya’da, Hasan ile Orhan’ýn ise Edirne’de öldüklerini, kaydeder. Halil Ýnalcýk’ýn belirttiði üzere, Fâtih Sultan Mehmed’in tahta ilk çýkýþýnýn öncesinde, II. Murad’ýn hayattaki þehzâdelerinden birincisi, Mehmed Çelebi’den beþ yaþ büyük olan Alâeddin Ali Çelebidir. Dolayýsýyla, Sultan’ýn vârisi odur.

Baba Murad’ýn Þehzâde Alâeddin’e olan hususî sevgisi ile onun öldürülmesinin  ardýndan, beklenmedik bir þekilde II. Mehmed’e saltanat yolu açýlmýþtýr. Alâeddin Ali’nin öldürülmesinin II. Murad üzerinde yarattýðý büyük üzüntü, kaynaklara yansýmýþ; (Oruç Beð, 1972, s. 91; Lütfi Paþa, 2001, s. 179; Hoca Saadettin, 1999, s. 207-208; Ýnalcýk, 1995, s. 57; Babinger, 2003, s. 40) o kadar ki bu ölüm, Sultan Murad’ýn tahttan feragatine bile neden olmuþtur. (Ýnalcýk, 1995, s. 16, 57, 59, 60). Padiþâh II. Murad, Alâeddin’i o kadar sevmiþtir ki kendisi henüz hayattayken yazdýrdýðý vasiyetnâmesinde, öldüðünde mezkûr oðlunun yanýna gömülmeyi istemiþ ve þunlarý belirtmekten de kendini alamamýþtýr: Benden sonra evlâdýmdan ve ensâbýmdan fi’l-cümle soyumdan sopumdan her kim ölecek olursa benim yanýmda komayalar, katýma getirmeyeler. Vasiyetnâmenin orijinal nüshalarý için: (Ýnalcýk, 1995, s. 204-215) bakýlabilir.

Sultan Murad’ýn bu aðýr sözleri kuþkusuz, II. Mehmed’i de kapsayan bir soyutlama psikolojisiyle kaleme aldýrýlmýþtýr. Vasiyetnâmenin yazýlma yýlý 1446’dýr. II. Mehmed’in ilk tahta çýkýþ döneminin sonlarýnda Sultan Murad’ýn tekrar tahta dönmesiyle kaleme alýnma gereði duyulduðuna göre  bu belgenin yansýttýðý psikoloji  en sevdiði þehzâdesini kaybetmiþ bir babanýn geriye kalan tek oðluyla yaþadýðý iktidar mücadelesinin de bir göstergesidir. Tek baþýna vasiyetnâmenin birinci kýsmý bile, o zamanlar yaklaþýk on dört yaþýnda olan II. Mehmed’in ruh dünyasýnda þüphesiz olumlu bir etki yaratmamýþtýr. 14 yaþýnda bir çocuk gözüyle, II. Mehmet yalnýzca  Babasý tarafýndan sevilmeyen bir hükümdar deðil Sadrazam Çandarlý Halil Paþa tarafýndan da sevilmeyen bir sultandýr. Peki neden? Sonucuna baktýðýmýzda Padiþah emriyle ilk öldürülen Sadrazam olmasý hasebiyle Çandarlý zaviyesinden öyle olmak zorundaydý.

Mehmetin Babasý II. Muradý  tekrar tahta çýkarmak isteyen Çandarlý Halil Paþa, Yeniçerileri kýþkýrtarak Askerin bir tepeye çýkýp padiþahtan zam istemelerini saðlamýþ II. Mehmedin buçuk akçe zam yapmasý üzerine isyan buçuk tepe isyaný olarak kayda  geçmiþti. Yeniçeri, Padiþahý Ýstanbul’a gideriz þehzadeye katýlýrýz diye tehdit etme cüretini gösteriyordu. Yýldýrým Bayezýd'ýn Bizans'a sýðýnan torunu Orhanýn yanýna. Ýstanbul'un fethinde 500 kadar adamýyla Osmanlý'ya karþý Bizans tarafýnda savaþacak, savaþ sonrasý keþiþ kýlýðýnda kaçmaya çalýþýrken yakalanarak Sultan Mehmed'in emriyle idam edilecek olan þehzade Orhanýn yanýna. Ve bu giriþim Osmanlý Tarihindeki ilk askeri darbe giriþimi oluyordu. Olaydan sonra  II. Murat gizlice gelip oðlunu tahttan indiriyor ve Mehmet’i Manisaya gönderiyordu. “Eðer ben padiþahsam emrediyorum tahta geç” uydurma sözlerinin tam aksi bir þekilde.

Bir þehzadenin kendi adýna para bastýrmasý öldürülme nedenidir. Manisaya giden II. Mehmet kendi adýna para bastýrýyor fakat öldürülemiyodu. Çünkü tek þehzade olarak, tek varis olarak yaþam hakkýný kendi ellerinde tutuyordu.

  -Devam edecek-