Kilit Taþlarý ve Mihenk Taþlarý

Yüksek kemerler,

taþlara þekil veren eller,

birbirine sýmsýký tutunan kubbeler,

kimi zaman kilit taþý ile kenetlenen,

kimi zaman anahtar taþý ile çözümlenen,

adýna ne dersen;

odur üstüne binen aðýrlýða raðmen

Eseri bugünlere getiren.

Kilit taþý, bir yapýnýn en göz alýcý yerinde bulunan ve varlýðýyla yanýndaki taþlarý kenetleyip koca bir güzelliði taþýyan bir taþ olarak bilinir. O olmazsa görkemli kubbeler, süslü kemerler ve ulu mabetler de olmaz.

Kilit taþý, yapýya en son yerleþtirilen parça ve son dokunuþtur. Zaman geçse de eskimeyen, durmasý gereken yerde sapasaðlam duran. Týpký Tarihin en önemli  yerlerinde ortaya çýkan nadide insanlar gibi. Bu insanlarýn her biri toplumlarýn hayat-ý  abidelerinde kilit taþý vazifesini görmüþler, esasen milletlerin tarihçe-i hayatlarýnýn tam merkezinde durmuþlardýr. Bir taraftan devasa yapýlarý ayakta tutar gibi bir medeniyet tesis ederek  milletine  varlýðýyla yaþam dayanaðý  sunmuþlar, diðer yandan estetik ve güç, soðuk mermer taþlarý gibi acýmasýz ve güçlü bir figür; fedakârlýðýn ve estetiðin milleti yücelten abidevi bir kültürü olmuþlardýr.

Türklerin Tarihi seciyelerinde üç kilit taþý, iki de mihenk taþý hükümdar olmak üzere beþ büyük devlet adamý tebarüz etmiþtir. Elbetteki II. Mehmet  bu kilit taþý hükümdarlardan biridir. Bu þahsiyetler Türk tarihini, devlet teþkilatlanmasýný etkiledikleri gibi türk toplum yapýsýnda da deðiþimler meydana getirebilmeyi baþarmýþ kiþiliklerdir. Islýk oklarýnýn mucidi olan, Babasý Teomaný öldürerek Hun Devletinin  tahtýna  geçen  Mete Han, Çin Hükümdarý Gao-zu ile Baideng Muharebesinde  adeta dans eder gibi savaþlar çýkarmýþtýr. Mete Han Türk devlet teþkilatlanmasýnýn temellerini atmasý ve bugünkü Türk Silahlý Kuvvetlerinin kuruluþ tarihine damgasýný vurmasý cihetiyle bir kilit taþý hükümdardýr. Ve böyle bir hükümdar olmak yalnýz savaþ meydanlarýnda kazanýlan zaferler ile elde edilmesi mümkün olan bir paye deðildir.

Uzun menzilli oklarý geliþtiren üzengiyi icad eden Saka Türkleri ve onun hükümdarý Tomris Hatun, Yahudilerin Ýslam Peygamberinden Zülkarneyni sormalarý üzerine Kur’anda;  “Bir de sana Zülkarneyn hakkýnda soru soruyorlar. De ki: Size ondan bir aný okuyacaðým.”  denilerek, Zülkarneyn ismiyle bahsi geçen Ahameniþ imparatoru Kirosu yenmesine raðmen  teþkilatlanmasýný yapamadýðý için kültür ve medeniyetini taþýyamamýþ adeta iki dað arasýnda eritilen demirle kapatýlan kapýnýn dýþýna çýkamamýþtýr. Yahudi ve Hristiyan kaynaklarda Gog Magog, islam literatüründe yecüc mecüc olarak kimlikleri açýkça ifade edilmesede bazý kaynaklarda  Moðol asýllý olduklarý zikredilmiþtir. Ve  Saka Türkleri yerine; Kiros tarihe, fethettiði topraklardaki insanlarýn gönüllerince yaþayýp ibadet etmesine müsaade eden tüm zamanlarýn en hayýrsever hükümdarý olarak geçmiþtir. Kiros, Anadoluda Lidyayý ardýndan Mezopotamya’yý çevreleyen topraklarý fethetmesinden sonra, Babil’i de kuþatma altýna aldý. Dayatýlan kölelik ve  angaryadan hoþnutsuz olan ve kentin koruyucu tanrýsý Marduk’tan bekledikleri yardýmý göremeyen Babilliler, kendisine boyun eðenleri baðýþlayýp kolladýðý bilinen Kiros’a karþý koymak için bir sebep göremediklerinden krallarýnýn aleyhine davranarak MÖ 539’da kentin kapýlarýný, Kiros’un zaferinden övgülerle bahseden bir yazýtta belirtildiðine göre “barýþla, neþeyle ve coþkuyla” gelen Perslere açmýþtý. Yunanlar ise yýllar sonra bile kendisine büyük bir saygý duyarak yüce gönüllü hükümdarý, “Tebaasýný onurlandýrmýþ, onlarý kendi evlatlarýymýþ gibi koruyup kollamýþtý, onlar da karþýlýðýnda Kiros’a bir baba gibi saygý duymuþtu” diyerek hürmetle anmýþtý. Kiros’un Babili fethettiði dönemlerde çivi yazýsýyla yazýlmýþ Kiros Silindiri, ilk insan haklarý bildirgesi olarak kabul edilerek  New York’taki Birleþmiþ Milletler genel merkezinde bir replikasý halen sergilenmektedir. “Ýlk insan haklarý bildirgesi” sayýlan ve Kiros’un çoðulcu ve hoþgörülü iktidarýnýn apaçýk bir göstergesi olan silindirde, fethettiði topraklardaki halklarýn kendi geleneklerini yaþamasýna müsaade ettiðinden bahsedilir. ( Ýlk Lidya parasý Krosus, Lidyada Pers Kralý Kroisos olarak isimlendirilen Kirosun ismini taþýr. Buradan Ýtalyaya Grosso olarak, Avrupaya Groschen Osmanlýya Kuruþ olarak geçmiþtir. Bu açýdan bakýldýðýnda günümüzde kullandýðýmýz para birimi bir nevi Zülkarney'nin ismini taþýr. Buradan mülhemle çoðulcu, özgür, adil ve hoþgörülü iktidarlarýn yönetiminde Kuruþ deðer kazanýr.)

Binaenaleyh, devlet teþkilatý hukuk ve mimari yapýlanmasýný kuramayan Saka hükümdarý Tomris Hatun Türk Tarihi içerisinde bir mihenk taþý olamamýþ, fakat Pers Tarihi içerisinde II. Kiros bir Kilit Taþý olabilmiþtir.

Yukarýda mavi gök ve aþaðýda yaðýz yer yaratýldýðýnda ikisi arasýnda insanoðlu yaratýlmýþ; kiþioðlunun üzerinde de atalarým Bumin Kaðan ve Ýstemi Kaðan hakan olarak oturmuþlardý. Orhun Yazýtlarýnda geçen bu ifade Göktürk devletinin kurucu hükümdarý Bumin Kaðanýn da Türk Tarihi kubbesinin bir kilit taþý olduðunu göstermesi açýsýndan deðerlidir.

Demirci Göktürkler geleneði bir efsane deðil ; bir hakikattir. Bu hakikat içinde Bumin Kaðan henüz Ýllig kaðan olmadan önce Avar kaðanýndan kýzýný istedi. Avar Kaðaný Anagay; buna çok kýzdý ve Türkleri azarlamak için elçi gönderdi. Elçi, Bumin Kaðan'ýn huzurunda þöyle dedi: Siz benim demirci kullarýmsýnýz, böyle bir istekte bulunmaya, nasýl cesaret edebiliyorsunuz? Avar kaðanýnýn bu sözlerine Bumin Kaðan çok kýzdý ve Avar elçisini oracýkta öldürdü. Çünkü; Bumin Kaðan üstünlük ve dünyayý idare etme hakkýnýn, artýk yeri ve göðü yaratan Ulu Tanrý tarafýndan kendisine verildiðine inanýyordu. Bir tek Ulu Tanrý vardý, O da yalnýzca, Türk Hakaný Bumin Kaðan ve küçük kardeþi Ýstemi Kaðaný kutlamýþtý. Anagay kim oluyordu. Bumin Kaðan ordusunu aldý ve Gobi çölünün güneyine ve Çin in kuzeyine indi. Avar kaðaný Anagay'ý yendi. Kafatasýný altýnlayarak bir kýmýz kasesi yaptýrdý. Böylece bu and kasesi ile Avar Ýmparatorluðu'nun yerine geçtiðini, bütün dünyaya ilan etmiþ oluyordu. Týpký Mete' nin oðlu gibi. O da Yüeçi kralýnýn kafatasýndan böyle bir kase yaptýrmýþ ve devletler arasý andlaþmalar ile seremonilerde bile kullanmýþtý.

Toplumunun uzunca bir süre baðlý kaldýðý Cücen Federasyonu’nu çökerten Bumin Kaðan, büyük savaþ baþarýlarý ile bölgede söz sahibi olmuþtu. Halký doyurmanýn ve giydirmenin kaðanýn görevi olduðuna; Kaðanlýðýn kendisine, Tanrý tarafýndan verildiðine inanmýþtý.  Çünkü, Gök-Türkler’de siyasi iktidar “Kut” tabiri ile ifade olunuyordu. Milleti için gece gündüz çalýþmayan kaðan, milletine karþý vazifelerini yerine getiremediði için, Kutunun Tanrý tarafýndan geri alýndýðý gerekçesiyle iktidardan düþünülürdü. 716 yýlýnda Ýnel’in tahttan indirilmesi bu sebeple olmuþtu. Bumin Kaðan gece gündüz çalýþtý. Göktürk Kaðanlýðý'nýn, Büyük Okyanus'tan Kýrým yarýmadasýna kadar uzandýðý gerçek bir cihan imparatorluðu kuruncaya kadar çalýþtý. Orhun'u baþkent yapamayan bir devlet, Orta Asya'da bir imparatorluk olarak tanýnmazdý. Ötükeni baþkent yaptý.

Gök Tanrýnýn egemenlik verdiði aileden bir erkek üye bir þekilde baþa geçip kaðan olduktan sonra ilk iþ olarak ulusu için töresini oluþturur ve töre o kiþinin adý ile anýlýr. Oðuz Kaðan Töresi, Bumin Kaðan Töresi gibi.  Aþina ailesinden çýkarak Kaðanlýk Kut’unu alan Bumin Kaðan Töresi’nde halkýn; þahsi hukukla donatýlmýþ, iktisaden hür ve özel mülkiyete sahip haklarý vardý. Özel mülkiyet kiþi hak ve hürriyetlerinin teminatý olduðundan, insan ona sahip olup kullandýðý ölçüde hür olabilmekteydi. Bu bize Bumin Kaðan Töresi’nin  çaðdaþlarýna göre insan haklarý yönünden epey ileride olduðunu anlatýr. Bumin Kaðan Töresi’ni diðer yerleþik ve kabilevi devletlerden ayýran baþlýca özellikler ise þunlardýr: Velayet-i amme, özel mülkiyet, serbest çalýþma, imtiyazsýzlýk, hükümranlýðýn karizmatik oluþu, birleþtiricilik, askeri karakter, dini tolerans, imperium telakkisi; töre (kanunilik), besicilik-çobanlýk. Fakat, özellikle vurgulanmasý gereken nokta, Göktürk Devleti’ni diðer kabilevi devletlerden ayýran en önemli özelliðin kamu hukukunun olmasýdýr.

Hükümranlýk (erklik) karizmatik idi. Türk hükümdarý kanunlarý (töre) uygular, kendisi de uyar, fakat kanun yapamazdý. Kýsacasý baþka milletlerde olduðu gibi mutlak hükümdar deðildi. Siyasi iktidarý Tanrý verdiði için, milli irade, insaf duygusundan kurtulmuþtu. Kaðanýn icraatý millet tarafýndan meclis vasýtasýyla kontrol ediliyordu.

Ben benden önceki hükümdarlara benzemem diyen Fatih Sultan Mehmet  gibi, Bumin Kaðanda kendinden öncekilere benzemediðini ortaya koyduðu isyan direniþ savaþ ve kazandýðý baþarýlarla cihan þümul bir imparatorluk kurarak devlet  teþkilat yapýsýnýda geliþtirmiþti. Bumin Kaðan Ýmparatorluðunu kurduðu yýl mart 553’te ortadan kayboldu. Ýl kaðanýn Çin devletine yenilerek esir düþtüðü 630 lu yýllardan sonra Türkler için orta asya bozkýrlarýnda esaret dönemi baþlýyordu. Fakat ayný tarihlerde Arap yarýmadasýnda kýsa sürede Ýlahi kaynaklý bir din neþ’et ederek geniþ topraklarda neþv ü nema buluyordu.

Ýslam Peygamberinin 23 yýlda dini ikame etmesi ve arap yarýmadasýnda hüsnü kabul görmesinin ardýndan vahyin kesilmesi ile birlikte vefatý gerçekleþiyordu. Hz Muhammedi  islam medeniyetini ikame ettiren  olarak ele alýrsak kurulan bu medeniyetin de kilit taþý ancak ve ancak Halife Ömer olabilirdi. Kur’anda muvafakatý Ömer ayetlerinin gelmesi, Irak, iran, suriye , mýsýr topraklarýnýn alýnarak islam coðrafyasýnýn geniþletilmesi, devlet teþkilatlanmasýnýn kurularak medeniyet oluþumunda yeni kültürlerle etkileþime girilmesinin saðlanmasý açýsýndan deðerlendirdiðimizde Ömer bin Hattap önemli bir devlet adamý profili çizmektedir.

Belazûri’nin Fütûhu’l-Büldan adlý eserinde ifade edildiðine göre Ýslamýn geldiði dönemde Ali b. Ebi Talib, Osman b. Affan, Ebu Ubeyde bin Cerrah, Talha bin Ubeydullah, Yezid b. Ebi Süfyan, ve Muaviye de dahil olmak üzere Mekkede okuma yazma bilen toplam onyedi kiþiden biriydi Ömer bin Hattap. Kur’anýn tenzil olmaya baþladýðý dönem Mekkesinde okuma yazma oranýnýn azlýðý toplum içerisinde yazýnýn henüz daha tam anlamýyla tekamül sürecini tamamlamadýðý anlamýna da gelmektedir. Zira Arap harflerindeki okunuþ karýþýklýðýný önleme maksadýyla harekelendirme çalýþmalarý vahiy katipliðide yapan Muaviye (Vahiy katipliði yapmýþ olmasýnýn ki doðru da deðildir; olsa bile Muaviye’ ye bir ayrýcalýk kazandýrmayacaðý kanaatindeyim zira Osman bin Affan’ýn süt kardeþi Abdullah bin Sa’d da vahiy katipliði yaptýðý sýrada ayetleri bilerek deðiþtirdiði farkedilince kaçarak Mekkeye gelmiþ Mekkenin Fethiyle de Osman’a sýðýnarak Hz peygamberden af dilemesi için Osman bin Affana aracý olmasýný istemiþtir. Bu suretle Hz. Peygamber kendisini affetmiþtir.) tarafýndan Ebu’l-Esved’e daha sonra ise  ileride Kabe’ye kuþatma düzenleyerek  macýnýklarla ateþe verip yakan ve bir kýsmýný da yýkacak olan Haccac tarafýndan görevlendirilen Nasr b. Âsým ve Hayy b. Yasmur’a yaptýrýlacaktýr. Bu harekelendirme çalýþmalarýnda Kur’anda anlam kaymalarýnýn daralma ve geniþlemelerinin olup olmadýðý inzal ve tenzil kavramlarý kapsamýnda ciddi incelenmesi gereken bir konudur. Osman bin Affan döneminde Hz. Peygamberin Kur’aný Mesuttan sorun dediði Abdullah bin Mesut’un mushafý dikkate alýnmamýþ Kuraný toplayan ekibe dahil edilmemiþ üstelik bir vesile ile de Osman tarafýndan camide dövülerek kaburgasý kýrýlmýþtý. Bunun üzerine  halifenin bir kimseyi iki kaburga kemiðinin kýrýlmasýna kadar dövebileceði fetvasý geldiði iddialar arasýndadýr. Konuyu çok uzatmadan baðlamýndan koparmadan bir iki misalle daha izaha çalýþalým.

Haccac, Abdülmelik olarak ismini deðiþtiren  Halife Mervan bin Hakemin komutaný ve valisi; bugünkü baþbakaný hüviyetindedir. Haccac kendisini Emevi soyuna adayan o kadarki, Hilafeti Risaletten (Peygamberlikten) üstün tuttuðunu ilan eden ve bu açýklamasýndan sonra Müslümanlarýn  ileri gelenlerinden, saðduyulu ulemadan  tepki görerek kafir olduðu söylenen bir þahsiyettir.

“Kendi elindeki Kur'ân'ýn Allah katýndan gönderildiðini iddia eden Abdihüzeyl'i (Abdullah b. Mesud'u) cezalandýracak olursam, kim bana mani olabilir! Allah'a yemin ederim ki, onun elindeki kitab, Arap recezlerinden (þiirlerinden) bir recezdir. Allah, o kitabý peygamberine indirmiþ deðildir. Attýðý bir taþýn yere düþmesi halinde bir hadise meydana geldi, diye iddialarda bulunan þu kýzýllara bakýn. Bunlarý cezalandýracak olursam, kim bana mani olabilir! Allah'a yemin ederim ki, ben bunlarý dünün yok olup gidiþi gibi yok edeceðim, köklerini kazýyacaðým!" Diyerek hutbe veren  bir Haccac vardýr ortada.

Haccac, Hz. Osman ve Emevi taraftarý idi. Onlara aþýrý bir meyli ve sempatisi vardý. Emevilere muhalefet etmenin küfür olduðu kanaatýna sahipti. Emevilere muhalefet etmenin öldürülmeyi mubah kýldýðýný iddia ediyor ve bu hususta herhangi bir kimsenin kýnamasýna da aldýrýþ etmiyordu.

Hz Peygamber döneminde  Bedir, Uhud ve Hendek savaþlarýnda müslüman ve müþrikler de dahil olmak üzere toplam ölen sayýsý yaklaþýk 200 kiþi olmasýna karþýn Fitne dönemi olarakta adlandýrýlan Osman Bin Affan’ýn öldürülmesinin ardýndan; olaylarýn giderek karýþmasý ile birlikte Cemel Vakasýnda (Deve olayý denilerek aslýnda vuku bulan savaþ daha basite indirgenmeye çalýþýlmýþtýr.) ölen kiþi sayýsý 20 bin civarýndadýr. Mervan döneminde sadece Haccacýn katlettiði Müslüman sayýsý 120 bini bulmaktadýr.

Çerçevesini çizmeye çalýþtýðýmýz gerek islam öncesi Türk Tarihi kayýtlarý ve gerekse islam tarihi içerisinde yaþanan  tüm bu olaylar ile varmak istediðimiz nokta aslýnda olaylar tam anlamý ile bilinmese bile sonraki yüzyýllara taþýnan bir bakýþ açýsý oluþturduðu, bir kültürel zihin yapýsý ortaya çýkardýðý ve bütün bunlarýn nesilden nesile geçerek bir hayat felsefesi, geleneksel bir Türk zihin yapýsý meydana getirmesi açýsýndan irdelenmesi gerekmektedir.

Bu nedenledir ki Osmanlýda gerek  eþ’ari düþünce yapýsýnýn tam anlamýyla anlaþýlabilmesi gerekse maturidiliðin, mutezilenin ve selefi ekollerin idrak edilebilmesi için ilk evela süreci tahlil etmek gerekmektedir.

Haccaca zemin hazýrlayan Mervan bin Hakem ve Mervana zemin hazýrlayan Hakem bin Ebü’l As tan sonra Tuðrul Bey ve Vezir Kundiri ile birlikte Gazali ve eþariliðin geliþme sürecine girmiþ olacaðýz.

devam edecek