Online Üye
Online Ziyaretçi
Çocuklugumdan bu tarafa nedenini merak ettiğim bir şey vardı eşlerin birbirine hitabıyla ilgili.Yaşlıların (bu gün onlar 70 yaşın altında değil) eşine hitab ederken ismini soylememesinin nedeni ne olabilir acaba? Bu gelenek nerden gelmiş, yalnızca bizim köylerde mi kalmış? Belki başka kültürlerin etkisi olmuş aile kültürümüze?Sorular vardı aklımda.
Bizde erkek “er”, kadın ise “avrat” adlanır.Bu el ifadeleridir.Resmi olarak her ikisine “hayat yoldaşı” denilir (bir az duygusal ifadeyle “ömür-gün yoldaşı”da derler).
”Er” eski zamanlarda “iğit,asker,doyüşçü” anlamlarında kullanılmışdır...bu gün her bir türk kadınının kocasına er, eren gibi bakması tefekkürü var bunun içinde.
Türkcedeki “eş” kelmesi de ayni dünyagörüşün sözle kanıtıdır.Bu kelmede evli ciftlerin beraberliyi, koşalığı birinin digerinden üstün olmadan hayat sürdürmeleri ifade olunmuştur.
Ama bakalım neden bazi yerlerde eşler bir-birine gerçek şahsi adları ile hitab etmezler?
Yakınlarda aynı, zamanı geçmiş,yaygın olmayan bu adete Türkiyenin bazi koylerinde ve hatta Avrupa şehirlerinde de rast gelindiyini bayan arkadaşımın dilinden duyunca şaşırdım:
- Biz isimlerimizle hitab etmeyiz bir-birimize.
- Peki nasil?Aşkım mı,hayatım mı,şekerim mi,tatlım mı,güzelim mi?-deye sordugumda o bir az utandı sanki...boş vermemi istese de yakasını bırakmadım.
- Hadi,canim,lütfen de,bak bizde de aynı şeyler var, o acıdan merak ediyorum.
Arkadaşım güle-güle dedi:”Eşim bana “lan karı” deye hitab ediyor.
“Karı” çok da kibar ifade olmasa da kadın eşe denilir biliyordum (Bizde ise karı çok yaşlı kadına denilmekle bir az olumsuz,bir az kaba kelmedir). Ama ben lan kelmesine takıdım:
Aaaaaaa....eşin sana “oglan” mı diyor.Yok - dedi arkadaşım - oglan değil,”lan” öylesine bir muracietdir.
Ama ben biliyordum ki,”lan oglan kelmesinin kisa deyim (lan/ulan/olan/oglan) şeklidir.
Çok ilginçdi benim için, neden biliyor musunuz?Aynen bizim köylerde eskide eşlerin bir-birine “aye”,”ade” dediyini (yaygın olmasa da) duymuştum.Genelde “aye”,”ade”, Bakü şivesinde “ala” çagırı nidası gibi erkeklere sesleniş olarak kullanılır.
Acaba kadınına bir erkeye hitab edirmiş gibi muraciet edilmesi eski Türk hayat terzinden,Turk kadınının eşiyle aynı cetin göç hayatı,savaşlarda onunla omuz-omuza kılıç kurşaması,bütün zorlukları ömür-gün yoldaşıyla beraber paylaşmasi değil mi sözlere,dile geleneklere yansiyarak min yılların arkasindan modern dünyamiza boylanan?
Evet...İslam kultürüne geçişe kadar kadınlarımız böyle bir hatun-eren hayatı sürdürmüşler.
Bu düşüncelerden ayrılınca aklıma ikinci bir şeyi sormak geldi:
- Peki sen eşine nasıl hitab ediyorsun?
Bu sefer arkadaşım gülmekten kendini tutamadı:
- Lan herif!
- Ne???????? Herif mi? Kız,bizde herif “yalançı,çokbilmiş,kurnaz” adamlara denilir.Eşine herif mi diyorsum?
“Koca herif” türklerde ayıya denildiyini de biliyordum.Fikirler tamamen dolaştı aklımda.Ama şu koca herifi kırılır diye arkadaşıma hatırlatmadım.
Eve dönünce hemen arapca sözlüye baktım,”herif” kelmesinin arapcada ”meslektaş,oyun arkadaşı,gücde,bilikte beraber olan”.....bir de “duşman,rakip” anlamları varmış.
Demek eş ,er ,lan karı , lan herif kelmelerinde tatlım,maralım,ceyranım,şekerim,aşkım kelmelerinin içerdiyi anlamlarla kiyaslanmayacak kadar bir milletin tarihi hayat terzi,tefekkürü,gelenekleri...ve sevgi dolu yüreyi yaşıyormuş.