Post-modernist Þiir(!)’deki Sefaletin Çözümlenmesi

Günümüzde yazýlan þiirin en büyük sorunsalý, anlam’la olan iliþkisinde gizlidir. Þiir’in, daha doðrusu þairin, anlam karþýsýnda aldýðý tavýr, bunda etkili olmaktadýr. Þiir ile anlam iliþkisini çözümleyebilmek için önce Þiir’i tanýmlamakla iþe baþlamamýz gerekir.

Þiir, imgelerin, bir ya da daha çok izlek etrafýnda, metinsel bütünlük oluþturacak þekilde örgütlenmesidir. Bu tanýmdan da çýkarsanabileceði gibi, Þiir’in temel birimi imge’dir. Çünkü Þiir, doðal dil içinde geliþen ve/ama özerk bir üst-dildir. Bu da imgeler aracýlýðýyla, doðal dilin söz diziminin bilinçli olarak bozulup özgün bir dizgeyle yeniden kurulmasýyla oluþturulur. Ýmge, doðal dili dönüþtürerek sýnýrlarýný geniþletir ve yeni anlatým olanaklarý saðlar. Sözcüðün, sabit sözlük anlamýnýn ötesine geçmesine yol açar.

Sözcük, tek baþýna, alýmlayan her bireyde, kalýplaþmýþ, donuk, sabit bir yansýma bulur. Bu yüzden hiçbir sözcük tek baþýna, imge’nin oluþturduðu çarpýcý çaðrýþým özelliðine sahip deðildir. Sözcüðün çift anlam yüklenmesi amacýyla harflere bölünmesi ( b/aþka…gibi) yeni bir çaðrýþým oluþturmadýðý için imge’yi oluþturamaz, ancak teknik bir oyun düzeyinde kalýr.

Ýmge, iki ya da daha çok sözcüðün, somut-soyut, soyut-somut, somut-somut, soyut-soyut, ya da bunlarýn kombinasyonlarýna dayalý bir ilintiyle, örnekseme (analoji) yapýlmasýyla oluþturulur. Ýmge’nin iþlevi, anlam’ý etkin bir þekilde iletebilmek için çaðrýþým yoluyla çarpýcý bir duyumsatma olanaðý saðlamasýdýr.

Þiir, imgelerle yazýldýðý;sözcük tek baþýna imge olamayacaðý ve her imge en az iki sözcükten oluþtuðu için Þiir’in temel birimi sözcük deðil imge’dir. Yani, “Þiir sözcüklerle deðil imgelerle yazýlýr”. Ýmge’yi bir atoma benzetirsek, sözcükler, atomu oluþturan çekirdek, proton, nötron ve elektronlardýr. Atomun bileþenleri, doðada, birbirlerinden baðýmsýz olarak bulunamazlar ve ancak bütünsel olarak atomu oluþturarak iþlevsel bir varlýða sahip olurlar. Sözcükler de ancak, imge’yi oluþturmak üzere örgütlendiklerinde Þiir’de iþlevsellik kazanýrlar.

Bu arada belirtmek gerekir ki içinde imge bulunmayan þiirler(!) için, bütün olarak bir imge oluþturduklarý savýný öne sürenler, imge oluþturmayý beceremeyenlerin ekmeðine yað sürmekten öte bir þey yapmazlar…Söz açýlmýþken, dize’nin tanýmý üzerinde durmakta da yarar var. Dize, imge ya da imgelerin, þiirin metinsel bütünlüðüm içerisinde, anlam ortak paydasýnda oluþturduklarý ara toplamdýr. Yani ,imge ya da imgeler dize’yi, dizeler de þiiri oluþturur.

Þiir’de imge, nesnel gerçekliðin insan bilincinde, estetiksel olarak öznel yansýmasýdýr. Bu yansýtma, aynadaki gibi birebir olmayýp, nesnel gerçekliðin þairin bilincinde alýmlanýp dönüþtürülerek dýþsallaþtýrýlmasýdýr.

Þiir, doðal dilin içinde kendi dizgesini geliþtiren özerk yapýlý bir üst-dil olduðuna göre, dilin temel iþlevi olan bildiriþim, Þiir’in de ayrýlmaz bir parçasýdýr. Bu da Þiir’in anlam’dan soyutlanamayacaðý gerçeðini ortaya koyar. Dolayýsýyla, Þiir’in temel birimi olan imge, anlamsýz olamaz.

Þiir’de anlam rastlantýsal deðil içkindir. Þair, nesnel gerçekliði öznel olarak estetiksel düzlemde dönüþtürerek imgelerle yansýttýðýna göre, kaynaðýný nesnel gerçeklerden alan imge, içkin olarak anlam taþýr.

Aslýnda yanlýþ imge yoktur: Anlamlý olan imge ve anlamsýz olan saçma vardýr. Ýmge ya da saçma üretimini belirleyen, þairin bilinçsel yapýsýndaki ideolojik tutumdur.

Ýmge, þair tarafýndan dýþsallaþtýrýldýðý andan itibaren, nesnel gerçekliðe artý deðer olarak eklemlenir. Buradan çýkarsanabileceði gibi Þiir, nesnel gerçekliðe bir müdahaledir. Bu dönüþtürücü müdahale, ancak devrimci bir bilinç tarafýndan gerçekleþtirilebilir. Dýþsallaþtýrýlan imge, nesnel gerçekliðin bir parçasý olarak okura ulaþýr ve okurun bilincinde, her okurun bilinç ve estetik algý düzeyine göre yankýlanýr. Yani, þiiri okuyan bireyin bilincinde yeniden üretilerek içselleþtirilir. Buna yansýmanýn yansýmasý diyebiliriz. Bu da okurun bilinç ve estetik algý düzeyine artý deðer katar. Daha ötesi, her okumada yeni çaðrýþýmlar saðlayarak okurun bireysel dönüþümüne sürekli katkýda bulunur.

Þair, yazarak kendini gerçekleþtirir ve ontolojik bir anlam kazanýr, çünkü varoluþu anlamý kýlan, bireyin somut ya da imgesel düzlemde, üretimle, nesnel gerçekliðe artý deðer katmasýdýr. Þair yazdýkça nesnel gerçeklikle beraber kendini ve okuru dönüþtürür; bu da toplumsal dönüþüme katký yapar. Nesnel ve öznel gerçeklik, diyalektik bir bütün olarak karþýlýk etkileþim içindedir. Toplumsal gerçeklik, her ne kadar bireyin bilincini sýnýrlasa da, þair birey, bu ablukayý yarabilen ve toplumdaki tüm bireyler için yýkmaya çalýþan kiþidir. Aksi takdirde, kapitalist üretim iliþkilerinin olduðu bir toplumda, sosyalist þairin varlýðýndan söz edilemezdi zaten…

Gelelim saçma’ya…Doðada saçma yoktur. Her þey, diyalektik bir bütün olarak, sürekli bir deðiþim-dönüþüm içindedir. Saçma ise kendine ve doðaya yabancýlaþmýþ bireyin hastalýklý zihinsel tasarýmýdýr. Nesnel gerçekliði dönüþtürerek yansýtmadýðý, nesnel karþýlýðý bulunmadýðý, doðaya aykýrý olduðu için yapaydýr. Dýþsallaþtýrýldýðýnda, nesnel gerçeðe artý deðer olarak eklemlenemez. Okura ulaþtýðýnda ise daha ilk okumada tükenir. Seken bir mermi gibi, alýmlanamadan okurun bilincinden geri döner ve yazýnsal çöplüðü boylar. Anlam taþýmadýðý için bildiriþim iþlevinden yoksun olan saçma, dilsel deðildir. Dolayýsýyla saçma’yla yazýlan metin de þiir deðildir.

Emperyalist kapitalizmin Þiir’deki izdüþümü olan post-modernist þiir(!), anlam’ý hiçleyen yapýsýyla, imge’lerle deðil saçma’larla yazýlmaktadýr. Anlam içermediði için bildiriþim yetisi yoktur; bildiriþim içermediði için dilsel deðildir; dilsel olmadýðý için de aslýnda þiir deðildir!!!

Post-modernist þiir(!), kendine ve doðaya yabancýlaþmýþ bireyin narsist mýrýltýlarýdýr. Þairin kendisini ve okuru dönüþtürme yetisinden yoksundur. Yýðma saçma’larýn, metinsel bütünlükten yoksun olarak yazýlmasýyla oluþan post-modernist þiir(!), yabancýlaþmayý oluþturan kapitalizme karþýt tavýr geliþtirmeyen edilgen bireyin yazdýðý þiir(!)dir.

Kapitalizm, varlýðýný korumak ve sürdürmek için her türlü muhalif tavrý sindirmek ister. Dizgeye muhalif olan Þiir’i anlamsýzlýða boðup edilginleþtirerek, Þiir’in bireyi ve toplumu dönüþtürme yetisini silebilmek için post-modernizm denilen, saçmalýðýn daniskasýna iþlerlik kazandýrmaya çalýþmaktadýr. Böylece, dizgeyle uyuþan ve sömürü þartlarýný kolaylaþtýran, örgütsüz ve edilgen bireyler oluþturmayý amaçlamaktadýr…

Bu noktada, Ýlhan Berk’in Yazko Edebiyat’ýn 33’üncü sayýsýndaki söyleþisinden bir alýntý yapalým. Ýlhan Berk, Þiir’de anlam’a iliþkin þunlarý söylemektedir: “ Anlama gelince.Doðrusu asýl savaþým onun üzerinde toplanmýþtýr benim. Nedendir bilmiyorum, ben anlamý þiire pek yatkýn bulmam. Kimi kitaplarýmda onu düþman bile bilmiþimdir. Anlam, sanki benim üvey evladýmdýr. Ama þunu da söyleyeyim; sonuçta þiir þiir ise, anlamlýdýr.”Kendi içinde çeliþkili bu ifadenin sahibi olan Ýlhan Berk ve benzerleri, anlam’ý hiçleyen tavýrlarýyla, post-modernizmin gölgesinde, bilerek ya da bilmeyerek emperyalist kapitalizmin uþaklýðýný yapmaktadýrlar. Þiir’in post’u deliktir.

Serkan Engin

Ekin Sanat Aralýk 2005
Berfin Bahar Ocak 2006
YKY 2006 Þiir Yýllýðý
Kýyý Yaz 2007
Karalama Sayý 2/ 2007