Sezai Karakoç’un Balkon Þiiri Üzerine Görüþler/Bir Deneme Yazýsý

Sezai Karakoç’un þiirlerinin izahýný yapmak, bize düþecek görevlerden deðildir. Biz, bunun üstesinden gelecek bilgi birikimine fazla sahip deðiliz. Olsa olsa kýyýda ve köþede okuduðumuz yazýlarýnýn, elimize geçen kitaplarýnýn ve dergilerinin sayesinde kalem erbabý olma yolunda karýnca misali bir mesafe alabildik.
Þairlerin kimi þiirlerinin tahlil ediþlerine baktýðým zaman ya yazmayý bilmediðimi ya da tahlil yapanýn okuma-yazmasýnýn olmadýðý fikrine kapýlýrým, çoðu zaman. Böylesi durumlarda bu tarz yazýlarý yazar, dosyalar ve zamaný gelirse sunmaya çalýþýrým. Yayýnladýklarýmýz da bir elin parmaklarýný geçmedi bu güne kadar.
“Balkon” þiirine iliþkin kimi açýklamalarý vardýr, Sunay Akýn’ýn:
“Nasýl olur da, bir þair balkonsuz bir ev düþünebilir?... Sezai Karakoç, þiirinde çocuklarý balkondan düþen annelerin dramýný anlatýr. Ýyi de çocuk pencereden de düþebilir. Evleri penceresiz yapan mimarlarý alnýndan öpmeye mi koþmalý? Bu þiir taþýdýðý ‘yasakçý” anlamýyla beni hep rahatsýz etmiþtir.”
Sunay Akýn, bu düþüncelerini Milliyet Gazetesi’nin 25 Ocak 1995 Tarihli sayýsýnda yayýnlamýþ. “Veþaire Veþaire” isimli köþesinde daha önce Cemal Süreyya’ya atfen yazdýðý “Biz koþu bittikten sonra da koþan atlarýz” dizesinin Sezai Karakoç’a ait olduðunu bilmediðini, bu dizenin Süreyya tarafýndan yazýldýðýný bildiðini belirtmiþ. Oh ne ala memleket!... Sebebini de Feyza Perinçek’e baðlar. Perinçek, “Cemal Süreyya Arþivi” adlý çalýþmasýnda Süreyya’nýn bu dizeyi 23 Temmuz (1972) tarihli eþine yazdýðý bir mektupta kullandýðýný belirttiði için Sayýn Akýn, yanýlmýþ.
Sayýn Akýn da bunu bilmeden kullanmýþ.
Ýyi güzel de Sezai Karakoç’a ait bu dize Cemal Süreyya arþivinde ne arar? Akýn’ýn muhayyilesi bunu almýyor… Daha doðrusu hoþuna giden bu dizenin, Karakoç’a ait olduðu bir okur telefonuyla ortaya çýkýnca yaptýðý hatanýn acýsýný Balkon Þiiri ve dolayýsýyla þiirin Þairi olan Karakoç’u eleþtirmekle örtbas etmek istiyor. Yahu bu mantýk ne zamana dek sürecek, iþlerliðini yitirmeden ayakta duracak? “Bu þairin bu dizesi güzel de bakýn ne biçim saçma þiir yazýyor.” demeye getirecek aklýnca ve son sürat iþinin gereðini yapýyor; tüm acemiliðiyle. Sanki bu dizeyi yazan Karakoç, sýradan bir insandýr ve tanýnmamasý gereken biridir.
Karakoç, bu Balkon isimli þiirinde neyi belirtmek istemiþtir? Þairin bu þiiri niçin yazdýðýný bile bilmemektedir. Þiiri yorumlama kabiliyeti yaptýðý açýklamada ortadadýr. Bay Yabancý, yasakçý zihniyetin esiri olarak, bu dizelerin þairini suçlamýþ. Sanki bu þiiri birkaç kez okumuþ, Sezai Karakoç’u hýfz etmiþ biri edasýyla konuþuyor:”Bu þiir taþýdýðý ‘yasakçý” anlamýyla beni hep rahatsýz etmiþtir.”
Bay Yabancý, siz hangi edebiyat alanýnda otoritesiniz? “Yasak” demekle kast ettiðiniz nedir? Bu þiir, 1980 Senesinde mi yazýlmýþtýr? Kimleri övmüþtür, bahsettiðiniz þiir?
Bu þiiri kaç kez okumuþsunuz ve bu þiirden anladýðýnýz bu mudur?
Yapma be Bay Yabancý!... Sen, þairin bu þiirini seni uyaran biri olduðu için arayýp, bulmuþ ve okumuþsun!... Belki bu þiiri, yakýn çevrenden birinden almýþsýndýr. Belki eline baþka bir þiir tutuþturulsaydý, onun da þairi Karakoç olduðu için ayný satýrlarý karalardýn… Peki sen bu þiirin þairine “Biz koþu bittikten sonra da koþan atlarýz” dizesinin içinde olduðu þiirin Cezayir’deki olaylarla ilgisi olduðunu söylese biri ne yaparsýn?
Bizimkisi varsayým olsun!.. Bu Þair, senin bu açýklamalarýnla-incilerinle- deðerinden bir þey mi kaybeder, kaybedecektir? Haydi Cezayir’de olaný ve biteni bir anlat, bakalým!... Bir milyon Cezayirli insana ne oldu? Þayet bu konuda alýntýsýný yaptýðýn þiirin tümünü yayýnlasaydýn, sana daha baþka sorular soracaktýk.

Yine de merakta kalmaman için Karakoç’un Cezayir’e iliþki dizelerinden bir kaçýný veriyoruz:
“Cezayir süt sirkidir
Yurdunu sevenlerin
Gözlerini kimse baðlamaz
At üstünde can verirler
Atla birlik güneþ doðarken
Ve yaþar Cezayir”
Þimdi Fransýzlara karþý Karakoç’u anlayabildin mi? Sana Macarlar ve Polonyalýlar ve diðer ülkeler için yazdýklarýný aktaramadýðým için üzgünüm!...
Bay Yabancý, sen Mona Roza’yý okumuþ musun? Ey Sevgili þiirini okumuþ olsaydýn, þairi yine anlar mýydýn, bu tavrýnla. Sahi Karakoç’un hangi þiirlerinden örnekler vermek lazým, Bay Yabancý’ya?
Bu yazýmýz olduðu gibi Balkon’un açýklamasýna dairdir. Bay Yabancý’ya sadece iþin katalizörü olarak bakmak lazým. Onun için yýllar sonra yazdýðý bir yazýnýn ikinci bir eleþtirisi hoþ olmaz. Biz yine de bunu etik olarak belirtelim.
Hem çocuklar için yazýlmamýþ bu þiiri diline dolayarak Nazým Hikmet’i ele almýþsýn ve çocuk ölümlerini engelleme konusunda tercihini Nazým’dan yana kullanmýþsýn. Oyunu Nazým Hikmet þiirine vermeniz sizin insiyatifinizde.
Size Hiroþima’yý da anlatabiliriz, sayfalar dolusu. Konumuz Hiroþima deðildir ve Nazým da deðildir. Nazým’ý da konu alan bir makalemiz söz konusu olsaydý, bu bahiste size bunu da detaylý anlatýr, engin bilginize bilgi katardýk, netekim!.. Onun içün burasý yeri ve zamaný deðildir.
Yazara-Bay Yabancýya- sormak lazým:”Sen balkonlu evlerden ürker misin? “
Karakoç’un çocuklarýnýn Diriliþ ülküsüne gönül vermiþ olanlar olduðunu bilmene raðmen… Akýn, þairin küçük çocuklarýn dikkatsizlik sonucu balkonlardan düþmemesi için annelere bu þiirle seslendiðini mi zannetmiþtir? Akýn, bunu bilmeyecek derecede biri deðildir.
Sayýn Akýn, anneler vardýr, çocuklarýnýn derdiyle yanan. Anneler vardýr, elleri balkon demirlerinde çocuklarýný gün boyu bekleyen. Anneler vardýr, çocuklarýnýn nerede olduðunu bilmediði için yüzlerindeki en son tebessümü hayalinde dondurup baðrýna taþ basan. Anneler vardýr, hayatta iken çocuklarý ölmüþ olan. Anneler vardýr, ömrünü adadýðý çocuklarý için aðýtlar yakan.
Ýslam kültüründe ve mimarisinde balkonun olmadýðýný niçin bilmezsin? Evlerin insan hayatý için ne derece özel olduðunu da bilmektesin. Balkonlarýn özel hayatýn dýþa açýlan penceresi olduðundan da haberdarsýn. Balkonlarýn bizim yaþantýmýza uymadýðýný da bilmektesin. “Bizim” dediðimiz hayat, anladýðýn ölçüde deðil, yalnýz. Ben, en az 1000 yýllýk geçmiþi anýmsatmak istiyorum, size.
Sunay Akýn, Balkon’u “balkon” olarak algýlamýþ iseniz “Kapalý Çarþý” þiirini de “Mýsýr Çarþýsý” biçiminde düþünmüþsünüz. Bilirsiniz, Ýstanbul’da bu isimde bir çarþýnýn bulunduðunu. Bu þiirde de ahlâkî deðerlere ve inanca karþý çýkanlarýn Balkon’da oldukça kapalý tarzda eleþtirildiðini bilmen lazým. “Kapalý Çarþý” denince Orhan Veli de akla gelir, unutmayasýn.
Sana iki dizeyi yorumlaman için yardýmcýn kesilelim:
“Kapalý çarþý içinde kapalý rüya çarþýlarý
Kapalý çarþý içinde öfke ve af çarþýlarý “
Bakýn, size Karakoç’un baþka iki dizesini hatýrlatayým, belki Balkon ile daha iyi anlaþýlýr diye Sesler’den:
“Ben Kristof Kolomb’un uþaðý deðilim
Ben ýrmakçýyým denizci deðilim
Kulaðýmda ne bir aþk ne de bir kürek sesi
Bir meydan uðultusu barbar bir inþaat sesi”
Bilir misin Sayýn Bay Yabancý, Kristof Kolomb, uþak, denizci ve barbar bir inþaat sesi ne anlama gelir ve Karakoç, “…uþaðý deðilim” demektedir. Ondandýr, balkonlara düþmanlýðý ve balkonlarý deniz körfezlerine benzetmesi. Her körfez denize açýlan kapý deðil midir? Ýnsan yutan, medeniyetler yok eden denizler karþýsýnda “Irmakçýyým” diyen Þairin yabancýsý deðil Dicle, Fýrat, Nil ve diðer coðrafyasýndaki nehirlerin sevdasýyla iç içedir.
O yýktýrýlan Ýnka’nýn, kandýrýlan ve daima barýþ için yaktýrýlan-tüttürülen çubuklarýn haince tutulduðunun bilincindedir. O, barýþ çubuklarýnýn daha fazla kýzýl derili insanlarýnýn ölümü demek olduðunu bilir ve bunu ilan eder, þiirini okuyana:
“Ben Kristof Kolomb’un uþaðý deðilim”
Bir baþka dizesini aktarayým size:
“Gidiniz ve öteki yabancýlarý da beraber götürünüz”
Batý’ya düþmandýr, Þair. O denli düþmanýdýr ki medeniyetine göz dikenlerin. Bak, açýkça belirtir durur:
“Patron oldu ama hala uþaktý
Ruhunda uþaklýk yuva yapmýþtý”
Þimdi alýyor musun, þiirini? Bilmiyorum, yazdýðým senin eline ulaþacak mý kitap kapaðý arasýnda?
Þimdi ben sana Balkon’u anlatacaktým. Sýrasý mý diðer þiirlerin açýklamasýna girmenin? Kusura bakmasýn, bu satýrlarý okuyan-okuyanlar.
Çocuðun balkondan düþmesi, söz konusu deðildir, þiirde. Söz konusu olan çocuðun balkon içine düþmesidir. Balkon, dýþa açýlýyorsa ve çocuk balkona düþüyorsa ne olacak? Lakin Þair, “düþerse” , Sunay Akýn ise “Balkondan düþerse” der. Balkon ile ev arasýnda bir iliþki var, bilirsiniz. Karakoç, bu iliþkinin ötesini sorgulamaktadýr.
Ben, açýk ve ferah evleri, balkonlu hapishaneyi çaðrýþtýran evlere tercih ederim, velev ki balkonlu evler, saray bile olsa. Balkonlu evlerden hazzetmem.
Her balkonlu ev gördükçe iðrenirim, içindeki insanlara acýrým. Kalkýp böylelikle beni “apartman düþmaný” ilan etmeye de kalkýþmayýn. Çünkü kastedilen balkon olsaydý, haklýsýnýz.
Balkonlarýn demirli olmasýndaki mecazý kavrayamamak, ilk bakýþta doðal sayýlýr. Tabiî karþýlanmayan Karakoç’un balkonlu evleri istemeyen biri olarak tanýtýlmasýdýr. Keþke þairine müracaat etseydiniz de bizim kültürümüz ile batý kültürünü yaþantýlarý ile anlatsaydý size, Karakoç:
“Çocuk düþerse ölür çünkü balkon
Ölümün cesur körfezidir evlerde
Yüzünde son gülümseme kaybolurken çocuklarýn
Anneler anneler elleri balkonlarýn demirlerinde”
Þimdi size konunun daha iyi anlaþýlmasý için uzun uzadýya bu þiiri okurken aklýma gelenleri, sabýrla aktarmaya çalýþayým. Umarým sýkýlmaz ve okumaya zaman bulabilirsiniz:
Ýnsaný dar kalýplarda düþünmeye ve yaþamaya iten þartlar… Evlerdeki balkonlarýn küçüklüðünü bilirsiniz … Evlerde yaþadýðýmýz þartlar gereði, balkonlar küçük tutulur. Çünkü þehirleþme ile topraðýn deðerlendirilmesi artar. Böylelikle sýnýrlý oranda olan toprak üzerine konutlar yapýlýr.
Psikologlar, dar evlerde yaþayanlarýn kimi sýkýntýlar içine düþtüðünü söyler. Balkonlar da ferahlama yeri olarak görülür. En azýndan küçük hapishane olan evde gökyüzünü görmeye can atan mahkûmun tabiatlý görmesine, caddede geçen insanlarý görmesine olanak verir.
Evlerdeki balkonun küçüklüðü ile insanýn içinde hissettiði balkon, þairine göre –iyi anlamanýz için- ”Bir tabut kadar yer tutar.” Tabut- düþmek-son gülümseme ve ölüm… Bedenlerin serbest ve ruhlarýn esir olduðu aný ve mekâný belirtmemiþ olan þairin içindeki balkonla (tabutun) kapladýðý yeri özdeþ tutmasý ilginçtir. Ýnsanýn çok katlý binalarda küçük bir balkondan etrafý seyre dalmasý ile bahçeli bir evin önünde dýþarýyý seyre dalma arasýndaki farký iyi bilmek gerekir.
Bu farký algýlamaktan uzak durmamalýdýr, insan. Ki fikir bazýnda düþüncenin balkon ölçüsündeki alan kadar serbestliði tabut, kefen ve ölü üçlemesiyle insan muhayyelesinde düþündüðünü dille, yazýyla ikrar etmenin serbest olmadýðý bir zaman canlanýr, adeta.
Sezai Karakoç’un þiirlerinde imla ve noktalama söz konusu deðildir, bildiðim. Bu sebeple anlatýlmak istenen ilk bakýþta anlaþýlmaktan uzak olduðu hissine kapýlýr, insan.
Düþünce serbestçe belirtilemiyorsa ve hayat zorlamalarla yüz yüze býrakýlmak isteniyorsa beden dýþarýda, ruh da hapiste ise hakikatten düþünen insanlar birer yaþayan ölü deðil midir? Demirli balkonlarda çocuklar niçin ölsün? Ya bu demirler balkonlardan düþen çocuklara annelerin ulaþmamasý içinse ne demeli? Bir de bu açýdan bakmakta fayda vardýr.
Demirli balkonlarla süregelen hayat, yaþayan ölülerin tabuttaki yaþantýsýdýr. Ayný zamanda öbür boyutta iki medeniyetin mimarî biçimi de mukayese edilmiþ olmalýdýr. Bu þairin poetikasýnda yer alan ifade tarzýndan kaynaklanýr. Hakikatten Ýslâmî Mimarî ile Batý Mimarî tarzý birbiri ile uyuþmayan iki tarzdadýr.
Sayýn Akýn, bilirim siz hemen Batýyý Hýristiyan gözlüðü ile eleþtirdiðimizi sanacak ve bu taraftan haklý olduðunuzu yazacaksýnýz. Ýmdadýnýza gelecek olanlar da baþka þeyleri yanlarýna katýp, söylediðimizi söylediðimize piþman edeceksiniz.
Sezai Karakoç’ta geçmiþe özlemi çaðrýþtýran ifadeler yok mu? Ergani’de geçen çocukluk dönemlerine bakýldýðýnda tek katlý evlerdeki yaþamdan esintiler bulunmaz mý? Toprak damlý evlerde yaþayan insanlar ve eþikten adýmýný atar atmaz sokaða açýlan avlu kapýsý.
Bahçeli evlerde yaþayan bir önceki kuþak, halen apartmanlarý beton mezarlara benzetir. Bende de bu his vardýr, þehirde yirmi senedir yaþamama raðmen.
Siz, Karakoç’un “Bahçe Görmüþ Çocuklarýn Þiiri” ile “Eski Kirazýn Gereði” þiirini okudunuz mu? Zannetmem. Okumuþ olsaydýnýz, balkon saplantýsýndan kurtulurdunuz.
Düþünen insaný ölü hale getirenler, bu insanlarýn yaþayan bir ölü konumunda cesetlerini balkonlara gömmeleri söz konusu olabilir mi, üçüncü dörtlükte? Yaþarken rahat etmeyenlerin ölürken balkon tipi mezarlarda da rahat etmeyeceklerini bilmez misin? Lakin insan susturulursa, balkon tipi mekânlarda ikamete tabiî tutulursa yine düþünceleri ile yaþamaya devam eder, edecektir. Batý, insanýmýzý balkonlarda yaþamaya hapsederken ne demeli?
Sayýn Akýn, zihin jimnastiðine çýkalým, bu yazýda. Kimi numaralý evler vardýr, inkâr etsek bile. Bu evlerin balkonlarýnda ve pencerelerinde yetiþkin çocuklar vardýr, bilirsiniz. Onlar seyre dalanlarý da muhakkak benim gibi bilmektesiniz. Bu balkonlara çýkan kýzlarý ve kadýnlarý, hangi anne ev içine çekebilir? Balkon demirleri buna engel deðil midir? Matematik iþlemi gibi de konuþmamaktayým. Bunu denemek ne kadar zor, bilmektesiniz. Bu annelerin baðrýna taþ bastýklarýný ikimiz de bilmekteyiz.
“Çocuk düþerse ölür çünkü balkon
Ölümün cesur körfezidir evlerde
Yüzünde son gülümseme kaybolurken çocuklarýn
Anneler anneler elleri balkonlarýn demirlerinde”
Evet, bu þiiri bu insanlar için düþünelim. Bu insanlarýn içine düþtüðü durumdan muzdarip deðil miyiz? Þiire yorum getirmekse amacýmýz, býrakalým bizim medeniyetimizle batý medeniyetini. Bu açýdan düþünelim, bu dörtlüðü.
Bilirsiniz N.F.K’da bulunan Büyük Doðu ideali gibi Karakoç’ta da Diriliþ ideali vardýr. Bu egemen düþünceyi kimse yok göremez. Þairin Diriliþ Ekolü’nden habersiz olmak, kendisi hakkýnda bir þeyler söylemesini engeller insanýn. Ki þiiri de her ne kadar sanatla iç içe ise de esin kaynaðýný bilmektesiniz. Kalkýp Balkon Þiiri’ni okurken biri nasýl olurda “Þair, balkonsuz bir ev düþünür? diye kendince boþ iþlerle uðraþýr, sanatla þiirle iç içe olan bir insan?
Sezai Karakoç, þiirinde çocuklarý balkona düþen annelerin dramýný anlatýr. Balkonlar, insan hayatýný karartan birer tuzaktýr. Balkonlar, günümüzde evlerimizde evin içini gösteren birer penceredir. Bu þiir yazýlýrkenki hayat farklýydý, þimdi farklýdýr. Balkonlarda olan hayatý görenler, balkonlardaki saf ve masum çocuklarý önce sokaða sonra caddelere ve sonra da kendi çirkin emellerine alet etmediler mi?
Kimisi “Ýnsanýn kendisini eve hapsetmesini istiyorsunuz” anlamýný çýkarabilir, bu açýklamamdan.
Karakoç, bu þiirinde çocuklarý balkona düþen annelerin dramýný anlatýr. Bazýsý, “Çocuklar pencereden de düþebilir.” mantýðýný yürütürse o zaman ne diyelim, bu yazýmýzý okuduktan sonra? Ýþte Bay Yabancý, bu sorularý sormaktadýr: ”Evleri penceresiz yapan mimarlarý alýnlarýndan mý öpmeye koþacaðýz?” Karakoç, penceresiz evlere karþý çýkmýyor mu yýllardýr ve bunu anlatmýyor mu?
“Bu þiir, taþýdýðý ‘yasakçý’ anlamýyla beni hep rahatsýz etmiþtir. Ben, çocuk hastanesinin karþýsýndaki oyuncakçýlarý sevmem” biçiminde alaycý tavýrla tenkit etmeye cüret eden Bay Yabancýnýn hatýrý için Karakoç’a sormak lazým:”Siz, bu þiiri balkondan çocuklar düþmesin diye mi yazdýnýz yoksa çocuklar balkona çýkýp yabancýlar görmesin diye mi yazdýnýz?”
Eminim ki Karakoç, “Sunay Akýn” isimli Bay Yabancý’yý ciddiye almamýþtýr.. Bakmayýn bizim sayfalar dolusu þiiri izahýmýza. Çok esef verici bir durum. Þair olmanýn hissiyatýndan uzak, düþünmekten uzak yapýda olan Bay Yabancý, köþe yazarý olmanýn keyfiyle bir de isim bulmuþ yazdýklarýna:”Veþaire Veþaire.”
Aslýnda yazdýklarý da köþe ismine yakýþmýþ, anlaþýlan; ” Veþaire Veþaire.” Daha ciddî duracak bir baþlýk yok mu? Aslýnda þairânelik kokar diye yapýlabilir, bu isimdeki farklýlýk. Ciddîye de alýnmasa bile biz, edebiyat ve sanat ile kültür aðýrlýklý her þeyi ciddîye alýrýz. Bundandýr, yazmamýz.
Sezai Karakoç’un Balkon þiirinin son dizesinde “Pencere” ifadesi yokken, “Evleri penceresiz yapan mimarlarýn alýnlarýndan öpmeye mi koþmalý?” sorusunu soran Bay Yabancý, ciddiyetsiz biçimde davranmýyor mu?
Anlayabildiðim kadarýyla “Yasakçý” olarak itham edilen Karakoç, daima yasaklara karþý çýkmýþ biridir. Fakat Bay Yabancý, þiirin özünü anlamaktan mahrum ise ne yapmalý?
“Her ev balkonlu olmalýdýr.” iddiasýnda olanlara, “Ben balkonu olmayan, geniþ avlulu ve bahçesi olan evleri severim.” demenin yanlýþ bir tarafý var mýdýr?
Ben, insanlarýn ve özellikle çocuklarýn balkonlara düþmesini istemiyorum. Bu yüzden balkonlara karþýyým. “Düþme”, bilinmelidir ki “yüksek bir yerden sert zemine çarpma” olarak algýlanmamalýdýr. Bu düþme, “ahlâkî alanda toplumun alçalmasý” demektir. Þairin dizelerine yüklediði anlamýn manasýný kavramayanlarýn, kalkýp” Ben çocuk hastanesinin karþýsýndaki oyuncakçýyý sevmem” ifadesine ne demeli?
“Bana sormayýn böyle nereye
Koþa koþa gidiyorum
Alnýndan öpmeðe gidiyorum
Evleri balkonsuz yapan mimarlarýn”
Bu dizelerden nasýl bir mana çýkabilir? Balkona düþüp, hayatý kirletilen çocuklarý için anneler, balkon demirlerine tutunarak ömürlerini acýlar içerisinde geçireceðine, “Balkon” ile sembolleþtirilen “Çocuklarýn hayatýný karartan batý yaþantýsýný” reddetmek ve kendi özüne dönerek medeniyetinin gereði gibi yaþamak varken, insanlýðý daracýk tabut mekânlara sýkýþtýrmaya, onlarýn hayatýný bu zindanda çürütmeye kim rýza gösterir? Elbette evleri balkonsuz yapan mimarlarýn alný öpülmeye deðer.
Ev, insanýn iç dünyasýný sýðdýrdýðý, yabancýyla paylaþmadýðý duygularýnýn ve düþüncelerinin yoðunlaþtýðý, sýrlarýn dýþarý çýkmadýðý, saklý tutulanýn o dairede rahatça bilindiði, özgürlüðün alabildiðince enginliklere açýldýðý semboldür, aslýnda. Evler, balkonsuz yapýlacaksa, insanlar daha rahat biçimde yaþayacak, balkonlara esarete mahkûm olunmayacak, balkonlara düþme tehlikesi de ortadan kalkacaksa, evleri balkonsuz yapan mimarlarý sevdirten insanlara bu öfke neden ve niçin?
Bay Yabancý, bu konu sizin o ufkunuzu aþmakta ve siz, bu yazýnýzý yazarken þairi bilenlere sormalýydýnýz. Sormalýydýnýz, evlerin niçin balkonsuz istendiðini. Bizim insanýmýz balkonsuz evleri istemektedir. Hayat, balkonlu evlerde sýkýntýlýdýr. Caddeler, sokaklar hayatýn bir parçasýdýr. Orada herkes yaþantýda zorunlu olaný yerine getirir. Fakat balkonlardaki yaþantý, yabancýya sýrlarýn verilmesiyle eþdeðerdir. Siz, bu sýrlarýnýzý verdiðinizde, olacak olanlar bellidir.
Halen balkonlarýnda oturulmaz, þehrimizin. Balkon, ancak mecburiyet durumunda kullanýlýr, kullanýlmaktadýr. Bunu bilmenize raðmen kalkýp kast edilen mana ortada iken Karakoç’la yaþýnýza baþýnýza bakmadan yarýþmanýz akýl kârý deðildir. Balkonsuz bir evde yaþamanýn keyfini bilemezsiniz.
Kalkýp bu ülkede balkonsuz ev bulacaðýnýzý zannederseniz yanýlýrsýnýz. Böylesi bir ev, aslýnda ülkedir, vatandýr, medeniyettir. Siz, demirlere takýlý kalýp düþünürsünüz. Bay Yabancý, zihninde balkonsuz evleri, penceresiz olarak düþlemiþ olmanýz üzüntü vericidir. Balkonsuz ev hayaliniz olmadýðý için, oturduðunuz evde yaþamaya devam edin. Biz, balkonsuz evlerin hayali ile ömrünü tüketen Karakoç’u anlamaktayýz, sevmekteyiz.
Evleri balkon ile sýnýrlandýranlar, ellerinde cetvellerle kaç devlet kurdurtmuþ? Bunu bir atlasa bakarak hemen anlayabilirsin. Bu evleri balkonlu yapanlarýn sýrlarýný ifþa etmesi, kaç leþ yiyen akbabalar gibi ülkeleri baþýmýza musallat etmiþtir? “Son seferleri bitmiþtir.” diyenler, yanýlmadýlar mý?
Siz, bu þiirin o denli kolay yazýldýðýný mý zannedersiniz?
Bay Yabancý, kalkýp balkon kelimesini hecelersek bal-kon heceleri çýkar. Bu kelimenin yabancý olduðunu sen de benim gibi bilirsin. Salon kelimesi de dile yabancýlardan alýnarak girmiþtir. Bazýlarý, “Rahat nefes alalým, iþin-mesainin stressini bir çay içerek, dinlenerek rahatlayalým.” Manasýnda “bala kon-” mealinde bu balkon kelimesini anlayabilir. Fakat benim ve senin gibi okuyan insanlar, bunun böyle olmadýðýný bilmelidir. “Balkon” yabancý bir kelimedir, mimarîmize sonradan girmiþ bir ifadedir. Aslý olmayan bu ifadeyi dýþlamamýz, insanýmýzýn özüne dönüþünü simgelemektedir. Ve siz, halen bunu bilmemektesiniz.
Bir çok juride bulunduðunuzu bilmekteyim. Kuzum, bu bilginizle hangi ülkeleri fethedebilirsiniz? Merak sâikîyle sormadan edemiyorum.
Biz balkonlarda saksýlara hapsedilen çiçeklerin topraktan koparýlmasýna gönlü razý olmayan insanlarýz. Çiçekler saksýda deðil, evin bahçesinde hayat bulmalý. Balkonlara sýðýnanlar, hayatlarýna “hayat” diyorlarsa o ayrý bir konudur.
Size boncuklarý ipe dizer gibi þiiri anlatmaya çalýþýrken, bu satýrlarý okuyanlara ne eziyetler çektirmekte olduðumun farkýndayým.
“Balkon” olarak adlandýrdýðýnýz alana çiçeklerin saksýda hayat bulmasýna karþýyým. Çiçekler saksýlara, insanlar balkonlu evlere hapsedilmemeli, kadýnlar çocuklarýný beklememeli. Ýnsan eðer, bunu anlamayacak kadar düþünmüyorsa þairin ne günahý var, ne hatasý var?
Sayýn Bay Yabancý, Balkon’un ilk dizesine bakýnýz. Ýlhan Berk hayattadýr. Kendisine de sorabilirsiniz:”Bu þiirden iki dizeyi antolojine niçin aldýn?” Ýlhan Berk, size bunu açýklar, düþüncesindeyim.
Körfez-Þahdamar-Sesler’den bir bölüm sunuyoruz:
“Kýrmýzý kiremitler üzerine yaðmur yaðýyor
Evimizin tahtadan olduðunu biliyorsunuz
Yaðmur yaðýyor ve bazý tahtalar vardýr
Suyun içinde gürül yanan
Dudaðýmý büküyorum ve topladýðým çalýlarý
Bekçi Halilin kýz kardeþinin çocuðuna ait
Daha doðrusu halasýndan kendisine kalacak olan
Arsasýndaki yýkýk duvarýn iç tarafýna saklýyorum
Hiç kimsenin bilmesine imkân yok”
Ev, Karakoç’un þiirinde yok mu? Vardýr, elbette. Necatigil, þiirle insan ömrünün iç içe olduðunu ifade ederken þairin þiirlerine evlerden bir þey katmadan giriþine ”Þaþýyorum” der. Ýlhan Berk, “Eve dönen / Yýllardýr yalnýzlýktý benimle” der.
Ev içinde anne-baba-kardeþ-eþ… Sürekli bir medenî yaþantýnýn hatýrlayýcýsýdýr.
Ötesini Söylemeyeceðim þiirinde yabancýlarýn istila ettiði bir demi ele alýr, Karakoç; anlatýcý on yaþýndaki çocuðun dilinden:
“Ben siz belki bilmezsiniz on yaþýndayým
Annem böyle konuþmak ayýptýr dedi
Annem o kadýna þeytan diyor
Bizim kediler de ona tuhaf tuhaf bakýyorlar”
Evet Siz þeytaný çok seviyorsunuz, Bay Yabancý. Sevmeseydiniz, ýsrar etmezdiniz bunca zaman.
….
Bay Yabancý, kedilerin bile tuhaf tuhaf baktýklarý o kadýn, niçin “þeytan” olarak yaftalansýn? Sakýn ola ki çocukluðunda balkona düþenlerden olmasýn, o kadýn?
Aile hayatýný çatýrdatan bir çok sebepler vardýr. Bir de “Çatý” þiirine bakýp Bay Yabancý’ya Þairin iç dünyasýný sunalým. Balkon’da anneler demir engellere takýlýp beklerken yitip giden çocuklarýna aðlar, çaresizce yardým eli uzatamadýklarý için. Çatý’da aðlayan erkektir, þairin kendisidir anneler için, çocuklar için. Yaþanan yoksulluklara isyanýn dili olan Çatý Þiirine bakalým:
“Kaç aç varsa hepsi ben
Kaç hasta varsa hepsi ben
Kaç liman önlerinde dönen
Ýþsiz hamal hepsi ben

Kaç aþktan ters yüz edilmiþ
Aþýk varsa hepsi ben
Bütün çiçeklerle donanýp
Bütün insanlarla ölen

Atýlmýþ kömür toplar
Annelerinin zoruyla çocuklar
-Baþka çaresi ne annenin-
Çocuklarýyla yere çarpýlan


“Ben o çocuklarla yere çarpýlan
Sevgili deyip yere çarpýlan
Sedye taþýmaktan kolu tutulan
Bu sessiz çýlgýn çalkantýda”
Bay Yabancý, Karakoç daðýlan bir aileden duyulan ýstýrabý nasýl yaþamaktadýr, ruhunda? Anne ve çocuk arasýnda gidip gelen þair, nelerden bahsetmektedir?
Batýþ þiirine bakalým:
“Güneþtir düþen turuncusunda menekþeler sunarým
Gece artýk hiç dönülmeyecek o yerlerdeki sevgiliye
Çocuklara kekik toplýyan o sevgiliye
Bir kekik uzatan çocuk anne deyince
Denizin dibinden çatý çeken
Çocuk üstüne arkadaþ üstüne”
Ýpin Ucunu Kaçýran Ýnsanlar’da ailenin çatýrtýlarý duyulur. Bu çatýrtýlardan haberli misiniz?
“Biri annem demiþti annem
Bana ekmek vermezdi farelere verirdi
Bir adam(bu babasýydý) her gün gelirdi bize
Niçin bilmem her gün gelirdi”
Necatigil’in de belirttiði gibi bir þair þiirinde mutlaka eve, dolayýsýyla ev içi insanýna, hayatýna, problemlerine yer vermelidir. Sezai Karakoç, þiirinde bunu ihmal etmemiþtir.
Çünkü aile, toplumun temel çekirdeðidir. Þair, aileyi ele alýrken Diriliþ temasýný okuruna izah etmeye çalýþýr, tüm çabasýyla.
Bay Yabancý, Bahçe Görmüþ Çocuklarýn Þiiri’ne bir baksýn:
“O yýllar savaþ yýllarýydý geceleri karartma
Gündüzleri fýrýn önlerinde birikirdi halk
Biz çocuklarla büyükler arasýndaki fark
Bir yanda þehir bir yanda kiraz bahçeleri”
Anlaþýlan Bay Yabancý, hala kiraz bahçelerinde dolaþmaktadýr. Karartma gecelerinde ve ekmeðin bulunmadýðý demlerde çocukça bir ifadeye bakarak, “Caným kiraz bahçelerine gidemedinse marketlerden al.”gibi tanýdýk gelen bir açýklamada bulunacak mý? Hiç sanmam, bundan sonra.
Somut adlý þiirinde yine ev vardýr, yaþamýn zorluklarý yer alýr:
“Baðda bahçede evde
Gezinmiyor ki o yüksek öfke
O savaþ kokusu av hali
Mutfaða kilere dönük av borusu

Her eþyanýn bir konumu yok evde
Mirasýn mirasý çocuk sesleri
Geceyle ýþýkla o tabiatüstü yarýþ
Soðuða sýcaða o insanüstü tepki

Tüyü onurdan horoz
Yankýlý at gözegöz köpek
Pýnar hýþýrtýlý kedi
Ve evin mercan gözlü fareleri”

Þimdi Sayýn Bay Yabancý’ya þairin farklý bir balkon ifadesini sunuyoruz. Þairin kastettiði de sakýn ola ki anladýðýn balkon deðildir, yine:

“Balkona çýkarýz geceleri
Denize bakarýz uzun uzun
Görmek için gözlerini
Ta uzaklarda yaþýyan annemizin”

Deniz þiirinde anne ile çocuk arasýndaki bað oldukça güçlüdür. Fakat görünen anne, Bay Yabancý’nýn bildiði anne deðildir. Beklenen anne, istenen anne Diriliþ ile gelecek annedir.

Kanarya’da “O çocuklarla yere çarpýlan” ben, çocuklar sevinsin diye kitap ve kanarya hediye eder. Kitap bilgi içindir, kanarya kuþlarýn kafese týkýlmamasý için, kýsacasý çocuklarýn da kanarya gibi görülmemesi içindir:

Bir deniz kýyýsýnda
Ýçim sedef ve kan
Daðýtýrým çocuklara
Kitap ve kanarya

Þair, çocuklarýn çocukluklarýný yaþamadýklarýndan dertlidir ve onlarý bekleyen tehlikeleri bilir. Bir tarafta sevinç vardýr bir tarafta üzüntü. Sedef ve kan birer remzdir.


Bay Yabancý, “Ben çocuk hastanesinin karþýsýndaki oyuncakçýlarý sevmem!” derken, kimin oyuncakçý olduðunu söylemez. “Köpekli Adamýn Meraký” yazýsýnda hakikatten oyuncakçýnýn kim olduðu belli deðildir.

Bakýn Bay Yabancý, size bir þiirinizi, Çocuk ve Hüzün þiirinizi hatýrlatayým:

Ne zaman bir çocuk ölse
gözü evlerinde
annesinin kavurduðu
helvada
kalýr

Yoksul bir çocuk görsem
yaðmur altýnda üþüyen
köprü olmak geçer
hiç deðilse
içimden

Her akþamüstü oyuncakçý
camekanýndan
çocuk ellerinin
izlerini
siler

Bu þiirinizi notlarým arasýna yýllar önce almýþtým. Bilmiyorum, ilk dize sonrasý yer alan dizeleriniz küçük harfle mi baþlýyordu? Hatam varsa, hoþ görünüz…

Sanki bu þiiri Balkon þiirini okuduktan sonra kaleme almýþsýnýz. Bilmiyorum, ben öyle düþünüyorum. Özellikle Balkon’dan nefretiniz nedendir? Keþke söyleseniz?...

Bilir misin, bir hafta saatlerce oturup bu yazýyý kaleme almaya çalýþýrken, sýrf çocuklardan bahsettiðim için kimsenin incinmesini istemedim, Bay Yabancý. Ben, bu yüzden tutuk tarzda yazýyorum ve özenle seçiyorum kimi kelimeleri.

Ben, bu þiirinizi okudum. Okudum da þiir tadýnda okuyamadým. Acaba siz Sezai Karakoç’tan önce mi bu þiiri yazdýnýz? Biliyorum, yaþýnýzýn buna müsait olmadýðýný. Biliyorum, sizin bu soruyu-Yazýmýzý okumanýz halinde bile-cevaplayamayacaðýnýzý. Siz, þair olarak nasýl olur da fikir zýtlýðý için bir þairi karalarsýnýz? Hangi þair bu tarzda, hasmâne biçimde davranýr? Nerede yasakçý anlayýþ var? Bu þiiri anlamaktan uzak olduðunuz ve anlamadýðýnýz için, her þiiri bu denli sýradan þiirinizle mi tartar ve ölçersiniz? Kuzum, þiir yazmak için el-âlem senden icâzet almak zorunda mýdýr? Ve siz kendinizi dönemin en ünlü þairi olarak mý görmektesiniz? Ben öyle zannetmiyorum…

Bu þiirinizi daha önce okurdum, bundan sonra da okurum. Fakat bu yazýnýzda deðindiðiniz düþünceleriniz, þiirden ne kadar kopuk biri olduðunuzu gösterir.

Ataol Behramoðlu, “Bir çocuðun rüyasýnda her zaman/kaybolmuþ bir sevgili var/Onu eskiciler çalmýþtýr” der. Rüyalarýmda olan Balkon’u ne eskiciler çalabilir ne de bu yazýnýz.

Bay Yabancý, “Bu gün aðla çocuðum, yarýn aðlayamazsýn/Þimdi anladýðýný, sonra anlayamazsýn” der, “Annesi gül koklasa, aðzý gül kokan çocuk/Aðaç içinde aðaç geliþtiren tomurcuk” dizeleri ile baþlayan “Çocuk” þiirinde Necip Fazýl.

Sezai Karakoç’un Eski Kiraz Gereði þiirinde kiraz bahçelerinde çocukluðu geçen adamýn ölüm anýný anlatmaktadýr:

Kiraz ölünün kadehinin yanýndaki
Fakirler hastanesinde komodinin üzerindeki
Yemek için deðil çekmek için dudaklarla
Ölürken kiraz koymalý aðýzlara

Görebileceði bir yere koydurdu kirazlarý
Kiraza baka baka öldü
Hangi aydýnlýk içindeydi biliyorum
Hatýrlýyordu çocukluðundaki
Kiraz bahçelerini, eski kirazýn gereðini

Kiraz bahçelerini dolaþtý mý Bay Yabancý, bilmiyorum. Çocukluðu eminim geçmemiþtir, kiraz bahçelerinde.

Bir apartman dairesinde geçer çoðunlukla böyle düþünenlerin hayatlarý.

Annesi ölen bir insanýn acýsýný, ancak annesi ölen bilir. Çocuk ölünce annedir, aðýdý yakan, canýndan bir parçanýn gittiðini anlayan. Anne ve Çocuklar’da durum farklýdýr:

Anne öldü mü çocuk
Bahçenin en yalnýz köþesinde
Elinde siyah bir çubuk
Aðzýnda küçük bir leke

Çocuk öldü mü güneþ
Simsiyah görünür gözüme
Elinde bir ip nereye
Bilmez baðlayacaðýný anne

Kaçar herkesten
Durmaz bir yerde çocuk
Anne ölünce çocuk
Çocuk ölünce anne

Bay Yabancý, þairin kendisi hayatta iken daha ne yazabilirim? Þairin “Reklâmlarda Yaþama”, “Büyüyüp Te Çocuk Kalmak”, “Yapý Aralýklarý”, “Rubailer” baþlýklý þiirlerinde “Anne-Çocuk” ikilemi ön plândadýr. Ýlgilenecek okurlar ve özellikle Bay Yabancý, “Bu þiirleri okusun” diye açýklamamýza alýnmadý. Lakin 3. Rubaiyi almadan edemiyoruz, yazýmýza:

Doktor istemem Annem gelsin
Yataklar denize atýlsýn
Çocuklar çember çevirsin
Ölürken böyle istiyorum.

Sahi körfezler de denize açýldýðý için yitirilen gemiler varken, balkonlarý ölümün körfezi sayan þair, her türlü boðulmalara karþý tedbirin alýnmasýný isterken, çocuklarýný boðulacak gören annelerin çýrpýnýþlarýna, acýlarýna ortak olmak varken, Sunay Akýn ne düþünür?

Denize düþüp girdaplara kapýlanlarý kollamak suç mudur? Batý medeniyetini çürük balkona benzeterek, balkona çýkanlarý denize attýran anlayýþ karþýsýnda annelerin dili, sesi olmak ne zamandan beridir ayýplanýr bir hareket olmuþtur?

Keþke Bay Yabancý, bu anlattýðým son cümleleri okusanýz, Balkon’un niçin yazýldýðýný anlardýnýz. Bu þiirin baþka bir yerde bu tarz açýklamasý yok. Bunu da sayenizde ortaya çýkarttým. Sadece ve sadece üstte yer alan iki paragraf, bu þiiri açýklar. Okuyun ve bunu da bizden esirgemeyin.

Sayfalar tutan yazýmý elinizin tersiyle itin. Yazdýklarýmý yazmamýþ bilin. Sadece bu iki paragrafý sindire sindire okuyun ve Balkon’un gerçek manasýný anlayýnýz. Biliyorum, bu yazýyý zamaný içinde okumayacaksýnýz. Okuyunca hem Þairi ve hem de Diriliþi’i anlayacaksýnýz. Belki de bizi anlamamaya yine devam edersiniz.

Sayýn Akýn, konunun daha iyi anlaþýlmasý, ezberde tutulmasý gerektiðinden;
“Çocuk düþerse ölür çünkü balkon
Ölümün cesur körfezidir evlerde
Yüzünde son gülümseme kaybolurken çocuklarýn
Anneler anneler elleri balkonlarýn demirlerinde” diyoruz, Þairine katýlarak.

Açýkcasý Sezai Karakoç yaþadýkça, kendisi durdukça bizim onun þiirlerini tahlile çalýþmamýz, Üstad’a saygýsýzlýk olur. Bundandýr, sözü kýsa kesmemiz. O, izin verirse baþka. Biz Bay Yabancý’ya ve diðer yabancýlara þiirini tanýtmaya hazýrýz. Peki yabancýlar, Diriliþ Þiirini anlarlar mý? Tüm mesele burada.

Açýklama: Sayýn Sunay Akýn 25 Ocak 1995’ten bu güne Karakoç’u okumuþ ise belki Balkon’a dair görüþlerinde bir deðiþiklik olmuþtur. Olmamýþ ise olmasýný bekleriz!...
Bu makale, 27 Ocak 1995 Tarihinde kaleme alýnmýþtýr.
-Dosya devam edecek-