B�R GECEDE CAH�L B�R TOPLUM OLMADI�IMIZ G�B� B�R GECEDE CEHALETTEN KURTULAN B�R TOPLUM DA OLMADIK.

1 Kas�m 1928

T�rkiye�de olduk�a �nemli bir ink�lap yap�ld�.

TBMM toplam 11 maddeden olu�an bir kanunu kabul ederek y�r�rl��e koydu

��te o kanunun baz� maddeleri �unlard�:

T�RK HARFLER�N�N KABUL VE TATB�K� HAKKINDA KANUN

Kanun Numuras� : 1353
Kabul Tarihi : 1/11/1928
Yay�mland�� R.Gazete : Tarih : 3/11/1928 Say� : 1030
Yay�mland�� D�stur : Tertip : 3 Cilt : 10 Sayfa :

Madde 1 � �imdiye kadar T�rk�eyi yazmak i�in kullan�lan Arap harfleri yerine Latin esas�ndan al�nan ve merbut(Eklenmi�) cetvelde �ekilleri g�sterilen harfler (T�rk harfleri) unvan ve hukuku ile kabul edilmi�tir.

Madde 2 � Bu Kanunun ne�ri tarihinden itibaren Devletin b�t�n daire ve m�esseselerinde ve bilc�mle �irket, cemiyet ve hususi m�esseselerde T�rk harfleriyle yaz�lm�� olan yaz�lar�n kabul� ve muameleye konulmas� mecburidir.

Madde 3 � Devlet dairelerinin her birinde T�rk harflerinin Devlet muamelat�na( Devlet i�lemlerinde) tatbiki tarihi 1929 Kanunusanisinin birinci g�n�n� ge�emez.(1929 y�l�n�n 1 Haziran Tarihine kadar.) �u kadar ki evrak� tahkikiye ve fezlekelerinin ve ilamlar�n ve matbu muamelat cetvel ve defterlerinin 1929 Haziran iptidas�na kadar eski usulde yaz�lmas� caizdir. Verilecek tapu kay�tlar� ve senetleri ve n�fus ve evlenme c�zdanlar� ve kay�tlar� ve askeri h�viyet ve terhis c�zdanlar� 1929 Haziran� iptidas�ndan itibaren T�rk harfleriyle yaz�lacakt�r.

Madde 9 � B�t�n mekteplerin T�rk�e yap�lan tedrisat�nda( e�itim- ��retiminde) T�rk harfleri kullan�l�r. Eski harflerle matbu kitaplarla tedrisat icras� memnudur.( yasakt�r)

G�r�ld�� gibi T�rkiye�de 1929 Y�l�n�n 1 Haziran tarihi itibariyle y�zlerce seneden beri kullanm�� oldu�umuz Arap alfabesi kullan�lmaz olmu�, yerine Latin Alfabesine dayanan yeni T�rk harfleri kullan�lm��t�r. ( 1 Kas�m 1928- 1 Haziran 1929 tarihleri aras� bir ge�i� d�nemidir.)

Peki bu kanun ile T�rk Milleti bir gecede cahil mi kald�?

Evet, kanunun �zerinden 91 sene ge�mi� olmas�na ra�men halen tart��lan bir konudur bu.

Asl�nda cehalet dedi�imiz kavram�n okur yazarl�kla �ok fazla ilgisi yoktur bence. ��nk� �lkemizde e�itim ��retim kademelerinin en �st�nden diplomal� s�r�yle cahil mevcuttur ama yine de �l�� maalesef okur yazarl�k oldu�u i�in biz de �yle yapal�m.

Evet, yukar�daki soruya cevap verebilmek i�in asl�nda bu kanun �ncesinde T�rk Milletinin okuma yazma oran� ka�t� onu bilmek gerekir �yle de�il mi?

Peki Cumhuriyet �ncesinde T�rk Milletinin okuma yazma oran� ka�t�r?

Kemal Karpat Adl� bir vatanda��n yapt�� ara�t�rmalar sonunda yazd�� Osmanl� N�fusu 1830-1914 �� Adl� kitaba g�re 1894-1895 Y�llar� itibariyle : %66,2

Bu rakam ger�ekten de ilgi �ekicidir. Daha da ilgin� olan� ise Diyarbak�r ilimizde okur yazar oran�n�n 1894-1895 Y�llar� itibariyle %90 olmas�d�r. Yani her y�z ki�iden sadece on ki�i okuma yazma bilmiyormu�.

Peki Kemal Karpat bu rakamlar� sallam�� m�?

Hay�r. Sallamam��.

Sallamas�na sallamam�� ama �� G�rd�n�z m� bak Osmanl� Devleti zaman�nda Diyarbak�r�da bile okuma yazma oran�m�z %90 m�� Diyen karde�lerimiz bir noktay� nazar-� dikkatten ka��rm��lar.

Neyi mi? K�saca izah etmeye �al��ay�m.

Osmanl� Devletinde T�rklerin ilk matbaas� 1726 de a��lm��t� de�il mi? Oysa Osmanl� topraklar�nda ilk matbaa, icad�ndan sadece iki sene sonra 1492 de Museviler taraf�ndan kurulmu�tu.

�brahim M�teferrika�n�n a�t�� ilk T�rk Matbaas�nda 30 sene i�inde ka� kitap bas�ld� dersiniz? Sadece otuz tane. Oysa ayn� tarihlerde Yahudi, Ermeni, Rum ve di�er az�nl�klar g�nl�k gazete ��kart�yorlard� matbaalar�nda ve bu gazeteler kap�� kap�� okunuyordu.

Yani?

Yani 1894-1895 Y�llar�nda n�fusunun olduk�a �nemli bir b�l�m� Ermeni olan Diyarbak�r�da halk�n okuma yazma oran�n�n % 90 olmas� gayet normaldir. Bu n�fus i�inde ka� tane M�sl�man T�rk��n okuma yazma bildi�ini biliyor muyuz peki? Hay�r.

Bilmesine bilmiyoruz ama baz� veriler bize bir fikir veriyor.

1927 Y�l�nda, yani hen�z harf ink�lab� yap�lmadan �nce �lkemizde bir n�fus say�m� yap�l�yor. Bu n�fus say�m�nda vatanda�lara okuma yazma bilip bilmedikleri de soruluyor. Sonu� ne peki?

B�t�n T�rkiye�de okur yazar oran� % 10,5.

Eee? Nereye gitti bizim %66, 2 si okuma yazma bilen n�fus? Sava�larda d��manlar�m�z sadece ve sadece okur yazar olanlar�m�z� m� �ld�rd�?

Ama dahas� da var.

Devlet �statistik Enstit�s�n�n Osmanl� Devletinin �lk �statistik Y�ll��ndan ald�� verilere g�re 1897 Y�l� itibariyle Osmanl� topraklar�ndaki M�sl�man-T�rkler aras�nda okuma yazma oran� sadece %2,5... Her Y�z erkekten sadece yedisi okuma yazma biliyor, kad�nlarda ise her bin kad�ndan sadece be�i... Hani Sultan II. Abd�lhamit�in a�t�rd�� okullar olmasa oran % 2,5 un da alt�na d��ecek... 1890 dan 1927 ye kadar okur yazar oran�n�n % 2,5 dan %10,5 a ��kmas�nda Sultan II. Abd�lhamit�in a�t�rd�� okullar�n pay� olduk�a b�y�k.

Yine Diyarbak�r�a d�necek olursak

Kemal Karpat 1894-1895 Y�llar� i�in okuma yazma bilenlerin oran� %90 diyordu ya, ��te o %90 l�k oran 1927 Y�l�ndaki n�fus say�m�nda % 4,61 e inmi�. %85,34 l�k okuma yazma bilenler buharla�t� m� otuz iki sene i�inde? Buharla�mad� elbette bir taraftan Diyarbak�r��n eyalet olmaktan ��k�p bir il olmas�, �te taraftan sava�larda verilen kay�plar ama �zellikle de Ermeni tehcirinden sonra okur yazar insan kalmam��t� Diyarbak�r�da. Kalan T�rkler ise okuma yazma bilmiyorlard�.

1927 y�l� itibariyle T�rkiye�de okuma yazma bilenlerin en yo�un oldu�u il %45,48 ile �stanbul, % 21,22 ile �zmir... % 15,50 ile Bilecik, % 14,17 ile Eski�ehir, % 13,44 ile Kocaeli ve %12,94 ile Ankara okuma yazma oran�m�z�n en y�ksek oldu�u di�er iller.

Cambridge �niversitesi�nin yay�nlad�� Modern Avrupa�n�n Ekonomik Tarihi 1700-1870� isimli kitapta Osmanl� Devletinde 1820 y�l�nda itibariyle okuma yazma bilenlerin oran� % 6 iken 1870 de bu oran�n %9 a ��kt��n� g�r�yoruz. ( Elli senede sadece % 3 l�k bir art�� s�z konusu )

Velhas�l�kelam biz bir gecede cahil filan olmam��z. Zaten cahilmi�iz.

Peki harf ink�lab� ile bir gecede alim ( ya da okur-yazar ) olduk mu?

�statistiki verilere bakt��m�zda �yle bir gecede okur yazar-alim oldu�umuz da yok.

Nitekim 1927 y�l� itibariyle %10,5 olan okur yazar oran�m�z 1935 y�l� itibariyle ancak % 20,4 e ��kabilmi� onca gayrete ra�men.

1950 y�l�nda okuma yazma oran�m�z halen �ngiltere, Fransa, Almanya, Hollanda ve �sve� gibi �lkelerin 1870 y�l�ndaki okuma yazma bilenler oran�n�n �ok �ok alt�nda: % 39,5

T�rkiye, okur yazarl�k konusunda ancak 1997 y�l�nda iyi bir d�zeye gelmi�. Bu tarihte okur yazar oran� % 87,5

2013 Y�l� itibariyle T�rkiye�de okur yazarl�k oran� % 92,7 ye ��km��.

Evet, �imdi zurnan�n zort dedi�i yere gelelim.

Bug�n itibariye okur yazar oran�m�z %90 �n baya�� zerinde. Peki bu sonu� harf ink�lab�n�n ( Latin harflerine ge�memizin ) bir ba�ar�s� m�d�r?

Bence hay�r. Ayn� ink�lab�, yani okuma yazma seferberli�ini Arap Alfabesi ile de yapsayd�k, Kril alfabesi ile de yapsayd�k bug�nk� sonucu elde ederdik. Nitekim Japonlar d�nyan�n en zor alfabelerinden birini kullan�yorlar as�rlard�r. 1945 e kadar onlarda da okuma yazma oran� yerlerde s�r�n�yordu ama alfabelerini de�i�tirmeden yapt�klar� okuma yazma ve e�itim seferberli�i sonucunda �u anda okuma yazma oranlar� %100 d�r.

Bir gecede cahil kalmad��m�z gibi harf ink�lab� ile bir gecede alim de olmad��m�za g�re sorun nedir peki?

Sorun dedelerimizin mezar ta�lar�n� okuyam�yoruz, y�zlerce senelik mazimiz olan pek �ok eserini belgenin orijinalini okuyam�yoruz.

Peki asl�nda okuyam�yor muyuz yoksa okumuyor muyuz?

Yahu Allah a�k�na mezar ta�lar�n� ge�tim, �lkemizdeki k�t�phanelerde ve kitap��larda o eski eser dedi�imiz eserlerin pek �o�unun bug�n okuyabilece�imiz yaz� ile yaz�lm�� olanlar� var. Mesela Pe�evi Tarihi, Naima Tarihi, Evliya �elebi Seyahatnamesi, Katip �elebi�nin eserleri ( �rne�in Ke�f�z Z�nun, Cihann�ma, Hoca Saadettin Efendinin ��Tac��t Tevarih�� adl� eseri...Daha niceleri... hangi birini merak edip de okuyoruz? Rahatl�kla okuyabileceklerimizi okuduk mu? Hay�r...

Velhas�l�kelam mesele �ncelikle okuma iste�i. E�er okumak istersek o okuyamad��m�z mezar ta�lar�n� da okuruz. Ama bence i�e �ncelikle k�t�phanelerdeki eserlerden ba�layal�m. Hem art�k �lkemiz eskisi gibi de�il. Osmanl�ca ��renmek isteyene y�zlerce �cretsiz kurs var. �lber Ortayl� Hocan�n dedi�i gibi �� Osmanl�ca ��renmek on be� g�nl�k i�.��

Evet, Osmanl�ca ��renmek ve b�ylece atalar�n mezar ta�lar�n� okumak on be� g�nl�k i� ama insanda b�yle bir istek uyand�rmak, i�te onun i�in as�rlar da yetmez san�r�m. �nsan �nce niyet etmeli okumaya. �sterse, de�il Arap harfleri ile okuma yazmay�, G�kt�rk, hatta S�mer yaz�s�n� bile okur.

Ke�ke �lkemizde harf ink�lab� yap�l�rken Osmanl�ca tamamen yasaklanmasayd�. Neden mi?

E�er yasaklanmam�� olsayd� 1983 y�l�nda Batman�da ev ev ter�rist ve yasak yay�n arayan askerlerimizin ba��ndaki komutan benim evimde, kitapl��mda g�rd�� Osmanl�ca orijinal Atat�rk��n Nutkunu �� Bu ne ulan !�� Diye yere atmaz, ben �� O kitap Atat�rk��n Nutkudur.�� Dedi�imde de tela�la �p�p tekrar kitapl��n raf�na koymazd�.

Bug�n Ey�p Sultan t�rbesi haziresi i�indeki resimde g�rd��n�z mezar ta��n�( ve daha nice mezar ta�lar�n�, kitabeleri, an�t yaz�lar�n�, belgeleri...) okuyam�yorsak, o mezar ta��n�n en b�y�k T�rk bilim adamlar�ndan Ali Ku��u�nun mezar ta�� oldu�unu bilmiyorsak bunun su�unu sadece harf ink�lab�na y�klemek do�ru de�ildir. Maalesef millet olarak ilgisizli�imizin de bu cehalette pay� olduk�a fazlad�r.

Son olarak:

Osmanl� Devletinde Kur�an okuyabilen M�sl�man T�rk say�s� neredeyse %100 d�r ve Kur�an� okuyabilene cahil denmemi�tir hi� bir zaman. ��te o a��dan bak�lacak olursa Osmanl� Devletinde okurluk ( yazarl�k de�il maalesef ) oran� olduk�a y�ksektir. Ancak yine g�zden ka�an bir husus daha vard�r ki o da Kur�an okuyabilen her insan Osmanl�ca okuyamaz. Kur�an� okuyabilen bir ki�inin eline Osmanl�ca bir roman ya da metin verin okuyamaz. Bunlar tamamen farkl� �eylerdir. ( �stanbul �niversitesi Edebiyat Fak�ltesi Tarih B�l�m�nde Osmanl�ca dersleri g�rmeye ba�lad��m�zda Osmanl�ca okuman�n Kur�an okuyabilmekten �ok farkl� bir �ey oldu�unu bizzat ya�ayarak ��rendim.) ��te o a��dan bak�ld��nda Osmanl� Devletinde M�sl�man- T�rk halk� i�in 18. ve 19. Y�zy�lda, 20. Y�zy�l ba�lar�nda okur yazarl�k oran� yerlerde s�r�nmektedir.

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( Bir Gecede Cahil Bir Toplum Olmad��m�z Gibi Bir Gecede Cehaletten Kurtulan Bir ba�l�kl� yaz� Sami Biber taraf�ndan 17.12.2019 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.

Bir Gecede Cahil Bir Toplum Olmad���m�z Gibi Bir Gecede Cehaletten Kurtulan Bir

Bir Gecede Cahil Bir Toplum Olmad��m�z Gibi Bir Gecede Cehaletten Kurtulan Bir