Eklenme Tarihi : 23.06.2012
Okunma Say�s� : 3162
Yorum Say�s� : 7

Cevdet Do�an

Bu Yaz� 24.06.2012 tarihinde
G�N�N YAZISI
olarak se�ilmi�tir.

Son Yaz�lar�

Efl�tun Cem G�ney (Hekimhan 1896 - �stanbul 1981)

Manilerimiz

�kinci D�nya Sava�� Ve T�rkiye

�ki Cihan Serveri Efendimiz Sevgili Peygamberimize Mektup

�airle Ressam�n A�k�

Manilerimiz

M�ninin T�rk�e man, Tatarca mane, Arap�a man� kelimesinden mi t�redi�inin ara�t�rmas�n� bu i�in ehline b�rakarak,�e�itli y�relerimizde meani, hoyrat, man�, kar��-beni, Azerbaycanda bayat�, K�rg�zlarda �lenek, �zbeklerde ko�uk olarak adland�r�lan, tarlas�nda �ift s�ren, hasat yapan, ba�da �apa yap�p a�a� budayan , meyve dev�iren, ormandan k��l�k yak�t�n� temin eden, evde kilim hal� dokuyan, oya, dantel yapan, ninnilerle �ocu�unu uyutmaya �al��an, derede �ama��r y�kayan, o�lunu askere g�nderen, k�z�n� gelin eden yahut da sevdiklerini topra�a veren Anadolu insan�n�n halet-i ruhiyesini veciz ve kafiyeli olarak dile getiren maniler, zamanla s�yleyenin tekelinden ��karak, topluma mal olmu�lar, bu sebeple mahallin �rf ve adetlerine, leh�esine uyum sa�layarak de�i�mi�lerdir.

Ekseriya , 4 dizeden olu�an manilerin ilk iki dizesi kafiye ve ahenk bak�m�ndan son dizelere temel olu�turmak amac� ile s�ylendi�i i�in mana a��s�ndan farkl�l�k g�stermektedir . Mesela:

“ Asmadan �z�m ald�m.

Sap�n� uzun ald�m

Verin benim y�rimi

Annemden izin ald�m. “dizelerinden ilk ikisi as�l amac� belirten son iki dizeye temel olu�turmaktad�r.

Nadiren man� b�t�nl�� olan maniler vard�r:

“ Can�m� yakma sak�n,

Ellere bakma sak�n !

Seni pek sevdi g�nl�m,

Ellere bakma sak�n ! “ gibi.

Bir de cinasl� maniler vard�r:

“Yavrular !

Hey ! oynayan yavrular !

A�a�ta ku� yavrular,

Ellerin derdi biter,

Benim derdim yavrular.”Gibi yavrular deyiminin de�i�ik anlamlar�ndan faydalan�lan.(Birinci m�sra’�n k�sal�� sebebiyle bunlara kesik mani de denir.)

Maniler her d�nemde de�i�ik duygu ve d��ncelerin etkisiyle s�ylenmi�tir.

Muhtemelen, sevgilisinin evli veya bek�r oldu�unu anlamak isteyen dilber ona ��yle seslenmi�tir:

“Hadi g�zel o�lan,o�lan !

Yan�yorum e�len,e�len,

Evli isen a� git o�lan

Bek�r isen e�len,e�len.”

G�nl� sevgilisinin sa��na tak�lan delikanl�:

“A�lar a�lad� meni

�apraz ba�lad� meni

Demir zincir k�r etmez

Z�l�f ba�lad� meni. “diyerek duygular�n� musikile�tirmi�tir.

Sevgili veya dostundan umdu�u vefay� bulamayanlar durumu :

“Giderim ilinizden,

Kurtulam dilinizden

Ye�il ba� �rdek olsam,

Su i�mem g�l�n�zden.”

“Ate�im var,k�l�m yok,

B�lb�l oldum,dilim y�k

Bir hay�rs�z y�r i�in

A�lamad�k g�n�m yok.” dizelerile dile getirmi�lerdir.

Sevgilisini ikna edemeyen delikanl� :

“Ya� nane,kuru nane,

K�l oldum yane yane

Ne ben �ld�m kurtuldum

Ne sen geldin imane. “ derken, bir ba�kas� hasretini:

“ �ay�r ��kt� dizime

Dola� da gel izime

Diz dize otururken

Hasret kald�m y�z�ne. “ dizeleriyle belirtmi�tir

Yak�n�ndan zarar g�ren bir ma�dur da hissiyat�n�:

“S��t’�n �ar��s�na,

G�n do�ar kar��s�na

Ah ! insan b�yle yapar m�?

Kap� bir kom�usuna.” Diyerek �zetle a��klam��.

�rnekleri �o�altmak m�mk�n, i�te teselli amac�yla s�ylenen bir mani :

“ E�me de g�zel ka��n�

Kim ba�lad� ba��n�

Ayr�lan kavu�maz m� ?

Sil g�z�n�n ya��n�.”

Askerlikle ilgili bir mani :

“K��lan�n �n�nde bir uzun selvi,

Kimimiz ni�anl�, kimimiz evli,

S�lada b�rakt�m bir sa�� telli

Aman padi�ah�m izin ver bize

�zin vermezseniz at�n denize,

Tutal�m Moskofu verelim size.(Bunlara yedekli mani denir)

Bir T�rkmen ninnisi :

“T�rkmen k�z� s�t pi�irir,

S�t�n k�p��n ta��r�r,

Nenni de bebek nenni, Nenni de �ocuk nenni,

Oy ! nenni.

Dilin di�in yerim,

K�z sana neler derim,

K�m�r g�zler benim,

Vay ! nenni.”

Bir yetimin feryad�:

“F�rat kenar�nda kam��lar, sazlar,

Sinemin yaras� her zaman s�zlar,

B�lb�l ne arars�n,yuvan m� yoktur ?

Yoksa benim gibi baban m� yoktur ?

Zaten yetimlerin g�zya�� oktur,

Gel! a�layal�m kar�� kar��ya.”

Manilerde ku�lar da unutulmam��:

“ Keklik idim , vurdular,

Kanad�m� k�rd�lar,

Daha ben ne idim ki

Anamdan ay�rd�lar.”

Bitkiler de hat�rlanm��:

“Bah�elerde b�r�lce,

Oynar gelin, g�r�mce,

Oynas�nlar bakal�m

Bir araya gelince.”

Giysiler de nasibini alm�� :

“Giydi�in atlas,

��neler batmaz,

Y�r bensiz yatmaz,

Ak�am olanda.”

�ehirle ilgili bir mani:

“Baklavan�n sinisi,

K�tahyan�n �inisi,

Eskisi gitti, gelsin,

Sevgilinin yenisi.”

K�br�s i�in s�ylenmi� bir mani :

“K�br�s�n meyvas�n�,

G�zellerin has�n�,

Ada bizim olacak

Ben g�rd�m r�yas�n�.”

Renklerin dili ile bir mani:

“Beyaz giyme toz olur,

Sar� giyme s�z olur,

Gel ! ye�iller giyelim,

Murad�m�z tez olur.”

K�skan� bir sevgilinin dilinden bir mani:

“A benim baht� y�rim,

G�nl�m�n taht� y�rim,

Y�z�nde g�z izi var,

Sana kim bakt� yarim,”

Ana ile ilgili bir mani:

“Ana ba�ta ta� imi�,

Her derde ila� imi�,

Bir evl�t pir olsa da

Anaya muhta� imi�.”

�eyiz paras�ndan yak�nan delikanl�n�n feryad�

“Diyarbak�r karpuzu,

Ata vurdum mahmuzu,

Anas� �eyiz ister,

Gel de satma �k�z�.”

Sevgi u�runa can�ndan bezen a��n manisi:

“Kahve i�tim fincandan,

Dudaklar� mercandan,

Al b��a��, vur beni

Ben usand�m bu candan.”

Kaynana istemeyen bir gelin aday�n�n manisi:

“Arpa ektim ��llere,

S�r vermedim ellere,

Mevl�m k�smet etseydi,

Kaynanas�z yerlere.”

Gelin i�in s�ylenen bir mani:

“K�nac�lar �ay ba��na dizildi,

Ye�il k�nam alt�n tasta ezildi,

K�nay� g�r�nce benzim bozuldu,

A�la anam ! a�laman�n g�n�d�r.”

Bir gelinin bedduas�:

“Yumurtan�n sar�s�,

Yere d��t� yar�s�,

G�r�mcem verem olmu�,

Kaynanama dar�s�.”

Ramazan gecelerinde sahur i�in m�minleri uyand�rmak isteyen bek�inin man

“Bek�i hastayken sa�ald�,

Bek�inin harc� �o�ald�,

B�rek ile yumurtaya

�� d�kk�n bir denk ald�.”

“Mahalleden ka�m�� bek�i,

D�nyas�ndan ge�mi� bek�i,

Bu gece bir hurma ile

�ftar�n� a�m�� bek�i.”

Daha sonralar� sahurda uyand�rma i�ini �stlenen davulcular ramazan�n sonunda :

“Ko�a ko�a indim geldim,

Davulumu vurdum deldim,

Hanenize yeni geldim,

Uyan da beyim ! g�llere boyan.

Evlerinin �n� duttur,

Dut’un yapra�� s�kt�r,

A�am�n da g�z� toktur

Uyan da beyim ! g�llere boyan manisiyle ev ev dola�arak bah�i� toplarlard�. Her olay� manilerle dile getiren Anadolu insan�, ecel sevdiklerini al�nca, ac�lar�n� a��tlarla ifade etmi�tir. Muhtemelen ay�ngac� tabir edilen t�t�n ka�ak��s�n�n k�z� ile evlenip bir takip sonunda kolluk kuvvetlerince vurulan delikanl�n�n �l�m� sebebiyle yak�lan �u mani bunun g�zel bir �rne�idir:

“Bilseydim de Hac�lara varmazd�m,

T�t�nc� beyin k�z�n almazd�m,

Gelen bel�lara kar�� durmazd�m

Gelin ahbaplar�m, gelin yan�ma,

Sebebim t�t�n� bas�n kan�ma.”

Birka� �rnekle de�indi�im manilerin tamam� ciltlere s��maz. En az, maniler kadar Anadolu insan�n�n duygu ve d��ncelerini dile getiren bir ba�ka �rnek de yazarlar� belli Saz ve Tekke �iirleridir, Bir ba�ka yaz�mda da onlara de�inmek �midiyle mani tad�nda kal�n.

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( Manilerimiz ba�l�kl� yaz� Cevdet Do�an taraf�ndan 23.06.2012 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.