Türk-Ýslam âlimleri serisi – 44

                  ÝBN-Ý HEYSEM

           D. 965 – Ö. 1038 – 1040

Irak’ýn Basra þehrinde dünyaya geldi,

Bin kýrk yýlýnda Kahire’de de vefat etti,

Adý; Abü Ali Al-Hasan Ýbn Al-Hasan

Ýbn al-Haytham, Ýbn-i Heysem diye bilindi.

Latincede “Alhacen ve Alhazen” denir,

Filozof, fizikçi ve matematikçidir,

Öðrenimine Basra ilinde baþlamýþ,

O Mýsýr hükümdarýnýn davetlisidir.

Pozitif bilimlerde þöhrete kavuþmuþtur,

Nil Nehri üzerine çalýþmasý olmuþtur,

Nil Nehri’nin þartlarýný uygun bulmamýþ,

Hükümdar El-Hâkim’den afta bulunmuþtur.

Biruni ve Ýbn-i Sina ile çaðdaþtý,

Çaðýnýn bütün ilimlerine vakýftý,

Aristo ve Batlemyus’u incelemiþ,

O geometriyi mantýða uyguladý.

Öklit ve Apolonius’u geliþtirmiþ,

Ýbn-i Heysem, Týp ilminde derinleþmiþ,

Eski medeniyetlerle çok ilgilenir,

Kendi nazariyesini ilme eklemiþ.

Göz anatomisini harika resmeder,

Gözün görebilme sistemini belgeler,

Ýlk kez gözün kýsýmlarýný adlandýrmýþ,

Bu bilgiler batý týbbýna etki eder.

Altý yüz yýl batý bu bilgi ile vardýr,

Karanlýk odanýn tarifini yapmýþtýr,

O kamera sistemini de açýklamýþ,

Deneyler yaparak bunu ispatlamýþtýr.

Yerçekimi kanununu ispat etmiþtir,

Güneþ sistemine açýklýk getirmiþtir,

Dünyanýn da dönüþ hýzýný hesaplamýþ,

Bu konularda da birçok eser vermiþtir.

Newton, Kepler ve Galileo’dan çok önce,

Dünya yuvarlaktýr demiþ eserlerinde,

Her eseri hýrsýz batý bilimi çalmýþ,

Müslümanlar hýrsýzý âlim bilir ilimde.

Dünyada ilk ýþýk hýzýný hesaplamýþ,

Küresel ve parabolik aynayý incelemiþ,

Görüntünün büyüme þeklini açýklar,

Dünyanýn büyük fizikçisi diye anýlmýþ.

Optik düzeyde en büyük deney onundur,

Roger Bacon’un eseri Heysem’in denir,

Iþýðýn kýrýlma noktasýný söylemiþ,

Bu fikir Newton tarafýndan sahiplenilir.

Dünya ilmine Heysem’in etkisi dendi,

Hem filozof hem de deneyci bir âlimdi,

Mercek sistemini ilk kez icat etmiþ,

Adýna “Yazý okuma taþý” demiþti.

Leonardo da Vinci ve Kepler etkilenmiþ,

Pek çok buluþu batý ilmine ilham vermiþ,

“Alhazen Problemi”ni de çözdü denilir,

Bu problemi hiperbol yardýmýyla çözmüþ.

Ýlimde gerici deðil en uçta varýz,

Dünyaya ilimde ýþýk yakan bizleriz,

Biz kendimizi küçük görmeyelim artýk,

Dünyaya yine ýþýðý bizler yakarýz.

Þair, Araþtýrmacý, Yazar: Abdullah Yaþar Erdoðan

Alhazen problemi: (Latincede kendi adýyla anýlan bir problemdir.) Bu problem, küresel bir dýþbükey ya da içbükey ayna, bir nesne ve nesnenin aynaya yansýyan görüntüsü verildiðinde, yansýma noktasýnýn bulunmasýdýr. Matematikte ancak 4.dereceden bir denklemle çözülebilecek bir formül içerir.

Ýbn-i Heysem Göz ile ilgili der ki: “Göz ýþýn Kuramý'na göre gözden ýþýk çýkmakta, nesneye ulaþabilmesi için saydam ortamdan geçerek, görmenin gerçekleþmesidir. Oysa bütün ihtimaller dikkate alýndýðýnda, gözden ýþýðýn çýkýp çýkmamasý deðil, göz ýþýnlarý ile bakýlan nesneye gidip ondan geri gelmezse, görme gerçekleþmez. Uzun süre parlak bir nesneye ya da ýþýða uzun süre bakarsa göz, acý duymaktadýr. Eðer uzun süre dýþarýdan bir etki alarak acýmasý doðalsa, göz dýþ bir etkinin görsel süreçte alýcýsý durumundadýr. Sonuçta; ýþýk kaynaðý göz olamaz, yani ýþýk gözden çýksa acý vermezdi.”

“Karanlýkta göremiyoruz. Iþýnlar gözden cisme doðru gitseydi karanlýkta da görmemiz gerekirdi.”

“Kuvvetli bir ýþýða baktýðýmýzda gözlerimiz kamaþýr. Eðer ýþýnlar gözden çýksaydý kamaþmamasý gerekirdi.”

“Karanlýk bir odanýn tavan ya da duvarýnda bir delik açarsak yalnýzca o noktadan gelen ýþýðý görürüz. Oysa ýþýnlar gözümüzden çýksaydý her tarafý görmemiz gerekirdi.”

“Yýldýzlara baktýðýmýzda onlarý anýnda görürüz. Eðer ýþýnlar gözden çýkmýþ olsaydý yýldýzlarý görmemiz için belirli bir süre geçmesi gerekirdi.”