AÞK GÖREVÝ ÝYAKAT EHLÝNE VERMEKTÝR

“Ey Ebu Zer, ben, seni zayýf görüyorum. Kendim için istediðimi senin için de isterim. Sakýn iki kiþi üzerine de olsa amir olma!” [1]

Kur'an’ý Kerimi tekrar tekrar okuduðumda ondan anladýðým en önemli çýkarýmým, hayatýn adalet üzere olduðuydu. Adalet hak edene hak ettiðini vermektir.  Zulüm ise hak edene hakkýný vermemek olduðu gibi herhangi birine hak etmediði þeyi vermektir. Ayný zamanda birinin alnýnýn teri, liyakati, emeði yok sayýlarak onun hakký olan iþi yakýnlarýndan birine vermektir. Bu husus Hz. Muhammed (as) tarafýndan kýyamet olarak vasýflandýrýlmýþtýr.

“Bedevinin birisinin kýyametin ne zaman kopacaðýný sormasý üzerine Hz. Muhammed (as) “Emanet zayi edildiði vakit kýyameti bekle!” buyurdu. Bunun üzerine bedevi; “Emanetin zayi edilmesi nasýl olur ya Rasulullah?” deyince Allah’ýn peygamberi;” Yönetim ehil olmayan kimseye verildiðinde kýyameti bekle.” dedi.”[2]

Kýyamet dünyanýn alt üst olmasý, dengelerin bozulmasý, yýldýzlarýn sönmesi, denizlerin yanmasý, daðlarýn bir yün gibi savrulup parçalanmasý gibi tasvirlerle açýklanarak dünyanýn yok olmasý anlamýnda kullanýlan bir kavramdýr.

Ancak hadisin mahiyetinden anladýðýmýz kadarýyla aþkýn öncüsü Hz. Muhammed (as) büyük bir edebi sanatla dünyanýn adaletle iþleyiþinin bozulmasýný kýyamete teþbih etmektedir.

Adaletin kaybolduðu bir dünya üzerine kýyametin kopacaðý kötü bir dünyadan daha iyi deðildir.

Liyakatin yani iþe ehlinin, yeterliliðe sahip olanýn, iþin erbabýnýn ýskalandýðý toplumlarda düzenin bozulacaðýný, dalkavukluðun, yalakalýðýn, haksýz kazançlarýn, kifayetsizlerin, ehil olmayanlarýn salt güç ve iktidar sahiplerine yakýnlýklarýndan dolayý baþ tacý edileceðine iþaret etmiþtir. 

Aslýnda bunu veda hutbesinde de çok açýk bir þekilde belirtmiþ ve ümmeti için dünyevileþmekten korktuðunu dile getirmiþti.

Mala, güce, saltanata olan aþýrý ve haksýz hýrs insaný azgýnlaþtýrmaktadýr.

Liyakat ehli olmayan insanlarýn sadece yakýnlýðýndan dolayý görevlendirildiði toplumlarýn, güçlülerin affedildiði zayýflarýn cezalandýrýldýðý toplumlarýn helak edilen toplum özelliklerine sahip olduðunu da birçok defa ifade etmiþtir.

Adalet toplumu ayakta tutan en önemli direktir. Bu direði ayakta tutan en önemli unsurlar ise liyakat sahibi ehil insanlardýr. Ýmam Gazali bu dengenin koptuðu toplumlarda yozlaþmanýn olacaðý uyarýsýný yöneticilere þu þekilde yapmýþtýr.

“Devlet baþkaný, idari sorumluluklarý liyakatsiz insanlara vermemelidir. Liyakati olmayan kimseleri bu görevlere getirirse onlar yönetimi bozar, ilkeyi harap ve halkýn yaþamýný alt üst ederler.”[3]

Ýnsan tanýma sanatkarý Hz. Muhammed (as), bize toplumsal düzenle ilgili önemli ipuçlarý vermektedir. Onun örnek yaþamýný salat sarýk, cübbe, sakal, misvak gibi coðrafik unsurlara hapsedince sosyal hayata yönelik temel ilkelerini ýskalayabiliyoruz. Müslüman elinden, dilinden insanlarýn emin olduðu kiþidir.” derken, insanlarý deðerli kýlan özelliðin kiþilik olduðuna dikkat çekmektedir.

Geri kalmýþ yoz toplumlarda kabilecilik, particilik, mezhep ve cemaatçilik ön plana çýkarak, bizden olsun çamurdan olsun, anlayýþý hakim olacaktýr. Veya kullanýlabilir bir gevþeklikte olsun ne olursa olsun anlayýþý kabul görecektir. Bu ise hem Kur'an’ýn hem de en güzel örnek peygamberin en temel sosyal hayat prensibi olan adaleti göz ardý etmek anlamýna gelecektir.

“Allah size, mutlaka emanetleri ehli olanlara vermenizi ve insanlar arasýnda hükmettiðiniz zaman adaletle hükmetmenizi emreder. Allah size ne kadar güzel öðütler veriyor! Þüphesiz Allah her þeyi iþitici, her þeyi görücüdür.” Nisa/58

“Ýþ ehil olmayan kimseye verilmediðinde kýyameti bekle!”

Güzel olan adalet yok edilirse çirkin olan kifayetsizlik baþ tacý olur. Bizler, Allah’ý kalbimizin sultaný yaptýðýný söylerken emirlerini ayaklar altýna alýrsak bu iki yüzlülükten baþka ne olur?

Bu kýsa deðerlendirmelerden sonra konunun baþýna tekrar dönebiliriz. Peygamberimizin Ebu Zer’e neden yöneticilik vermediðini farklý bir olaydan çýkarabiliyoruz. Ebu Zer, Bilal’i Habeþi’yi bir tartýþmalarýnda; “Kara kadýnýn oðlu!” diye aþaðýlayýp, hakaret eder. Bu olay Allah’ýn peygamberine intikal edince, onu yanýna çaðýrýr ve yaptýðýndan dolayý ona kýzar.

“Ey Ebu Zer! Onu, annesinden dolayý mý ayýpladýn? Sen üzerinde cahiliye hasleti olan birisin.”[4]

Daha herhangi bir mevki ve makam sahibi deðilken insanlarý kimliðinden dolayý aþaðýlayan bir anlayýþýn güç sahibi olduðu zaman neler yapacaðý belli olmaz. Aslýnda insanlar aðýrlýðýný kaldýramayacaklarý bir deðere talip olduklarýnda büyük imtihanlarla karþý karþýya kalmýþlardýr. Bunu biz bahçe sahipleri kýssasýnda da görmekteyiz. Babalarý gibi cömert olmayan çocuklar mal mülk sahibi olunca onun kölesine dönüþürler. Paylaþmaktan kaçýnýrlar. Sahibi olduðunu sandýðý þeyin kölesine dönüþür.

Herhangi bir nesnenin kölesi olan insan onu kaldýracak olgunluða sahip deðildir. Paranýn kölesi olan Karun, makamýn kölesi olan Haman, þöhretin kölesi olan Belam, þehvetin kölesi olan Züleyha, iktidarýn kölesi olan Firavun!

William Shakespeare;” Þeref payesi ancak liyakat niþanesini onuruyla göðsüne takanlarýn olsaydý, kürklülerin kaçý çýplak kalýrdý?”[5] diyerek birçok insanýn bulunduðu mevkiine liyakatiyle gelmediðine iþaret etmektedir.

Bunu yaþadýðý dünyayý göz önüne getirerek düþünen ve sorgulayan insan baþýný önüne eðerek büyük bir üzüntüyle; “Çoðu!” demekten kendini alamazdý sanýrým.

Günümüzde bunu farklý yönleriyle görebiliyoruz. Sözde dindar olan birçok insanýn parasýzlýktan, þöhret ve makam sahibi olamadýklarýndan züht hayatý yaþadýklarýný, sahip olduklarý imkanlardan sonra yaptýklarýný gördüðümüzde anlýyoruz.

Zamanýn mücahitleri, günün müteahhitleri sözü burada karþýmýza çýkmaktadýr.

Tabi ki mücahitlerin müteahhit olamayacaðýný söylemek istemiyorum ancak kazancý davaya kurban etmenin doðru olmadýðýný vurgulamak istiyorum. Bedelini ödeyerek elde edilen þey deðerlidir. Bedel olarak kiþiliði ödemek ise çok aðýrdýr.

Kanadý kýrýk bir güvercinden öðrendim

Þöhretin ve yükselen unvanlarýn insanlarý

Ödedikleri bedelin aðýrlýðýnda

Çekilirken bataklýðýn derinlerine

Özgürlük, satýlmayan ruhlarýn gizemindeymiþ

Bir insanýn o iþe uygunluðu, becerisi, yeteneði, ilgisi, alaný olup olmadýðý, ondan daha yetkin ve etkin birilerinin var olup olmadýðýna aldýrmaksýzýn, yakýnlarýndan birine o iþi peþkeþ çekmek yaðmacýlýktan farksýzdýr. Hýrsýzlýk sadece birilerinin eþyasýný çalmak deðildir. Hak edenin hakkýný, kariyerini, unvanýný, emeðini karþýlýksýz býrakmaktýr. Makamdan kaynaklanan gücü kendinden olanlara haksýz bir þekilde seferber edip, torpil sihrine dönüþtürerek baþkalarýnýn hakkýný gasp ederek peþkeþ çekmek de liyakat hýrsýzlýðýdýr. Bu aslýnda büyük bir inanç zafiyetidir.

Açýlan bir kadroya adrese teslim olacak þekilde bir ilan verip, baþkasýnýn girmesini engellemek de hýrsýzlýðýn akademik olanýdýr.

Üsvei Hasene olan önder Hz. Muhammed (as)çarpýcý bir örnekle böyle bir yaklaþýmýn içine girilmemesi gerektiðini açýkça belirtmektedir.

Mekke fethedilmiþtir. Osman bin Talha’dan Kabe’nin anahtarlarý alýnýr. Putlardan arýndýrýlan Kabe’de namaz kýlýnýr. Bu arada Hz. Ali; “Ya Rasulüllah Sikaye göreviyle Sidare görevini bizde (Haþimoðullarýnda) birleþtirseniz, sözü üzerine Hz. Muhammed (as), Osman bin Talha’yý çaðýrýp; “Anahtarýný al ey Osman, gün vefa ve iyilik günüdür.”[6] diyerek liyakat ehline görevi vermenin iyilik ve vefa olduðuna vurgu yapmaktadýr.

Hz. Ali gibi örnek bir þahsiyetin isteði reddedilmektedir. Kabilecilik anlayýþýna neden olacak bir bakýþ açýsý reddedildiði gibi liyakat esaslý bir yaklaþým benimsenerek iyilik ve vefa olarak nitelendirilmektedir.

Mesele kabilemiz, cemaatimiz, partimiz, tarikatýmýz deðil, liyakattir.

Bu konuya ayrý bir açýlým olarak ele alabileceðimiz bir hadis de dikkat çekicidir.

“Kime bir Müslümaný çekiþtirmesi karþýlýðýnda elbise giydirilirse Allah, onun mislini de ateþten giydirecektir. Kim bir kimseyi (fazla överek) gösteriþ ve riya makamýna dikerse, Allah da o kimseyi kýyamet gününde riya ve gösteriþ makamýna çýkaracaktýr.”[7]

Ýnsanýn bir baþkasýna dalkavukluk, yalakalýk ederek elde edeceði makamýn adresi ateþtir. Çünkü en temel haklardan olan emek ve liyakatin yok sayýlarak sadece övücü sözlerinden, yakýnlýðýndan dolayý birilerine hilat giydirmek büyük bir zulümdür. Giyen de giydirende zalimdir.

Olayý tekrar hatýrlayalým. Ebu Zer bir yöneticilik ister. Peygamber tarafýndan reddedilir. Gerekçesi de þöyle açýklanýr;

“Ey Ebu Zer sen zayýfsýn. Bu emirlik ise muhakkak bir emanettir. Þüphe yok ki bu emanet kýyamet gününde hakaret ve nedamet olacaktýr. Ancak bu emaneti haklý olarak üzerine alýp da onun gerekli kýldýðý vazifeleri yerine getirenler müstesnadýr.”[8]

Ebu Zer ve Osman bin Talha olaylarýnda gördüðümüz gibi aþkýn öncüsü Hz. Muhammed (as) görevlendirmede liyakati esas almaktadýr. En yakýný, en sevdiði ve kendi kabilesi bile olsa asla liyakati göz ardý etmemektedir. Bunu Üsame’yi büyük bir orduya komutan olarak görevlendirmesinde de görmekteyiz. Nice büyük sahabeler varken Üsame gibi genç bir yeteneði ordu komutanlýðýna getirmektedir.

En küçüðünden en büyüðüne kadar yolsuzluklarýn, haksýz kazançlarýn, liyakatsiz atamalarýn, ihalelere fesat karýþtýrmalarýn, kayýrma ve torpillerin temelinde adalet duygusunun kaybedilerek, menfaat ve ahbap çavuþ iliþkisinin merkeze alýnmasýdýr. Akil insanlar yaþamý gözden geçirdiklerinde buna þahit olurlar. Adaleti yüreklerinden sürgün edenleri þöyle düþünür. “Bana yakýn, benden olan ne kadar liyakatsizse de sýrf benden olduklarý için itibar sahibi olmayý hak ederler.”

Mevlana böyle insanlarýn topluma nasýl zararlar vereceðini þöyle dile getirmektedir.

“Makamýn, cahillere çirkinlik adýna yaptýðýný yüz aslan hiç yapabilir mi?

Ayýbý gizlidir; alet/fýrsat bulunca, yýlaný delikten ovaya koþar.

Cahil, acý buyruk padiþahý olunca bütün ova yýlan ve akrep dolar.

Mal ve makam elde eden, insan olmayan kiþi kendisinin rezilliðini istemiþ olur.

Ya cimrilik eder, baðýþ vermez; ya da cömertlik eder, yersiz yere baðýþ yapar.”[9]

Yýlanlarýn, akreplerin cirit attýðý bir ortamda ne gücen kalýr ne adalet! Ýnsan olmak, insanca yaþamak her þeyden önce hak ve hukuka riayet etmeyi gerektirir. Haktan hukuktan uzaklaþanlar eþekleþmiþ demektir. Cenap Þehabettin de bu hususta þöyle bir tespitte bulunur; “Eþeði mektep müdür yapan, dershanelerin ahýra döndüðünden þikâyet etmemelidir.”

Bir insaný sevmemiz nasýl ki ona ayrýcalýk yapmayý gerektirmezse vicdan gereði sevmediðimiz bir insana da haksýzlýk yapmayý gerektirmez. Kimliðinin dindar, dinsiz, laik, demokrat vs. olmasý bir anlam ifade etmez. Yapýlan kayýrma, torpil, haksýz atmaysa tek kelimeyle zulümdür. Zalimin zulmünü ise ancak ateþ paklar.

Liyakatsizlerin atanmaya baþlandýðý zamanlarda sadece kaba bir övgü, dalkavukluk ve yaranma çabalarý çoðalýr. El ayak öpülür, yýkama yaðlamalar çoðalýr. Doðruluk ve hakkaniyet önemli deðildir.

Ehliyet ve liyakat deðil, alkýþlayan bir dil gereklidir.

Ýnsanýn yozlaþtýðý her zaman diliminde bu gerçek kendisini gösterir. Bu yozlaþma insan kalitesinin düþüþüyle alakalýdýr. Öncesi, sonrasý yoktur. Gericilik ve yobazlýk deðer eksenli deðil kimlik eksenli yaklaþýmlarda saklýdýr. Bu hususu Yusuf Has Hacip þöyle dile getirir.

“Yakýnlýk varsa eðer yaranmak için

Hani doðru iþ yapanlar Hak için”

Dalkavukluðun prim yaptýðý bir yerde liyakat baþýný alýp gider, arkasýný dönmeden. Çünkü övgüden hoþlanan kifayetsiz kiþi doðrularýn söylenmesinden, eleþtirilmekten hoþlanmaz. Ebu Bekir gibi erdemli insan, yanlýþ yaptýðýnda kendisini düzeltecek insanlarýn olmasýndan duyduðu memnuniyete inat, bir korku imparatorluðu oluþturur. Birge kral Aliya Ýzzetbegoviç’in; “Her þeyden önce hangi parti veya etnik kökenine ait olursa olsun nitelikli insanlarýn önceliðini ilan edeceðiz.” sözüne inat, yakýnlara, soytarýlara, dalkavuklara prim verilir.

Böyle toplumlarda insaný düzeltecek erdemli, vakarlý, bilgili, entelektüel birikimli, cesur insanlar yerine kiþiliðini satanlar tercih edilir. Neyzen Tevfik bu durumu þöyle özetler.

Asrýn yeni umdesi var hak kapanýndýr

Söz haykýranýn, mantýk ise þarlatanýndýr

Geçmez bir paye, kavuk sallamayýnca

Kürsi-i liyakat pezevenk, puþt olanýndýr

Adaletli bir toplumun oluþmasý için kimliklerden ziyade deðerlerin, ehliyetin, liyakatin, bilgeliðin öne alýnmasý gerekir. “At binenin, kýlýç kuþananýndýr. Her þey onu gereði gibi kullanmasýný bilene yakýþýr.” atasözümüz aslýnda bu hakikati veciz bir þekilde belirtmektedir. Latin özdeyiþi ise olaya farklý bir boyut katar. “Liyakatli kimselerin hükmettiði yerde herkes seve seve itaat eder.”

Niçin?

Çünkü halk bilir ki liyakat sahibi insan haksýzlýktan kaçýnýr. Ýþinin gereðini yapar. Kimsenin hakkýný baþkasýna yedirtmez. Emevî yönetiminde büyük haksýzlýklar yapýlýrken Ömer bin Abdülaziz’in halk tarafýndan sevilir ve kabul görür.

Neden?

Adaletli ve liyakatli olduðu için. Bir toplumda huzursuzluk, kaos, haksýzlýk, torpil, adam kayýrma cirit atýyorsa oranýn yöneticisi liyakatini kaybetmiþ demektir.

Aþka adanan yürekler adaletin gölgesinde liyakat eksenli dürüst ve güvenilir insanlarýn iþ baþý yaptýðý bir ortamý oluþturmaya çalýþýr. Aþýn öncüsü Hz. Muhammed (as) bize bunu emanet býraktý.

 Seyit Ahmet Uzun