EBÛ YUSUF YA'KÛB BÝN ÝSHAK EL-KÝNDÎ

1.ÝSLAM DÝNÝNDE DÜÞÜNCENÝN GELÝÞÝMÝ

Ýslam'ýn erken tarihlerinden itibaren din ilimleri organize olmaya baþlamýþ ve Medine'de üç büyük disiplin doðmuþtur: Kur'an-ý Kerim tefsiri, Hz. Peygamberin sözleri, dînî hukuk (fýkýh).[1]

 Kur'an-ý Kerim ve sünnete baktýðýmýzda pek çok ayet ve hadislerde aklýn deðerine vurgu yapýldýðýný ve insanýn daima düþünmeye sevk edilmekte olduðunu görmekteyiz. Tefsir ve hadis ilminden sonra geliþen fýkýh ilmi ise bu ayet ve hadislere dayanarak akýl yürütmeyi delil olarak kabul etmiþtir. Þöyle ki bir müctehid, Kur'an ý Kerim ve sünnette bulamadýðý þeyler hakkýnda -ayet ve sünnetler ýþýðýnda- kýyasa (akýl yürütmeye) baþvurabilmektedir. Görülüyor ki akýl, insaný diðer canlýlardan ayýran en önemli özellik olmasý hasebiyle Ýslam'da daima aktifleþtirilmeye çalýþýlmýþtýr.

 Ýslam'ýn geniþ coðrafyalara yayýlmasý ve Arap olmayanlarýn Ýslam dinini tercih etmeleri ile Arapça'ya ilgi artmýþ, böylece Arap grameri ve ona baðlý olarak Tahlil ve Semantik Mantýk metotlarý geliþmiþtir. Bu durum aklýn istiðmâline bir alan daha açmýþtýr.

 Ýslam’ýn Kuzey Arabistan, Mezopotamya ve Ýran gibi kadim medeniyetlerin geniþ kültür havzalarýna yayýlmasý ve eskiden baþka dinlere mensup olanlarýn Ýslamiyeti tercih etmeleri sonucu Müslümanlar, farklý kültürlerle tanýþarak etkileþim haline girmiþlerdir. Bu durumun ekonomik, siyasi ve sosyal açýdan olumlu geliþmelere yol açtýðý gibi Müslümanlarýn kültürel ve düþünsel açýlardan da ilerlemelerine katký saðladýðý açýktýr. Zira Müslümanlarýn etkileþime geçtiði ve bilgi alýþveriþinde bulunduðu milletler, Yunan felsefesini iyi bilen insanlardan oluþmaktaydý.

Bu bilgi alýþveriþi bazen bilerek ve isteyerek bazen ise zorunluluktan kaynaklanmak suretiyle olmuþtur. Zorunluluktan kastettiðimiz þudur ki; farklý dindeki insanlarla Ýslam’ý savunmak adýna yapýlan münâkaþalarda Müslümanlar, karþý tarafa kabul ettirebilecekleri þekilde bir cevap verebilmek için onlarýn kullandýðý yöntem ve felsefeyi öðrenmek durumunda kalmýþlardýr. Örneðin; Ya’kub b. Ýshak el-Kindî, Yâkûbi ve Nasturî-Hýristiyan dinine mensup olan devrinin kelamcýlarý ile kelâmi polemiklere girmiþ ve Teslise karþý -felsefe metodunu kullanarak- Tevhidi savunmuþtur. Polemiðe girdiði kiþilerden biri de Yahya Ýbn Adî’dir. O, Kindî’nin Teslisi inkârý üzerine kendi görüþlerini ispatlamak ve Tevhid görüþünü çürütmek adýna “Teslis Akîdesini Müdafaa” isimli bir kitap kaleme almýþtýr. Burada Kindî’nin her itirazýna karþý bir cevap üretmiþtir.[2]

Felsefenin Ýslam'a girmesine katký saðlayan en önemli etken ise tercüme faaliyetleri olmuþtur. Emevilerde þahsî isteðe baðlý olarak yapýlan tercümeler varsa da sistemli bir þekilde yapýlan ilk tercümeler Abbasiler devrinde kendini gösterir. Bu zamanda eski Yunanca'dan bazen Süryanice ve Pehlevice aracýlýðýyla bazense direkt olarak Arapça’ya yapýlan tercümelerin çoðu devlet kanalýyla olmuþtur. Tercüme faaliyetleri yapmak üzere özel kütüphaneler inþaa edilmiþtir.

Ýslam Felsefesi, Ýslam dünyasýnda asýl geliþimini IX. asýrdan itibaren gösteren bir felsefe olup, esas olarak kadro ve materyal bakýmýndan Helenistik düþünceden ilham almýþtýr.[3]

Ýslam medeniyetinde felsefeyi ilk kullanan ve gerçek anlamda Müslümanlarýn felsefeyle tanýþmasýný saðlayan ilk bilim adamý þüphesiz Kindî’dir. O, bu özelliðinden dolayý “Feylesûfü’l-Arab” (Araplarýn Filozofu) ünvanýný kazanmýþtýr. Biz de bu yazýmýzda Kindi’nin hayatýna, kiþiliðine, metoduna deðinerek, bazý felsefî görüþleri ile onu tanýmaya çalýþacaðýz.

2.KÝNDÎ’NÝN HAYATI VE KÝÞÝLÝÐÝ

 Ebû Yusuf Yakup Ýbni Ýshak el-Kindi, aristokrat bir aileye mensup olup beþinci göbekten dedesi olan Eþ’as b. Kays, Arabistan'daki meþhur Kinda kabilesinin reisidir. Bu kabile, hicretin 10. yýlýnda Ýslamý kabul etmiþtir. Hz. Ebûbekir, halifeliði döneminde onu kýz kardeþiyle evlendirmiþtir. Bu aile, Emevî ve Abbâsi döneminde de devlet kadrosunda önemli görevlerde bulunmuþtur. Kindî’nin babasý Ýshak el-Sabbah ise Abbâsi halifelerinden Hâdi, Mehdî ve Hârun Reþit dönemlerinde Kûfe valiliði yapmýþtýr.[4]

Kûfe’de doðduðu bilinen Kindî, ilim tahsili için Baðdat’a gitmiþtir. Burada pek çok farklý alanda ilim öðrenmiþ ve devlet büyükleri tarafýndan saygý duyulan bir insan olmuþtur. Ancak ona en fazla deðeri gösteren halife Mu’tasýmdýr. Mu’tasým, Kindî’yi sarayda astronom ve astrolog olarak vazifelendirilmiþ ve oðlu Ahmet'in hocalýðý görevini ona vermiþtir. Ancak Kindi’nin bu saygýnlýðý Mütevekkil’in hilafetine kadar devam edebilmiþtir. Anti-Mu’tezilî bir politika takip eden Mütevekkil’e, Kindî’yi çekemeyen bazý çaðdaþlarý tarafýndan -doðru deðilse de- onun Mu’tezileye mensup olduðu ihbar edilmiþtir. Saraydaki maceralarý sona eren Kindî, saray dýþýnda da kitap yazmaya devam etmiþtir ve 866 yýlýnda hayata gözlerini yummuþtur.[5]

 Batý dünyasýna tercüme edilen eserleri sayesinde batýda “Alchindus” diye tanýnan Kindî’yi, düþünce tarihçisi olan Geromino Gardano, insanlýðýn 12 harikasýndan biri saymaktadýr.[6]

Aþýrý tutumlu bir karaktere sahip olduðu sanýlan Kindî'nin ayný zamanda o yöredeki nadir bulunan hayvanlarý evinde besleme gibi bir tutkusu olduðu bilinmektedir. Mal konusunda cimri olsa da ilim konusunda oldukça cömert olan Kindî, farklý alanlarda 277 tane eser  kaleme almýþtýr.[7] Sicistânî, Kindî ile ilgili þu sözleri sarf ediyor:

“Araplara ait ilmlerdeki derinliðinden; nahiv, þiir, astroloji, týp, çeþitli bilgi ve sanat dallarýndaki üstün baþarýsýndan baþka felsefe, matematik ve bunlara iliþkin alanlarda Müslümanlardan ilk yetiþen odur. Öyle ki, bu kadar bilgiyi bir insanýn elde etmesi az görülmüþtür. Eserlerinin listesi bir tomar kaðýt tutmaktadýr. Me’mun döneminde Kindî’den önce çoðunluðu Hýristiyan olan ünlüler varsa da Ýslam toplumunda bu yolu ilk açan Kindî’dir. Sonraki Müslümanlar da onu takip etmiþtir.”[8]

 Ayný zamanda dindar bir kiþiliðe sahip olan ve dinin hükümlerine karþý son derece duyarlý olan Kindî, yakalandýðý bir hastalýðý þarapla tedavi ederken günah iþlemiþ olma endiþesine kapýlarak þarabý býrakmýþ ve bal ile tedaviye baþlamýþtýr.[9]

Kelamdan felsefeye geçiþi saðlayan ilk filozof olan Kindî, din ile felsefeyi uzlaþtýrarak vahyî bilginin aklî bilgiyle asla çeliþmeyeceðini ortaya koymuþtur. Ona göre din ile felsefe konu, amaç ve epistemolojik açýdan birdir. Her ikisinin de gayesi kiþinin, varlýðýn bilgisinin hakikatine ulaþarak Allah'ýn varlýðýný ve birliðini kavramasý ve kendisini iyiliklere yöneltip kötülüklerden alýkoyar hale gelmesidir. Bu iki bilgi türünün epistemolojik açýdan benzediði noktalar da vardýr. Fakat Tanrý mahsulü olan vahiy bilgisi, insan mahsulü olan felsefe bilgisinden üstündür ve ikisi asla çeliþmez. Çeliþiyor gibi görülen bir nokta varsa vahiy bilgisi tercih olunur.[10]

Kindî’nin düþünce yapýsýnda tasavvufî nisvelere de rastlamaktayýz. Her ne kadar onun sezgi anlayýþý bilgiye dayalý epistemolojik bir sezgi olsa da; O, kiþinin nefsini temizlemeden hakiki bilgi elde edemeyeceðini savunur. Platon’un þehvet gücünü domuza, öfkeyi köpeðe, aklý ise meleðe benzetmesini taktirle anar.[11] Bu anlamda ayný sûfîler gibi nefsin boyutlarýný tanýmlamada betimleyici bir üslûbu benimsemiþ olur.

Kindî’nin bir özelliði de kadirþinas bir kiþiliðe sahip olmasýdýr. O, “Ýlk Felsefe Üzerine” adlý eserinde geçmiþe þükran borçlu olduðumuzu dile getirerek Aristo'nun þu sözünü güzel bulduðunu ifade eder: “Bize gerçek adýna bir þey getirenler bir yana onlarýn atalarýna da teþekkür etmeliyiz. Çünkü onlar, bunlarýn varlýk sebebi, bunlar da bizim gerçeðe ulaþmamýzýn sebebidirler.”[12]

Buraya kadar Kindî’nin hayatý ve karakteristik özelliklerine kýsaca deðinmiþ bulunmaktayýz. Þimdi ise biraz cimri bir insan olduðu düþünülse de son derece kadirþinas, dînî hükümlere baðlý, uzlaþtýrmacý, birçok ilmî alana hâkim ve çok sayýda eserler ortaya koymuþ olan Kindî’nin ilimler sýnýflandýrmasýný ve ortaya koyduðu eserleri ele alalým.

3.KÝNDÎ’NÝN ÝLÝMLER TASNÎFÝ VE ESERLERÝ

Kindî’ye göre ilimler, Ýlâhi Ýlimler ve insânî ilimler olmak üzere ikiye ayrýlýr. Ýnsanî ilimlerde kendi aralarýnda sýnýflanýr.

Kindî’ye göre bu ilimlerin en üstünü, kaynaðý vahiy olan Ýlâhî bilgilerdir. Çünkü bu bilgiler, insanlarýn benzerlerini ortaya koyamadýklarý, duyu ve akýl yoluyla elde edilemeyen, akýl tarafýndan inkar edilemeyen zorunlu bilgidir.

Kindî’ye göre matematik her ne kadar alet ilmi olsa da deðiþmeyen, kesin bilgiyi ortaya koymasý açýsýndan çok kýymetli bir ilimdir. Ona göre matematik ilmlerini bilmeyen bir kimse bir ömür boyu felsefe okusa da anlayamaz, sadece yazýlanlarý tekrar etmiþ olur. Kindî, matematiðe verdiði önemi þu sözcüklerle dile getirmektedir: 

“Ýþte tam filozof olmak isteyen kimsenin matematikten sonra okumasý gereken Aristoteles’in kitaplarý yukarýda adlarýný saydýklarýmýzdan ibarettir. Zira bir kimse aritmetik, geometri, astronomi ve müzikten ibaret olan matematik ilimlerinden yoksun olur ve sonra da bu kitaplarý hayatý boyunca kullanmaya kalkarsa bunlardaki hiçbir bilgiyi tam olarak elde edemez;ezberlese dahi onun bu yöndeki çabasý ve kazancý sadece bilgi aktarma düzeyinde kalýr. Matematik bilgisinden yoksun olan kimse bu kitaplardaki bilgilerin künhüne asla vâkýf olamaz…”[13]

Kindî, Arapçanýn dýþýnda baþka bir dil bilmese de onun mantýk ve felsefeye olan ilgisi, tercüme faaliyetlerinde etkin bir þekilde yer almasýný saðlamýþtýr. O, hangi kitaplarýn tercüme edileceðini seçmiþ, bazen tercümanlarýn ücretini kendisi ödemiþ ve çevirisi yapýlan eserleri hem dil ve üslup açýsýndan hem de bilimsel açýdan kontrol etmiþtir. Bu çerçevede O ve çevresinin Arapçaya kazandýrdýðý metinler arasýnda Aristoteles’in “Metafizik”i, Plotinos'un “Enneadlar”ýnýn IV-VI. bölümlerinin özetlenerek ifade edilmesinden ibaret olan “Aristoteles’in Teolojisi” kitabý, Proclus’un “Teolojinin Unsurlarý” adlý eserinin özetlenerek Aristoteles’e nispet edildiði “El-Hayrü’l-Mahz” zikredilebilir.[14]

Kindî, Fars kökenli 5 varrâk ve kâtibin de yardýmýyla 277 tane kitap kaleme almýþtýr. Bu kitaplar felsefe, mantýk, müzik, astroloji, geometri, siyaset, meteoroloji, astronomi, psikoloji, optik, ahlak, ilahiyat, kehanet, kimya ve diðer dallarda yazýlmýþtýr. Bu kitaplardan birkaçýnýn ismini þöyle zikredebiliriz:

1.      Ýlk Felsefe Üzerine Risale

2.      Tarifler Üzerine Risale

3.      Alemin Sonsuzluðu Üzerine Risale

4.      Sonsuzluk Üzerine Risale

5.      Göklerin Allah’a Secde ve Ýteat Etmesi Üzerine Risale

6.      Oluþ ve Bozuluþun Yakýn Etkin Sebebi Üzerine Risale

7.      Cisimsiz Cevherler Üzerine Risale

8.      Nefis Üzerine Risale

9.      Uyku ve Rüyanýn Mahiyeti Üzerine Risale

10.  Akýl Üzerine Risale

11.  Aristotelesin Kitaplarýnýn Sayýsý Üzerine Risale

12.  Üzüntüyü Yenmenin Çareleri Risalesi[15]

Bunlar dýþýnda Kindî’nin, bugün pek bilimsel kabul edilmeyen bazý ilimlerle de meþgul olduðu, bu dallarda yazdýðý eserlerden anlaþýlmaktadýr:

1.      Sayý ile fal bakma ve zicr usûlü üzerine risale

2.      Yeni doðan çocuklarýn hayatlarýnýn süresi ve geçimlerinin niteliði hakkýnda risaleler

3.      Efsunculuk ve üfürükçülük hakkýnda risaleler

4.      Simya’nýn reddine ve gerçek kimyanýn kabulüne dair risaleler

5.      Doktorlukta yýldýzlardan faydalanmaktan söz eden risale[16]

Âlemi “Ay altý âlem” ve “Ay üstü âlem” olarak ikiye ayýran Kindî, Astrolojiye önem vermiþ ve yýldýzlarýn insanlar üzerindeki etkisinden bahsetmiþtir. Kindî’ye göre her insan gökyüzündeki yýldýzlarýn sebebiyle canlýlýðýný devam ettirmekte, gök cisimlerinin hareketleri ile insan yaþantýsýndaki olaylarýn doðrudan bir alakasý olmaktadýr. Burçlar olarak bildiðimiz astrolojik olgular, Kindî tarafýndan epistemolojik bir þekilde ele alýnmaktadýr. Ona göre “Ay üstü âlem” oluþ ve bozuluþa uðramayan, ideal ve mükemmel varlýklarý; “Ay altý âlem” ise oluþ ve bozuluþ kanunlarýna tâbi olan süreksiz varlýklarý içerir. Âlemi dýþtan çepeçevre kuþattýðý  farz edilen, madde ve sûreti bulunan fakat ezelî olmayan, bir organizma gibi canlý ve akýllý olan, “Ay altý âlem”deki  organik ve inorganik varlýk türlerine mecâzi ve yakýn etki eden küreye Felek denir. Kindî, “Güneþ ve ay bir hesaba göre (hareket etmekte)dir. Bitkiler ve aðaçlar secde ederler.”[17] âyetlerini açýklayarak Felek’in duyu ve hareket gücüne sahip, canlý, gören, iþiten,temyiz gücü olan, psikolojik güce sahip ve zorunlu olarak akýllý varlýklar olduðunu ifade eder.[18]

Kindî’ye göre her insan, Ay üstü alemin bu dünyadaki yansýmasýdýr ve o aleme benzer özellikler taþýmaktadýr. Aslýnda onun bu görüþleri özgün bir felsefe olmayýp Aristo'dan aldýðý açýktýr. Çünkü Aristo'ya göre de yýldýzlarýn kendileri insan üstü bir zeka taþýyan varlýklardýr, onlar tanrýlýða en çok yaklaþan salt formlardýr. Daha aþaðý olan yeryüzündeki hayat üzerinde de bunu böyle ereklere göre yönelten etkileri vardýr. Aristoteles’in bu düþüncesi, Yeni Platoncu ve Ortaçað astrolojisinin kökü olmuþtur.[19]

4.KÝNDÎ’NÝN TAKÝPÇÝLERÝ

Kindî’nin en meþhur takipcisi, Ebu'l Abbas Ahmed Ýbni Muhammed Ýbni Mervan es- Serahsî’dir. Horasanlý bir âlim olan Serahsî, Halife Mu’tezid’in hocalýðýný ve danýþmanlýðýný yapmýþtýr. Serahsî, Ýslam kültüründe Stoacýlar hakkýnda doðru ve geniþ bilgiye sahip olan ilk kiþidir. O, kýrk harften müteþekkil; Yunanca, Farsça ve Süryanice gibi yabancý dillerden Arapça’ya kelime aktarmaya yarayacak bir sessel alfabe icat ederek bir bakýma bugünkü transkripsiyon ve transliterasyon metodunu ilk icat eden kiþi sayýlmaktadýr.[20]

Ortaçaðýn büyük astronom ve astrologlarýndan biri olan Ebû Ma’þer el-Belhî ise önceleri Kindî aleyhinde propagandalarda bulunsa da sonradan Kindî’in yoluna intisap ederek astronomi ve astroloji alanýnda baþarýlý bir bilim adamý olmuþtur.[21]

Ebu Zeyd el-Belhî ise matematik, astronomi ve felsefe ile ilgili eserler veren;[22] tefsir, coðrafya, týp, ahlak ve siyasetle[23] de ilgilenen serbest düþünceli bir insandýr. Kindî’nin talebesi olmuþ ve onun din ve felsefe arasýndaki uzlaþtýrmacý tutumunu benimsemiþtir.

Ortaçað Latin dünyasýnda da Alchindus olarak tanýnan Kindî’nin özellikle matematik, astronomi, týp, kimya, optik ve meteoroloji gibi pozitif bilimlere dair eserlerinden on yedisi Latinceye, dördü Ýbraniceye çevrilmiþtir.[24] Kindî’nin ününün Batý dünyasýna yayýlarak, eserlerinin Batý dillerine çevrilmesindeki en büyük etkenlerinden birisi de onun çok geniþ bir ilim yelpazesine sahip olmasýdýr diyebiliriz.

5.KÝNDÎ’NÝN METOT ANLAYIÞI VE BÝLGÝ TEORÝSÝ

Kindî’ye göre bilgi dört yoldan elde edilebilir: Duyu, akýl, sezgi, vahiy.

Bunlardan ilki ve kesinliði en az olaný duyu bilgileridir. Yani beþ duyu organýmýz ile elde ettiðimiz bilgilerdir. Duyu algýlarýmýz, madde ile iliþkilidir, madde ise sürekli bir deðiþim halindedir. Madde deðiþken olduðuna göre duyularla elde ettiðimiz bilgiler de deðiþmeye mahkumdur. Deðiþen duyu bilgisi, sabit olan akýl bilgisinden kesinlik yönüyle daha zayýftýr. Buna baðlý olarak duyu bilgisinin konusu olan fizik, akýl bilgisinin konusu olan metafizikten aþaðýdadýr. Ancak insan kendisine daha yakýn olan duyu bilgisini daha kolay elde ettiðinden dolayý metafiziði anlamak için fiziði bir basamak olarak kullanmalýdýr. Allah, insana gece ve gündüzün oluþumu, yeryüzü þekilleri gibi durumlarý iþaret ederek, Allah'ýn varlýðýný anlamaya çaðýrýr.

Duyu algýlarý tasarlama gücü(el-musavvire)nde oluþur. Tasarlama gücü onlarý hafýzaya ulaþtýrýr ve böylece zihinde kavram olarak yer alýr. Duyu organlarý ile elde ettiðimiz bilgiler, tikeller ile; akýl bilgisi tümeller ile ilgilidir. Akýl yolu ile elde edilen bilgiler zihinde bir imaj uyandýrmazlar, onlar zihinde varlýðý zorunlu olarak kabul edilen aksiyomlardýr. Örneðin; “Bir þey kendisinin zýttý olamaz.” cümlesinin zihinde bir imajý yoksa da doðruluðu akýl tarafýndan hiçbir isbata gerek duyulmaksýzýn onaylanmaktadýr.[25]

Ýslam dünyasýnda akýl problemi ile ilgilenen ilk düþünür Kindî’dir. O, bu konuda “Akýl Üzerine” isimli bir risale yazmýþtýr. Kindî, aklý “Varlýklarýn hakikatini bilen basit bir cevherdir.” þeklinde tarif etmektedir.[26] Onun akýl hakkýndaki görüþleri Aristoteles ve Ýskender'in görüþleri etrafýnda þekillenmektedir.

Kindî’nin kendine özgü sýnýflandýrmasýnda akýl 4 kýsma ayrýlýr:

1.       Faal (sürekli fiil halindeki) akýl: Bu akýl, insana dýþarýdan etki eden bir güç olmayýp nefsin temel fonksiyonu olan tümel kavramlardan ibarettir.[27] Kindî’ye göre bu akýl, sürekli fiil halindedir. Bütün akledilenlerin ve insâni akýllarýn ilkesi sayýlan bir akýldýr. Bu aklýn vericilik iþlevi, insanda doðuþtan var olan akla etki ederek onu aktif hale getirmektir.[28] Kindî’ye göre “Gerçek Bir”, akýl deðildir. Dolayýsýyla O, ilk aklý Tanrýyla özdeþleþtirmez. Aristo ise her þeyin ilk sebebinin ve var edicisinin “Ýlk Akýl” olduðunu ileri sürmekteydi.

2.      Bi’l-kuvve (potansiye haldekil) akýl: Bu akýl türü, insanda doðuþtan var olan, özne-nesne iliþkisinin gerçekleþmediði pasif bir güçtür.[29]

3.      Müstefâd (fiil alanýnda çýkan) akýl: Ýlk aklýn etkisi sonucunda güç halindeki aklýn ortaya çýkmasýdýr. Müstefâd akýl, nefs tarafýndan önceden edinilmiþ baðýmsýz bilgi halinde olup, nefsin dilediði zaman ortaya çýkardýðý, nefste bilfiil bulunan fakat statik özellikte olan ve nefsin istediði zaman kullanabileceði beceridir.[30] Örneðin; Okumayý ve yazmayý bilmeyen birinin, okuma-yazmayý öðrendiðinde zihninde oturan bu bilgi müstefâd akýldýr ve istendiðinde ortaya çýkmak üzere hazýr bekler. Bu bilginin eyleme dökülüþü ise zâhir aklý oluþturur.

4.       Zâhir/Beyâni akýl: Müstefâd aklýn aktif durumudur. Yani bilgiler ile özdeþleþen aklýn bu bilgileri ortaya koymasýdýr.[31]

Bu dört akla toplu bir örnek verelim: Araba kullanmayý hiç bilmeyen bir insan düþünelim. O kiþiyi araba kullanmayý öðrenmek adýna harekete geçiren ilk þey faal akýldýr. O kiþinin bu bilgileri edilmeye müsait olduðu zihin zünyasý bi’l-kuvve akýldýr. Araba sürmeyi öðrendiðinde sahip olduðu ve istediðinde kullanabileceði bu bilgi, müstefâd akýldýr. O arabayý kullanarak eyleme dönüþtürmesi ise zahir akýldýr.

Kindî, akýl konusunda Aristoteles ve Ýskender'in görüþlerini takip etse de yaptýðý tasnifin özgünlüðü, bi’l-kuvve aklýn ölümsüz olmasý ve ilk aklýn Tanrý olmamasý açýsýndan Aristo ve Ýskender'den ayrýlmaktadýr. Kindî’ye göre nefs, Allah'ýn nuruna ve cevherine ait olduðu için nefs gibi, nefsin yetisi olan bi’l-kuvve akýl da ölümsüzdür.[32]

Kindî’ye göre bilgi kaynaklarý, duyurular ve akýlla sýnýrlý deðildir. Ýslam literatüründe tezkiye diye isimlendirilen “nefsin arýndýrýlmasý” ile elde edilebilecek olan ilham ve sezgi de bilgi elde etme yoludur. Ona göre bilgi elde edilmeden nefis kötülüklerden arýndýrýlamaz. Kindî þöyle der:

“Aklý sayesinde þehvet ve öfkesini bastýran kimse, bir de ilmin derinliklerine vararak varlýðýn hakikatini araþtýrmayý karakter haline getirirse hikmet, kudret, adalet, hakikat, iyilik ve güzellikle nitelenen Yüce Allah'a yakýn benzerlikte faziletli bir insan olur. Yani bu nitelikleriyle O, yüce Yaratanýn kuvvet ve kudretinden bir çeþit pay almýþ olur.”[33]

Kindî’ye göre nefsini kötülüklerden uzak tutarak hakikatin bilgisini elde etmeye çalýþan kimse, mânen yol katetmeye baþlar ve Allah’ýn kudreti ile birtakým gerçeklere vâkýf olur.Baþka bir ifade ile kalp gözü açýlýr, gördüðü rüyalar gerçek olabilir ve o kiþi ölülerle konuþma yeteneði de elde edebilir.

Bilgi yollarýnýn en üstünü ise ilâhi yol ile elde edilen bilgidir ki bunun kaynaðý vahiydir. O, beþeri bilginin aksine hiçbir çaba harcamaksýzýn ve zaman faktörü olmadan ortaya çýkar. Ýnsan zihninin zorunlu olarak kabul ettiði ve yaratýcý tarafýndan peygambere verilen bilgidir. Bilginin en kesin boyutudur. Böylece Kindî, felsefe tarihinde nübüvveti ilk kez epistemolojik ve teolojik açýdan ele alýp deðerlendiren bilim adamý olmuþtur.

Kindî’nin bilgi teorisini öðrendikten sonra onun bilginin ispatlanmasýndaki metotlar ile ilgili görüþlerini daha rahat anlayabiliriz.

 Kindî’ye göre araþtýrma yöntemlerinde kural; öncelikle bilginin alanýný tespit etmek, sonra o alana uygun bir metot ile onun kesinliðini ispat etmeye çalýþmaktýr. Eðer bir alanda farklý bir alanýn metodu uygulanýrsa, o bilginin doðruluðu ispat edilemez. Örneðin; metafizik alanda araþtýrma yapan bir kiþi, duyusal bilgi metotlarýný kullanýrsa yanlýþ sonuçlara ulaþýr. Zira metafizik duyularla idrak edilemez. Ýþte araþtýrma yapanlarýn çoðu Kindî’ye göre bu metot hatasýndan dolayý þaþakalmýþlardýr.[34]Birçok kiþi duyularla ilgili olmayan metafizik alemi duyulara indirgemeye çalýþmýþ, vaziyet böyle olunca ya antropomorfizme düþmüþ veya dinin aklýn verilerine ters olduðunu düþünerek inkâra gitmiþtir.

Ayný þekilde fizik ile ilgili bilgilerde de sabit olan matematiksel bilgileri kullanamayýz. Çünkü fiziksel olaylar sürekli bir deðiþim içindedir, sabit ve deðiþmeyen matematiksel metot deðiþen bir þeyin bilgisini bize sunmaz.

Kindî’ye göre matematikte ikna metodunu, metafizikte duyu ve analojiyi, tabiat ilminin ilkelerinde kýyasý, belaðatta ispat metodunu kullanamayýz.[35]Özetle her ilimde ancak kendi alanýna hâs bir metot kullanýlarak doðru sonuca ulaþýlabilir.

6.METAFÝZÝK VE KOZMOLOJÝ

6.1.ÝLK FELSEFE VE SEBEPLÝLÝK

Kindî’ye göre felsefe deðer bakýmýndan insan sanatlarýnýn en üstünüdür. O felsefeyi “Ýnsanýn gücü ölçüsünde varlýðýn hakikatini bilmesidir.” þeklinde tarif etmektedir.

Kindî’ye göre sebeplilik baðýntýsý olmadan gerçeðin hakikatini bilemeyiz. Alemde meydana gelen her þeyin bir sebebi vardýr, sebepsiz yere yaratýlan hiçbir þey yoktur. Bu varlýðýn sebebi öðrenilmediði takdirde gerçeðin bilgisi elde edilemez. Ona göre felsefenin en kýymetlisi ve mertebe bakýmýndan en yücesi, “Ýlk Sebeb”in ve “Ýlk Gerçek”in bilgisi demek olan “Ýlk Felsefe”dir. “Ýlk Gerçek”, Tanrý olduðuna göre onu konu alan “Ýlk Felsefe” de metafiziktir. Bu demek oluyor ki bütün ilimler tek bir ilmin yani metafiziðin bilgisine ulaþmak, Allah'ýn varlýðýný ve birliðini anlamlandýrmak için vardýr.

Kindî’nin sebepler sýnýflandýrmasý dört kategoriyi kapsar:

1.      Maddî sebep

2.      Formal (sûrî) sebep

3.      Etkin (fail) sebep

4.      Mütemmim (gâyî) sebep.[36]

Bu sebebleri bir örnekle açýklayacak olursak: Bir kalem düþünelim. Bunun maddî nedeni kalemin elde edildiði aðaç, formal nedeni o kalemin þekli, fâil nedeni onu kalem þekline getiren insan ve tamamlayýcý nedeni yani gayesi yazý yazmaktýr. Bir de bütün bu nedenlerin hepsinin dayandýðý bir ilk neden vardýr ki o da bunlarýn hepsini yaratan Yüce Yaratýcý’dýr.

Kindî’ye göre Tanrý, Gerçek Bir’dir ve Ýlk Sebep’tir. Onun sebebi yoktur. Eðer ondan baþka Ýlk Sebep olmuþ olsa sonsuzun sonsuzdan büyük olmasý gerekir ki; bu akýl kurallarýna aykýrýdýr. Ayrýca teselsül lâzým gelir ki; hiç bitmeyen bir zincirleme bizi hiçbir zaman sonuca ve bilgiye ulaþtýrmaz. O, kendi kendisinin de sebebi olamaz, çünkü bir þeyin kendi kendisinin sebebi olmasý da mantýken imkansýzdýr. Demek ki O, sebepsiz bir sebeptir yani “kýyam bi nefsihî” dir.

 Ayrýca Gerçek Bir, kategorilerin dýþýndadýr, hareket türlerine benzemez, nefis ve akýl deðildir, benzer isimlerden deðil ve maddi bir ilke de deðildir. O bütün noksanlýklardan münezzehtir, bütün kemal sýfatlar ile muttasýftýr, “muhalefetün lil havadis” olan bir zattýr.

6.2.BÝR’ÝN MAHÝYETÝ

Tanrý’nýn Gerçek Bir olduðunu ifade eden Kindî, “bir”in ne demek olduðunu da açýklama gereði duymuþtur. Ona göre “bir”, þekil itibariyle sayýlara benzediði için sayýlar arasýnda zikredilse de sayý deðildir. Ancak sayýlarýn ilkesidir. “2,3,4,…19,20…” gibi bütün sayýlar sayý dizini olarak sonsuza kadar gitse de tek tek ele alýndýðýnda “bir”lerin toplamýndan oluþup bir’lere bölünebileceði için niceliktir, “bir” ise hiçbir þeye bölünmeyeceðini için nicelik ve sayý deðildir. Bir, temeldir ve bir þeyin üzerinde oturduðu temel o þeyin kendisi olamaz.[37]

Bilindiðine göre Henri Léon Lebesgue (d.1875- ö.1941) “bir”i asal sayý kabul eden son profesyonel matematikçidir.[38] Bugün ise hiçbir profesyonel matematikçi tarafindan “bir” asal sayý veya bileþik sayý olarak kabul edilmemektedir. En küçük asal sayýnýn 2 olarak kabul edilmesi, bir’in sadece tek bir çarpanýnýn olmasý sebebiyledir.  Bu düþünce, Kindî’nin  felsefesiyle örtüþmektedir.

Bir ile Birlik ayný þey deðildir. Bir, munfasýl nicelikleri; Birlik ise muttasýl nicelikleri ifade eder. Örneðin; “ Þu ev birdir ve birliktir.” dediðimizde sayý olarak 2,3,4… deðil tektir ve tuðla, beton, demir vs.den oluþan birliktir, demektir. Öyleyse tüm tümellerdeki “birlik” öze iliþkin olmayýp araz ve nitelik konumundadýr. Onlar hakiki ve zorunlu birden gelir. Onlarýn varoluþu onlardan daha yüce, þerefli ve eþyanýn var oluþundan önceye giden bir sebeptir.[39]

6.3.RÖLATÝVÝTE (ÝZÂFÝYET ) TEORÝSÝ

Kindî’ye göre Tanrý’nýn nitelikleri mutlak ve gerçektir. Onun dýþýndaki bütün varlýklar ise rölatif(göreceli)tir. . Örneðin; Bir ev bir baþka eve göre küçük ya da büyüktür. Bir insan bir baþka insana kýyasla akýllý ya da az akýllýdýr. 

Bu saydýklarýmýz kendi aralarýnda göreceli olduklarý gibi birbirleri arasýnda da görecelidirler. Cisim zamanla, zaman cisimle, mekan hareketle, hareket mekanla ve dolayýsýyla hepsi birbiriyle baðýmlýdýr. Bunlardan hiçbiri müstakil deðildir. Mesela, hareket olmadan zaman da olamaz. Hareket varsa zaman ve mekanda vardýr.

Ayný zamanda eþya kiþinin bakýþ açýsýna göre de deðiþir. Örneðin; Bir þey birine göre güzel baþka birine göre çirkin olabilir, birine göre iyi, bir baþkasýna göre kötü olabilir.

Kindî’nin rölativite görüþünü asýrlar sonra en iyi þekilde savunan ve geliþtiren kiþi Einstein olmuþtur. O bu görüþ ile Newton ve Galileo’nin mekan, hýz ve zaman anlayýþýný yýkmýþtýr.[40] Einstein’in bu konuda Kindî’den ayrýlan tek yaný ise bu teoriyi fiziksel alanda kullanmasýdýr. Ayný teori Kindî tarafýndan metafizik konularýn isbatýnda kullanýlýyordu.

Kindî’ye göre fiiller ikiye ayrýlýr:

1.      Ýlk gerçek fiil ki bunun faili Tanrýdýr. Tanrý bir þeye “ol” dediði anda o þey oluverir.[41]Bu ilk gerçek fiil “yoktan var etmek” anlamýna gelen ibdâ olarak isimlendirilir.

2.      Sebep-sonuç etkileþimi sonucunda ortaya çýkan fiillerdir ki bunlarýn etkin faili yine Tanrýdýr. O dilemeden hiç bir þey meydana gelemez. Ancak bu tür fiillerin bir de mecâzi fâili vardýr ki iþte bu, kul’dur. Kul burada bir bakýma etkin bir bakýma edilgin konumdadýr. Bu türden fiillerin uzak sebebi Tanrý, yakýn sebebi ise kuldur.

Kindî’nin “Gerçek fâil’in yaratmasý birlik feyziyle olur.” ifadesi sudûr teorisini çaðrýþtýrsa da O, her fýrsatta yoktan var etmeyi savunmaktadýr.

6.4.KÝNDÎ’NÝN ATOMCULUÐU TENKÎDÝ VE ÂLEMÝN EZELÎLÝÐÝNÝ REDDÝ

Atomculuk, Eleacý Ekol’ün metafiziðine ve Herakletios’un “her þeyin deðiþken ve zorunlu olarak hareketli olduðu doktrini”ne karþý; Leucippe ve Demokritos tarafýndan geliþtirilen ve maddenin sayýsýz, bölünmez, hareket halinde, birbirine benzer, sonsuz küçük parçalardan meydana geldiðini savunan görüþtür.

Atomculuk Eflatun ve Aristoteles tarafýndan reddedilmiþtir. Eflatun'a göre atomculuk, maddenin yapýsýný anlatmada yeterli deðildir. Aristo, Platon'un bu tenkitlerini geliþtirerek Kindî’ye hareket noktasý teþkil etmiþtir.

Aristo'ya göre devamlýlýk ancak bölünebilirlik ile mümkündür ve atomun bir parçasý diðer parçasýndan ayrý deðildir, bütün parçalar birbirleri ile ilintilidir. Ancak Aristo’ya göre “zaman”da bir atomculuk söz konusudur. Zamanýn atomlarý yani bölünmeyen en küçük yapý taþlarý an’lardýr. An; sonsuz, devamlý, deðiþmez ve bölünmez bir yapýya sahiptir. Aristo’nun an hakkýndaki bu görüþlerini, Zenon’un zaman ile ilgili olan paradoxlarindan etkilenerek ortaya koyduðu açýktýr.

 Kindî, hareket, cisim ve mekanda atomculuðun olmadýðý konusunda Aristoteles ile hemfikir ise de; zaman konusunda ondan ayrýlýr. Kindî’ye göre zamanda atomculuk düþünülemez. Ona gore zaman sonsuza kadar bölülenebilir. Sonsuza kadar bölünebilen herþey nicelik ifade eder ve sonludur. Âlemi oluþturan her þey bölünebildiðine ve sonlu olduðuna göre âlem de sonludur. Sonu olan bir þeyin baþlangýcý da vardýr yani âlem ebedî olmadýðý gibi ezelî de deðildir.[42]

Kindî, âlemin sonsuz olmadýðý görüþünü birtakým matematiksel önermelerle de kanýtlamaya çalýþmaktadýr. O, Öklid’in “Elementler”indeki 6 aksiyomunu kullanarak âlemin ezelî olmadýðýný ve sonradan var edildiðini ispatlar. Bu aksiyomlar:

1.      Miktarca biri diðerinden büyük olmayan her cisim birbirine eþittir.

2.      Eþitlik cismin sýnýrlarý arasýndaki boyutlarýn bilfiil ve bilkuvve eþit olmasýdýr.

3.      Sonlu olan bir þey sonsuz olamaz.

4.      Eþit olan her cisimden birinin miktarý artýrýlýnca hem önceki durumundan hem de öteki eþitlerinden daha büyük olur.

5.      Miktarlarý sonlu olan her iki cisim birleþtirilince bu birleþim de sonlu olur. Miktarý ve konumu olan her cisim için bu bir zorunluluktur.

6.      Ayný cinsten olan iki þeyin küçüðü büyüðünü veya onun bir kýsmýný oluþturur.[43]

Bu aksiyomlara göre: Sonsuz olduðunu farz ettiðimiz bir cisimden bir parça alýn. Bu durumda, bu cisim önceki halinden eksik oldu. Þimdi aldýðýnýz parçayý kalan parçaya geri ekleyin. a) Eðer geriye kalan kýsým sonlu ise eklenen parçadan sonra sonsuz olmasý gerekecek.  Bu ise bir çeliþkidir. b) Parçasý alýnarak geriye kalan cisim sonsuz ise alýnan parça tekrar eklenince cisim önceki durumundan ya büyük olur veya küçük olur. Eðer önceki durumundan büyük oldu ise sonsuz olanýn sonsuz olandan büyük olmasý gerekir ki bu bir çeliþkidir. Eðer önceki durumuna eþit olduðu düþünülürse, o zaman da kendine baþka bir cisim eklenen cisimin miktarýnda hiçbir artma olmuyor demektir yani parça bütün arasýnda bir fark gözetilmiyor demektir. Bu da bir çeliþkidir. Öyleyse hiçbir nicelik sonsuz deðildir. Âlem nicelik olduðuna göre sonsuz ve sýnýrsýz olmasý imkansýzdýr. Sonlu olan her þey yaratýlmýþ ve her yaratýlanýn da bir yaratýcýsý olduðuna göre, âlemin de yoktan var eden bir yaratýcýsý vardýr. O da kâdir-i mutlak ve þâný yüce olan Gerçek Bir(Tanrý)dir.[44]

Kindî’nin âlemi, Ay altý ve Ay üstü âlem olarak ikiye sýnýflandýrdýðýndan bahsetmiþtik. Yeri gelmiþken þunu da belirtmek gerekiyor ki onun canlý olarak nitelendirdiði Ay üstü âlem, varlýðýn meydana geliþ ve sürekliliðinin saðlanmasýnda mecâzi de olsa aracý bir etken konumundadýr.

7.KÝNDÎ’NÝN PSÝKOLOJÝK GÖRÜÞLERÝ

Kindî nefsin mahiyeti ve iþlevlerini, arýndýrýlmasýnýn yol ve yöntemlerini ve ölümden sonraki durumunu irdeleyip temellendiren ilk Ýslam filozofudur. “Nefs Üzerine”, “Nefs Üzerine  Birkaç Söz” ve “Uyku ve Rüyanýn Mahiyeti Üzerine” isimli risaleleri bu konuda elimize ulaþan eserlerindendir. Kindî “Tarifler Üzerine” adlý risalesinde nefsin üç þekilde tarifini yapar:

1.      Canlýlýk yeteneði bulunan ve organý olan doðal bir cismin tamamlanmýþ halidir.

2.      Güç halinde canlý olan doðal bir cismin ilk yeteneðidir.

3.      Kendiliðinden hareket eden mânevi bir cevher olup birçok güce sahiptir.[45]

Kindî’ye göre nefs; akýl ve hareket gücüne sahip, bedenden baðýmsýz, dolayýsýyla bedenden önce de sonra da varlýðý olan mânevî bir cevherdir. Güneþ ýþýnlarýnýn nuru, güneþten geldiði gibi onun cevheri de Yüce Yaratan’dan gelir.Nefs, madde gibi eni, boyu, derinliði olan þey olmayýp; basit, þerefli, büyük ve yetkin bir varlýktýr.[46]

Nefsin birbirine zýt olan þehvet,öfke ve akýl güçleri vardýr. Öfke insanlarý kin ve intikam duygusuna sevk ederken, düþünen nefs (akýl) ona engel olur. Þehvet gücü de olur olmaz þeyleri istemekle insaný bayaðý duruma düþürecek iken; düþünen nefs ona insanlýk onuru ile baðdaþmayan bir þey olduðunu hatýrlatarak bu isteklerden vazgeçirir. Bunlar her ne kadar nefsin iþlevi olsa da nefsin kudretinin birbirinden farklý tezâhürleri olup, birbirinden ayrý þeylerdir.[47]Çünkü bir þey kendisinin zýttý olamaz.

Allah’ýn nuru olan nefs, insan bedenine girmekle karanlýða gömülmüþ olduysa da o, akýl âleminden geldiðinden dolayý oradaki ilk durumun hatýralarýný da beraberinde getirmiþtir. Bu sonlu olan dünyada insan nefsinin baþlýca görevi, tekrar ezelî olan akýl alemine ve onun nimetlerine yönelmektir. Bu da akýl yönünden kuvvetlenmek ile mümkün olur. Bu sûretle nefs, felekten feleðe ve akýl âlemine yükselir. Bu durumdan sonra onda kuvve halinde bulunan þeyler, fiil haline geçer, gizli olan þeyler ona açýlýr. Allah'ýn kudretine benzer ve bedenden ayrýldýðýnda da kendi rubûbiyet alemine giderek Allah'ý görebilir.[48]Aslýnda burada Kindî’nin tasavvufî bir zihin yapýsýna sahip olduðu görülmektedir. Tasavvufî düþüncedeki makam ve hâl sahiplerinin, nefsini arýndýrdýktan sonra bu makamlara yükselerek Rabbine ulaþmasý, keþf gibi vâsýtasýz  bilgi edinme yollarýna kavuþmasý, son noktada Rabbanîleþmesi yani Tanrý'nýn esmâsýnýn tecellîsi ile onun ahlâký ile ahlaklanmasý gibi düþünceler Kindî’nin bu felsefesine benzemektedir.

Nefsini kemâle erdiren kiþi, günah kirlerinden arýnarak, bir bebek gibi saf ve temiz olduðu zaman özüne döndüðünden dolayý asýl huzur ve mutluluðu yakalayabilir.

Kindî, insan ruhunu büyük çapta etkileyerek ona kuvvet verici ve harekete geçirici olan, dolayýsýyla da ilâhi nura ulaþmada bir vesîle olarak kabul ettiði mûsikîye de önem vererek bu ilim hakkýnda yedi tane risâle kaleme almýþtýr. Onun mahâretli bir ûdî olduðu ve ud çalarak felçli bir hastayý iyileþtirdiði rivayet olunmuþtur.[49]

 Kindî “Üzüntüyü Yenmenin Çareleri” adlý risâlesinde, insan psikolojisine zarar veren üzüntünün mahiyetini açýklayarak, ondan kurtulma konusunda bir takým çareler üretmeye çalýþmýþtýr.

Kindî’ye göre üzüntü, sevilenlerin kaybýndan ve isteklerin gerçekleþmemesinden kaynaklanan psikolojik bir rahatsýzlýktýr. Ýnsanýn bu durumdan kurtulmasý için þöyle bir düþünce yapýsýna sahip olmasý gerektiðini ifade eder:

“Hiçbir kimsenin bütün isteklerini elde etmesi mümkün olmadýðý gibi sevdiði her þeyi sonuna kadar elinde tutmasý daha mümkün deðildir. Zira içinde yaþadýðý oluþ ve bozuluþ dünyasýnda deðiþmezlik ve süreklilik yoktur. Deðiþmezlik ve süreklilik ancak akýl aleminde söz konusu olabilir. Öyleyse sevdiklerimize ve kaybetmek istemediklerimize ulaþmak istiyorsak akýl alemini gözetmeli, seveceðimizi, elde edeceðimizi ve isteklerimizi oradan beklemeliyiz. Eðer böyle yaparsak hiç kimse bizim edindiðimiz deðerleri gasp edemez.(…)Görüp dokunmadan önce sahip olduðumuz þeylerin hayaliyle avunmamalýyýz. Elimizden çýktýktan sonra da artýk üzülmemeli ve düþüncelerimizde onlara yer vermemeliyiz.”[50]

Kindî, üzüntüden kurtulmanýn bir çözüm yolu olarak arzu edilen þeylerin deðiþmeyen ve ebedî olan akýl alemi ile ilgili olmasý gerektiðini öðütlüyor. Çünkü duyu âlemindeki her þey deðiþmeye mecburdur. Herakletios’un da dediði gibi, deðiþmeyen tek þey deðiþimin kendisidir. Örneðin; Bir insan, bir þeyin güzelliðine âþýk olarak onu arzular fakat o güzellik bir gün bitmeye mahkumdur. Yeni model bir arabayý hevesle alýr fakat daha yeni modeli çýkýnca önceden aldýðý eskimiþ sayýlýr ve en yeni olana yönelir. O sebeple ki arzulanan þeylerin bizi sonunda hüsrana götürmesini istemiyorsak deðiþmeyeni arzulamak gerekmektedir.

Ýnsanýn elde edemediði ve kaybettiði þeylerden dolayý da üzülmeye hakký yoktur .Çünkü elde edemediðin þey senin deðildir, kaybettiðin ise artýk sana ait olmaktan çýkmýþtýr. Ýnsan elindeki ile yetinmeli yani kanaatkar olmalýdýr ki daima mutlu olsun; týpký Peygamber Efendimizin “Asýl zenginlik, kanaattir.” buyurduðu gibi…

SONUÇ

Ebû Yusuf Ya’kub el-Kindî, Ýslam dünyasýnda felsefeyi ilk kez kullanan, din ile felsefe arasýný uzlaþtýran, pek çok ilmî sahada da Ýslam dünyasýna deðerli fikirlerini miras býrakmýþ mümtaz bir þahsiyettir. O pek çok fikrinde Aristo'dan etkilenmiþ olsa da ortaya koyduðu özgün fikirleri ve geniþ ilim yelpazesine sahip olmasý sebebiyle doðuda ve batýda tanýnmýþ, hatta insanlýðýn on iki harikasýndan biri olarak kabul edilmiþtir.

Kindî, her yaratýlanýn bir sebebi olduðu, hiçbir þeyin kendi kendisinin sebebi olamayacaðý; herþeyin fiil halinde sonsuz olamayýp, ancak kuvve halinde sonsuz olabileceði; Allah’ýn âlemin sebebi ve idarecisi olup ezelî,tek, basit, hakîm,benzersiz olduðu; felekler âleminde yok olma ve deðiþme olmayýp, ay altý âlemde deðiþimin ve sonluluðun kaçýnýlmaz olduðu; nefsin bedenden önce de sonra da varlýðýnýn olduðu, ilim yoluyla nefsin mânevî kirlerden arýndýrýldýktan sonra gizli ilimler ve âlemlerin kendisine açýlacaðý; bilgi bakýmýndan aklýn derecelerinin olduðu gibi esaslarý kabul etmektedir. O, bu görüþlerinin çoðunda Yunan felsefesinden beslenmiþtir.

Kindî Allah’ýn âlemi yoktan var etmesine ters düþecek görüþleri benimsemeyerek, felsefesini Ýslam düþüncesi ile çeliþmeyecek þekilde ortaya koymuþtur. Bu sebeple Aristoteles’den ayrýldýðý belli baþlý noktalar þunlardýr:

a.       Âlem sonradan yaratýlmýþtýr.

b.      Zaman sonlu ve sýnýrlýdýr.

c.       Her þeyi ibdâ eden yani yoktan var eden etkin bir sebep vardýr.

d.      Bilgi yalnýzca akýl ile elde edilmez. Ýlâhî (vahiy) kaynaklý nübüvvet yolu ile de elde edilebilir. Bu iki bilgi yolu da birbiriyle ayný düzlemdedir yani çeliþemez. Ancak  vahiy bilgisi kesinlik açýsýndan daha kuvvetlidir.       

Kindî’yi tanýdýktan sonra bize düþen görev, onun bize býraktýðý bu ilmî mirasý kabullenmek, sahiplenmek, kullanmak ve geliþtirmektir. Mevlâ'dan temennimiz ise bu konuda muvaffak olabilmektir.

KAYNAKÇA

            Kur’an-ý Kerim

Bayrakdar, Mehmet, Ýslam Felsefesine Giriþ, Türkiye Diyanet Vakfý Yay., Ankara 2014.

Gardet, Louis, “Hicrî 330 Yýlýndan Önce Ýslam’da Din ve Felsefe”, Ýslam Ýlimleri Enstitüsü Dergisi, çev.: Mustafa Sait Yazýcýoðlu, sayý:V, Ankara 1982, s.: 331-351.

Gökberk, Macit, Felsefe tarihi, Remzi Kitabevi, Ýstanbul 2013.

Kaya, Mahmut, “ Kindî: Ýslam Dünyasýnýn Felsefe ile Tanýþmasý”, Ýslam Felsefesi Tarih ve Problemler içinde, ed.: M. Cüneyt Kaya, Ýsam Yay., Ýstanbul 2013.

……, Kindî: Felsefî Risâleler, Klasik Yay., Ýstanbul 2006.

Kindî, Ebû Yusuf Ya’kub b. Ýshak, “Ýlk Felsefe Üzerine”, Kindî: Felsefî Risâleler içinde, çev.: Mahmut Kaya, Klasik Yay., Ýstanbul 2006.

……, “Üzüntüyü Yenmenin Çareleri”, Kindî: Felsefî Risâleler içinde, çev.: Mahmut Kaya, Klasik Yay., Ýstanbul 2006.

Sarýtaþ, Kamil, “Kindî’nin Akýl Teorisinin Kaynaðý Sorunu Üzerine”, Dînî Araþtýrmalar Dergisi, c.: XIV, sayý: 40, 2012, s.: 90-111.

Sunar, Cavit, “Ýslam Meþþâî Felsefesinde Ýlk Adým”, Ankara Üniversitesi Ýlahiyat Fakültesi Dergisi, c.: XVII, sayý: 13, Ankara 1969, s.: 19-49.

Ülken, Hilmi Ziya, Ýslam Düþüncesi Türk Düþüncesi Tarihi Araþtýrmalarýna Giriþ, Ülken Yay., Ýstanbul 2005.

https://tr.wikipedia.org/wiki/Asal_sayý