UNUTTUÐUMUZ DEÐERLERÝMÝZDEN “SU KABAÐI”

Zannedersem, yaþý 30-35 olanlar ve daha sonrakiler, su kabaðýný bilmezler. Bizim çocukluðumuz olan 65-75’li yýllarda su kabaðý hayatýmýzý kolaylaþtýran en önemli unsurlardan bir tanesi idi. Elektriðin, suyun, üçlü ocaðýn ve LPG tüpünün evlerimize girmediði yýllarda, analarýmýz sokaðýmýzýn uygun bir yerine kaynatma kazaný kurardý. Söz konusu kazan, çamaþýr yýkamak için, içinde su kaynatýlan, bugünkü toplu yemeklerin piþirildiði kocaman kazanlara benzerdi.

Kaynatma kazaný, demirciler tarafýndan yapýlan üç ayaklý sayacak üzerine konur, altýna odunlardan ateþ yakýlýrdý. Ateþ odunlarý, 1,5-2 metre uzunluðunda olur, baþ tarafý yanýp bitince (ateþ, kazanýn altýndan uzaklaþýnca), vakti uygun olan birisi tarafýndan odunlar sayacaðýn altýna yaklaþtýrýlýrdý. Bu iþleme ocaðýn ölçerilmesi denirdi. Kaynatma kazanýnýn yakýnýnda ve uygun bir yerinde giyecek taþý denilen, kocaman bir taþ veya mermerden yere saðlamca oturtulmuþ, üzerine kirli çamaþýrlarýn kule gibi yýðýldýðý sabit bir taþ olurdu.

Taþýn üzerine en kirli ve kiri zor çýkanlar en altta, kiri en az, çabuk temizlenebilen ve narin çamaþýrlar en üstte olacak þekilde düzenlenirdi. Su kabaðý, kaynatma kazaný iyice kaynadýðýnda görev alýrdý. Kaynayan kazanýn içinden kaynar su, su kabaðý ile alýnarak giyecek taþýnýn üzerindeki çamaþýrlarýn üzerine dökülürdü. Tokuçla paaat, paaat, dövülüp, ellerle çitilenerek yýkanýr ve sonra da sýkýlarak duvar çalýlarýnýn üzerine asýlýrdý. Sabun dýþýnda hiçbir temizlik malzemesi yoktu.

Su kabaðý, domates, biber, patlýcan, bamya, tütün, süpürgelik, kavun, karpuz. Fasülye, karnýkara (böðrülce) gibi sebzelerin dikildiði yerlerin bir kenarýna dikilirdi. Ayný bal kabaðý, karpuz ve kavun gibi önce yapraklar, sonra meyvelerini döker, daha sonra olgunlaþýrdý. Fasülye- böðrülce gibi, týrmanacak bir nesne bulduðu anda yükseklere týrmanarak, kabaklarýný oralarda büyütürdü. Bal kabaðý ve yemek kabaðý zamanýnda toplanarak tüketilirken, su kabaðýna dokunulmaz ve sezon sonuna kadar kökünde bekletilirdi.

Sezon sonunda içi iyice kuruyup takýr takýr olunca toplanýrdý. Zaten o ana kadar kökü de kurumuþ olurdu. Su kabaðý çeþitli büyüklüklerde ve uzunca bir sapý olan bir üründü. Sapýndan tuttuktan sonra, yuvarlak yerinin göðe bakan kýsmý býçakla veya kýl testeresi ile avuç içi büyüklüðünde açýlýr ve su kabaðýmýz kullanýma hazýr hale gelirdi. Daha iyi kavrayabilmek ve içindeki suyu giyecek taþýna daha rahat dökebilmek için, sapý ince ve tutamaðý güzel olanlar tercih edilirdi.

Sað elin rahatça kavrayamadýðý saplý kabaklar, baþarýlý su kabaðý sýnýfýna girmezlerdi. O yýllarda meþiraba ve bir litrelik zeytinyaðý tenekelerine sap yapýlarak kullanýlan gereçler vardý. Ama onlarýn kaynatma kazanlarýnda su kabaðý kadar baþarýlý kullanýlmalarý mümkün deðildi. Su kabaðýnýn uzun sapý, kaynayan kazanda ellerimizin yanmasýný engellerdi.

Su kabaklarý bir de yýkanýrken kullanýlýrdý. Analarýmýz bizleri odalarýmýzýn ortasýna konulan “hamam ileni” diye tabir edilen tenekeden yapýlmýþ leðenlerin içinde yýkarken, su kabaklarýný kafamýza su dökmek için kullanýrlardý. Kýz çocuklarý mutlaka evlerin içinde çimdirilirken, oðlan çocuklarý genellikte giyeceklerin yýkanmasý bittikten sonra, giyecek taþýnýn üzerine çýkarýlarak analarýmýz tarafýndan çimdirilirdik.

Gecek taþýnýn üzerinde çimerken, en ufak bir yaramazlýk yaptýðýmýz an, su kabaðýný kafamýza yediðimiz an olurdu. Öfkenin katsayýsýna göre kabak kafaya hýzlý vurulursa, çatlar ve kýrýlýrdý. Haydaaa, bir kuþlukluk iþ bir kýþlýða dönüþürdü. Hazýrda veya yedekte yapýlmýþ bir su kabaðý yoksa, kavga kýyamet ortalýðý götürürdü.

Su kabaklarý çok narin gereçlerdi. Ýyi kullanýlmasý ve muhafaza edilmesi gerekirdi. Mal maþakat ve insan çiðnerse kýrýlýrdý. Biraz yüksekten düþerse kýrýlýrdý. Teneke veya bakýrdan yapýlan meþirabalar gibi saðlam ve dayanýklý olmazlardý. Bir kazaya kurban gitmemeleri için saplarýnýn en ucundan bir delik açýlarak saðlam bir ip baðlanýp, zarar görmeyecek uygun bir duvara asýlýr, bir daha kullanýlýncaya kadar orada istirahat ederdi.

Uzunca süre güneþte kalýrsa, soðukta donarsa, esnemekten mütevellit gevrer ve ya yarýlýr, ya da çatlayarak kýrýlýrdý. Kýrýlma ve dayanma sürelerinin uzun tutulmasý için yedek su kabaklarýnýn aðýzlarý açýlmaz, ihtiyaç duyulana kadar kapalý tutulurdu. Kullanýlan su kabaðý eskiyip, zarar görüp kullanýlmaz hale gelince yedekteki su kabaklarýnýn aðýzlarý açýlarak kullanýma sunulurdu.

Su kabaklarý hijyen açýsýndan yeme ve içme yardýmcýsý olarak kullanýlmazdý. Zor þartlarda diðer araçlarýn olmadýðý yerlerde, zorunluluk hasýl olursa, küpten su çýkarmada ve meþiraba görevi görerek su içmede kullanýlabilirdi.

Kýþ günlerinde teneke sobalarýn üzerinde sürekli su kaynatan semaverlerin içinden su alma iþleminde de su kabaklarý kullanýlabilirdi. Tabi buradaki kabaklarýn, semaverin aðzýna girebilecek ölçekte olmasý gerekirdi.

Su kabaðýný su muhafaza aracý olarak kullanmak imkansýzdý. Çünkü içi su dolu iken hiçbir þekilde sabit olarak durma þansý yoktu. Bir yerden alýp diðer yere dökmekle onun iþi biterdi.

Köroðlu’nun dediði gibi “delikli demir icat oldu mertlik bozuldu”. Çamaþýr makinelerinin çýkmasý “kaynatma kazanlarýný” ve “geçek daþlarýný”; modern banyolarýn icat olmasý da, “hamam ilenleri” ile “su gabaklarýný” tarihe gömdü.

Þimdilerde su kabaklarý az da olsa üretiliyor. En baþta kabak kemane yapýmýnda, süslü boncuklu gece lambalarý yapýmýnda, süslenip-püslenip-boyalanýp-resimlenerek hediyelik eþya yapýmýnda kullanýlabilmektedir.

Neler yaþadýðýmýzý, nereden nerelere geldiðimizi, gençlerimize tanýtmak ve hatýralarýmýzý tazelemek istedim…

Selam, sevgi ve dualarýmla. Allah’a (cc) emanet olunuz efendim.

23 Ocak 2016. Saat: 16.00. Antalya

Yrd.Doç.Dr. Süleyman COÞKUNER

Kaliteli Yaþam Uzmaný