Tüketim Çaðý ve Edebiyat

                                

 “Bugün ülkemize baktýðýmýz zaman, tüketim arzusu ve isteði bütün toplumu kuþatmýþ, insanlarýmýz kapitalist zihniyetlerin ve güçlerin çýkarlarý doðrultusunda adeta bir tüketim aðý içerisine sürüklenmiþ durumda ve tüketimle birlikte tükenmekte…”

Bu sözler bir akademisyene ait. Yrd. Doç. Dr. Melek Coþgun “Popüler Kültür ve Tüketim Toplumu” baþlýklý makalesine bu sözlerle giriþ yapmýþ.

Durum sadece ülkemiz için deðil neredeyse küresel bir köy haline gelen dünyamýz için de geçerli...

Zira yaþadýðýmýz çað; teknolojinin insaný egemenliðine aldýðý, geçmiþin makineleþmek adýna kutsadýðý dönen çarklarý, diþlileri bir tuþun boyunduruðuna soktuðu bir çað… Bu çaðda kalite “hýz”la ölçülmekte... Geçmiþin hazzý bugün yerine hýza býrakmýþ durumda. Hýz ise “çok üret, çabuk tüket, dün dünde kaldý, bu gün deðil yarýn ne yapacaksýn?” sorularýyla kölelerini kamçýlayýp duruyor.

Bu kölelik düzeni “üret-tüket” döngüsü içerisinde hiç geriye bakmadan, hiçbir vicdaný hesaplaþmaya -zaman yokluðu nedeniyle- yer vermeden baþ döndürücü bir hýzla yoluna devam ediyor.

Bu deveranýn iyi – kötü ölçüsü “tüketilir” olmakla ölçülüyor. Çok tüketilen iyi oluveriyor.

Modern denilen kölelik dünyasýnýn en büyük geçer akçesi; Raiting…

Çaðýn bu kronikleþen illeti maalesef edebiyatý da vurdu. Önceleri popülerlik adýna bu sanat dalýnýn boðazýna sarýlan eller, þimdi de onu “üret – tüket” girdabýna teslim etti.

Aslýnda popülerlik ile baþlanan bu savruluþ edebiyatý gerçek mecrasýndan çýkarýp onu önceleri yüzeysel duygularýn, gelip geçici hazlarýn arenasý haline getirdi.

Sahi popülerlik neydi? Biz neyi anladýk popülerlik denilince?

Murat Gülsoy’a göre popüler edebiyat terimi; kolay-edebiyat ya da edebi olmayan edebiyat anlamýna gelmekte ve okurlarca çabuk tüketilen, okurun okuma anlayýþýný ve dünyaya bakýþýný zorlamayan, sadece eðlendirmeyi amaçlayan, çoðu zaman belirli türlerle anýlan yüzeysel romanlarý iþaret ediyor.

Gülsoy yazýsýnýn devamýnda bu kitaplarýn incelendiðinde biçim ve içerik olarak büyük ölçüde birbirlerine benzediklerini söylemekte...

Popülerlik, hayatýmýzýn tüm sokaklarýna, onu besleyen tüm damarlara sirayet etti ve baþlý baþýna kendine mahsus bir kültür armaðan etti yaþadýðýmýz çaða… Popüler Kültür denilen bu ucubeyi de araþtýrdýk nedir, ne deðildir diye…

Birçok taným okusak da Hülya Soyþekerci popüler kültür tanýmýna daha baþka anlamlar yüklemiþ ve geniþ bir çerçeveden ele almýþ mevzuu…

Ona göre popüler kültür; bazen halkýn kendisi tarafýndan üretilen, halkýn özünden gelen, halka ait kültür; bazen halk tarafýndan tüketilen kültür; bazen halk tarafýndan beðenilen kültür; bazen egemen güçler tarafýndan halka dayatýlan kültür; bazen de yaygýn kültür, yýðýn kültürü, kitle kültürü gibi anlamlara gelmekte.

Bu taným daha geniþ bir alaný kapsamakta ve üzerinde düþünülünce hak verilen bir taným olmakta…

Ancak halk kültürü ile bugünkü manada gündelik yaþamýn bir parçasý olan, gelir geçer bir moda kültürünü ayýrmak lazýmdýr.

Popüler kültür imkâný olanlarý amaçsýzca tüketmeye, olmayanlarý da tüketime, tüketene özendirmeye çalýþýr. Ona “sen de tüket, bir çaresini bul ve sen de bu hazzý tat” der. Toplum bu özenti ile hýzla çürümeye, tüm deðerlerini kaybetmeye baþlar.

Sonuçta baþa dönersek insanlarýmýz kapitalist zihniyetlerin ve güçlerin çýkarlarý doðrultusunda adeta bir tüketim aðý içerisine sürüklenmiþ durumda ve tüketimle birlikte tükenmekte…

Ýþte bu tüketim sendromu edebiyatýmýzý da kuþatmýþ durumda. Halka dayatýlan veya halkýn kendi zevk anlayýþý içinde ürettiði halkýn edebiyatý da þimdilerde kendisini çaðýn tüketim anlayýþýna teslim etmiþ durumda.

Murat Gülsoy’un da belirttiði gibi okurlara hoþça zaman geçirmeyi hedefleyen kolay-edebiyat her zaman revaçtaydý, hatta yayýn sektörü de hep bu tip eserlerin peþinde koþuyordu. Günümüzde de tam anlamýyla bir endüstriye dönüþmüþ olan yayýncýlýk çok-satarlar olarak da adlandýrýlan kolay-edebiyat ürünlerinin tüketimine kilitlenmiþ durumda...

Hülya Soyþekerci bu durumdan popüler edebiyatýn nasýl etkilendiðini þu satýrlarla anlatmakta… “Küreselleþmiþ kapitalist sistemin dayattýðý hýz ideolojisi ve hýzlý üretim-tüketim sirkülasyonuna dayalý yaþama tarzý içinde, popüler kültür ürünleri de hýzla oluþturulup kýsa sürede tüketilen birer meta konumundadýr. Sanat ürünlerinin- bu arada yazýnsal yapýtlarýn- bu süreçte metalaþmasý, bir indirgeme, aþýndýrma ve içini boþaltýp yok etme eylemidir ayný zamanda. Yazýnsal yapýtlar, kâr etmenin esas alýndýðý, tüketime, çok satmaya dayalý bu oluþumdan sürekli olarak etkilenmektedir. Her þeyin hýza ve hazza indirgendiði yaþamsal süreçlerde yazýn da sistemin dayattýklarýna karþý duramamaktadýr. Yüzeyselin, sýð olanýn, basit ve kolay tüketilenin egemen olduðu piyasa ortamýnda TV sunucularý, spikerler, sinema oyuncularý, mankenler de yazar olarak sunulabilmekte, kabul ve onay görmeleri saðlanmaktadýr.”

Hakan Topateþ durumu biraz daha somutlaþtýrarak gelinen son noktada artýk popülerleþen edebiyatý elinde tutanlarýn bir sanat bürokrasisi oluþturduðunu ve halka neyi okumasý gerektiðini nasýl dikte ettiðini “Tüketim, Edebiyat ve Aþk” baþlýklý yazýsýnda þöyle izah ediyor. “Bestseller olarak adlandýrýlan okuma reçeteleri bireylere tavsiye olunur. Bunun adý sanatýn bürokratikleþmesidir. Sanat ontolojik olarak atomlaþtýrýlarak epistemolojik itaat mekanizmalarýyla üretken-yaratýcý bir öz taþýmasý gerekmeyen, sýradan bir prosedüre dönüþür.”

Bir þeyler üretiliyor ama kalýcý olamýyor. O zaman insana dair her ihtiyacý bir sektör olarak onun karþýsýna çýkaran tüccarlar sektörü boþ býrakmýyor. Toplumun deðerlerini ortaya sürüyor. Öyle ki kendisini avamýndan havasýna kadar her zümreye kabul ettirmiþ edebiyatçýlar ve eserleri de bilinen, tutulan olmanýn –ki bu kelimeler de popülerlik tanýmýna girmekte- yanýnda günümüzde sýradanlaþtýrýlmaya, sloganlaþtýrýlmaya kýsacasý tüketilmeye düçar oldu. Can simidi olarak sol kesimin önüne Nazým Hikmet’i, sað kesimin önüne Mehmet Akif’i, Necip Fazýl’ý servis ediveriyor. Bu kez onlarýn içini boþaltarak tüketime sunuyor.

Bu isimler elbette her dönemde, her devir de kendinden bahsettirecek. Ancak tüketim çýlgýnlýðý bu kez ölüleri konuþturacak bir hal alýyor ve karþýnýza Yunus Emre’ye ait olmayan ama altýnda Yunus Emre yazan, Necip Fazýl yazan, Mehmet Akif yazan mýsralarý, kýtalarý getiriveriyor.

Örnek mi? Alýn size birkaç Necip Fazýl’a atfedilen sözlere bir kaç örnek…

 

Örtüsüz kadýn perdesiz eve benzer, perdesiz ev de ya satýlýktýr, ya kiralýk…

Armut deyip geçmeyin, onun ilk hecesi çoðu kiþide yoktur!

Camiye dikey olarak gel, yatay olarak zaten geleceksin.

Yedi Hristiyan bir danaya ortak olmadýkça, çam aðacý süslemem…

 

Bunlar da uydurma þiirlerden…

 

Gökler aðlýyor biz aðlamýþýz çok mu?

Bize yobaz diyorlar haberin yok mu?

Her ne derse desinler,

Allah için yobaz olmuþuz çok mu?

Ömür aðaç dalýnda savrulan bir yapraktýr;

Ne kadar genç olursan ol sonun kara topraktýr!

Bana bir ben lazým, bir de beni anlayan.

Beni bir ben anlarým, bir de beni yaradan

 

Bu konu o kadar çýðýrýndan çýkmýþ ki örneðin Mevlana adýna uydurulan sözlerle ilgili bilim adamlarý açýklama yapmak zorunda kalmýþlar. Bunlardan birisi Mevlana Araþtýrmalarý Derneði Baþkaný Prof. Dr. Adnan Karaismailoðlu… O da, “‘Nice insanlar gördüm üzerinde elbise yok gibi ya da ben lafý söyleyene bakarým’ þeklindeki sözler de Mevlana’ya ait deðildir. Bunlar sonradan uydurulmuþtur” diyor.

Ömer Tuðrul Ýnançer de bir açýklamasýnda “Meþhur 'Gel, ne olursan ol gel' diye tercüme edilen söz de onun deðildir. Bunu rahmetli Þefik Can Hoca delilleriyle yazdý, kimsenin taktýðý yok.” Diye feryad ediyor.

Bu furyadan Can Yücel, Cemal Süreyya, Nazým Hikmet ve daha birçok isim nasiplenmiþ durumda.

Bu isimler geçmiþte yaþamýþ ve edebiyatýmýza ölümsüz eserler vermiþler. Peki, edebiyat bunlarla bitti mi artýk. Þiir, öykü, roman yazýlmayacak mý? Sait Faik’ten baþka öykücü, Kemal Tahir’den baþka romancý, Saadettin Kaynaktan baþka bestekâr olmayacak mý?

Elbette olacak. Elbette yeni eserler üretilecek. Ama deminden beri anlattýðýmýz çerçevede saman alevi gibi eserlerle kendimizi kandýrmamak þartýyla.

Ýsmini saydýðýmýz ve sayamadýðýmýz ustalarý kötüleyerek, anlamsýz kýskançlýklar içerisinde onlara saldýrarak kendimizi onlarýn yerine koymaya kalkarak da deðil.

Ýþte tüketirken tükenmeyeceðiz de…

Tarihin sayfalarýna mal olmuþ isimler; kendi isimleri ve eserleri ile hak ettikleri yerleri nasýl aldýlarsa günün sanatçýsý da önce kendisi olacak ve sonra da eserleriyle bu günün tarihine damgasýný vuracak.

Dergiler, yayýn evleri de üzerine düþen sorumluðun bilinci ile hareket etmelidirler. Gündelik kaygýlar, kýskançlýklar, ideolojik gözlükler hakikate perde çekmemelidir. Kiþisel menfaatler, tatmin olmayan egolar, çoðu ithal ideolojiler birer kýyým makinasýna dönüþmemelidir.

Kendisinden baþka kimseyi okumadan nasýl ilerleyeceðiz? Linç edercesine sözüm ona eleþtirmenlik yaparak, her filizin baþýný keserek nasýl bir edebiyat bahçesi hayal ediliyor acaba?

Önüne gelen bir þiiri adeta ameliyat ederek kafasýný, kolunu, gövdesini kesip sonra onlarý kendi istediði þekle sokan bir editöre “bunu siz mi yoksa yayýnlayýn diye getiren þair mi yazmýþ oluyor?” diye sormak gerekmez mi?

Yol gösteriyorum diye yollarýný kestiðimiz o deðerler girdikleri girdaplardan, labirentlerden nasýl çýkacaklar acaba?

Uluorta aklýna gelen her þeyi yazarken hiçbir estetik ölçüyü kabul etmeyen yayýn kurullarý, kendilerinden olmayanlarý yok sayarak ne kadar yürüyebilir bu yolda?

Ýþte bir yandan çaðýn popülerlik adýna tükettiði edebiyat; bu yönüyle de kendi çocuklarýný diri diri gömerek sürece katkýda bulunuyor.

Ne acý deðil mi?

 

*Bu yazýnýn büyük bir kýsmý Aþkýn E Hali Dergisinin 39. Sayýsýnda (Temmuz-Aðustos-Eylül 2015) yayýnlanmýþtýr.