Toplumsal barýþ ve sükûnet kiþilerin birbirlerinin haklarýna riayetleri ölçüsünde tesis edilebilir. Karþýdaki fikirleri, renkleri, sesleri yok saymak, onlarý yok etmeye kalkmak, onlarýn yaþam alanlarýna müdahalede bulunmak toplumu kaosa, kargaþaya, anarþiye sürükler. 

Bir misyon sahibi olduðu düþünen insanlar fikirlerini karþýlarýndaki insanlara zorla ve cebren dayatarak kabul ettiremeyeceklerinin bilincinde olmalýdýrlar.  Her þeyden önce bu tür bir misyona soyunanlar gönüllere hitap etmeyi bilmeli ve tabiri caizse gönül insaný olmalýdýr. Gönül insaný ise tecavüzkâr olmaz, kýrýcý olmaz, aksine affedici, müsamahakâr olur. Gönül ehli insanlar inandýklarý davalarýndan taviz vermezler ama kendilerine karþý yapýlan fenalýklara karþý iyilikle mukabelede bulunurlar. Kötülükler insan için yaradýlýþ gayelerine ters bir durum olduðundan haddi zatýnda bir seviyesizlik ölçüsüdür ve kötülere ayný zaviyeden mukabele etmek bizatihi o seviyeye inmek demektir. 

Akýl, mantýk, vicdan, iman ve ahlak; hayatýmýzýn her anýnda þiarýmýz olmalýdýr. Bu ölçü, bu muvazene bizi yaratýlýþ gayemize uygun yaþamaya sevk edecektir. Bu formatýn bir diðer adý da itidalli olmaktýr. Ýtidal, insanýn haddini bilerek yaþamasýdýr. Ýtidal, ahlâkî faziletlerin esasýdýr. Çünkü fazilet; biri aþýrýlýk, öteki eksiklik olan iki kötülüðün ortasýdýr. Peygamberimiz bir hadisi þerifinde “Allah'ýn en çok buðz ettiði insan, düþmanlýkta aþýrý gidendir" buyurarak aþýrýlýðýn ne kadar kötü bir huy olduðu belirtmektedir.  

Ýtidal hali ayný zamanda istikamet sahibi olmanýn bir gereðidir. Mutedil insan ayný zamanda duruþu ile ifrat ve tefrit gayyalarýna meyletmeyen bir çizginin yolcusudur.  Ýtidal kelimesi “adl” kökünden türemiþtir ve adaletli olmayý gerektirir.  Ýlk duyuþta ýlýmlý olmak gibi bir anlamý çaðrýþtýrsa da aþýrýlýktan uzak kalmak, orta yolu benimsemek, musibet ve felâket anýnda sabretmek,  hiddet ve iðvadan uzak olmak, ümitsizliðe, korkuya düþmemek gibi anlamlara gelmektedir.

Ýnsan nefsine ve duygularýna hâkim olamazsa sürekli hata yapar. Ýnsanýn duygusal yaþantýsýnda aþýrýlýktan kaçýnmasý gerektiðini Peygamberimiz, þu hadisleriyle vurgular: "Sevdiðin kimseye karþý duyduðun sevgide aþýrýlýða kaçma, belki de bir gün o kimse düþmanýn oluverir. Düþman olduðun kimseye karþý gösterdiðin düþmanlýkta aþýrý gitme, belki de bir gün o kimse dostun oluverir." 

Ýþte hayat ölçüsü budur. Sevgide aþýrýlýða kaçanlar anlaþmazlýða düþtüklerinde dostluklarýnýn mahremiyetlerini ortaya dökmemelidir. Ýþte bu ölçüyle aþýrý sevgi besleyenler bu mahremiyet sýnýrlarýný aþarlar ve aksi durumda sýrlar ifþa olur.

Yine düþmanlýk beslediðiniz kiþilerle aþýrýlýk durumunda olduðunuzda yarýn hasbelkader bir araya gelmek durumunda kalýndýðýnda yüz yüze bakacak hal kalýr mý? Düþmanlarýmýza karþý da insaflý, merhametli, adaletli olmalýyýz. Kýsacasý insan, beþerî iliþkilerini saðlýklý bir þekilde sürdürebilmek için, insanlara karþý duyduðu sevgi ve nefretinde aþýrýlýða kaçmamalý; ölçüyü elden býrakmamalýdýr.

Hayatta olmazsa olmaz dairesine her þey sokulmamalýdýr. Bir kapý kapanýyorsa, bir diðerinin açýlacaðý unutulmamalýdýr. Yüce Allah Zümer Sûresi, 53. ayette “Allah’ýn rahmetinden ümidinizi kesmeyiniz!” buyurmaktadýr. Ümitsizlik, insanýn kalbine giren en kötü hastalýklardan birisidir. Ümitsizlik ataleti, tembelliði, karamsarlýðý, bencilliði körüklemektedir. Kiþiye düþen ümitvar olmaktýr, geleceðin þartlarýný düþünerek geleceðe yönelik yepyeni planlar yapmak, alternatifler üretmektir.

Aksi takdirde beraber yürüdüðünüzü sandýðýnýz yol arkadaþlarýnýzýn bir kýsmýnýn sizi terk ettiðini, bir müddet sonra bu terk ediþlerin birbirini etkileyerek büyüdüðünü görmek talihsizliðine uðrayabilirsiniz. Yoldaþlarýnýzla aranýzda bir sadakat sýnavý vermeniz mukadderdir. Bu sadakat sýnavýnda Hacý Bayram-ý Veli’nin meþhur menkýbesinde olduðu gibi bir buçuk müritle ortada kalmakta vardýr. Bu yüzden, ”tamamý elde edilemeyen þeyin, tamamý terk edilmez” düsturu ile hareket ederek kemiyetlerin cazibesine kapýlmak yerine keyfiyete bakmak ve itidal ve insaf ölçüleriyle hareket etmek gerekir. Vazgeçilmez olduðu vehmi hakikatle yüzleþince boþluklarýn birileri tarafýndan anýnda doldurulduðu gerçeðiyle tuz buz olur gider.

Yollar içinde yürüyen yolcularýyla, davalar ona inanan insanlarýn mücadeleleriyle anlam kazanýr. Ýnandýðýnýz yolda yürürken kat edilen mesafelerin geriye dönüp baktýðýnýzda ne kadar meþakkat dolu olduðunu, ne acýlar yaþandýðýný, ne bedeller ödendiðini görürsünüz. Emeklerin zayi edilmemesi gerektiðinin bilincinde olunmalýdýr. Bu yolda kaybedilecek her fert, her nefes surda açýlan bir gediktir. Hedefe ulaþmayan okun sahipleri karþýdakilerce bertaraf edilecektir. Bu bertaraf ediliþte ayrýlýklar, kýrgýnlýklar, parçalanmalar yutulmayý kolaylaþtýracaktýr ve size diþ bileyenler teker teker karþýsýndakileri yok etmedikçe rahat etmeyecektir.

Dünyevi olmayan bir dava yolunda dostluklar dünyevi kaygýlara ve kontrolsüz bir öfkeye kurban edilmemelidir. Nasýl ki bir acý kahvenin kýrk yýl hatýrý varsa beraber yürünen yollarýn da kýrk yýl deðil bir ömür boyu hatýrý olmalýdýr. 

Dünya sahnesinde fiillerimizle itidal,  muvazene ve insaf üçgeninde bir imtihan verdiðimizin farkýnda olmalýyýz. Yazýmýn baþýnda da belirttiðim gibi ifrat ve tefrit döngüsünde kendimizle çeliþerek, dün ak dediðimize bu gün kara, dün kara dediðimize bu gün ak dersek ne güvenirliliðimiz kalýr ne de toplum nezdinde itibarýmýz...