Yaklaşık olarak bin yıldan beri Anadolu’da evler KERPİÇ dediğimiz çamur
bloklardan yapılırdı.1950 yıllarından itibaren tuğla ve briketten evler
yapılmaya başlandı.Betonarme,kargas,yığma türleri olan bu yapılar ,Anadolu’dar’
da modern ve kullanılabilir yapıları oluşturdu.Biz burada, kerpiç bir ev ve
eklerinin nasıl yapıldığını anlatıp , o günleri hatırlayacağız.
Orta büyüklükte bir aile için gerekli olan 2 oda bir salon ya da, 3 oda bir
salon ile diğer eklentilerini inşaatına başlayalım:
İNŞAAT HAZIRLIĞI :
Gerekli Malzemeler ;Kerpiç (ana ve kuzu kerpiç ) , karılmış kerpiçlik çamur
,hezen,kiriş,direk için ağaç malzeme.Hasır,tahta,hatıl için sağlam ağaç
parçaları,bel,kürek,kazma,keser çekiç,çivi,ip,götürgü ,el arabası,su
kovası,çamur teknesi, Önceden marangöz tarafından yapılıp hazır edilen
Kapı,pencer,taka,dolap,yüklük,müsendere, kapı eşiği sedir tahtası
şerbetlik,vs..
Kerpiç evi yapacak olan USTA gelir,ev yapılacak arsa üzerinde ev sahibi ile
birlikte evin plânını bir kağıt üzerine çizerler.Bu plana uygun olarak temel
kazıklarını çakar,ipini çekerler.Böylece yapının oturacağı temel alanı tesbit
edilmiş olur.Yapı ustası başka bir kağıda da yapı için gerekli malzemeleri
(yukarıda sayılan malzemeler) yazar.Malzemenin ölçüleri ve miktarları ayrı ayrı
tesbit edilmiştir.Malzemeler hazır oluncaya kadar usta gitmiştir.
KERPİÇ KESMEK ;
Kerpiç ev için en önemli ve zahmetli iş, kerpiç kesmektir.Amele bulunur,arsa
temel kazımından çıkan toprak ya da arsaya yakın bir alandan kazılan yeteri
kadar toprak, amelelerce su ile karıştırılıp çamur yapılır.Su ile karıştırılan
toprak,çamur kıvamına gelince sarı saman katılarak çiğnenir ve küreklerle
karıştırılıp kıvamına getirilir.Bu çamur kerpiç yapının hamuru sayılır.Kerpiç
için hazırlanan bu çamur bir-iki gün dinlenmeye ve oturmaya bırakılır
Çamur başında; becerikli bir kalıpcı,güçlü ve kıvrak çalışan iki götürgü
taşıcıyısı,pratik çalışan kürekçi ameleler vardır.Sabahın erken saatinde başlar
kerpiç kesme işi. Çamura yakın düz alana sırası üzerine dökülür kalıptan
çıkarılan çamur kerpiç. Götürgü ile getirilen çamur kalıp (tahtadan yapılmış 80
e 40 cm.ölçüsünde,4
gözlü dikdörtgen araç) içine dökülür.Kalıpçı bu çamura elleri ile attığı su ile
kalıp içine yassılayarak sıvar,yüzünü da ellerine aldığı suyla düzler ve kalıbı
yukarı çekerek kaldırır.Yaş çamur kerpiç kalıp dışında 4 parça halinde kurumaya
bırakılır.Kalıptan çıkan 4 parça kerpiçlerin ikisi büyük (ana kerpiç ),ikisi de
küçük (kuzu kerpiç ) dir.kalıp,her döküm sonunda kovadaki su içinde bulunan bez
(çaput) ile ıslatılarak sonraki döküme hazır edilir.Çamur için gerekli
su,omuzlara asılan OMUZLUK askılardaki teneke ya da kovalarla taşınır uzak
çeşmeden ve dereden.Omuzluk ile su taşıyan bu kişiye SAKA denilir. SAKA, aynı
zamanda evlere su taşıyan kişilere de denilir .Çamur bitinceye ya da güneş
evine (batıncaya) gidinceye kadar sürer bu iş.Yeterli kerpiç hazır
edilmiştir.Sıra bu kerpiçleri çevire çevire iyice kurutmaya gelmiştir.Güneş
altında günlerce kurutulan kerpiçler bir düzen içinde üst üste kayılarak
havalanması ve kuruması sağlanır.Kerpiçin çok iyi kurutulması demek,yapılacak
evin de çok sağlam ve sağlıklı olacağı demektir.
EV İNŞAATININ BAŞLAMASI :
İnşaatın başlaması için herşey hazır.Bir usta,bir kürek amelesi ile güçlü bir
malzemeci de yapının başındadır.Usta çamur ve taştan örülecek temele ilk çamuru
koymadan önce temele kan akıtılır.Bu iş için tavuk,hindi,kuzu gibi hayvanlardan
biri kurban edilir.Kesilen kurbanın eti ile yapılan yemekler çalışanların ilk
öğle yemeği olarak gelir sofraya.Besmele ile konulan ilk çamur ve taş temel ile
yapı başlatılmış olur.Temel bitiminde,temel taş duvarları üstüne sağlam
ağaçlardan yapılan FAK dolandırılır.Bu fak üstünede başlar kerpiç yapı.Elinde
malası,yanında çekiçi,şağül ipi,belinde metresi,önüne bağladığı iş
önlüğü,cebinde çivileri olan Usta başlar kerpiçleri bir bir örmeye.Bir kol
dizilen kerpiç üstüne kürekle atılan çamur mala ile düzlenerek yeni bir kerpiç
sırası dizilir üst üste..Kapı ve pencere hizasına gelindiğinge duvar üzerine
ikinci FAK dolandırılır.Kapı ve pencere üstleri ağaç malzeme ile döşenerek üst
pervazları oluşturulur.Yapı yeterli yüksekliğe vardığında duvar üstlerine SON
FAK dolandırılır.Üstü kalınca çamur ile sıvanan son kerpiç ve örülen duvarlar
birkaç gün kurumaya ve dinlenmeye bırakılır.
Usta ve ameleler tekrar dönerler yapının başına."YAPI YERİ BAYRAM YERİ
DEĞİL "Eller çatlar,kanar,tırnaklar kırılır,kollar yorgun,beller bükük ve
ağrılı ..Yapı yeri Bayram yeri değil ,çalışmalar devam edecektir.Evin üstü
örtülecek şimdi de.KARA ÖRTÜ olacak. Kiremit örtü (çatı) henüz bilinmiyor ya da
pahalı olduğundan yapılmıyor. Usta duvarın üstünde.Testere,keser, taban keseri
,çivi,ip,şagül,çivi., çıta,yanında. Aşağıdan verilen ana kiriş atılır boydan
boya ,her oda için ayrı bir kiriş.Kiriş;sağlam ve kalın ağaçtan olur.Buna BABA
da denilir.Odanın tam üst ortasına atılan baba,ölçü,biçi ve terazisine
uygunluğuna çok dikkat eder usta.
Sonra HEZENLERİN döşenmesi var sırada.50 şer cm. aralıklarla dizilen hezenlerin
teraziye alınmış ve TABAN KESERİ ile yontularak düzeltilmiş üstüne ÖRGÜ HASIR
serilir.Kaymaması için de hasırlar belli aralıklarla hezene çivilenir.Hasır
üstüne kalın bir tabaka halinde kuru ot,kalın saman (kesmik) döşenir.Üzeri kil
toprak atılarak kapatılır.Oluşan bu çatı yapıya DAMBAŞ ya da DAM BAŞI
denilir.KARA ÖRTÜ tekniği kullanılmlştır.Kara örtü hafifce su atılarak LOĞ
lanır.LOĞ; Silindir şeklinde,15-20
cm çapında granit taş yuvarlağıdır.Demir bükülerek
takılan sapından çekilerek dambaşında dolaştırılıp,toprağın iyice
sıkıştırılması sağlanır.Bu işlem gün aralıkları ile birkaç kez tekrarlanır.Daha
sora da kağnı ve at arabaları ile AFALK (Altınyazı ) Köyü yakınlarından taşınan
ÇORAK (Yağlı killi toprak) dambaşlarına atılarak dağıtılır ve üstü loğlanarak
sıkıştırılır.Dambaşında biriken yağmur sularının aşağıya akmasını sağlayan
ZONNUK (Çörtleğen ) düzeneği de yapılmış ve yerlerine oturtulmuştur.Taban tahta
döşeme,tavan da hasır örtü ile kaplanır.
SIVA İŞLERİ :
Elenmiş,temiz topraktan hazırlanacak bu çamur da sıvada kullanılacaktır.Yapı
yanında hazırlanan bu çamurun samanı çok olmalı.Yapı ustası Ücretini ve
helâllığını alarak ayrılmış,başka bir yapı için görev almıştır.Sıva için SIVACI
USTASI gelmiştir.Amelesi ile koyulur sıva işine.Çamur hazır,gerekli araç-
gerçler de hazır..Sabah başlar sıva işi,Önce içeriler sıvanır,sonra da hafif
atılan su ile ıslatılan dıç duvarları sıvanır.Sıvadan önce
kapı,pencere,dolap,müsendere,taka,kapı eşikleri ve sedir,yüklük ,şerbetlik
yerlerine monte edilmiş olur.Bu işi Marangoz (DÜLGER) yapmıştır.Oda içine
özenle yapılan şömine (kahve ocağı ) odaya ayrı bir hava verir.
BOYA - BADANA İŞLERİ :
Topraklıktan kazılan AK TOPRAK ( ağtoprak ) evde elenir,kaplara konur,yeterli
su ilave edilerek karıştırılır.Elde edilen beyaz badana malzemesi süzülür ve
badana (AĞSIVA) ya hazır durumdadır.Badanacı ya da evde bu işi beceren biri
kolları sıvayıp ,başlar yeni evin kara çamur duvarlarını badana ile
ağartmaya.Badana kabına batırdığı Badana bezi (sıva çaputu ) ni yukarlardan
başlayarak aşağıya doğru sıvayarak,ağartarak indirir tüm duvarı baştan aşağıya
.Ya da badana fırçası ile yapar bu işi.Evin içi,dışı badanalndıktan bir-iki
saat sonra ev bir sanat harikası olarak çıkar ortaya.Pırıl pırıl ak badana,mis
gibi kokan sıva toprağı,yeni kapı-pencere..Ve kapı üstüne ,herkesin rahatca
görebileceği bir yere asılan,iğde çekirdeği,mavi boncuk,nazar muskasından
oluşan NAZARLIK . asılır..Gözü üstümüzde olanı çatlatacak olan bu nazarlık
ki,tüm kaza-bela ve nazara karşı bir HAYAT SİGORTASI niteliğindedir.Maazalla !
EVİN DÖŞENİP - DAYANMASI : ( iç döşemesi )
Yeni eve yeni döşeme gerek .Halı,kilim.yaygı,seccade.yolluk,duvar ve sedir
halıları,köşe yastığı,Dokuma yastıklar,dokuma minderler...Dolap,taka,müsendere
ve şerbetlikler için işlemeli ve oyalı örtüler,sandalye ve kürsü
minderleri.Perde,işleme ve oyalı yastık örtüleri.Yoksa yapılır,eski ve bozuk
ise yenilenir,onarılıp yeni eve uygun hale getirilir.
Oturma Odamızda bunlardan başka neler var : İşlemeli bır kılıf içine itina ile
konulmuş Kur’ an Kerim odanın baş köşesindeki duvarda asılı.Duvarda
ayna,işlemeli örtüsü ve ayna çerçevesi nıin kenarlarına sokulan sararmış,solgun
aile ve asker fotoğrafları,aynanın en üst çerçevesi üstünde kemikten saç
tarağı(çerçiden alınmış).Odanın uzun duvarına çakılan duvar halısı,yanında el
dokuması yün seccade ve aradki boşluğa çakılan çivide asılı tek namlulu DOLMA
TÜFEK.Odanın oturma alanına uygun bir duvarına çakılan çiviye asılan GAZ
LÂMBASI ( 5 -7 - 14 numara olur ),takada bekletilen İDARE ÇIRASI ya da BEZİR
ÇIRASI.Zengin evinde LÜKS LÂMBASI,Aralıkta yanan gaz FENERİ.Ahır ve davarlıkta
kullanılan bezir ve idare çıraları.Odanın uygun bir köşesine konulan masa ve
sandalyeleri ile iki yanda duran KÜRSÜ (sehba olarak kullanılır) ..Ocak önünde
hazır bekletilen kahve Takımı (cezve.fincan,tepsi,kahve kutusu,kahve
tavası,dibeği ya da kahve değirmeni,ispirto ocağı ),MÜSENDERE tereğinde terlik
ve ayakkabılar,çizme,şemsiye gece feneri,kerata,at kırbacı ya da yamçısı
vb..Rafta bardak,tabak,tepsi,çay kahve takımları,kıymetli
eşyalar,kibrit,saat,resim ve Fotoğraflar..vb,Duvarların kıble tarafına çakılan
çivilere asılan Dinî Levhalar (Arapca yazılmış Ayet ve Hadisler ).Şerbetlik raf
ve dolaplarına yerleştirilen çeşitli renk ve şekilde su bardakları,çay
bardakları,vazolar ve plastik çiçekleri,mumluk,toprak,cam ve plastikten cicili
bicili süs eşyaları ve daha bir çok şeyler.Odanın bir Köşesine kurulan Metel ya
da ağaç Karyola,yakıında çocuk beşiği,soba, köz mangalı,Maşa,ateş küreği
(maplak),odun-tezek- kızmık gibi soba yakacaklarının konduğu kab..
İkinci Oda Çocuklara aittir.Yüklük (yatak,yorgan,yastık,çarşaf bu odadaki
yüklükte durur.) ve aile için gerekli olan eşya ve malzemeler bu odaya
konur.Çocuklar bu odada oturur,derslerini yapar,oynar ve yatarlar.Okul
malzemeleri ve giysileri de bu odadadır.Üçüncü oda ya
yiyecek,giyecek,yakacak,ve kulanılacak eşyalar konulur. Bu odaya " Kayıt
damı,sofa,kiler,"gibi isimler verilir.Evin girişine de " mağbeyin
" denir.
EV İNŞAATI BİTMİŞTİR :
Ev inşaatının tamamlanması,ev eşyalarının yerleştirilmesinden
sonra,eş,dost,akraba,arkadaş ve komşuların ziyareti başlar.Yeni ev için "
HAYIRLI OLSUN ,GÜLE GÜLE OTURUN " dilekleri için ev hediyeleri getiren bu
insanlara teşekkür edilerek "Daha iyisi sizlerin olsun,Allah,evsizlere de
nasip etsin " diyerek , karşı dilek ve temennilerini sunarlar.
Böylece ,bir ANADOLU EVİ yaparak aileyi bu yeni eve yerleştirmiş olduk. Darsı
evi olmayanlara olsun..
Muzaffer YILDIRIM