Daha önceki anýlarýmda da deðindiðim veçhile, Kütahya halkýnýn ekserisinin ecdadý asker kökenli idi, bunlarýn harp ganimeti olarak elde ettikleri has, timar ve zeamet, miras yolu ile torun ve çocuklarýna intikal ettiði için, köylerde çok miktarda  arazisi vardý, bu tarlalarýn sahipleri bizzat ekemediklerinden  ortakçý tabir edilen köylüye tohum verilir, onlar eker, hasat yapar, yarýsýný kendisi alýr, diðer yarýsýný da tarla sahibine verirlerdi, bu gelenek kuþaklar boyu sürüp gitti.

            Dedemin de iki köyde arazisi vardý, her sene ortakçýlar hasat zamaný hissesine düþen buðday, arpa gibi hububatý getirirler, bir kýsmý tohumluk ayrýlýr, o sýralarda herkes ekmeðini evinde piþirdiði için bir kýsmý su ile müteharrik deðirmenlerde öðütülür, ambarlara konur, ihtiyaç fazlasý da satýlýrdý, son senelerde ortakçýlarýn getirdikleri hububat miktarýnda eski senelere nazaran hissedilir azalmalar baþladý, yaðmur yaðmayýnca kuraklýk, çok yaðdýðýnda da su kesti bahanesi ile izaha çalýþýlan bu azalmalar dikkati çekecek kadar artýnca, mahsulün çalýndýðý yolunda, dedikodular da yoðunlaþmaða baþladý.

            Askerlikle iþtigal ettiklerinden yerli ahalinin, normal sanayi alanýnda (terzilik, marangozluk, bakýrcýlýk Vs.de) faaliyet gösteremedikleri halde, güzel sanatlardaki üstün baþarýlarýnýn Kütahya’nýn kuruluþuna kadar uzandýðýný görmekteyiz .  Firiklerin yaptýklarý çanak çömlek vs. üzerine sýr kapladýklarý bilinmektedir. Meþhur  masalcý  Ezop Kütahyalýdýr, yakýn tarihte ise sancak beyliði oluþu ve þehzadelerin burada eðitilmeleri  sebebiyle, kültür ve güzel sanatlar merkezi haline gelen, Kütahya nadide kiþilerin yetiþmelerine olanak saðlamýþtýr, bunlardan biri olan Pesendi lâkaplý Hacý Ali Dede (1813-1913) verdiði birçok deðerli eserlerinin yaný sýra Ortakçý Destaný adlý eserinde arazi sahipleri ve ortakçýlarýn yukarýda arzettiðim durumlarýný eleþtirmiþtir. Çok uzun olan eserden bazý bölümler alýrsak o günkü durumu daha iyi anlayabileceðimizi sanýyorum.

Köylü der, þehre geldim bugün efendim,
Pek severim seni, kimim var benim?
Çarýðým eskidi, yoktur yemenim,
Olalým seninle ekin ortaðý.

Þehirli der, köse ben ondan býktým,
Kim ile ektimse hep zarar ettim,
Çok atlar öldürdüm, hayli seðirttim,
Fayda görmedim ben, geç bu sevdayý.

            Der ama ne yapar yapar köylü, aðayý ikna eder, sadece tohum almakla kalmaz, ortaðýna koyun keçi aldýrdýktan gayrý, atýný ve hatta kümes hayvanlarýna kadar nesi var, nesi yok hepsini köye taþýr, ihtiyacý olan giyecek, yiyecek vs.de harmanda ödenmek üzere, aðayý kefil ederek aldýrýr ve o seneyi bir güzel geçirir.

           Ekmek için götürdüðü tohumun bir kýsmýný satar, kalanýný yer, bunlarý koyun, keçi, at, kümes hayvanlarý vs. takip eder, köylünün nizalý olduðu kiþiler aðayý uyarýrlar, köye gelir ki ne görsün ? harman denilen iki öbek saptan ibaret olunca hayvanlarý sorar:


Þehirli der harman dursun geride,
Sýðýr, sýpa, hayvanlarým nerede?
Niþaným var her deride, her yerde,
Damgalýdýr her birinin kulaðý.


Köylü der sýðýrlarýn gelmeden bitti,
Koyunlarýn bütün kelebekten gitti,
Keçilerin kimi baþýndan gitti,
Birazlarýn kurt sürüdü aþaðý.

(Burada keçi baþý denilen bir hastalýða atýf yapýlýyor sanýrým)

          Þiir bu minval üzere devam eder, finaldeki iki dörtlüðü durumu izaha yeter:


 Köylü ziyade cahil, hem gafil imiþ,
Babasýn öldürmüþ kelp katil imiþ,
Vaktin valisi pek adil imiþ,
Duydu macerayý taktý yularý.


Þehirli der, kimseye yok emniyetim,
Paþalýk etmiþsin benim Pesendi’m,
Elim erenlere bu olsun nasihatim,
Köylü ile olsunlar yýlan ortaðý.


          Biraz da bu þiirin etkisiyle olacak,  o sene harman mevsiminde beni de yanýna alan dedem köye giderek harman yerine bir çadýr kurdurdu, orada yatýp kalkmaða baþladýk, bir akþam dövülen ekinler savruldu, seç meydana çýktý ama hava karardýðý için sabahleyin taksim edilmek üzere býrakýldý. Ortakçýnýn hanýmý ve çocuklarý da yakýnýmýzda kurulu çadýrda yemek hazýrlýyor, çay, kahve yapýyorlardý, ortakçý ara sýra çadýrýn önüne çýkýp - Haným, su ýsýnmýþtýr, aðama pýnardansoðuk  su  getirin !  diye  sesleniyor, o da hiç itirazsýz kocaman iki testiyi omzundaki sýrýða takarak gidip su getiriyor, her geliþte de buz gibi sudan birer bardak içiyorduk,  zira  geceler  bile çok sýcaktý, bu seremoni, çok az uyuduðumuzdan, saatlerce devam etti.

         Sabahleyin, kahvaltýyý müteakip ekinin taksimine sýra geldi, ortakçý ayar tabir edilen ölçekle her çuvala 6 þar adet dökerek aðýzlarýný baðladý, taksimat bitince ortakçý - Aða,ekinleri çaldýrmamak için onca yol geldin, yarý aç yarý tok, uykusuz bekledin, hele gel, sana bir þey göstereyim! diyerek bizi 50-60 metre ötedeki bir buðday yýðýnýnýn yanýna götürdü - Haným her suya gidiþte buðdayla doldurduðu testileri buraya boþalttý,  bunlar senin buðdaylarýn, biz istersek baþýnda beklesen de çalarýz, git  þehir’e, rahatýna  bak ! deyince hem þaþýrdýk, hem utandýk ve hemen Kütahya’ya döndük, aradan çok zaman geçmeden aile  meclisi  kararýyla  tarlalarý  satýþa çýkardýk, baþka talip çýkmadýðýndan, deðerinden çok daha ucuza ortakçýmýza  satmak zorunda kaldýk.