1
M. NİHAT MALKOÇ
Trabzon şehir tarihiyle ilgili
kaleme aldığı kitaplarla tanıdığımız tarihçi Mehmet Akif Bal, Trabzon
Kitaplığı'nı her geçen gün daha da genişletiyor. Bu kitaplık genişledikçe
Trabzon'un mâzisindeki bulutlar da dağılıyor. "Osmanlı'dan Günümüze
Trabzonlu Şehidler" kitabı tarihçi Mehmet Akif Bal'ın kültür hayatımıza ve
kitap dünyasına yeni armağanı.
Trabzon'un
yerel tarihiyle ilgilenenler Mehmet Akif Bal ismini yakından bilirler. Zira Bal,
bugüne kadar kaleme aldığı birçok eserle Trabzon'un yerel tarihine ışık
tutmuştur. Onun büyük emeklerle ve özverilerle oluşturduğu birbirinden kıymetli
Trabzon kitapları şunlardır: "Bir
Şiirdir Trabzon/Osmanlı'dan Günümüze Trabzon Şiir Antolojisi, Trabzon
Hatıraları, Osmanlı'dan Günümüze Trabzonlu Simalar ve Aileler, Trabzon'a Işık
Tutan Anılar/Mustafa Kemal Sayıl'ın Trabzon Anıları, Osmanlı Arşiv
Belgelerindeki Trabzonlu Devlet Adamları ve Bürokratlar(İrfan Dağdelen ile),
Kronolojik Trabzon Tarihi(Kuruluşundan Bugüne Gün Gün Trabzon
Tarihi), Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Trabzon Liseli Simalar ve Trabzon
Lisesi'nden Hatıralar, Karadere'nin Trabzon'a Armağanı Şehr-i Araklı"
1996 yılında İstanbul Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü'nden mezun olan Mehmet Akif Bal uzun yıllardan
beri İstanbul'un köklü okulları olan Cağaloğlu Anadolu Lisesi ve Vefa
Lisesi'nde tarih öğretmeni olarak çalıştı. Bu süreç içerisinde binlerce öğrenci
yetiştirdi. Kendisi geleceğimizin teminatı olarak gördüğümüz çocuklarımıza tarih
şuuru kazandırmak ve onlara tarihi sevdirmek için gayret göstermektedir. Şimdi
de İstanbul Bahçelievler Anadolu Lisesi'nde müdür yardımcılığı yapmaktadır. Bal,
2001 yılında İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü T.C. Tarihi
Anabilim Dalı'nda, "Milli Mücadele'nin Başlangıcında İttihatçıların Rolü(1918-1920)"
başlıklı yüksek lisans tezini tamamladı.
Mehmet Akif Bal'ın eğitimcilik
vazifesi yanında, yayınlanmış çok sayıda kitabı ve yayınlanmış tarih
konulu çeşitli makaleleri bulunmaktadır. Kitap ve makaleleri yanında;
görev yaptığı okulların tarihçelerinin yazılmasına yönelik çalışmalar yaptı.
Milli Eğitim Bakanlığı'nca oluşturulan ders kitabı komisyonlarında yazar olarak
görevlendirildi. İstanbul tarihi, Trabzon tarihi, Çanakkale Savaşları ve Milli
Mücadele konularında sempozyumlara katıldı, bildiriler sundu. Halen; İstanbul
Tarihi, Trabzon Tarihi, Birinci Dünya Savaşı Tarihi, Milli Mücadele
Tarihi, Çanakkale Savaşları ve Türk Eğitim Tarihi üzerine çalışmalarını
sürdüren Bal, yakın tarihimizin önemli kilometre taşlarından sayılan pek çok
konu başlığına yönelik olarak makale ve kitap çalışmalarını devam
ettirmektedir. Bazı yerel gazetelerde ise belirli aralıklarla özellikle tarih
ve kültür konulu köşe yazıları yazmaktadır. Türkiye Yazarlar Birliği üyesi olan
Mehmet Akif Bal, evli ve iki çocuk babasıdır.
Araştırmacı-Yazar Mehmet Akif Bal
tarafından kaleme alınan "Osmanlı'dan Günümüze Trabzonlu Şehidler"
kitabı 1810-2018 yıllarını kapsıyor. İki dev cilt halinde yayımlanan bu kitabın
başında İçişleri Bakanı Süleyman Soylu'nun "Takdim" yazısı yer
alıyor. Bu yazıyı Ortahisar Belediye Başkanı Ahmet Metin Genç'in Öz Söz"ü
takip ediyor. Çünkü bu kıymetli kitap
Ortahisar Belediyesi Kültür Yayınları arasında yayımlanmıştır. Çok önemli bir
boşluğu dolduran bu kıymetli kitabı yayımlayan Başkan Genç'i tebrik ediyorum.
1832 sayfadan meydana gelen
"Osmanlı'dan Günümüze Trabzonlu Şehidler" kitabının ilk cildi "Sargana
Müdafaası Şehidleri, 1828-1829 Osmanlı-Rus Harbi Şehitleri, 1877-1878
Osmanlı-Rus Harbi Şehidleri, Ertuğrul Firkateyni Şehidleri, Osmanlı-Yunan
Savaşı(Teselya) Şehidleri, Yemen İsyanlarında Şehid Düşenler,
Trablusgarp(Libya) Savaşı Şehidleri, Balkan Savaşı Şehidleri, Birinci Dünya
Savaşı Çanakkale Cephesi Şehitleri, Birinci Dünya Savaşı Diğer Cephelerdeki
Şehidler" adlı 10 bölümden meydana geliyor. 1102 sayfadan ibaret olan ikinci
ciltteki bölüm başlıkları ise şunlar: "Kalanima(Söğütlü) Şehitleri,
Azerbaycan Harekâtında Şehit Düşenler, Trabzonlu Şehit Sağlıkçılar, İşgal
Yıllarındaki Bazı Sivil Şehidler(1916-1918), Millî Mücadele(İstiklâl Harbi)
Şehidleri, Muharebe Dışı Şehidler(1853-2018), Kore Savaşı Şehidleri, Kıbrıs
Barış Harekâtı Şehidleri, İç Güvenlik Şehidleri, Trabzon'un Sivil
Şehidleri(Şehid Milletvekilleri-15 Temmuz Şehidleri, Sivil Memurlar, Diğer
Sivil Şehidler, Trabzon'da Şehid İsimlerinin Yaşatıldığı Yerler"
Uzun araştırmalar sonucu hazırlanan
eserin yazarı Mehmet Akif Bal, kitabın "Giriş" kısmında bu kıymetli
eserle ilgili şu duygu ve düşüncelere yer veriyor: "Çalışmamızdaki şehit
isimleri ve şehitlere ait künye bilgilerinin çoğunluğu, esasen Millî Savunma
Bakanlığı(MSB) bilgilerine dayanmaktadır. Özellikle 1877-1878 Osmanlı-Rus
Harbi, Ertuğrul Firkateyni Şehidleri, 1897 Osmanlı-Yunan Harbi, 1911-1912 Trablusgarp
Savaşı, 1911-1912 Balkan Savaşları, Birinci Dünya Savaşı, Millî Mücadele,
Muharebe Dışı Şehidler, Kore Savaşı, Kıbrıs Barış Harekâtı Şehidleri MSB
kaynaklarına uygun olarak ve bu kayıtlardan alındığı kadarıyla çalışmaya dahil
edildi. Sargana Müdafaası Şehidleri, 1828-1829 Osmanlı-Rus Harbi Şehidleri,
Kalanima Şehidleri, İç Güvenlik Şehidleri, Şehid Milletvekilleri ve 15 Temmuz
Şehidlerine ait başlıkların içerikleri ise çeşitli kaynaklardan elde edilen
bilgilerle oluşturuldu. Daha evvelki
biyografi çalışmalarımız sırasında rastladığımız; fakat MSB kayıtlarında yer
almayan şehitlere ait detaylı biyografiler de çalışma içerisinde verildi.
Şehit künyeleri şehitlerin şehadet
yerleri ve savaşlar hakkında detaylı bilgiler içermektedir. Künyelerde adını
bile duymadığımız çok sayıda askerî mücadeleye, bilmediğimiz savaş alanlarına,
sağlık tesislerine, şehitlerin nasıl vefat ettiklerine, bağlı oldukları askerî
birliklere ve kimlik bilgilerine rastlıyorsunuz. Şehitlerin künyesi bir nevi
kısa biyografi özelliği taşımaktadır. Aynı zamanda her şehidin künye bilgileri
hem tarihî hem sosyolojik ve hem de askerî konularda çok sayıda çalışmanın
yapılmasına fırsat verecek detayları barındırmaktadır. Fakat çoğunun MSB kayıtlarına dayalı olarak
ortaya koyduğumuz şehitlerin sayısal anlamda bu çalışmada verildiği kadarıyla
olduğu düşünülmemelidir. Çünkü MSB'nin elindeki bilgiler yani şehit kayıtları
askerlik şubelerinden MSB arşivine gönderilen sağlam defterlere göre
oluşturulmuştur. Kayıp ve yıpranmış askerlik şube defterlerindeki bilgiler ise maalesef
tasnif edilememiş, gün yüzüne çıkarılamamıştır."
Tarihçi Mehmet Akif Bal'ın MSB
kayıtlarından ve diğer kaynaklardan elde ettiği bilgilere göre 1810-2018
tarihleri arasındaki(208 yıl) Trabzonlu şehit sayısı 2679'dur. Bu resmî
rakamlara Sargana'daki 1000'e yakın sivil şehit, Rus işgali yıllarında(19 Nisan
1916 tarihinde) muhacirlere açılan ateş sonucunda şehit olan 182 sivil şehit,
Trabzon'un Rus donanmasınca bombardımanı sırasında şehit düşen binlerce sivil,
yine sivil çeteler içerisinde yer alıp da şehit olan milis kuvvetleri,
Ermeni-Rum çetelerinin şehit ettiği insanlar dahil değildir. Bunları işin içine
kattığımızda Trabzon kökenli şehitlerin sayısı 4000'in üzerindedir.
Mehmet Akif Bal, bu değerli kitabında halk tarafından
tanınan ve sevilen Hacısalihoğlu Tufan
Ağa, Hacısalihzâde Pirali Ağa, Şehid Yarbay Abbas, Müftüzâde İsmail Efendi,
şehit milletvekilleri Ali Şükrü Bey ve Eyübzâde İzzet Efendi gibi bazı şehitlerin biyografilerine de yer
vermiştir. Kitabın son kısmında 15 Temmuz Darbe Girişimi'nde şehadete yürüyen
Fahrettin Yavuz, İhsan Yıldız, Prof. Dr. İlhan Varank, Meriç Alemdar, Salih
Alışkan, Samet Uslu ve Sedat Kaplan gibi kahraman Trabzonlulardan
bahsedilmiştir. Kitabın sonunda
"Trabzon'da Şehit İsimlerinin Yaşatıldığı Yerler" ve "Kaynakça"
ya yer verilmiştir. "Osmanlı'dan Günümüze Trabzonlu Şehidler" bugüne
kadar bu alanda yapılmış en kapsamlı çalışma özelliği taşıyor. Herkesin okuması
gereken kitabın yazarını kutluyorum.